TERUG NAAR
Oude en nieuwe
bronnen: wind,
getijden en afval
Landdrost Lammq
niet gelukkig mel\
„kneuterij"Almer\
met de inricht
T\T? 7AT\T
PAGINA 10 LEIDSE COURANT DONDERDAG 18 AUGUSTIiQ
a:,!.,!,::.!;,,!;,i! I! .1;;i .1!h.J].,; i ,i i. !l i I,.1 li'.il.; ,i;„. i:,,, Ü.IJi,! Jjl.inILnJ,;..!.,:.,;, .li.u.L,;.,,,,;.,!,.;
illllllilllilllllllllllllllllllllllllllllllllllilllilllllllllllllllUllllllllllllllilllllllllllllllllllH
Almere: te 'kneuterig gebouwd?
Het energie-huis (Terra One) in Portland (Oregon). Rechts het grote zonnepaneel. De tuin (links) loopt
gedeeltelijk op het dak door.
LELYSTAD - Land
drost Han Lammers van
het Openbaar Lichaam
Zuidelijke IJsselmeerpol-
ders is niet gelukkig met
de opzet van Almere. De
woningen zijn te klein en
te dicht opeengebouwd.
Wil Almere een succes
worden, dan zal deze pol
derstad breder moeten
worden opgezet, zoals Le
lystad, aldus Lammers.
De landdrost zegt dit in
een gesprek over enkele
ophanden zijnde jubilea
in de IJsselmeeipolders
Eind dit jaar is het 35
jaar geleden, dat de
Noordoostpolder droog
viel. Oostelijk Flevoland
viel deze zomer 20 jaar
geleden droog, terwijl het
proefpoldertje bij het
Westfriese Andijk 50 jaar
bestaat. Belangrijkste ju
bileum in de IJsselmeer-
polders is echter het tien
jarig bestaan van cen
trum Lelystad. Twee
maanden geleden werd
daar de 25.000ste inwoner
ingeschreven. Lelystad -
binnen drie jaar een zelf
standige gemeente - heeft
bij de eeuwwisseling
100.000 inwoners. Almere
in Zuidelijk Flevoland
heeft tegen die tijd vol
gens de plannen ruim
125.000 inwoners.
Almere wordt volgens de al
weer een jaar als landdrost in
dienst zijnde Lammers opgezet
vanuit het verkeerde principe,
dat de toekomstige bewoners -
vooral Amsterdammers - graag
„op een kluitje" zitten. Dat is
niet waar, meent de landdrost,
die volgend jaar een „funda
mentele discussie" wil losmaken
over hoe het verder moet met
Almere. Het is zonde om Alme
re zo „benard" en „kneuterig"
als nu het geval is op te zetten.
Er is immers ruimte genoeg in
de nieuwe polder, aldus de land
drost, die wel tevreden is over
de stedebouwkundige opzet van
Lelystad met zijn door brede
groenstroken gescheiden stads
delen. Lammers belangrijkste
aandeel in de feestelijkheden
vólgende maand is de officiële
opening op 31 augustus van het
deze zomer gereed gekomen ge
meenschapscentrum „Agora" in
Lelystad. De opening is het
startsein voor de feestmaand
september, waarvoor het open
baar lichaam ruim 110.000 gul
den heeft uitgetrokken. De festi
viteiten gedurende deze maand
variëren van een kermis, sport
wedstrijden, vuurwerk en een
luchtvaartshow tot bijeenkom
sten als een symposium over
stedebouw en enkele bedrijfs-
en agrarische beurzen.
Landdrost Lammers werkt mo
menteel hard aan de vorming
van de gemeente Lelystad. De
streefdatum is 1 januari 1980.
Oostelijk Flevoland kent dan
twee gemeenten: Dronten (vijf
jaar geleden zelfstandig) en Le
lystad. Het Openbaar Lichaam
heeft zodoende nog drie jaar de
tijd voor Lelystad een gemeen
telijk apparaat op te bouwen.
Dat zal nog heel wat ambtelijke
zweetdruppels kosten, vooral op
het terrein van de financiën,
aldus Lammers. Zijn voornaam-
Energie,
waar haal
je het
vandaan
Tijdens een
tiendaagse reis door
de Verenigde Staten
was onze
correspondent in
Washington, Dick
Toet, in de
gelegenheid
achtergronden te
bestuderen van de
Amerikaanse
energieplannen. In
zijn vierde verslag
behandelt hij
ondermeer de
vorderingen met de
zonne-energie. Vorige
artikelen in deze
reeks in onze krant
op 10, 11 en 12
augustus.
Van onze correspondent Dick Toet
WASHINGTON Van wie is de zon eigenlijk? Wat moet
er gebeuren als de zon je door een fors flatgebouw wordt
afgepikt? Wat zijn de consequenties als het Amerikaanse
ruimte-instituut NASA nu nog stoute plannen gaat uitvoe
ren door zonnepanelen in de ruimte te brengen? Talrijke
juristen in de Verenigde Staten houden zich al serieus met
dergelijke vraagstukken bezig, want de zonne-industrie is
in enkele jaren tijd een uiterst serieuze zaak geworden.
Zonne-energie wordt door vele deskundigen in de Verenig
de Staten beschouwd als de meest veelbelovende nieuwe
energiebron. Hoewel: in wezen is er niets nieuws onder
de zon, want de zon is immers de bron van vrijwel alle
energie. In feite immers zijn olie, gas en kolen niets anders
dan brokken zonne-energie, die miljoenen jaren geleden in
de grond zijn opgeslagen. En daar zit 'm meteen ook het
grootste probleem, want het omzetten van directe zonne
stralen in energie mag dan geen kunst meer zijn, het
opslaan kost nog vele hoofdbrekens. Er gaapt op dit terrein
nog een flinke kloof tussen de natuur en de mens, want
veel verder dan een opslagmogelijkheid voor drie dagen
zijn de zonne-ontwikkelaars nog niet gekomen. Voor huis
houdelijk gebruik levert dat geen onverkomelijke proble
men op, al zal een conventionele vorm van energievoorzie
ning toch altijd achter de hand gehouden moeten worden,
maar het staat toepassing op veel grotere schaal nog wel
in de weg. Er wordt echter ook op dat terrein driftig
geëxperimenteerd. Zo is men in het reusachtige Argonne-
laboratorium in Chicago al ver met grote verplaatsbare
batterijen (12 x 2,5 x 2,75 meter) die tussen de vijf en
zes megawatt kunnen bevatten. En ERDA, het energiebu
reau van de regering, denkt in 1981 een door de zon
gevoede krachtcentrale op poten te hebben.
De fabriek in Albany, waar olie wordt vervaardigd uit houtsnippers en straks ook uit
allerlei andere organische afvalstoffen, zoals papier, bladeren, hooi en zelfs etensresten.
op dit moeilijke terrein de eerste schreden gezet.
Vooralsnog meer toekomst zien de Amerikaanse
energiedeskundigen in de krachten, die de zeeën
en oceanen te bieden hebben. Ook daar zijn de
economische en technische problemen nog levens
groot, maar de Amerikaanse regering heeft het
onderzoek in deze sector dit jaar een forse stimu
lans gegeven door het verlenen van een subsidie
van bijna 50 miljoen gulden. De oceanische krach
ten openbaren zich op diverse manieren (golven,
getijden, stromingen, temperatuurverschillen),
maar in Amerika stelt men zich op dit moment
het meest voor van de technieken die gebruik
maken van de enorme temperatuurverschillen, die
op diverse diepten in de oceanen worden aange
troffen. Buiten Amerika zijn onder meer al tech
nieken, die gebruik maken van de getij den-werk
ing, commercieel getest en, zeker op wat langere
termijn, bruikbaar bevonden.
Etensresten
Een merkwaardige, maar zeer veelbelovende loot
aan de stam van nieuwe energiebronnen, is het
chemische proces, waarbij uit allerlei organische
afvalgoederen (zoals hout, papier, bladeren, hooi
en zelfs etensresten) niets meer en niets minder
dan olie gemaakt kan worden. Het proces, waarbij
onder meer gebruik wordt gemaakt van stikstof
en koolmonoxyde, werd tien jaar geleden ontdekt
in een Amerikaans mijnlaboratorium en is door
het energie-bureau van de Amerikaanse regering
verder ontwikkeld.
De enige experimentele fabriek in de wereld, waar
dit proces wordt toegepast, staat in Albany (Ore
gon) en wordt met volledige regeringssteun gerund
door de Californische firma Bechtel, één van de
grootste ingenieursbureaus in de wereld. De fa
briek is pas begin dit jaar gestart, maar de mensen
van Bechtel huppelen nu al van puur enthousias
me over het fabrieksterrein. Er wordt op dit
moment om praktische redenen gewerkt met hout
snippers, waaruit tegen het eind van het jaar per
3 ton hout zes barrel (vaten) olie moeten komen.
Over de eerste verkregen olie is men uiterst
tevreden. De kwaliteit is weliswaar nog iets min
der dan die van conventionele ruwe olie, maar
men meent deze kwaliteit nog wel wat te kunnen
opvoeren. Een produktie van 2000 barrel per dag
acht men al op vrij korte termijn mogelijk.
Aan overschakeling van houtsnippers op etensres
ten, of wat voor andere organische afvalstof dan
ook, zijn volgens de mensen in Albany geen al
te grote problemen verbonden. Het grappige van
het proces is ook nog, dat men het zodanig kan
besturen, dat olie (of gas) van allerlei samenstellin
gen kan worden vervaardigd.
Over de economische haalbaarheid van het proces
men draait er in de beginfase nog met hoge
kosten maakt men zich geen al te grote zorgen.
„Als wij uit etensresten olie van redelijke kwaliteit
kunnen maken, kun je de economische haalbaar
heid niet meer alleen aan energie-maatstaven toet
sen. Dan is eigenlijk alles wat je er nog uithaalt
pure winst", aldus bedrijfsleider Elmore Holer-
Volgens het met regeringssteun werkende World-
watch-instituut in Washington kan 40 procent van
de energie in het jaar 2000 geleverd worden door
zon, wind, stromend water en uit organische afval
stoffen gewonnen olie en gas. Over 50 jaar kan
dat zelfs 75 procent zijn. Maar dan is er volgens
Worldwatch-rapporteur Denis Hayes wel een geza
menlijke inspanning nodig, die de ruimte-race
verre zal overtreffen en die qua technische inspan
ningen eerder vergelijkbaar zal zijn met de tweede
wereldoorlog. Het is volgens Hayes waanzin, dat
de energie opraakt „Het enige wat opraakt, is
goedkope olie en gas".
LM!
noe
ler
ste zorg daarbij is, zej|ar
„continuïteit in de-
bouw". Tot nu toe hf
tad zijn taakstellingej1,01
Jaarlijks worden (Vei
tweeduizend woniqn
bouwd. Dat betekentjtre
lijkse bevolkingsaaiijgi
vijfduizend. Een
de gezinshoofden is f"*
en afkomstig uit de®11*
De pendel naar het fCCl
was groot, maar neentfa
af- DO(
Lammers voorziet voo^ni
ook een toekomst als
hoofdstad. Met de
Emmeloord, Urk eiv^®
voert het Openbaar M3
Zuidelijke IJsselm&H
momenteel formeel ov|en
de vorming van een
(gewest) IJsselmeer. Et
eerste zaken, die eefl
minister van Binnen
ken krijgt te behandel
verzoek een dergelijke!
te mogen vormen, al
mers. Lelystad en zeki
zijn bedoeld als opvl
voor randstadbewonei|
langstelling uit Amstei
woningen in de poldel
steeds erg groot
verwachting van L<
komende jaren niet I
Op dit ogenblik sti
20.000 Amsterdamme|
wachtlijst voor een
Almere, dat nu enke|
den bewoners telt.
langstelling van
ven voor Almere is stij
aantal aanvragen 1
ge tientallen. Op mol
schrijven hadden tie!
(onder welke de PTI]
zich daadwerkelijk ge{
het Almeerse industrie!
De interesse voor j
groot zijn, het is de|
stanties nog niet duidt»
huidige Almere-bewoty]
den zijn met hun niefi
omgeving. Het Ope
chaam en ook de 1
nieuwe polders) zijn r
beter bekend met de
meningen van de inw""1
Lelystad, die zich, aldi
iaar geleden gehoudeiKI
over het algemeen zeejdu
tonen met hun omgevigp,
tevredenheid nog bea^
beert het openbaar licff"
menteel aan de hand"1
nieuwe enquête vast p'
Het nieuwe gemeens'Va
trum Agora (kosten ïHt
min) zal ongetwijfeld kj2
tot het „woongenot" in!
De Agora staat in het.
van de stad. Op 31 auDe
's avonds in het cenjDU
volksbal, terwijl in ódr
daarna de diverse rumi
het gebouw worden |W!
zoals het overdekte zvp
het theater, de kerki
bibliotheek, de sporthim'
café-restaurant. Het |Sp
van Lelystad was voor lij
derbestuur ook aanleil—
gedenkboek samen te"1
Dit boek zal naar allei?*
en andere belangstellen'
den gestuurd. Het ligt|!j®
teel bij de drukker. p
Boek en festiviteiten'*?'
zoals gezegd ruim éénP7
rijk was slechts bereid |®w
van dit bedrag te beti
Openbaar Lichaam hea M
dels de financiering F°
overige geld rond, een 0
het wel is toevertrouw 2?
jaarlijks moet op ha<j
begroting een tekort M
miljoen worden goedg
Enkele honderden bedrijven houden zich in Ame
rika al met zonne-energie bezig. Zeker zeventig
daarvan zijn de kinderschoenen intussen ont
groeid. Ook vijf grote oliemaatschappijen (Exxon,
Shell, Mobil, Gulf en Sun) hebben zich op de
zonnemarkt gestort, en echt niet alleen vanwege
de al bestaande relatie tussen zonnebrand en olie.
Een Amerikaanse huiseigenaar, die zich een zon-
ne-installatie aanmeet, kan rekenen op een flinke
regeringssubsidie en er zijn al 23 Amerikaanse
staten, die daar nog een schepje bovenop doen.
Op dit moment zijn minstens 15.000 installaties in
Amerika geplaatst, voornamelijk in woningen,
maar ook in kantoren en scholen. Een installatie
kost op dit moment in Amerika tussen de 10 en
20 mille. Volgens de fabrikanten heb je dat bedrag
er in tien tot twintig jaar makkelijk uit.
Lacherig
Bailes werkt samen met de toonaangevende archi-
tect Dick Crowther. Crowther („Ik voel me meer 'rap* f
missionaris dan architect") is bezeten van zonne- W
energie, maar meent dat er bovenal een revolutie
in de architectuur nodig is. „In gebouwen vindt
een enorme verspilling van energie plaats. Alleen Een kleine windmolen, geschikt voor de gedeeltelijke energievoorziening van een woning
al door een energie-bewuste architectuur kan 60 of klein bedrijf,
tot 85 procent aan energie bespaard worden. De
bouwkosten stijgen er niet meer dan 15 tot 20
procent door", aldus Crowther. Hij heeft de bewij
zen bij de hand, want hij heeft al menige energie
vriendelijke stulp gebouwd en de opdrachten stro- van zijn woning ook aan de energie-eisen zou zijn kleine stad voor 10 tot 15 procent van energie
men binnen. aangepast. voorzien kunnen worden.
7Annootoob compleet energie-huis staat in Portland (Ore- De Amerikaanse regering heeft intussen Boeing
ZjOnneSlcGK gon), waar de regering, een electriciteitsmaat- de opdracht gegeven een reusachtige windmolen
Er lonen er in de omeevine van Denver noe meer '$1 en nog 64 S\dere onde™unin6en alle van 2500 kilowatt te bouwen. Het wordt de groot-
rond last hebb^^. ^Lt rou taiSïn !"ogeUJke e" onmogehjke energie-besparende za- ste in de wereld, kosten 25 miljoen gulden. Hoewel
nwmen wn eoedaardiee zonnesteek h heS, ken m d™°nstratiehuis (Terra One) hebben de problemen (ook wind-energie is nog veel te
gelegen Golden woont Bill Frank Hij gaf vier iai gestopt "et huiS 15 en vfn hinnen met duur) lang niet overwonnen zijn, is men er bij
ünüüü S.erg geroU g, maar er woont dan ook memand. Er Rockwell van overtuigd, dat de wind tegen het
oTetd^em o^l^e^an ^Len. ^aUe ve^S^^jnTp'Sl
stnnt^-de^stoomketel nog n^e^enei^e'aan ITZ da -krijghaar. windsnelheden van 20. tot 20 kilometer per uïï
zou weten te onttrekken Het is volgens hem geen ™idSde heb^n °mm bewegmg te kom?n- *Un
nieuw principe. „Het verbaast me dan ook hevig, NieUW leven bi de^reld" passmg op meeste plaatsen
dat nog niemand anders op het idee gekomen is wereia.
om het op deze manier te doen". Bill Frank heeft De enorme belangstelling voor de zonne-energie Enorme kracht
er al drie ton uit eigen zak en die van goede heeft een andere nieuwe bron overschaduwd, de
vrienden ingestoken en de eerste beduidende re- wind. Ook hier is de term nieuw overigens zeer Een nog vrijwel onaangeroerde bron van energie
v.enuen moeten zich nog aandienen. Maar Frank betrekkelijk, want de wind werd al lang geleden herbergt de aarde in haar diepste binnenste zelf.
gelooft er heilig in. Of zijn buren dat ook doen, (zeilschepen, windmolens) als krachtbron aange- Op enkele plaatsen komt er soms iets van die
lijkt me twijfelachtig, wan Frank sleept elke be- wend. Maar de problemen rond olie en gas hebben enorme kracht via vulkanen, geisers en aardbevin-
zoeker van zijn nog piepkleine bedrijfje mee naar ook de wind-energie nieuw leven ingeblazen. Roe- gen aan de oppervlakte. Het benutten van die
zijn eigen woning, waar uiteraard een installatie - kwell International, een groot bedrijf, dat zich kracht stuit vooralsnog af op onoverkomelijke
is geplaatst. En zo kwamen ook 19 journalisten normaal vooral in de sector van de kernenergie technische en economische problemen en op het
uit alle delen van de wereld terecht op het niet beweegt, experimenteert ook al in de omgeving voorhanden zijn van wat simpeler alternatieven,
al te grote dak van een ogenschijnlijk zeer norma- van Denver met kleine windenergieprojecten. Maar op enkele plaatsen, zoals in een groot geiser
le woning in een rustige woonwijk aan de rand Rockwell acht over drie tot vijf jaar commerciële veld in Noord-Californië, waar Union Oil genoeg
van Denver. De installatie levert Frank forse windmachines mogelijk voor de gedeeltelijke ener- energie aan de aarde 'weet te onttrekken om
energiebesparingen op (tussen 50 en 70 procent), gievoorziening van woningen, bedrijven en kleine bijvoorbeeld een stad van een half miljoen inwo-
maar het zou nog meer kunnen zijn als de rest steden. Met een machine van 200 kilowatt zou een ners volledig van energie te voorzien, worden ook'
De vraag rijst hoe dit nieuwe energiemiddel zich
verhoudt tot plaatsen, waar de zon zich nog wel
eens voor langere tijd verdekt pleegt op te stellen.
In ons eigen land wordt zonne-energie om die
reden nogal eens wat lacherig benaderd. John
Bailes, een van de grotere zonne-fabrikanten, die
samenwerkt met een architectengroep in Denver,
ziet dat probleem bepaald niet somber in. „Hoewel
het noordoosten van de Verenigde Staten qua
zonne-uren het minst geschikt is voor zonne-ener-
gie-installaties, verkopen wij daar het meest. Dat
komt omdat daar de energie over het algemeen
veel duurder is en omdat er grotere kans is op
tekorten, zoals tijdens de afgelopen strenge winter
wel is gebleken. Ook in die streken kunnen men
sen via zonne-energie makkelijk 30 tot 40 procent
besparen", aldus Bailes.
