Lubbers: kernenergie
is noodzakelijke zaak
Uitbreiding Britse
plutonium fabriek in
openbaar onderzoek
Landgenoten
snel terug
Britse Labourregering
in wankele positie
Synode vraagt
democratie bij
besluitvorming
HANDGEMEEN IN PARIJS OM LEFEBVRE
Zwitserse
generaal
bekent
spionage
V oorrondegevecht
in Belgrado over
resultaten 'Helsinki'
Incidenten
Spanje vóór
verkiezingen
Oltmans:
CIA
vermoordde
Kennedy
BUITENLAND
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 15 JUNI 1977 PAGINA 11
(Van onze correspondent Roger Simons)
LONDEN Is het nodig, dat Groot-Brittannië
een plutonium-economie voert en tegelijk de
bewaker wordt van 's werelds atoom vuilnis
belt? Beide vragen worden vanaf vandaag
behandeld tijdens een openbaar onderzoek,
geleid door rechter Roger Parker (54), in het
mijnstadje Whitehaven van het Engelse graaf
schap Cumberland. Toen hij nog gewoon advo-
kaat was, heeft Parker het onderzoek geleid
inzake de ontploffingsramp in de Nederlands-
Britse scheikundige fabriek van Flixborough,
die in juni 1974 het leven heeft gekost aan 28
personen. De uitslag van Parkers atoom-onder
zoek dat zes maanden kan duren, zal Groot-
Brittannië 600 miljoen pond kunnen kosten als
gevolg van het verlies van buitenlandse con
tracten voor het trekken van plutonium uit
verbruikte nucleaire brandstof van commer
ciële kerncentrales
Het is allemaal begonnen met plannen van de
genationaliseerde atoomfabrikant, Britisch Nu
clear Fuels" om haar bedrijf van bijna twee
vierkante kilometer oppervlakte te Windscale,
op de kust van Cumberland, aanzienlijk uit te
breiden door de bouw van een nieuwe fabriek.
De kosten worden geraamd op zes tot zeven
miljoen pond. Het oorspronkelijke bedrijf van
Windscale bestaat ongeveer 25 jaar. Het is de
grootste concentratie van nucleaire installaties
in de wereld. Er hebben zich nog nooit ongeluk
ken voorgedaan.
Men doet daar allerlei gevaarlijk werd zoals het
trekken van plutonium uit uitgeputte brandstof.
Vroeger werd dit alleen gedaan om plutonium
te krijgen voor kernwapens. Van dit splijtbare
materiaal heeft men slechts een brok nodig ter
grote van een pompelmoes om een atoombom
te kunnen maken.
In Windscale worden bijna elke week grote
ladingen uitgeputte kernbrandstof aangevoerd.
Wegens hun hoge graad van radioactiviteit
gebeurt dit transport in stalen „doodkisten"
van vijftig ton. Deed men dat niet, dan zou
iedereen die de brandstof op minder dan 30
meter benadert, onherroepelijk omkomen ten
gevolge van de sterke straling.
Dankzij de uitbreiding en modernisering van
het atoombedrijf van Windscale zal Groot-Brit
tannië niet alleen de verbruikte brandstof van
zijn eigen commerciële kerncentrales, maar ook
die van buitenlandse kunnen bewerken. Een
consortium van Japanse elektriciteits firma's
heeft B.N.F. een contract van 350 miljoen pond
aangeboden voor de bewerking van zijn uitge
putte nucleaire brandstof. Omdat de eventuele
uitvoering van het nieuwe windscale-project
aanzienlijk vertraagd wordt, dreigen de Japan
ners zich te wenden tot de Comega, B.N.F.'s
Franse concurrent.
Afgelopen november kreeg B.N.F. van de
graafschapsraad van Cumberland de vereiste
toestemming om de kerninstallaties van Winds
cale te moderniseren en te vergroten. Organisa
ties voor milieubescherming, waaronder de mi
litante „vrienden van de aarde" en andere
pressure-groepen, lanceerden evenwel een
krachtige protest-aktie. De Britse regering werd
hierdoor gedwongen tussen beide te komen en
een openbaar onderzoek op touw te zetten.
B.N.F. moet voor een soort tribunaal z'n uit
breidingsplannen rechtvaardigen. Het voor en
tegen zal grondig behandeld worden.
Het spreekt vanzelf, dat die gang van zaken
B.N.F.'s plannen aanzienlijk in de war heeft
gestuurd. Zelfs wanneer de vergroting van de
atoomfabriek van Windscale doorgaat, de ver
wachte uitslag van het publieke onderzoek, zal
B.N.F. toch allicht klanten verliezen ten voorde
le van atoombedrijven in andere landen.
Deze zaak heeft nationale, internationale, poli
tieke en economische aspekten. Op sommige
daarvan werd onlangs door president Carter
van de Verenigde Staten de nadruk gelegd toen
hij maatregelen afkondigde om de verspreiding
van kernwapens tegen te gaan. Amerika's poli
tiek kan de Britse plannen inzake Windscale
rechtstreeks bëinvloeden, want het grootste
deel van de uitgeputte verrijkte brandstof, die
in Windscale aankomt, is afkomstig uit de
Verenigde Staten.
Het reusachtige britse atoombedrijf op de kust
van Cumberland is ook de opslagplaats van
Groot-Brittanniës plutonium voorraad. Dit ge
vaarlijk goedje wordt bewaard in honderden
metalen flessen, omdat een betrekkelijk kleine
hoeveelheid ervan, spontaan in werking kan
treden. Windscale doet proefnemingen om van
plutonium kernbrandstof te maken voor com
merciële reactors, en dan speciaal de nieuwe,
zogeheten snelle kweek-reactors, die echter zelf
het middelpunt zijn van een grote controverse,
wegens het feit dat zij plutonium nodig hebben.
Het radio-aktieve afval, dat overblijft wanneer
het plutonium uit uitgeputte brandstof van
kerncentrales gehaald is, wordt eveneens opge
slagen in windscale, Als dit bedrijf na zijn
Surinaamse oppositieleider Lachmon:
DEN HAAG Na de parle
mentsverkiezingen in Suriname
zal daar een nationale regering
moeten komen op een zo breed
mogelijke basis. Dat kabinet
zal alles in het werk moeten
stellen om de remigratie van
Surinamers uit Nederland eind
elijk op gang te krijgen. Deze
mening uitte de Surinaamse op
positieleider, J. Lachmon, giste
ren in Den Haag nadat hij de
hele dag over remigratie had
gesproken met vertegenwoordi
gers van welzijnsstichtingen en
Surinaamse verenigingen.
Lachmon zei dat zijn vooruit
strevende Hervormingspartij
(VHP) van de remigratie een
belangrijk punt bij de komende
verkiezingen z^l maken.
Het was Lachmon tijdens zijn
gesprek met de welzijnsstichtin
gen gebleken dat die stichtingen
teleurgesteld zijn over de „koele
manier" waarop Paramaribo
heeft gereageerd op de Neder
landse voornemens de remigra
tie op gang te brengen. De stich
ting „Tenasu" (Terug naar Suri
name) had de oppositieleider
een lijst met namen van Surina
mers gegeven, die door tussen
komst van de stichting zijn op
geleid voor beroepen waaraan
in Suriname behoefte bestaat
Die lijst heeft de stichting vol
gens haar zeggen ook naar de
Surinaamse overheid gestuurd
met de mededeling dat de kan
didaten terug willen naar Suri
name. Paramaribo zou niet heb
ben gereageerd.
Lachmon: We hebben in Surina
me een enorm tekort aan vak
mensen. Nu Nederland gezegd
heeft bereid te zijn een apart
fonds, dus buiten de al toegezeg
de ontwikkelingsgelden om, te
vormen voor remigratie, kunnen
we Surinamers die in Nederland
wonen uit die pot laten opleiden
voor de bouw, landbouw en vee
teelt. Die mensen kunnen dan
teruggaan naar Suriname om te
helpen het land op te bouwen.
De plutoniumfabriek bij Windscale in
enorme uitbreiding niet alleen Brits, maar ook
Japanse en Europese uitgeputte kernbrandstof
bewerkt, zou die nucleaire vuilnisbelt voortdu
rend groter worden, tot Engeland volgens de
milieu-beschermers „de nucleaire vuilnisemmer
van de wereld".
Tegen de geplande uitbreiding wordt onder
meer geprotesteerd door de Britse vereniging
van jeugdherbergen. Het graafschap Cumber
land telt niet minder dan 30 druk bezochte
jeugdherbergen. De tegenstanders van het pro-
jekt vrezen vooral onzichtbare gevaren. Zij
roeren aan, dat Groot-Brittannië een beter leef
milieu zou kunnen worden door gebruik te
maken van natuurlijke energiebronnen zoals de
wind, de zon en de golven. Van officiële zijde
wordt aan al die mogelijkheden een zekere
aandacht besteed.
Voorstanders van het windscale-uitbreiding-
sprojekt voeren evenwel aan, dat er geen ande
re uitweg is om de energieproblemen snel op
te lossen. Groot-Brittanriië's commerciële en
industriële toekomst kan ervan af hangen,
vooral omdat de olievoorraden in de Noordzee
niet onbeperkt zijn. Als de britten geen grotere
en betere atoomcentrales de zogeheten „snelle
kwekers" bouwen, zullen zij volgens voorstan
ders circa 2020 opgescheept zitten met een
middeleeuwse economie.
„Aan een dergelijk leven, met een gezonde
bevolking, zouden wij de voorkeur geven",
zeggen de tegenstanders. „Het alternatief is
ft Engelse graafschap Cumberland.
immers een misvormde gemeenschap, die om
de haverklap gebruik zou kunnen maken van
een grote vernielingskracht".
Hierop antwoorden de voorstanders dan weer
dat expansie van windscale Groot-Brittannië in
staat zou stellen controle uit te oefenen op de
verspreiding van plutonium dat van vitaal stra
tegisch belang is voor de produktie van atoom
wapens. De Britten zouden dan immers unilate
raal kunnen beslissen om alle plutonium te
verwerken in nieuwe kernbrandstofstaven. De
ze laatste worden veel minder gemakkelijk
aangewend voor militaire doeleinden. Groot-
Brittannië zou desgelijks ook de toevoer van
plutonium kunnen stopzetten.
Tegenstanders van Windscale's uitbreiding spe
culeren ook sterk over de mogelijkheid, dat
terroristen er plutonium zouden stelen om zelf
een atoombom te maken en die dan als af
schrikmiddel te gebruiken. „The Guaerdian"
was gisteren de tweede Londense krant in
nauwelijks een maand, die dat fysisch en tech
nisch uitvoerbaar achtte, ditmaal op grond van
een studie van Britse studenten.
Geleerden, die alles weten van plutonium, voe
ren evenwel aan, dat als terroristen werkelijk
een kernbom willen bemachtigen, zij het ge
makkelijker zouden vinden er een te stelen op
een Britse luchtbasis, in plaats van zelf te
proberen er een in elkaar te dokteren, wat
uiteraard erg moeilijk en bovendien levensge
vaarlijk is, vooral voor beginnelingen.
(Van onze correspondent Roger
Simons)
LONDEN Sedert gisteravond
hangt opnieuw een vraagteken
over het voortbestaan van de
Britse socialistische minder
heidsregering. Twee extreem
linkse Labour-afgevaardigden
hebben samen met de conserva
tieven zevenmaal gestemd te
gen bepaalde aspecten van de
begrotingswet.
Die nederlagen hebben tot ge
volg, dat de regering gedwongen
wordt haar belangrijke financië
le politiek vrijwel geheel te her
zien. De socialistische rebellen
en de conservatieven zijn er on
der meer in geslaagd een alge
mene belastingverlaging van 450
miljoen pond sterling af te
dwingen.
Premier Callaghan incasseerde
gisteren nog andere vernederin
gen. Onder druk van anti- Euro
pese leden van de regering heeft
hij besloten, dat zijn ministers
vrij zullen mogen stemmen over
het wetsontwerp inzake de Eu
ropese verkiezingen dat volgen
de maand ingediend wordt De
ministers mogen echter geen
campagne voeren tegen dit ont
werp. Calaghan werd gedwon
gen die concessie te doen om te
vermijden, dat zijn wankele re
gering volledig in elkaar zou
storten.
De Labour- regering ziet nu ook
af van de verdere behandeling
van haar omstreden decentrali-
satieontwerp, dat verleden win
ter vastgelopen is in verband
met Schotland. Ze is van plan
in de volgende parlementaire
zittijd een nieuw decentralisa-
tieontwerp in te dienen. De con
servatieve oppositie verwacht
evenwel, dat premier Callaghan
voor die tijd nieuwe algemene
verkiezingen zal moeten uit
schrijven.
Scholieren
bekogelen
politie in
Soweto
JOHANNESBURG (UPD -
Stakende zwarte scholie
ren hebben gisteren in de
zwarte stad Soweto in
Zuid-Afrika de politie be
kogeld met stenen. Een
aantal politieauto's en bus
sen werden beschadigd.
Volgens de politie waren
het de ernstigste ongere
geldheden van deze maand.
Het toenemende geweld
heeft te maken met de eer
ste verjaardag van de bloe
dige onlusten op 16 juni,
waarbij 618 mensen om het
leven kwamen. Oproerpoli
tie maakte gisteren een
einde aande demonstraties
van de scholieren. Zeven
van hen werden gearres
teerd. Achthonderd scholie
ren hebben deze week de
lessen geboycot uit sympa-,
thie met degenen die de
incidenten van vorig jaar
willen gedenken. Een ver
slaggever van het dagblad
„World" Willie Bokala, en
een fotograaf, Moffat Zun-
gu, werden gisteren door
de politie aangehouden.
Ook in de zwarte woonwijk
Mamelodi bij Pretoria de
den zie ongeregeldheden
voor toen zwarten stenen
gooiden naar bussen. Er
vielen geen gewonden.
In Kaapstad zei de Zuida-
frikaanse minister van poli
tie, Jim Kruger, dat dege
nen die maandag in een
warenhuis in Johannesburg
twee blanken hebben dood
geschoten, zijn opgeleid in
Angola. TNvee zwarten wer
den gearresteerd. Een der
de wist te ontkomen.
LUXEMBURG (ANP) Politici zullen eens
moeten afleren de populariteit te zoeken
door mee te doen aan de mode om zich af'
te zetten tegen kernenergie. Wij hebben ook
dit punt verantwoordelijkheid voor de ge
neratie na 1985. Gezien de algehele energie-
situatie houdt die verantwoordelijkheid het
gebruiken van kernenergie in.
Kernenergie is naar mijn mening een attrac
tieve en veilige manier om elektriciteit op
te wekken. Natuurlijk plaatst kernenergie
voor concrete vraagstukken maar die
zullen zij rationeel en punt voor punt moe
ten oplossen. Dat heeft de Nederlandse mi
nister van economische zaken, Ruud Lub
bers, gisteren gezegd in Luxemburg, waar
hij de Europese Energieraad bijwoonde.
Nederland ontkent niet dat zich met kerne
nergie problemen kunnen voordoen en daar
om is het een voorstander van dat er met
kernenergie slechts op beperkte schaal ge
werkt wordt. De opslag van de radioactief
afval is een zaak die geen land op zijn eentje
kan redden en daarvoor moet dan ook een
internationale en regionale oplossing gevon
den worden. Maar aan nieuwbouw van kern
centrales ontkomt Nederland niet, evenmin
als andere landen, aldus minister Lubbers
in Luxemburg waar de Europese energie-mi
nisters nucleaire atoomvraagstukken be
sproken hebben.
De bouw van kerncentrales in de EG gaat
overigens veel minder vlug dan gepland
was. Ómdat er nu al geen centrale meer
gebouwd kan worden die voor 1985 gereed
zal zijn, heeft men een duidelijk inzicht in
de achterstand die is ontstaan op de plan
ning die tot 1985 gold.
„Nederland", zo maakte minister Lubbers in
Luxemburg duidelijk, „kan zich goed vinden
bij de opvattingen van de Amerikaanse pre
sident, Jimmy Carter, namelijk dat men
voorrang moet geven aan nucleaire centra
les van het lichtwatertype. Met opwerkings-
1 fabrieken (installaties waarmee men ra
dioactief afval verwerkt tot onder meer
plutonium) en met de zogenaamde „snelle
kweek-reactoren", waar men werkt met ma
terialen die ook voor militaire doeleinden
bruikbaar zijn, moet men, aldus minister
Lubbers, liefst wachten tot men internatio
naal een betere greep op de zaak heeft en
er goede controlemogelijkheden zijn".
(Van een onzer verslaggevers)
Driebergen De hervormde synode
is unaniem van mening dat de her
vormde kerk samen met andere leden
van de raad van kerken bij de over
heid moet aandringen op een demo
cratisch besluitvoorbereidingsproces
met betrekking tot uitbreiding van de
kernenergie.
Aan de regering zal gevraagd moeten
worden in deze besluitvormingsperio-
de, die ongeveer twee jaar zou kun
nen duren, geen onherroepelijke be
sluiten te nemen over deze uitbrei
ding van kernenergie, waaronder de
bouw van kerncentrales.
PARIJS (UPD In Parijs is
gisteravond stevig gevochten
over de kwestie of de mis wel
of niet in het latijn moet wor
den opgedragen. Daarbij zijn
minstens vijf personen gewond.
Ongeveer dertig met ijzeren sta
ven en knuppels gewapende
jongelui verstoorden een bijeen
komst van ongeveer vijfhonderd
gelovigen die waren samengeko
men om te protesteren tegen de
al vier maanden durende bezet
ting van hun kerk door volgelin
gen van de Franse traditionalis
tische bisschop Marcel Lèfeb-
vre, die de hervormingen van
het Vaticaan aan zijn laars lapt
en in weerwil van een verbod
van de kerkelijke overheid
voortgaat latijnse missen te ce
lebreren.
Leden van een „traditionalis
tisch commando" wierpen
traangasbommen naar de „pro
gressieven" en mishandde spre
kers en toehoorders. De politie
maakte een eind aan
(Van onze correspondent)
BELGRADO.— In de Joegosla
vische hoofdstad Belgrado is
vandaag het voorrondegevecht
begonnen dat in het najaar
moet uitmonden in een minis
tersconferentie van Belgrado,
waar zal worden nagegaan in
hoeverre de verplichtingen die
de conferentie van Helsinki
heeft gesteld ook zijn nageko
men. Dezer dagen proberen am
bassadeurs van 33 Europese
landen, van de Verenigde Sta
ten en van Canada de agenda
voor die bijeenkomst op te stel
len.
Op zich lijkt de bijeenkomst die
vandaag begonnen is weinig om
het lijf te hebben. In elk geval
kunnen geen spectaculaire re
sultaten worden verwacht. Maar
toch zullen de ambassadeurs het
succes van de bijeenkomst in
het najaar bepalen. En moeilijk
heden op die weg zijn niet uitge
sloten, integendeel.
De afgelopen maanden is duide
lijk geworden dat het aandrin
gen door de nieuwe Amerikaan
se regering op het naleven van
de mensenrechten in het Oost
blok veel kwaad bloed heeft ge
zet. De Russen van hun kant
willen het constructieve karak-
tier van de conferentie bena
drukken, d.w.z. dat zij vooral
willen praten over de successen
die Helsinki heeft opgeleverd en
niet over de punten van kritiek
die de ontspanning in gevaar
kunnen brengen. In het Westen
leeft duidelijk de overtuiging
dat de slotakte van Helsink als
een geheel moet worden gezien
en dus ook getoetst, d.w.z. zowel
de staatkundige en economische
aspecten als de bepalingen over
vrij verkeer van personen en
ideeën.
KROATEN ONDER SCHOT
Scherpschutters van de New Yorkse politie houden de Joegoslavische
missie bij de Verenigde Naties onder schot nadat Kroatische terroristen
daar gisteravond een chauffeur verwondden en een vrouw in gijzeling
namen. Na twee uur hebben de Kroatische nationalisten, die onafhanke
lijkheid voor hun gebied eisen, zich overgegeven.
LAUSANNE (AP) De Zwit
serse gepensioneerde generaal
Jean-Louis Jeanmaire, die in
Zwitserland achter gesloten
deuren moet terechtstaan op
beschuldiging van spionage,
heeft gisteren tegenover een
militair tribunaal verklaard
dat hij een „blunder" heeft ge
maakt door geheime informatie
door te spelen aan een Russi
sche attaché.
„Het was de blunder van mijn
leven", zo heeft de 67-jarige ge
neraal volgens een voorlich
tingsofficier verklaard. „Het
was een ongelukje. Ik heb in
voortudrende angst geleefd. Nu
voel ik me opglucht".
Jeanmaire, ie bekend stond als
een militante anti-communist,
staat samen met zijn 60-jarige
zieke vrouw terecht Het proces
begon gistermorgen en krijgt
zeer veel publiciteit in Zwitser
land, waar het de grootste spio-
nagezaak aller tijden wordt ge
noemd.
Tijdens de eerste 50 minuten
van het proces, de enige periode
die voor publiek toegankelijk
was, werd in een samenvatting
van de aanklacht gezegd dat
Jeanmaire gedurende een perio
de van 15 jaar tot de zomer van
1973 met behulp van zijn vrouw
defensiegegevens van het aller
hoogste belang heeft doorgege
ven aan militaire attaché's van
de Russische ambassade in
Bern.
Verder worden de Jeanmaires
beschuldigd van corruptie, in de
vorm van het accepteren van'
verscheidene cadeaus, voorna
melijk goedkope sieraden met
een totale waarde van rond
3.000 francs (1.200 dollar) en
„verscheidene flessen wodka".
MADRID (Reuter/UPI) Aan de voor
avond van de verkiezingen die vandaag
in Spanje plaatshebben is het gisteren
tot enkele incidenten gekomen. In Bar
celona liepen twee politiemannen zware
brandwonden op toen linkse demon
stranten benzinebommen naar hun auto
wierpen.
Gisteren zijn de resultaten bekendge
maakt van twee opiniepeilingen. Volgens
het ene onderzoek, gepubliceerd in het
conservatieve dagblad Ya, zal de socialis
tische arbeiderspartij van Felipe Gonza
les 28,9 procent van de stemmen krijgen,
tegen het democratisch centrum van pre
mier Adolfo Suarez 25,6 procent De
communisten zouden kans maken op 5,8
procent en de rechtse volksalliantie op
5,7 procent.
Stofdoek en
dweil worden hier in een stembureau in Madrid
nog even gehanteerd, voordat de kiezers hun
briefjes in de. doorzichtige stembussen mogen
werpen.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG De journalist
Willem Oltmans zal aan presi
dent Carter de naam doorgeven
van een hooggeplaatste Ameri
kaan die kan getuigendat CIA
is betrokken bij de moord op
president Kennedy. Oltmans
wil de naam niet publiceren uit
vrees voor wraakneming tegen
de getuige. Bij een vorige gele
genheid werd een getuige, de
oliebaron Graaf de Mohren-
schildt, die Oltmans informatie
verschafte over de moord op
Kennedy, gedood.
Oltmans is vandaag naar de
Verenigde Staten vertrokken
om zich ter beschikking te hou
den van president Carter. Hij
had de Amerikaanse president
een brief geschreven dat hij
hem de naam kon noemen van
de hooggeplaatste Amerikaan
die veel afwist over de aanslag
op Kennedy.
