Velen
bezwijken
aan
de
kroket
C\\
DR. IR. HERMUS
radijs
ren
Goede voeding kan
miljarden besparen
CetdacSoinmit
£§>tedelijke, gewestelijke en r
stratieappa raten en niet te
hebben op elke straathoek e
Wageningen Als student woog dr. ir.
R. J. J. Hermus honderd kilo schoon aan de
haak en pafte hij een pakje per dag. Nu,
als voedingsspecialist, benadert hij met een
kilo of zeventig het slankheidsideaal en
komt er geen sigaret meer tussen zijn lip
pen.
„Ik deed vroeger zo ongeveer alles wat
slecht is voor een mens", zegt hij over zijn
jeugdzonden, zonder merkbaar schaamrood
op de kaken. Hij wist als student ook wel
beter, maar doet ziin riskant gedrag van
toen af met de woorden „rebellie tegenover
de volwassen wereld".
Tegenwoordig leeft Hermus sober, volgens
de lijfspreuk: (bijna) alles met mate. Hij
voelt zich er kiplekker bij. En hoopt zodoen
de op een goeie kans te ontsnappen aan een
hartinfarct en/of een kankergezwel.
Een nóg betere overlevingskans maken de
kinderen die zich gezond leren gedragen.
Gezond gedrag, zegt Hermus. begint bij
moeder thuis. „Want zij leert de kleuter als
het goed is handenwassen, tanden poetsen,
melk drinken, goed eten en opletten in het
verkeer. Moeder bepaalt ook wat er op tafel
komt in het gros van de gezinnen."
Geen speld tussen te krijgen. Maar dat
verhaal hebben we al zo vaak gehoord.
Moeder weet toch zo langzamerhand wel
wat goed is voor haar kind. Dat hoort ze
van de dokter, op zuigelingenzorg, op het
kleuterbureau. Ze leest het in Libelle en
Margriet.
Hermus zal het niet ontkennen. Toch wil hij
wijzen op de vele tegenstrijdige invloeden
waaraan moeder bloot staat. Bijvoorbeeld
aan de Mollige Baby, die nog immer als
schoonheidsideaal gepredikt wordt. En aan
Loeki de Leeuw en zijn trawanten van de
Ster.
„Twee van onze mensen promoveren bin
nenkort op een onderzoek onder schoolkin
deren. Wat daaruit opvalt, is dat een kwart
van de kinderen te dik is. Ze doen te weinig
aan lichaamsbeweging. Dat kwam er ook
uit. Ja, vroeger liep je als kind naar school,
zelf stiefelde ik vijf kilometer. Tegenwoordig
worden ze vaak met de auto voor de school
deur afgezetOpvallend in het onderzoek
was ook, dat de kinderen als groep minder
eten dan de voedingsnorm.
De oude voedingstheorieën zijn achterhaald,
aldus Hermus. Vroeger ging het om het
hoogste rendement, zoals we nu nog zien bij
de opfok van biggen en kalveren, bij de
veevoeding dus. „Waar we nu naar zoeken
is naar het laagste rendement in energetisch
opzicht. Naar minder calorieën, minder
energierijke voeding. En naar een betere
kwaliteit. We weten nu, dat alles wat snel
groeit ook snel ouder wordt. Het gaat dege-
neratieverschijnselen vertonen. We weten
dat vitaminen en mineralen niet alleen-zalig
makend zijn, maar het is ook van belang
uit welke bronnen we vetten halen en wat
voor eiwitten we gebruiken."
Overgewicht, tandbederf, hart- en vaatziek
ten, suikerziekte en verschillende vormen
van kanker (dikke darm). Allemaal degene-
ratieziekten zegt Hermus. Voorkomen is be
ter dan genezen. Maar hoe doe je dat?
Hermus: „Door een gedegen voedingsbeleid.
Onder de dreiging van groeiend.
^onepigheid onder de in Nederlani
levende Molukkers brengt medio
.anuari een vermoedelijk vier man
sterke delegatie van de Molukse ;zen- De he,ft van de bev0
bevolkingsgroep in Nederland een bonces. Een stad met
Honderdduizend mensen op vier vierkante
kilometer. Ambon-City is vol mensen, boor
devol mensen. Arabonezen, maar ook men
sen van Celebes, FFores, Kei, Java én Chine-
"ng is niet-Am-
Jr vvu ezichten. Dui-
bêzöëk aan ïïldoDesier Ambëll èn .penden bedjaks kriskrassen lussen duizen-
Djakarta. Het is de bedoeling dat O™ luxueuze (Japanse) *uto's. Vrachtwa-
deze delegatie door middel van sens ™l goederen snellen door de stad,
nncnroiriron Ho maar ook sjouwen er kinderen met zwaar
e a Indonesische opgetasle m^den aan bamboejuk. Ka-
aotonjeiien en de plaatselijke itale bankEeb0u»en staan naast grauwe
bevolking inlonnatie uitwisselt over ^„„ghutten en het chique kantor van
de onder de Nederlandse Molukkers Sociale Zaken ligt naast een scheefgezakt
levende idealen en de mogelijkheden krot. Op houtvuurtjes langs de straten
van realisering daapran. Onze wordt in oude potten gekookt, maar de
verslaggever Matt Dings reisde Japanse transistor staat er bij en laat Ame-
onlangs de delegatie vooruit. Vandaag rtyaanse hits uit de jaren-zestig weerklin-
een eerste ooggetuige-verslag. ken. Een stad die vele gezichten heeft ge
kregen, maar haar eigen heeft verloren.
Het i$ een stad vol witie tjoorden, consta
teert een Indonesiër die nd al twintig jaar
op Ambon woont. De Ambonees voelt er
zich h^ippy mee. De zekerheden van inko
men eri pensioen die hij (vroeger in het KNIL
had, vindt hij nu in de bureaucratie van
Djakarta Opnieuw heeft hij autoriteit, kan
hij de belangrijke man spelen en hoeft hij
de handen niet vuil te nftaken.
De ambtenarij Ambon-City. Er is een pa-
pierwals over de stad gerold. Als admini
stratief centrum voor de Molukken is de
stad krankzinnig veel -kantoren gaan tellen.
Ministeries, provinciale j bestuursorganen,
Een Ambonees zakenman: Geen Ambonees
die als koelie werkt. Maar ook niet als
zakenman.-Hij is niet zo'n doordouwer. Nee,
Uever gaat bij naar een kantoor, of in het
leger. Dan ziet hij nog eens wat anders van
Indonesië, gaat goed gekleed, loopt niet
meer op blote voeten en kan hier op Ambon
de méneer spelen. Maar zijn vrijheid geeft
hij dan op.
v. De Indonesiër: Je zult hier geen Ambonese
tokohouder vinden, dat is al te min. Geen
Ambonees werkt op het land. Daar zijn de
mensen van Zuid-Celebes en Flores goed
voor. Er zijn hiej meer dan 2000 bedjaks,
maar geen Ambonees die er zich toe ver
laagt op zo'n ding te fietsen. Nee, ik vergis
me: laatst hééft de gouverneur er twee
ontdekt. Hij was zo blij met die ontwikkeling
dat hij hen prompt te dineren heeft ge
vraagd. A
at is de s reden waarom men op Ambon
lüwelijks kritiek op het beleid van Djakar
ta hoort. Teveel mensen zijn van Djakarta
afhankelijk. En voorzover er behoefte aan
kritiek bestaat, wordt die getemperd door
het besef, dat men met een kritische houding
veel pp hpt spel zet.
Het l^lrsit hier van de intriges, zegt een
Nederlander die op Ambon in het sociale
werk zit. Een kennis van me, een Ambonees,
kwam een poos geleden eens in persoonlijk
conflict met een hoge militaire ambtenaar.
Korte tijd daarna werd hij ontslagen op
verdenking van communistische sympa
thieën. Nu was hij verre van links en kon
het bewijs voor die sympathieën ook niet
geleverd worden. Maar het odium van de
linkse gezindheid was om hem heen komen
te hangen en dat was genoeg. Hij kan nu
wel vergeten op Ambon nog een aardige
baan te krijgen. Hij wil het nu maar eens
op Java of Sumatra gaan proberen.
Van het leger en de politie weet Ambon mee
te praten. Men struikelt er over de kazernes.
Vele duizenden Ambonezen verdienen er de
kost. Politiek speelt de gewapende macht
ook een grote rol. De grootste partij op de
Molukken, de partij van de werkenden, is
de partij van de militairen. De Nederlandse
zegsman: Het eiland-parlement wordt dan
ook door de militairen beheerst. Zo stelt de
autonomie voor de Molukken, waar Djakar
ta zo van opgeeft, niet veel voor. Het parle
ment doet wat Djakarta ervan verwacht.
De belangrijkste posten in de gewapende
macht op Ambon worden niet door Ambo
nezen bekleed. Net als in de bankwereld en
de rechtspraak zwaaien hier Javanen de
scepter. Ook de gouverneur van de Moluk
ken, generaal-majoor Hassan Slamet, is een
Javaan. Officieel heet het dat hij gekozen
is, maar de „verkiezing" van deze militair
was voor de bevolking van Ambon een
complete verrassing. Buiten de Molukken
zijn er wel Molukkers te vinden op belang
rijke posten. Zo zijn de minister van Volks
gezondheid, Siwabessy, en de chef-staf van
het Logistiek Commando, Muskita, Ambone
zen.
Het is een geteisterde weg die ons het
binnenland invoerf. Langdurige zware re
genval heeft het wegdek vol gaten geslagen
Eet minder voedsel, minder vlees, minder
vet, minder cholesterol, minder suiker en
minder zout. Maar eet meer groente, meer
fruit, meer vruchten en meer grove
graanproducten. Verhoog het aandeel
linolzuur in het vet en verhoog het aantal
keren dat u eet.
Met deze vuistregels maakt u een goede
kans om gezond te blijven. Althans om
niet ten offer te vallen aan onze
welvaartsziekten.
De regels zijn van dr. ir. R. J. J. Hermus.
Hij is lid van de Vakgroep Humane
Voeding aan de Landbouwhogeschool te
Wageningen. Grote zorgen maakt hij zich
over het lichamelijk welzijn van de
moderne mens. Zijn boodschap komt er
kortaf op neer: als we ons beter voeden,
betalen we een paar centen meer, maar we
besparen tegelijk miljarden op de dokter
en aanverwante instellingen.
Drukte in de smalle marktstraatjes van Ambon-City.
en hele delen weggespoeld. Over vele gam
mele, met planken verstevigde bruggetjes
slingert de landweg zich door een adembe
nemende natuur. We komen door tientallen
oude, stille negorijen, opgetrokken in hout
en riet.
Aan de voet van wild begroeide, zachtgroene
heuvels staan slordige optrekjes, soms op-
palen gebouwd, weggescholen tussen klap
pers, wuivende sagopalmen en kruidnagel
bomen. Op lakens zijn langs de straten
groen-bruine kruidnagelen te rijpen gelegd,
nu en dan waait de zoete doordringende
geur de wagen binnen. Kinderen en vrou
wen zijn doende met het zuiveren van sago-
meel, het voedsel op Ambon. Vissers werken
aan hun prauwen, die half gekanteld op de
stranden liggen, of laten hun zeilbootjes
traag over de helderblauwe zee schuiven. De
zon trekt zilveren banen over het water
heen.
Geen westers comfort, geen kantoor, geen
bankgebouw. Maar de kinderen van de bar
revoets gaande en in sarong geklede dorpe
lingen dragen glimmende schoentjes, knie
kousen en de overige toebehoren van het
schooluniform. Vrouwen vervoeren bos
vruchten als vanouds op het hoofd, maar
in felgekleurde plastic supermarktmandjes.
Op oude wasplaatsen in smalle riviertjes
wordt op stenen gewassen, maar met wester
se fosfaatrijke wasmiddelen.
Het paradijs is verloren. Ook deze idyllische
streek wordt aangepast Zoals ook het eco
nomisch beleid van Djakarta het eiland niet
ongemoeid laat. De vissers met him eenvou
dige uitrusting zien met lede ogen aan, hoe
Japanse vissers, dankzij concessies van Dja
karta, de rijke zeeën met hypermoderne
technieken leegvangen. Japan heeft ook gro
te houtconcessies in de Molukken gekregen.
Het economisch voordeel daarvan weegt
voor Djakarta op tegen de kaalslag.
Er vloeit veel geld uit de Molukken weg, zegt
de al eerder aangehaalde Nederlander. Er
komt natuurlijk ook wel geld terug. Er is
hier een intensief wegenbouwprogramma
aan de gang. Maar er blijft veel geld bij de
aannemers hangen. De kleine man hier
wordt goedkoop als dagloner ingehuurd. Het
vliegveld is ook uitgebreid. Maar wat heeft
de gewone Ambonees daaraan? Verder
wordt er hier maar weinig geïnvesteerd in
projekten die de bevolking rechtstreeks ten
goede komen.
Zo is Ambon bestuurd door Javanen, gecon
troleerd door militairen en overspoeld door
westerse invloeden. In de stroomversnelling
van de „opbouw" verdrinkt de eigen identi
teit, maar geen Ambonees die wij spraken
of hij had de mond vol van het „moderne
beleid" van Djakarta. En telkens weer kwa
men de excuses voor de oude gebruiken, de
sjofele kampongs en het gebrek aan westers
comfort: „We vormen nog een jonge staat,
maar de opbouw vordert".
De vooruitgang. Bij één van die half-verval-
len kampongs aan de rand van Ambon-cen-
trum rijst een metersgroot reclamebord
langs de weg op. Een zeer blonde en zeer
blanke Brigitte Bardot prijst daarop de don
kere Ambonese vrouwen een bekend Euro
pees zeepmerk aan. Dat is dan het Ambon
van vandaag: Het paradijs mag verloren
zijn, maar de zegeningen van het Westen zijn
in aantocht
MATT DINGS
Volgende week:
DE RMS OP AMBON: EEN VERBIJSTE
REND VERHAAL
1 -v-.'
Wat eet Hermus zelf eigenlijk? „Bij het
ontbijt drie sneden volkorenbrood met dieet-
margarine, kaas of appelstroop erop, thee
zonder suiker of een glas melk.
Halverwege de ochtend neem ik koffie uit
de automaat, met die vreselijke witmakers
erin. Voor de lunch eet ik vier sneden,
belegd met kaas meestal en een stuk fruit.
In de loop van de middag thee en dan
's avonds warm. Aardappelen of rijst, vlees,
meestal mager rundvlees, groente en vrijwel
altijd yoghurt met bramen of zoiets na."
Zoals de doorsnee-Nederlander dus.
„Ja, dat mag je wel zeggen, geloof ik. Hoe
wel, massa's mensen eten tegenwoordig in
een kantine. Velen bezwijken aan de kroket-
Want wat je daar aan vette happen voorge
schoteld krijgt, is om van te rillen. En
vergeet ook niet, dat veel mensen thuis
nogal wat tussendoortjes eten en drinken,
de borrelnootjes enz. En het gebraden haan
tje in de loop van de avond komt ook nogal
veel voor."
Hij loopt niet de reformwinkel af?
„Nee. zeker niet". Men denkt altijd dat
wanneer je in de voeding zit je een soort
maniak wordt. Nee, je treft het eerder aan
bij mensen die half en half weten hoe het
zit. Wie alleen maar graanprodukten eet legt
ook het loodje. Nee, ons dagelijks voedsel
is wel veilig. De risico's zijn zo klein, dat
je eerder doodgaat door een ongeluk met
de auto op de weg naar het reformhuis."
Homme Krol
wat iets anders is dan het bestaande hap-
en snapbeleid. Er wordt echt niet te weinig
aan voedingsvoorlichting gedaan, maar het
is veel te weinig systematisch. Iedereen kan
er nu iets uitpikken wat hem goeddunkt. Je
kunt je nu nog regelrecht naar een hartin
farct eten volgens de normen van het Voor
lichtingsbureau voor de voeding."
Een gezondheidsopvoeding op grote schaal.
Daar moeten we naar toe, vindt Hermus. Te
beginnen bij het schoolkind.
Hermus pleit voor een doelgerichte voeding-
spolitiek, voor een voedingspatroon met
minder calorieën. „Daarin past een soort
voeding die gebaseerd is op grove graanpro
dukten, aardappelen, groente en fruit. Met
als aanvulling een verstandige hoeveelheid
dierlijke produkten als vlees, melk en eie
ren."
Hermus wil ook naar een betere kwaliteit
voedsel. Het uiterst geraffineerde, vaak sma
keloze aanbod van de voedingsindustrie is
voor hem een gruwel.
Toch speelt Hermus de voedingsindustrie
niet de zwarte piet toe. De industrie levert
een veilig, bacterievrij, stabiel, lang houd
baar produkt. Maar, zegt Hermus, naar mijn
idee mag het produkt wel wat minder per
fect zijn. Hoogwaardiger van kwaliteit en
minder energierijk.
„Ik besef dat zo'n produkt meer kost. De
consument zal dat er voor over moeten
hebben. Wat dat betreft hou ik trouwens m'n
hart vast. Als de melk een cent duurder
wordt haalt het de voorpagina van de krant.
Maar duizend gulden méér voor een auto
mag wel. Een merkwaardige mentaliteit. Je
moet die dure lp's eens ziea En als je een
kledingstuk kóopt schrik je je ellendig van
de prijzen."
Wat er moet gebeuren, aldus Hermus, is de
mensheid bijbrengen dat ze meer over moe
ten hebben voor een gezonde basisvoedig.
Het gaat om de duurdere auto of om de
duurdere voeding. Dat is de keus. En als
je erin slaagt om de vraag ten gunste van
een beter voedselpakket om te buigen dan
volgt de industrie vanzelf wel. Want dan is
er een markt voor."
