Voyagers verkennen verre
planeten van zonnestelsel
Gratis popfestival in
Rotterdamse Zuiderpark
Den Haag en LeidC
samen sterren kijkeë.
NAAR MANEN VAN JUPITER
EN RINGEN VAN SATURNUS
ZONDAG 4 SEPTEMBER:
m
,,Ik heb mijn leven verknoeidklaagt Greta Garbo
Tekenaar
Isirigs (93)
overleden
In een planetarium
Ar
er;
KUNST LEIDSE COURANT ZATERDAG 20 AUGUSTUS 1977 p.
AG
Groucho
Marx
overleden
LOS ANGELES
De sigaar kauwen
de komiek Groucho
Marx is gisteren op
86-jarige leeftijd in
Los Angeles overle
den. Met zijn drie
broers werd hij in
de jaren dertig we
reldberoemd met
films als „Duck
Soup" en „A night
at the opera". Allen
Seppo Marx, de
jongste van het
viertal, is nu nog in
leven.
Nagekomen familiebericht
In plaats van kaarten
Dankbaar voor al het goede dat zij mij gegeven heeft^,
alles wat zij voor velen heeft betekend, is, voorzien
Genademiddelen der H. Kerk, heengegaan mijn lieve vrouw,
LOUISA CORNELIA HELENE VAN LEEU1
REEKERS I
echtgenote van Anton P. van Leeuwen
op de leeftijd van 70 jaar
ht,
De overledene is thuis opgebaard. 9
De gezongen uitvaartmis zal worden opgedragen op dir
augustus om 11.00 uur vm. in de Parochiekerk van de H. I%i
meus te Voorhout, waarna de crematie om 13.00 zal plaal v
in het crematorium „Ockenburgh", Ockenburghstraat 21, D
(Loosduinen).
Op maandag 22 augustus zal er om 19.00 uur voor haar O
een avondmis worden opgedragen in bovengenoemde kerk
er gelegenheid is tot condoleren.
In het Rotterdamse Zuiderpark, gelegen achter
het Ahoy'-complex, zal zondag 4 september een
gratis popfestival gehouden worden met vele
binnen- en buitenlandse groepen. In het park
tevens een markt ingericht worden en kunnen
de verwachte 20.000 bezoekers zich uitleven op
zogenaamde „inflatables", reusachtige opge
blazen plastic kussens die vooral in speeltuin
en enorm populair zijn geworden. De festiva
lorganisatie probeert eveneens theatergroepen
mee te laten doen aan de manifestatie die van
's middags één uur tot 's avonds 'n uur of
negen zal duren.
Het initiatief is afkomstig van jongerencentrum
't Hart, dat aanvankelijk het Charloise Hoofd
als locatie had gedacht. Deze plek werd door
b en w van Rotterdam afgewezen, waarna
naarstig gezocht is naar een andere omgeving
voor het festival. Gecombineerd met andere
organisatorische problemen de financiering
en het contracteren van de optredende roepen
veroorzaakte dat een vertragir- ioor
de oorspronkelijke datum 28 -g iet
meer haalbaar was. De Rottera^ .'ïnst-
stichting en alle open jongerencenti.an de
maasstad nemen nu deel aan de organisatie van
het gebeuren. „De gemeente verleent ontzettend
veel medewerking", vertelt een van de organi
satoren. „Zij draagt een deel van de kosten,
heeft een garantiebedrag toegezegd bij even
tueel verlies en bekostigt alle technische voor
zieningen zoals de bouw van het podium, de
toiletwagen en de electricitiesvoorziening".
„De groepen komen tegen onkostenvergoeding
naar Rotterdam, en veel van hen worden door
de respectievelijke platenmaatschappijen be
taald. Als sponsor hebben we een bierbrouwerij
en het geld dat we daarnaast nog nodig hebben
moet komen uit de verkoop van drank en eten,
aangezien er geen entreegeld betaald hoeft te
worden. We moeten toch minstens zo'n zeven
duizend man kunnen lokken. Plaats is er meer
dan genoeg in het park", aldus een woordvoer
der van de organisatie.
Voor zover nu vaststaat sullen de volgende
groepen acte de présence geven: Frankie Mil
ler, Camel, Five Hand Real, Albertoy Lost
Trios Paranoias, G.T. Moore and the Rhythm
Tramps, the Fabulous Poodles, Johi Ottway
and Wild Willy Barrett, Gruppo Sportivo, Sai-
1/Joia, Barrelhouse en Stamp *n Go.
Frankie Miller
Bonn (AP) In bet Westduitse blad Bun te Illustrierte verscheen
deze week wat het blad noemde het eerste vraaggesprek met de
Zweedse en destijds wereldvermaarde filmactrice Greta Garbo
sinds die zich 35 jaar geleden geheel uit het openbare leven had
teruggetrokken. Zij is thans 72 jaar oud.
jk heb mijn leven verknoeid en het is te laat geworden om daarin
nu een verandering aan te brengen", zei Garbo tot de verslaggever
in de woning van een vriend van de actrice in Klosters, in het
Zwitserse Graubeuenden.
Garbo, aldus de verslaggever, sprak vrijuit over zichzelf met een
prettige en soms .rokerig" aandoende stem. Haar Duits had soms
Elk jaar woont Greta Garbo gedurende twee maanden in een klein
gemeubileerd gehuurd appartement in Klosters waar zij veel leest
„en veel wacht waarop weet ik niet." Ook maakt zij lange
wandelingen, ook als het slecht weer is. Altijd alleen.
„Die wandelingen vormen een soort van ontsnapping. Als ik er
op uittrek denk ik terug aan mijn leven en het verleden. Ik ben
niet gelukkig over de manier waarop ik mijn leven heb geleid."
Garbo gaat graag naar het theater en de opera in New York, waar
zij gedurende het grootste deel van het jaar woont. „Maar wat
heb ik er eigenlijk aan? Ik kon net zo goed op een verlaten eiland
wonen. Ik heb geen rust en voel me nergens thuis. Dat heb ik
SOEST De schilder-tekenaar
Johan Isings is gisteren in
leden. Isings was befaamd om
zijn wandplaten die generaties
lang in klaslokalen zijn ge
bruikt ter ondersteuning van
het geschiedenisonderwijs.
Isings tekende en schilderde als
gevolg van zijn slechte gezichts
vermogen nauwelijks meer. De
laatste jaren werden zijn school-
'platen onder invloed van nostal
gische trends ongekend popu-
(Van onze redacteur ruimtevaar)
De Verenigde Staten gaan dezer dagen
beginnen aan een grootscheepse expedi
tie ter bestudering van de buitenste
regionen van ons zonnestelsel, waarbij
niet alleen zal worden gemikt op de
reusachtige, voornameljk gasvormige
werelden van Jupiter en Sa turn us, maar
ook op een aantal belangwekkende ma
nen van drie planeten en mogelijk zelfs
op de nog verder van de zon verwijderde
planeten Uranus en Neptunus. Dit alles
gaat gebeuren met de onbemande ruim
tesondes Voyager-2 en -1, die op resp. 20
augustus en 1 september a.s. vanaf de
basis Cape Canaveral moeten worden
gelanceerd voor hun lange reis door de
interplanetaire ruimte.
Voyager-2 zal dus als eerste van start
gaan op de neus van een Titan - Centaur-
raketcombinatie, ongeveer twaalf dagen
later gevolgd door de identieke Voyager-
1. Deze wat merkwaardig aandoende vol
gorde is gekozen omdat Voyager-1 een
aanzienlijk snellere koers zal volgen en
Jupiter al in maart 1979 zal bereiken, vier
maanden eerder dan Voyager-2. In no
vember 1980 zal Voyager-1 langs de pla
neet Saturnus suizen, 'terwijl Voyager-2
de befaamde ringenplaneet pas op 27
augustus 1981 op betrekkelijk korte af
stand passeert.
Beide toestellen - elk ruim achthonderd
kilogram zwaar en voorzien van tv.-ca-
mera's en allerlei wetenschappelijke
meet- en onderzoekingsapparatuur - zul
len tenslotte in de duistere ruimte buiten
ons zonnestelsel verdwijnen, maar ver
moedelijk toch niet eerder dan nadat
Voyager-2 ook de planeet Uranus nog
enige tijd onder de loep zal hebben ge-
noemen (begin 1986) en daarna misschien
zelfs ook nog een vluchtig bezoek zal
hebben gebracht aan de ijskoude planeet
Neptunus.
Jupiter
Jupiter - tot dusver alleen nog maar
bestudeerd door de veel kleinere en van
minder instrumenten voorziene Ameri
kaanse robots Pionier-10 en -11 - is een
ongelooflijk grote wereld, die meer mate
rie bevat dan alle andere planeten van
ons zonnestelsel bij elkaar. Het belang
rijkste element op Jupiter is waterstof,
daarna komt helium. Verder zijn in de
dampkring van Jupiter ook bestanddelen
waargenomen als ammoniak, methaan,
water etc. Als de meest recente conclu
sies kloppen, heeft Jupiter niet eens een
vast oppervlak, maar bestaat de planeet
uit een snel om zijn as wentelende bal
van gas en vloeistof met hooguit een naar
verhouding kleine ijzeren kern.
Een van de vele raadsels rond Jupiter
is het feit dat hij - zoals trouwens ook
bij Saturnus het geval is - ongeveer
twee-en-een half maal zoveel energie uit
straalt als hij van de zon ontvangt. Voor
sommige Russische natuurkundigen en
astronomen is dat onlangs aanleiding ge
weest om te zeggen dat Jupiter over drie
miljard jaar wel eens als een tweede zon
zou kunnen fungeren. In het westen heeft
men daar overigens een beetje om gela
chen.... Jupiter heeft ook een magnetisch
veld dat doet denken aan de aardse Van
Allenstralingsgordels en een van de inte
ressantste kenmerken van deze giganti
sche wereld is zgn. sgn. „grote rode vlek",
die zo'n 300 jaar geleden al bekend was.
Die „vlek" heeft een breedte van onge
veer 14.000 km. en een lengte die varieert
van 30.000 tot 40.000 km. Algemeen wordt
aangenomen dat het een onvoorstelbaar
grote cycloon is.
Er zijn tot dusver veertien manen rond
Jupiter gevonden, al is het bestaan van
de veertiende (ontdekt in 1975) nog steeds
niet officieel „erkend". En ook enkele
van die manen - Amalthea, Io, Europa,
Ganymedes en Callisto - zullen zeer na
drukkelijk door het Voyager-instrumen-
tarium worden onderzocht en gefotogra
feerd. Een van die satellieten - Io - heeft
een doorsnede van ruim 3600 kilometer,
wordt omgeven door een uiterst ijle at
mosfeer en bezit een gordel van geïoni
seerde deeltjes op een hoogte van zo'n
honderd kilometer. Zwavel en zout vor
men het oppervlak van deze maan, die
steeds wanneer hij door de schaduwkegel
van Jupiter is gegaan, een toegenomen
helderheid vertoont; zo'n vijftien minuten
later is die extra-helderheid dan weer
verdwenen. Dat zou kunnen wijzen op
een zekere rijpvorming. Ook beinvloedt
To de radiostraling van moederplaneet
Jupiter.
Gezien het intrigerende karakter van de
ze maan zal dan ook worden getracht
Voyager-1 er op een afstand van nauwe
lijks 22.000 kilometer langs te sturen.
Saturnus
Ook het tweede grote doel van de ontdek
kingsreis van beide Voyagers is een unie
ke verschijning. Saturnus is namelijk de
enige planeet in ons zonnestelsel met een
dichtheid, minder dan die van water.
Bovendien wordt Saturnus omringd door
een fantastisch ringenstelsel. Alleen, die
ringen schijnen sinds enkele maanden
toch wat minder uniek te zijn dan altijd
was aangenomen. Amerikaanse astrono
men hebben begin dit jaar ontdekt dat
de planeet Uranus door minstens vijf
ringen is omgeven. Voor de rest vertoont
Saturnus veel overeenkomst met Jupiter,
zij het allemaal op een wat kleinere
schaal. Ook het aantal manen van Satur
nus is kleiner dan dat van Jupiter, er zijn
er tot dusver althans nog maar tien
gevonden.
Maar bij die manen bevindt zich dan wel
de grootste satelliet van het hele zonnes
telsel. Dat is Titan - met zijn doorsnede
van 5800 kilometer groter nog dan de
planeet Mercurius. Het meest belangwek
kende aan Titan is wel zijn dampkring
van voornamelijk methaan en waterstof
gas, die in 1944 door de uit Nederland
afkomstige astronoom dr. Gerard P. Kui
per werd ontdekt. Het wordt zeer wel
mogelijk geacht dat er op Titan - door
de inwerking van ultraviolette straling op
die dampkring - aminozuren worden ge
vormd, de bouwstenen van het leven.
Vandaar ook dat Titan met Jupiter en
Saturnus als een van de belangrijkste
studieobjekten in het kader van het
Voyager-project wordt beschouwd. En
dat is dan tevens de reden waarom Voya-,
ger-2 alleen naar de planeet Uranus (en
wellicht ook nog naar Neptunus) zal wor
den gezonden, wanneer Voyager-1 enkele
maanden eerder volledig succes heeft
geboekt bij de bestudering van Titan.
Een koers naar Uranus maakt het name
lijk onmogelijk om op betrekkelijk korte
afstand langs Titan te vliegen. Voyager-1
moet Titan op een afstand van minder
dan 4000 kilometer passeren.
Zwerftocht
Titan zal overigens niet de enige Satur-
nus-maan zijn die met een vluchtig be
zoek wordt vereerd. Op het programma
staan (naast de befaamde ringen van
steen en ijs) ook nog de satellieten Te-
thys, Mimas, Rhea, Dione en Enceladus.
Kortom, er is voor beide Voyagers echt
werk genoeg aan de winkel, en als al die
aktiviteiten eenmaal achter de rug zijn,
laten die Voyagers tenslotte ons zonnes
telsel achter zich voor een (vermoedelijk)
nooit eindigende zwerftocht door de in
terstellaire ruimte, waarbij ze op z'n
vroegst pas over zo'n 40.000 jaar in de
buurt komen van een andere ster dan
onze zon. Tja, en wat er bij zo'n ster
gebeuren kan....
De kans is erg groot dat er helemaal niets
gebeurt, maar toch - in principe blijft het
mogelijk dat juist rond die verre ster
planeten cirkelen, waarvan er een of
meer bewoond worden door intelligente
wezens, wezens die ook zelf de ruimte
vaart beheersen, die de kleine indringer
van de planeet aarde niet alleen ontdek
ken maar ook weten te onderscheppen.
Wanneer dat zou gebeuren, openen er
zich ongelooflijke perspectieven. Op aan
dringen van de bekende Amerikaanse
astronoom en exobioloog dr. Carl Sagan
zijn aan boord van beide Voyagers name
lijk dunne, koperen grammofoonplaten
geplaatst, waarin aardse geluiden, bood
schappen, groeten (ook in het Neder
lands), muziek en beeldimpulsen zijn ge
grift, die langs elektronische weg kunnen
worden afgespeeld en zichtbaar gemaakt
(Wij hebben er vorige week al over be
richt).
Muziek en beelden
Er is klassieke muziek bij - Bach, Beetho
ven, Mozart - maar ook het lichtere
genre is vertegenwoordigd en de volks
muziek eveneens. Speciale boodschappen
zijn er van de Amerikaanse president
Carter en van de V.N.-secretaris-generaal
Waldheim, maar ook geluiden als van het
verkeer op aarde, de lancering van een
raket, de hartslag, regen en een kus. En
de beelden omvatten om. kaarten, waar
op ons zonnestelsel wordt gelokaliseerd
en foto's van het leven, wonen en werken
op aarde. Een van die in elektronische
impulsen opgeslagen beelden is afkom
stig uit Nederland: de synthese radiotele
scoop bij het Drentse Westerbork.
Beide Voyagers zullen ons zonnestelsel
omstreeks 1989 verlaten met een vrijwel
constante snelheid van ruim 62.000 kilo
meter per uur. Dat lijkt erg snel, maar
voor het overbruggen van interstellaire
afstanden is die snelheid in feite veel te
klein. Daarom duurt het ook minstens
40.000 jaar voordat een van die stokoude
aardse ruimtesondes voor het eerst weer
een ster passeert (een passage bovendien
op ongeveer een lichtjaar afstand....) en
het duurt zelfs 147.090 jaar voordat zich
weer zo'n gelegenheid voordoet. We mo
gen het eigenlijk wel rustig vergeten.
Maar daarom is het nog wel leuk gevon
den
Voyager (met schotelantenne van 3,7 meter) tijdens proeven op de begane gr<jj}w
rn v
Moet er een studie komen over
de wenselijkheid van een mo
dern planetarium in het nieuw
te bouwen Museum voor het
Onderwijs in de naaste omge
ving van het Nederlands Con
gresgebouw? Over deze vraag
gaat de commissie voor onder
wijs zich binnenkort buigen
naar aanleiding van een uitge
breide notitie daarover, die de
Leidse Sterrewacht aan het
Haagse gemeentebestuur heeft
gezonden. De Leidenaren zien
wel wat in een combinatie van
deze twee instituten. Het huidi
ge Museum voor het Onderwijs
beschikt momenteel nog over
een eenvoudig mechanisch pla
netarium.
Uit de nota blijkt dat men het
Planetarium zou willen „inpas
sen" in de reeks van evenemen
ten van Den Haag/Schevenin-
gen, zoals Madurodam, de Pier,
Scheveningen zelf en de Haagse
binnenstad. Prof. Van der Laan
van de Leidse Sterrewacht lijkt
vooral te willen mikken op de
massarecreatie en stelt dat het
Planetarium in één weekeinde
in het topseizoen 2000 tot 4000
bezoekers per dag zou kunnen
ontvangen voor een voorstelling
van 40 minuten van hoge kwali
teit
Door een combinatie van audio
visuele middelen wil men voor
het publiek actuele onderwer
pen met klassieke thema's ver
binden. Professor Van der
Laan, die meent dat door de
diverse Teleac-uitzendingen
over de sterrenkunde een veel
grotere belangstelling is ge
kweekt, voor de astronomische
p d-
een
wereld, vindt voorts |t en
Randstad-bevolking it ar
miljoenen, een GOfBUzin
faciliteit voor zeeoverf
goed kan worden beij, m
Volgens de Leidse h te 1
mag ook de natuun
pelijke educatie bij <om
beoordeling niet w SC
waarloosd. Er kunn<
cursussen worden r
seerd, alsmede stu<!Ot1
monstratieavonden
senen.
De Volkssterrewacl
Noordbrabantse HcQrtri
vorig jaar ongeveerM -
zoekers. Prof. Vanistei
meent hieruit te ku gel
den dat een eventuéer J
rium nabij het Conges 1
een veelvoud aan beireg'
ontvangen. Blijk
tij A
.cP
