Witte kerstdagen
blijven zeldzaam
Eet
niet te
vet en
tl te
zwaar.."
■BhIHh
Decembermaand—wintermaand, maar:
Tineke Pruis:
M i\. i£S"^ v- *&v3£?£&2 *\h'a, f f-A'
Tineke Pruis: „Drie pakjes boter om kip in te braden is onzin".
Witte winter
se kerstdagen
gemiddeld eens
in de 12 tot 15
jaar. De serie
van vier tussen
1961 en 1964
Met diëten komen ook andere
zaken in zwang. Zemelen, voor een
betere spijsvertering. Zegt Tineke
Pruis: „Iemand die gezond eet, heeft
geen zemelen nodig. Maar als jé
teveel geraffineerde voedingsmidde
len eet, altijd wit brood en nooit es
bruin, funktioneren de darmen niet
goed meer en kunnen zemelen dat
verhelpen. Ik adviseer ze daarom
eens aan mensen met maagklachten
die vanwege hun gezondheid alleen
beschuitjes en casino mogen".
Over de „nouvelle cuisine", de keu
ken van grootmeesters als Michel
Guerard en Paul Bocuse waarbij tot
het uiterste wordt bezuinigd op vet
ten en koolhydraten zegt zij: „Ik
zie die keuken nog geen grote op
gang maken. Dat slaat niet aan in
Nederland. Er zitten hier nog zulke
vastgeroeste tradities in. En ach, of
het nu zo nodig moet. Guerard ge
bruikt bijvoorbeeld paraffine bij de
bereiding van mayonaise, iets waar
bij diëtisten en mensen, die zich met
de voedingsleer bezighouden, toch
vraagtekens bij plaatsen. Paraffine
onttrekt de vitamines aan heh li
chaam en dat zien we liever niet".
„Veel beter dan het abrupt omscha
kelen op een heel andere manier van
koken, is het om kleine veranderin
gen aan te brengen in het normale
patroon. Iets waar ik erg tegen strijd
is de gewoonte om aan alle groente,
voor ze worden opgediend, een
klontje boter toe te voegen. Dat is
volkomen overbodig. Groenten heb
ben hun eigen smaak en die is pri
ma, daar hoeft geen vet meer bij.
Maar hoe komt het? Men vindt
groente niet „lekker", heeft de pure
smaak niet leren waarderen. Het is
goed, dat weten we onderhand alle
maal, dUS we brengen het op tafel,
maar altijd met boter, met een Saus
je.' En wordt door de reclame ook
aangepraat Pakjes met poeder waar
je water bij doet en je hebt een
jagerssaus, zo simpel".
„Als diëtiste ben je eigenlijk con
stant bezig iemands smaak te veran
deren. Het allereerste, bij praktisch
elk dieët, wat geschrapt wordt is de
suiker in de thee en in de koffie.
Omdat het een hoop calorieën bevat,
maar voornamelijk omdat mensen af
moeten van hun zoete smaak. Een
ontwenning, in feite. Zolang die be
hoefte bestaat, blijft het tobben".
Een voedingspatroon maken is voor
mij altijd een compromis. Wat mij
het beste lijkt is voor de persoon
waar het om gaat niet altijd een
haalbare kaart Zo moet je schippe
ren. En dan kan het voorkomen dat
je in een dieet dingen opneemt waar
je zelf er tegen bent. Maar als een
ouder iemand al zijn leyen lang de
dag begint met een kopje thee met
suiker en een beschuitje met suiker,
kan je dat niet ineens afnemen. Dan
maar een paar pond minder eraf. Of
een bezuiniging op iets anders". Ti
neke Pruis is niet zo ingenomen met
al die uitzonderlijke instant-dieten.
„Iedere maand wordt er iets nieuws
gelanceerd. Dan moet je zoveel mo
gelijk vetten naaf binnen werken,
dan zo min mogelijk, dan alleen met
melk, dan alleen met sherry, om nog
maar niet te spreken van diëten
waar hormooninjekties bij nodig
zijn. Ja, ze werken allemaal. Je valt
er binnen korte tijd van af. Maar
hou je ermee op, en neem je je
normale eetgewoonten weer aan,
dan ben je zo weer te zwaar. Terwijl
het juist de bedoeling is om naar een
ander voedingspatroon toe te wer
ken omdat het met het vorige fout
ging." „Bijna iedereen die te zwaar
is, is te zwaar omdat hij teveel of
te fout eet. Het percentage dat door
bijvoorbeeld een schildklierafwijk
ing, te dik is, is gering. Wel is het
vaak een kwestie van aanleg. De
interne verbranding van de één gaat
veel sneller dan bij de ander. Daar
door hoor je ook zo vaak uitspraken
als:„Ik eet bijna niets en toch". Dat
zijn dan mensen die inderdaad heel
weinig kunnen hebben, die ver
schrikkelijk moeten oppassen".
Tips voor de feestdagen? „Niet te
veel en niet te vet", zegt Tineke
Pruis. „Een voorgerechtje met iets
van fruit, grapefruitsla of zo. Dan
een kopje heldere bouillon, een fees
telijk hoofdgerecht en wat toe. En
dat hoeft van mij dan niet persé iets
van yoghurt of kwark te zijn. Ge
woon iets lekkers, maar niet teveel.
En er niet een grote eetpartij van
maken, een paar dagen lang.
Was een grote
zeldzaamheid.
December—Wintermaand. De
bijnaam is begrijpelijk voor
december want een zekerheid
is dat het de maand is met de
kortste dagen van het jaar en
daardoor met het gemiddeld
kleinste aantal uren
zonneschijn, in De Bilt 44 uren
normaal; het record slechts 11
uren in 1935 Een minder
grote zekerheid is het
winterweer want lang niet alle
wintermaanden gedragen zich
echt winters. Drie jaar geleden
was december daar een
duidelijk voorbeeld van met in
De Bilt één vorstnachtje met
0,1 graad vorst. Het aantal zeer
koude decembermaanden is
deze eeuw niet groot, duidelijk
in aantal kleiner dan in de
voorafgaande twee eeuwen.
Voor deze eeuw staan als
strenge decembermaanden
genoteerd: 1927, 1933, 1950,
1963, en 1969. In de vorige
eeuw noteerden we er acht
waarbij die van 1890 bij onze
grootouders als heel bar in
herinnering bleef. Lang daarna
werd dat de .beruchte winter
van negentig' genoemd, die in
de decembermaand zijn
dieptepunt vond met achttien
ijsdagen (ook overdag
aanhoudende vorst). Ook bij
het staatje van de allerkoudste
decembermaanden over 270
jaar komt deze eeuw er tot
heden niet aan te pas. In 1788
werd 5,7 graden onder nul als
etmaalgemiddelde gemeten, in
1890 was dat 4,8 graden onder
nul, in 1829 noteerde men 4,5
graden. In 1879 was
het gemiddeld 3,5 graden.
Voor 1844 was dat 3,4
graden onder nul. In deze
eeuw was december 1933 de
koudste met een gemiddelde in
De Bilt van 2,2 graden vorst.
Zo bezien zouden we eigenlijk
weer eens aan een bar koude
decembermaand toezijn. Een
merkwaardige situatie deed
zich in 1921 voor toen na een
bijzonder warme
oktobermaand, de warmste
over 130 jaar, zich eind
november een hevige koudegolf
voordeed met enkele nachten
12 tot 15 graden vorst in ons
land. Toen Nederland op 1
december 1921 de wintermaand
op de kalender te voorschijn
haalde lagen onze grote
rivieren al met een dikke
ijslaag bedekt hetgeen nadien
in het winterseizoen nooit zo
vroeg meer is voorgekomen.
Ook de al genoemde barre
winter.in 1890 begon met een
felle kou in de laatste dagen
van november. December is in
de regel wel de springplank
voor duidelijke lange winters.
De laatste twee lange en
strenge winters sloegen ook
goed toe in december van 1946
en 1962. De allerkoudste
Sinterklaasdag 5 december
werd deze eeuw opgetekend
in 1925 toen het 's nachts in
Sittard tot achttien graden
onder nul kwam. De strenge
winter van 19621963 begon
eigenlijk al met sneeuw en
enige vorst in november maar
zeer verrassend was het entree
van de barre winter van 1947
die medio december bijzonder
snel toesloeg. Hier de minimum
temperaturen in De Bilt
gemeten: van 12 tot en met 15
december van 1,6 graden boven
nul tot 11,6 graden vorst. In
drie dagen tijd lagen alle
vijvers, plassen en de meeste
meren al met betrouwbaar
schaatsijs bedekt.
Zachte kerst
Een veel voorkomend beeld is
dat zich rond midden
december een periode van
winterweer aandient die dan
vlak voor of tijdens de
kerstdagen wordt verjaagd
door een warme luchtstroom
van de oceaan' met depressies
en daardoor met regen. In
Duitsland staat dit bekend als
Weihnnachttauwetter, bij ons
als de bekende groene kerst
Soms zijn de depressies net
even te laat zoals in 1938. Toen
verzeilden wij half december in
een felle strenge vorstperiode
en viel ook sneeuw met na vele
jaren eindelijk in 1938
een fraaie witte kerst. Op
tweede kerstdag kwam de
dooi—inval. Witte winterse
kerstdagen in ons land, evenals
elders in West— Europa, zijn
vrij zeldzaam. Vaker dan
gemiddeld een in de 12 15
jaar mogen we er niet op
rekenen. Daarom juist deed
zich in de periode 1961 tot 1964
een zo merkwaardige situatie
voor, namelijk dat vier jaar
achtereen de kerstdagen
winters waren en ook sneeuw
te zien gaven. Alle vier de
keren zelfs met strenge vorst in
ons land hetgeen zeker in meer
dan honderd jaar (vier maal
achtereen) niet was
voorgekomen. Hier het
voorbeeld: Kerst 1961 rijp en
beide nachten in De Bilt 11
12 graden vorst. Kerst 1962
winters, Eelde tweede
kerstdag 13 graden vorst. Kerst
1963 winters met sneeuw,
tweede kerstdag invallende
dooi. Kerst 1964
sneeuwbuien, beide
kerstnachten De Bilt 12 graden
onder nul. Zowel in 1890 als in
1938 kwam het in De Bilt
gedurende acht nachten tot
meer dan tien graden vorst, die
is tevens het hoogst genoteerde
aantal strenge vorstdagen in
december. In de
Volksweerkunde komt duidelijk
tot uiting dat wanneer de
kerstdagen opvallend zacht
verlopen de kou dikwijls in het
voorjaar, bijvoorbeeld rond de
pasen komt. „Geeft kerstmis
warme zonneschijn, dan zal er
met pasen houtvuur zijn".
„Vliegen met kerst de muggen
rond, dan dekt met pasen
sneeuw de grond". „December
vol met mist, geeft goud in de
kist". „Zijn er eind december al
veel mollen, dan laat de winter
met zich sollen". Dit laatste is
geen voorspelling van de
mollen, maar wanneer deze
zich in de winter zichtbaar
kunnen roeren (mollehopen)
dan zit er geen vorst in de
grond en is het op dat moment
overwegend dooi.
De kerst—dooi—invallen zijn er
ook oorzaak van dat er in de
Ardennen, Harz en Sauerland
niet altijd voldoende sneeuw
ligt voor de wintersport. Soms
dringt zo'n winterse
warmtegolf tot de Alpen door
zoals verleden jaar toen de
schaatskampioenschappen te
Davos er letterlijk door in het
water vielen. De warmste
decemberdag ooit door het
KNMI gemeten in Utrecht was
14,4 graden op 7 december
1856. De laagste temperatuur
werd vastgesteld op 8
december 1871 en bedroeg 20,8
graden onder nul.
Er zijn ook decembermaanden
die geheel in het teken van
actieve depressies staan zoals
in 1966 met in Den Haag 170
en in Apeldoorn 232 milimeter
regen waarbij overstromingen
optraden. Zulke heel zachte en
zeer natte decembermaanden
hebben wij de laatste decennia
meer gekregen dan echte
winterse decembermaanden. Ze
laten zich niet voorspellen
maar statistisch moet een
strenge december (evenals een
strenge winter in z'n geheel)
sinds 1963 dichtbij zijn
gekomen.
December dient vaak
als springplank voor
een lange winter zoals
in 1947 en 1963 De
winter -van 1962—1963
begon in november al
gevoelige prikken te ge
ven.
e eten wat af in december. Specu-
aspoppcn, chocoladeletters, borst
al 21 .OC*11' kerstkransjes, amandelstaven,
^^■"nden, kalkoenen, voorgerechten,
^^ssengerechten, nagerechten, olie-
>llen, appelflappen en, niet te ver-
iten, alle knisperknasperlekkernij-
1 bij de borrel, 't Is een feest-
nietwaar en mensen, wat
iet het er allemaal lekker uit en
etalage van de banketbakker en
r e? de grote kleurenfoto's in de da-
'/Wiesbladen. De consument wordt op-
V revrejen en verleid. Begin december
roberen sommigen nog tegen de
room in te zwemmen. „We willen
dit jaar niet zo'n drukte van
aken". Of: „Al die toestanden, ik
sgin er niet meer aan". Ze redden
!t meestal niet
dat zo erg dan? Ach »welnee.
aar het moet niet te gek worden,
iet een hele kom nootjes; niet een
ile schaal gevulde speculaas; niet
I tlC kalkoen de eend ofvul
aar in, in drie pakjes boter of
■0 |^argarine aanbraden.
>rie pakjes?
a", zegt Tineke Pruis, als diëtiste
•rbonden aan de Delftse kruisver-
dging „en dat komt voor". Het is
tgelooflijk maar waar. De mensen
inken dat dat nodig is, dat de jus
ENiar tekkerder door wordt. Is niet
kcx natuurlijk, en dat leg ik dan ook
■■"t. Dat het net zo goed met een
vart of een half pakje gaat. En dat
als het te vlug gaat, de pan te
"~~arm wordt, net zo goed met een
™^etje water kunt blussen. Je hoeft
helemaal geen vet aan te blijven
evoegen".
[et is verbazend", vindt ze, dat er
idanks alle voorlichting, alle advie-
h, nog steeds zo vet eri zo zwaar
j>rdt gegeten. Er blijft van al die
larschuwingen zo weinig hangen.
Ie kreten, eigenlijk. Dat een teveel
jn cholesterol niet goed is, dat je
it best onverzadigde vetten kunt
bruiken, dat soort dingen. Nou,
in gaan ze over op Becel of op
DSrinnebloemolie of zo, maar vet blijft
t, of het nu verzadigd is of niet",
.ëtiste is een beroep dat steeds
eer in zwang raakt. Tegenwoordig
ieft praktisch iedereen het geld om
>h dik te eten. En dat gebeurt dan
Ik. Een koekje, een paar koekjes
lfs, bij de koffie is niets bijzonders,
h toetje na de maaltijd evenmin,
aders sturen hun kinderen met
ld naar school in.plaats van met
'ee bruine boterhammen met kaas
i wat kopen die kinderen dan? Een
ipel en een broodje? Welnee, Twee
vulde koeken of een zak patat. Dat
ze veel lekkerder; zoet en vet,
-~"et die smaken zijn ze grootge-
£t en zoet, een patente combinatie
tl van aan te komen. Tineke Pruis
'ijgt er dagelijks mee te maken.
aak mensen die al allerlei andere
ëten hebben geprobeerd en daar
ch geen blijvend resultaat mee
i lekten. Of die zelf een beetje aan
ft lijnen gingen, maar dan op de
•rkeerde dingen gingen bezuinigen,
wel de boterhammen ham met
en dan wat minder groente,
