iüMNENLAND £eidóc0otmmt j£ans op nieuw kabinet iVdA-CDA is gering DEN UYL: DIT LAND HAD BETER VERDIEND Afscheid of opnieuw beginnen? Links Leiden verontrust over val kabinet-Den Uyl Perscommentaren ,,Echt crisisweer huiverden de journalisten LE1DSE COURANT WOENSDAG 23 MAART 1977 PAGINA 9 de zijde van het kabinet diende te worden doorbroken. Van Agt heeft toen gezegd, dat hij het wetsontwerp zonder de door hem voorgestelde toevoeging niet in de Kamer zou verdedi gen. Den Uyl gaf vervolgens een be knopt overzicht van de bespre kingen die daarna in het Cats- huis zijn gevoerd en waarbij het parlement telkens weer tever geefs wachtte. Den Uyl ver klaarde het ten zeerste te be treuren, dat het overleg in het kabinet zoveel tijd heeft ge vraagd. Hij kon de groeiende wrevel in het parlement best begrijpen. De uitspraken daar over acht ik begrijpelijk en heb ben mij pijn gedaan? ,Ik acht de handelwijze van het kabinet alleen te motiveren van uit de wil die is betoond en de plicht die het kabinet had om ondanks het gerezen conflict te komen tot een verdediging en afhandeling in de Kamer. Het kabinet was het aan zijn Uit gangspunt en zijn optreden ver plicht tot het uiterste te gaan om dat te bereiken.' Premier Den Uyl: bitter gestemd HOE dramatisch de persoonlijke woorden van premier Den Uyl gisteravond in de Tweede Kamer ook geklonken hebben, het aftreden van zijn kabinet was het bijna onaf wendbaar slot van vele politieke moeilijkheden, die zich vooral de laatste tijd binnen en rond dit kabinet hebben afgespeeld. Dit kabinet was alles nog eens overziende niet meer te redden, maar eerlijkheidshalve moet erbij gevoegd worden, dat de onoverkomelijke problemen in feite al ingebouwd waren bij het totstandkomen van het kabinet- Den Uyl in 1973. Op het moment, dat de A.R. en de K.V.P. in dat jaar akkoord gingen met dit kabinet werd tevens een tijdbom ingebouwd in het regeringsprogram. Immers, zowel KVP als AR waren tenslotte na maanden vóóroverleg gezwicht om tenminste toe te staan, dat KVP-ers en AR-le- den zitting namen in een kabinet-Den Uyl. Dit, nadat de CHU uitgerangeerd was. Afgesproken was daarbij, dat de twee confenssionele partijen zich zakelijk tegenover dit progressief-confessioneel kabinet zouden opstellen. Het zou den „gedogen", zoals toen zo fraai omschreven werd. De geschiedenis zal uitwijzen, zo schreef in die periode een socialistisch politiek waarnemer, wat de gevolgen zullen zijn van de chaos, die formateur Burger (partijgenoot van deze politieke waarnemer) heeft achtergelaten. Want, om een voorbeeld te noemen: voor wat de grondpolitiek betreft hadden mr. W. Aantjes (AR) en mr. F. Andriessen (KVP) op 26 maart 1973 de formateurlaten weten: „onteigening van grond niet uitsluitend tegen gebruikswaarde...." Toch stond in de ministerverklaring van het kabinet-Den Uyl op 3 mei daaropvolgend: „ten aanzien van de grondpolitiek: speculatie tegengaan door een voorkeursrecht te geven aan overheid met name aan de gemeenten en door bij onteige ning van grond in beginsel de gebruikswaarde daarvan te vergoeden. Correctie voor onbillijkheden bijvoorbeeld wel ke bij noodzakelijke vervanging kunnen optreden". Daar mee werd de verklaring van Andriessen en Aantjes van 26 maart 1973 echter niet teniet gedaan. Zo werd alleen al deze paragraaf een van de ingebouwde kansen op een crisis. Zoals nu, bijna vier jaren later, gebleken is. TOEGEGEVEN moet worden, dat het dit kabinet niet heeft meegezeten. Ook daaruit zijn de politieke vermoeidheid, de irritatie en de hier en daar vertroebelde verhouding tussen de leden van het kabinet te verklaren. Maar opnieuw is gebleken, dat een kabinet niet ongestraft allerlei zwaarwe gende politieke zaken tot vlak voor de verkiezingen kan uitstellen. De vraag blijft thans, wat nu? In allerlei reakties van politici klinkt door, dat de samenwerking tussen christen democraten en progressieven opnieuw voor lange tijd ver broken zal zijn. In een eerste opwelling liggen dergelijke verklaringen natuurlijk voor de hand. Maar, dat betekent allerminst, dat het einde van een dergelijke coalitie door het aftreden van dit kabinet gekomen is. De verkiezingen zullen immers duidelijk moeten maken wat de kiezer zal willen. Het zoeken naar een nieuw kabinet zal daarna weliswaar uiterst moeilijk zijn, maar het is te hopen, dat er betere en sluitender afspraken gemaakt worden, dan bij de formatie in 1973. Het „gedogen" van kabinetten helpt Nederland wel op het moment zelf uit de problemen, maar tegelijkertijd worden de moeilijkheden alleen maar verscho ven. Met alle gevolgen vandien. met eft crisis De progressieve wethouders hier met burgemeester Vis en gemeentesecretaris Lodder achter de collegetafel. LEIDEN Links Leiden staat op zijn kop. De zes progressieve wethouders van de stad en de fractievoorzitters van PvdA, PPR en D'66 uit de Leidse gemeenteraad hebben van daag in een verklaring hun grote verontrusting uitgesproken over de val van het kabinet, waarin zij wijzen op de grote verdiensten die dit ministerie voor Leiden heeft gehad. In de verklaring, die werd uitgegeven door het voorlichtingsbureau van de secretarie stellen de progressieve voorlieden: „Speciaal ten behoeve van de achtergebleven oude steden, zoals Lei den heeft dit kabinet een groot aantal groten deels structurele verbeteringen bewerkstelligd. We doelen daarbij op de structurele verbeterin gen in de financiële positie van deze gemeente, middels op hun behoeften toegesneden verfij ningsregelingen, op het stimuleringsbeleid, in welzijns- en onderwijsachterstandsituaties, en op de hoge prioriteit die het kabinet gaf aan het opgang helpen van de zolang verwaarloosde stadsvernieuwing. Zeer recent kwam dit laatste tot uiting in de 10 miljoen gulden die het kabinet voor stads vernieuwingsactiviteiten in Leiden ter beschik king stelde. Voor de stadsvernieuwing is een voorkeursrecht gekoppeld aan gebruikswaarde een absolute voorwaarde. Juist nu de stadsver nieuwing in Leiden op gang is gekomen doen zich in steeds sterkere mate speculatieve aanko pen voor, die inspraakprocessen en ruimtelijke ordeningsbeleid frustreren. Wij menen dat dankzij het beleid van het kabinet-Den Uyl, Leiden begonnen is zijn achterstanden in te halen en uitzicht heeft gekregen op een daad werkelijk herstel, waarop vijf jaar geleden zelfs de meest hardnekkige optimisten niet durfden hopen. Wij zijn van mening en zullen dit met kracht uitdragen dat het belang van Leiden eist, dat ook na 25 mei aanstaande het beleid, zoals dit door het Eerste Kabinet-Den Uyl, ten aan zien van de achtergebleven steden is gevoerd, zal worden voortgezet en uitgebouwd", aldus de wethouders en de linkse fractievoorzitters van Leide. jnze parlementaire redactie) HAAG De kans op een nieuw kabinet van met de PvdA wordt gering geacht. Dat kwam iting tijdens het debat in de Tweede Kamer de verklaring van de demissionaire minister- Jent. Met name PvdA-fractievoorzitter Van n zei verbitterd dat hij geen mogelijkheden een verdere samenwerking met het CDA ziet, et zich zo blijft opstellen'. Maar, voegde hij toe, mocht het CDA „tot inkeer komen" en tslag van de verkiezingen daartoe aanleiding i, dan is er nog een klein kansje op voortzet- van de samenwerking. Kwalijk vond Van het dat het CDA de deur naar twee kanten openhouden, n.l. naar PvdA en VVD fractievoorzitter Aantjes, die als fungerend evoorzitter van het CDA optrad, onderschreef e politieke verhoudingen zijn verslechterd en ogelijkheden voor samenwerking met de pro-- teven zijn .verzwakt". „Maar wij gooien de niet dicht", aldus Aantjes. Voorzitter Ria Bec- van de PPR wil ,met dit CDA niet meer nwerken'. Wiegel (WD) zei in het Kamerdebat sen abominabel" hoofdstuk in de parlementai rs chiedenis was afgesloten. Voor de .bizarre Islag' van het kabinet is nu de rekening gepre- erd. De ontbinding van het kabinet is de laatste weken zichtbaar geworden. Niet alleen was er ver deeldheid in het kabinet, ook in het CDA. Kritiek leverde Wiegel op vice-premier Van Agt, die heeft geweigerd een door hem ondertekend wetsvoorstel in de Tweede Kamer te verdedigen. Van Thijn (PvdA) deelde de gevoelens van bitter heid waarvan Den Uyl had blijk gegeven. Voor de derde keer na de oorlog is het de PvdA niet gelukt een wijziging van de grondpolitiek tot stand te brengen. De verantwoordelijkheid hiervoor schreef Van Thijn toe aan de christen-democraten. En dit, terwijl minister Van der Stee pas nog heeft geschre ven dat de grondprijzen van 1952—1974 met 600 percent zijn gestegen, twee keer zo veel als de inflatie". Niet de boeren, tuinders en middenstan ders, maar de speculanten hebben daarvan geprofi teerd". Voor de .politieke wil' van Van Agt om uit de problemen te komen, gaf Van Thijn overigens niet veel. „Van Agt en Van der Stee hebben zich onttrokken aan de verantwoordelijkheid die zij bij de kabinetsformatie waren aangegaan. Dit kabinet had een beter lot verdiend", aldus Van Thijn. „We zijn er niet in geslaagd vele jaren van wantrouwen tegen de christen-democraten weg te poetsen". Hij noemde de kabinetscrisis .schokkend, onredelijk en onverantwoordelijk". Ook De Gaay Fortman (PPR) zei verbitterd te zijn. Naar zijn mening had vice-premier Van Agt zijn zichzelf wijten in een onzer verslagge vers) N HAAG „Betreu- iswaardig, maar het nnet heeft het aan hzelf te wijten", aldus reactie van het Ver rol van Nederlandse L hernemingen op de Ibinetscrisis. „Het kabi- ft heeft de behandeling in vier uiterst belang de en controversiële Jtsontwerpen naar het ide van de kabinetspe- ide verschoven, waar- Dr de conflictstof zich ift opgehoopt", aldus VNO. voorzitter van het Koninklijk erlands Ondernemersver- d (KNOV), de heer W. Per zei: „een kabinetscrisis is Id een ernstige zaak, maar ik een huichelaar zijn wanneer :ei dat ik de val van dit inet betreur". De heer Per- i herinnerde eraan, dat hij jaar lang kritiek heeft ge- op deze regering en op de ijen die haar steunden en nogden „omdat er een beleid d gevoerd dat ernstige ge en had voor het midden- en ibedrijf". rzitter W. Kok van de Fede- Nederlandse Vakbeweging ak van een zware dag voor werknemers in Nederland, vreest dat de vakbeweging lervormingsvoorstellen inza- de ondernemingsraden, de nogensaanwasdeling en de op de investeringsrekening kan vergeten. Volgens Kok et CDA en vooral de KVP, als belangrijkste exponent ister Van Agt, in eerste in- tie verantwoordelijk voor feit, dat de belangrijkste 'ormingsvoorstellen van het inet-Den Uyl wellicht voor- i de ijskast ingaan, egenstelling tot de heer Kok voorzitter J. Lanser van het V het niet juist te vinden dat als hoofdschuldige aan te en van de crisis. „In het eden heeft men zowel aan fessionele als aan progres- e zijde problemen gemaakt", ser hoopt overigens, dat de iflige crisis niet onnodig pola- V rend zal werken. Hij geeft r r een volgend kabinet we- om de voorkeur aan een coa- van CDA en progressieven vindt dat de weg naar zo'n litie als het enigszins kan n moet blijven. Maatschap- iervormingen zijn alleen lbaar als de politieke partij die doelstellingen in hun par- rogramma onderschrijven, Lanser. voorzitter van de Ned. chris- ike boeren- en tuindersbond P. Bukman vond de wijzi- van de onteigeningswet een diep ingrijpende zaak voor landbouw, dat deze een kabi- scrisis waard is. izelfde geluid liet ir. D. Lu- en, voorzitter van het Konin- k Nederlands Landbouwco- e horen. Een schaduwzijde dt hij wel, dat er nu vele en blijven liggen, zoals de ht, die ook voor de land- in groot belang zijn. inals drs. Bukman betreurde Luteijen het, dat de kabinet- ïsis juist valt in een periode afin in Brussel besluiten •eten worden genomen over nieuwe EG-land bouwprijzen. politieke geloofwaardigheid verloren. Hij noemde de benoeming van Van Agt tot lijsttrekker van het CDA onverantwoordelijk". Terlouw (D'66) zei met Van Thijn en De Gaay Fortman veel respect te hebben voor de minister president. Hij weet de diepere oorzaak van de crisis de .functievermenging' bij Van Agt, die behalve vice-premier ook lijsttrekker van het CDA is. ,Jlet is een slechte politieke daad, deze breuk" (Van onze parlementaire redaktie) DEN HAAG ,Dit land had beter verdiend'. Met deze woorden besloot de demissionaire minister-president Den Uyl de afgelopen nacht even voor een uur zijn optreden in de Tweede Kamer naar aanleiding van de val van zijn kabinet. In zijn in de vroege avond afgelegde verklaring maakte Den Uyl duidelijk dat hij het meest bitter is gestemd over het feit, dat het kabinet een aantal van zijn meest wezenlijke programmapunten niet heeft kunnen ver werkelijken. ,Het is niet aan mij en zeker niet op dit ogenblik en op deze plaats om uit te maken wie daaraan schuld heeft en waar de verantwoordelijkheid ligt voor dit feit. Ik kan alleen maar zeggen dat het voor mij de bit terste ervaring betekent in het werk dat ik als een opdracht zag en zie', aldus de met hese stem sprekende premier. Den Uyl gaf aan, dat hij hier mee niet doelde op zijn persoon lijke gegriefdheid of teleurstel ling. ,Ik loop lang genoeg in de politiek mee om me daar over heen te kunnen zetten'. Tot midden februari heeft het kabinet, zo liet Den Uyl de Ka mer weten, geen vermoeden ge had van de moeilijkheden die enkele weken daarna rond de wetsvoorstellen inzake de grondpolitiek zouden uitbreken. Hij herinnerde aan het gesprek dat hij en minister Van Agt van Justitie begin februari hebben gevoerd met de fraktieleiders van de vijf regeringsgezinde partijen over de afhandeling van het hervormingskwartet. ,In die bespreking lieten zich de nadien gebleken moeilijkheden niet vermoeden'. Volgens Den Uyl kwam midden februari minister Van Agt met de mededeling in de minister raad, dat hij tot de conclusie was gekomen dat het wetsont werp over de onteigening niet door de Kamer zou worden aan vaard. Van Agt stelde voor het wetsontwerp te wijzigen, maar het kabinet wilde daar niet van weten. Men stelde zich op het standpunt, dat het moeizaam verkregen compromis niet van DEN HAAG In de dagbladen wordt de val van het kabinet Den Uyl uiteraard uitgebreid becommentarieerd. DE TELEGRAAF schrijft, dat de linkse regeringspartijen van meet af aan stelselmatig bezig zijn geweest hun wil aan de christen-de mocratische partners op te leggen. Om het leven van het kabinet te rekken werd voor enkele ingrijpende socialistische wensen, die bij de christen-democraten op grote weerstand stuitten, de taktiek van uitstellen gevolgd. Onvermijdelijk moest hierdoor toch vroeg of laat het uur der waarheid aanbreken. Dat is dan nu gebeurd. DE STEM meent, dat het kabinet gestrand is op een vertrouwen scrisis. De kernvraag is nu, of de vertrouwensbreuk onherroepelijk is dan wel door de tijd geheeld kan worden. Wijze zelfbeheersing kan in beide kampen zuiverend werken. Een goed politicus kijkt over de datum van 25 mei heen. Een verstandig kiezer doet dat eveneens. DE VOLKSKRANT schrijft: een beleidswending naar rechts en zeker naar het fantastieloze rechts met zijn oppervlakkige leiders, kan een stap naar chaos en naar voortwoekeren van essentiele problemen zijn. Het lijkt erop, dat het CDA om miezerige redenen van tijdelijke machtsdominatie en prestige de grote gevolgen voor de volgende kabinets periode onderschat Dat is meer dan een taxatiefout. Dat is verblinding Aantjes (CDA) noemde de crisis .betreurenswaar dig'. Het is een bittere ervaring, ook voor de zes ministers van KVP en ARP. Veel van goed beleid is voor de toekomst op het spel gezet. Gelukkig vond Aantjes het, dat de christendemocratische samen werking, ook van de ministers, bewaard is gebleven. Aantjes zei dat er in de laatste weken in een jaagtempo en onder te hoge druk is gewerkt. Door de wijze waarop Van Agt in het Menten-debat is behandeld zijn bij het CDA sporen van gegriefdheid ontstaan. De verhoudingen zijn wel verstoord, maar dat hoeft niet blijvend te zijn. De invloed van de crisis op de formatie na de verkiezingen valt niet te ontkennen. Aantjes zei te hopen dat er mogelijk heden zullen blijven voor een samenwerking tussen progressieven van CDA. „Te vallen is geen geringe zaak, maar waar het op aan komt is één keer meer op te staan". Hoofdrolspeler minister Van Agt verlaat hier zijn ministerie - na het beraad van het CDA - op weg naar het Catshui6, waar hij samen met de andere CDA-ministers zijn ontslag zou aankon digen. WD-fractievoorzitter Wiegel: „abo minabel hoofdstuk in parlementai re geschiedenis afgesloten". Fractievoorzitter Aantjes van de ARP: christen-democratische sa menwerking in stand gebleven. DEN HAAG - Het is een merkwaardige crisis en dat is het. Zakelijk, zonder veel poespas, af en toe zelfs luchtig en vooral vrijwel pijnloos ver liepen gisteren de gebeurtenis sen die volgden op het voortij dige einde van het kabinet. Pas gisteravond laat staken hier en daar wat pijnscheuten de kop op. Het Haagse politie ke wereldje reageerde als ie mand bij wie 's middags een kies was getrokken, maar waarbij pas uren later de ver doving uitgewerkt raakt. Het aspirientje van de geringe hoop op nieuwe samenwerk ing tussen progressieven en christen-democraten verzacht te het leed enigszins. „Het is mij vreemd te moede," zei demissionair premier Den Uyl gisteravond schor, daar mee op typerende wijze de gevoelens vertolkend die de politieke dood van de rege ringsploeg bij de meeste direct en indirect betrokkenen had opgeroepen. „Echt crisisweer," huiverden gistermiddag enkele van de tientallen journalisten, die sinds half twaalf voor de zo veelste maal in veertien dagen tijd de wacht hadden betrok ken bij de hekken van het Catshuis. Inderdaad kreeg de grauwe lucht met het kwartier een somberder aanzien, waar door de letterlijke en figuurlij ke bui boven het Catshuis elk moment leek te kunnen los barsten. Om half drie liet de Rijksvoor lichtingsdienst weten, dat het kabinetsberaad nog wel ander half uur zou voortduren. De speculaties waren niet van de lucht Zouden ze toch weer aan het lijmen zijn geslagen. Of duurt het zo lang omdat de ARP-ministers Boersma en De Gaay Fortman niet, evenals hun KVP-collega's wensen op te stappen? Tegen vieren, als iedereen weer is samengedromd voor de hekken van Neerlands „Witte huis," gaat plotseling een der toegangsdeuren tot het pand open en de lijvige hoofd directeur van de Rijksvoor lichtingsdienst, Gijs van der Wiel, knerpt over het grint in de richting van de wachten den. Dicht aaneengeklit tegen de spijlen vangt de groep media vertegenwoordigers de volgen de boodschap op: „een korte mededeling, jongens, De heer Den Uyl gaat naar de konin gin. Dat is alles. Verder kan er nog niets gezegd worden." Het nieuws is in een fractie van een seconde verwerkt en onmiddellijk barst een lawine van vragen los. Is de koningin in Den Haag? Neemt het hele kabinet ontslag of stappen al leen de KVP-ministers op? Maar de regeringswoordvoer der maakt een bezwerend ge baar. „Sorry, we kunnen echt nog niets zeggen," antwoordt hij en maakt rechtsomkeert Inmiddels is zestig meter ver der Den Uyl al in z'n auto gestapt. De immer wachtlo pende marechaussees openen de hekken en slaan met stom heid het toneel gade dat zich ontrolt als de auto van de premier arriveert De wagen wordt bestormd, omsloten en vrijwel geheel aan het gezicht onttrokken door fotograferen de, filmende en allerhande vragen stellende journalisten. Maar de enige woorden die via het ietwat geopende portier raampje over de lippen van de stoicijns kijkende minister president komen, zijn dezelfde als die van de RVD-voorman. Een halve minuut later passe ren enkele volgauto's waarin de omstanders de vier KVP- ministers, onder wie een lijk bleke Van Agt ontwaren. Opnieuw is het tijd voor gis singen. Waarom zijn vier KVP- ers weggegaan. Zouden alleen zij hun ontslag hebben aange boden? Dan is er niet alleen een kabinetscrisis, maar ook een crisis binnen het CDA. Een kwartier later vertonen de wandelgangen in de Tweede Kamer een onwezenlijk beeld. Ze zijn leeg, op de kruispunten na, waar druk gebarende en discussierendde groepjes jour nalisten, Kamerleden en frac tie-medewerkers het laatste nieuws bespreken. Niemand weet nog het fijne van de si tuatie. Het kabinet is gevallen, maar hoe?, zo luidt de grote vraag. De PvdA-fractie is druk aan het vergaderen, de chris ten-democraten zijn daar net mee klaar. „Hoe zit het nu, meneer Andriessen?" „Ik zou het niet weten. Ik heb ook net gehoord dat Den Uyl naar de koningin is," klinkt het ant woord. „Kom, kom, dat kunt u niet menen." „Wel degelijk", zegt de KVP-leider. „Ik weet echt van niets." Aantjes loopt lachend rond. Kruisinga ook al. In WD- kringen heerst een hoera-stem- ming: het kabinet heeft zich zelf ten val gebracht. De libe ralen staan er geheel buiten en ze kunnen dan ook helemaal „schoon" aan een harde ver- PvdA-fractieleider Van Thijn: nog klein kansje op voortzetting van samenwerking. kiezingscampagne beginnen, die ongetwijfeld winst voor de WD zal opleveren. De eerste socialisten verschij nen in de wandelgangen. Ook bij hen is nauwelijks een spoor van teleurstelling te be kennen. „Eigenlijk is dit met het oog op de verkiezingen helemaal niet zo ongunstig voor ons. De crisis zal het CDA stemmen kosten", zo re deneert een PvdA-lid. Maar als even later het nieuws zich verspreidt dat de ARP- ministers Boersma en De Gaay Fortman ook hun ont slag hebben aangeboden, be weert een KVP-er dat de crisis best wel eens extra stemmen voor het CDA zou kunnen op leveren en verlies voor de Pv dA. Het CDA is namelijk een eenheid gebleken, die in staat is haar wil aan de PvdA op te leggen. Een merkwaardige sfeer. Iede reen lijkt gelulzkig met de si tuatie. In het kamerrestaurant is de crisis het onderwerp van gesprek aan elke tafel. Maar de opgewekte gezichten blij ven de boventoon voeren. „Weet je wat deze crisis is?" zegt plotseling een wat oudere journalist, die herinneringen zit op te halen aan vroegere schipbreuken van kabinetten. „Een cadeau voor Schmelzer, want die is vandaag jarig."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1977 | | pagina 9