Prinses getuige van onlusten tijdens Ierse vrouwendag
D'66 wil voortzetting van huidige coalitie
rekende
Wilhelmina
tevergeefs op
radicale vernieuwing
Meerderheid wil weer
Den Uyl als premier
Stijgend aantal
alcoholpatiënten
Twee Amsterdamse
agenten neergeschoten
Verkeer eist elf doden
Marokkaan
gedood bij
vechtpartij
BOEKWERK
OVER
POLITIEK NA
BEVRIJDING
BINNENLAND
LEIDSE COURANT
PAGINA 7
(Van onze parlementaire redac
tie)
UTRECHT Het congres van
D'66 heeft afgelopen zaterdag
in Utrecht in een sfeer van
groot enthousiasme en zelfver
trouwen besloten, dat de uit de
as herrezen partij onder aan- Unaniem
voering van lijsttrekker Jan
Terlouw geheel onafhankelijk
de komende verkiezingen in zal
gaan en dat na de verkiezingen
gestreefd zal worden naar een
regering samen met PvdA, PPR
en CDA.
het congres rege
ringssamenwerking met een
combinatie van VVD en CDA
van de hand.
D'66 is terug en ik denk nu
voorgoed", riep Jan Terlouw
uit, nadat bekend was gemaakt
dat in de afgelopen drie maan
den mer dan 89.000 Nederlan
ders hun handtekening hadden
gezet om aan te geven dat D'66
moet blijven en mee moet doen
met de Tweede Kamerverkiezin
gen, terwijl in diezelfde periode
het ledental van de partij zich
vervijfvoudigde tot ruim 4400.
Terlouw op het D'66-congres
van 6 november vorig jaar had
gesteld aan zijn lijsttrekker
schap: 66.000 handtekeningen
en 1666 nieuwe leden.
Het congres van de Democraten
besloot zaterdag met grote
meerderheid dat het regerings
besluit over de eventuele uit
breiding van de uraniumverrij-
kingsfabriek in Almelo opge
schort wordt tot er internationa
le regelingen tot stand zijn geko
men met garanties voor een vei
lig gebruik van kernenergie en
bepalingen omtrent de export
van splijtstoffen.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG Bij verkeerson
gevallen zijn het afgelopen
weekeinde elf personen om het
leven gekomen. Vier inzitten
den van een personenauto von
den de dood toen hun wagen in
Rolde uit een bocht vloog en
tegen een boom belandde.
Slechts één inzittende overleef
de het ongeluk.
In Meppel botste eveneens een
auto in volle vaart tegen een
boom. Twee van de vier inzit
tenden werden gedood. Bij ver
keersongevallen in Rotterdam,
Borger en het Noord-Limburgse
Siebengewald verongelukten
drie personen. Twee autobe
stuurders verdronken nadat zij
met hun wagen in het water
terecht waren gekomen. Zowel
in Reeuwijk als in Cuyk kwam
de politie te laat om de bestuur-"
ders te redden.
Een demon
strant, de orde
op het vredes
congres versto
rend, wordt af
gevoerd.
AMSTERDAM Prinses Beatrix zaterdagmiddag in
de Amsterdamse Westerkerk aanwezig, heeft kunnen
zien hoe de onlusten in Noord-Ierland zelfs hier tot
forse tegenstellingen kunnen leiden. Een door de
werkgroep Vrouwenhulp Noord-Ierland georgani
seerde betoging werd verstoord door leden van het
Ierland-comité die spreekkoren aanhieven waarin
het vertrek van de Britten uit Noord-Ierland werd
geëist. De politie, zichtbaar nerveus door de aanwe
zigheid van de prinses, kwam in actie en hield
enkele jongelui aan, die later echter werden vrijgela
ten.
In de werkgroep Vrouwenhulp Noord-Ierland zijn alle
Nederlandse vrouwenorganisaties, ongeacht de reli
gieuze of politieke kleur, vertegenwoordigd. Voorzit
ster Trix Betlem zei zaterdagmiddag dat het de
bedoeling is in augustus een tiental vrouwen uit
Noord-Ierland, zowel katholiek als protestant, voor
een vakantie van drie weken in Nederland uit te
nodigen. Dit in navolging van de kinderen die hier
al zeven jaar kans krijgen op verhaal te komen en
te verbroederen. Hiervoor zal in april een inzame
lingsactie worden gehouden. De bedoeling van het
initiatief is dat de vrouwen, weer thuis, de zusterge-
dachte in eigen kring verder verbreiden. Voor de
gasten zullen cursussen en ontmoetingsweekends
worden georganiseerd die men later in Noord-Ierland
hoopt voort te zetten.
Op de bijeenkomst waar ook Liesbeth den Uyl en
Marga Klompé aanwezig waren, sprak voorts Bette
Williams uit Belfast van de Vrouwenvredesbeweging.
Ze nam de Engelsen in bescherming: „In Noord-Ier-
land zijn 1800 slachtoffers gevallen. Daarvan zijn er
slechts 62 door de Britse troepen gedood. Vertel mij:
wie doodde de rest? De tragiek van Noord-Ierland
is dat er niet door een leger maar door zeven legers
gevochten wordt. Wat er gebeurt, is erger dan oor
log." Aan de chaotische manifestatie namen enkele
honderden vrouwen deel.
ONGEZOUTEN PROTEST
In Onstwedde heeft zaterdag een groot aantal gangen in deze provincies. Zelfs westduitse demon-
Groningers en Drentenaren geprotesteerd tegen de stranten namen aan deze aktie deel.
mogelijke dumping van atoomafval in diepe zout-
Volgens Nipo-VARA-enquête
Schermerhorn en Drees. grondleggers van het kabinet van „herstel en vernieuwing".
Terzijde gestaan
door rechts me
vrouw dr. M. Klom
pé en links het
echtpaar Samkal-
den en Trix Betlem
congresleidster,
zong prinses Bea
trix zaterdag met de
menigte het hoop
volle „We shall
overcome".
DEN HAAG Ruim 40 procent
van de bevolking wil dat PvdA-
lijsttrekker Den Uyl in de vol
gende kabinetsperiode opnieuw
premier wordt. Dit is gebleken
uit een opiniepeiling die het Ni-
po begin februari heeft gehou
den onder bijna duizend men
sen. '32 procent van de onder
vraagden gaf de voorkeur aan
CD A-lijsttrekker minister Van
Agt van Justitie, terwijl 14 pro
cent zich uitsprak voor WD-lei-
der Wiegel.
Bij een vorige peiling, in novem
ber, hielden Den Uyl en Van
Agt elkaar nog in evenwicht (elk
37 procent)
De maandelijkse Nipo/VARA-
enquête naar de kiezersvoor
keur, gehouden in de eerste drie
weken van januari, geeft nog
altijd forse cijfers te zien voor
CDA en WD maar er trad toch
enige teruggang op. De progres
sieve regeringspartijen PvdA,
PPR en D'66 zouden nog op
verlies staan, maar liepen toch
iets uit.
Volgens de peiling (onder ruim
4.000 kiezers) zou het CDA op
58 zetels komen, de WD op 31
zetels en de progressieve drie
tesamen op 47 zetels. Vergele
ken bij de enquête in december
zijn CDA en WD teruggelopen.
Het resultaat van de Nipo/VA-
RA-enquête steekt overigens
wel erg schril af bij recente
opiniepeilingen van andere bu
reaus. Volgens deze peilingen
zouden de progressieven op
winst staan.
DEVENTER (ANP) - De 38-ja-
rige Marokkaan B. A. Mhamed
Deventer is zaterdagavond ge
dood bij een vechtpartij met
een 42-jarige landgenoot, die ter
plaatse kon worden aangehou
den.
Volgens de politie moeten de
beide mannen gezien de chaos
in de kamers een kwartier lang
strijd op leven en dood hebben
geleverd.
M'hamed werd uiteindelijk de
schedel ingeslagen en moet
dqardoor op slag zijn gedood.
Een tot nü toe bij de politie
onbekende man heeft in de
nacht van zaterdag op zondag
bij een café-ruzie in Rotterdam
vier café-bezoekers met een mes
gewond. Een van de vier moest
in een ziekenhuis worden opge
nomen.
UTRECHT „Het aantal alcoholpatiënten, dat staat ingeschreven
bij de Nederlandse consultatiebureaus, is ook in 1976 weer aan'
merkelijk gestegen". Een toeneming van 13,6 procent brengt het
totaal aan geregistreerde overmatige alcoholgebruikers in het
vorig jaar op 5.511.
Dit is zaterdag bekend gemaakt door de federatie van instellingen
voor alcohol en drugs. De federatie noemt deze cijfers in een reactie
op uitlatingen van dr. H. Hoelen, directeur van het centraal
brouwerijkantoor, in het blad „Onderneming" van het VNO.
De heer Hoelen stelde onder meer, dat een stijgend bierverbruik
niet hoeft te leiden tot een stijgend misbruik.
De federatie noemt dit een gewaagde opinie, die vooral stoelt op
een „economisch getinte, optimistische visie". Volgens haar is
wetenschappelijk voldoende bewezen, dat er een relatie bestaat
tussen de stijging van alcoholconsumptie en de mate van drankmis
bruik, die tenminste lichamelijke schade veroorzaakt.
AMSTERDAM (ANP) - Twee
Amsterdamse agenten zijn za
terdagavond bij de uitvoering
van een routine-controle in de
hoofdstad met vuurwapens
aangevallen en gewond ge
raakt. Hun belager, de Marok
kaan F. liep eveneens verwon
dingen op.
De twee agenten, P. C. Mellen-
berg en S. M. Bronkers hielden
op de Purmerweg in Amster
dam-Noord een auto aan waarin
zich behalve F. ook diens land
genoten A. B. en A. I. A. bevon
den. F. stapte uit, nam agent
Bronkers in een wurggreep en
trachtte diens dienstpistool af te
pakken. Tijdens de worsteling
die daarop volgde, schoot F. de
beide agenten in het gezicht
Hijzelf werd door een schot van
agent Mellenberg in borst en
hand getroffen. De twee andere
Marokkanen gingen er daarop
in de auto vandoor, de drie ge
wonden op de weg achterlatend.
Na enkele vergeefse pogingen
slaagde de politie er later op de
avond in hen te arresteren. De
drie gewonden zijn naar het Wil-
helminagasthuis gebracht. Een
van de agenten kon, na te zijn
behandeld weer naar huis. De
toestand van de de andere agent
en die van de Marokkaan wordt
„bevredigend" genoemd.
DEN HAAG Een paar dagen nadat
Nederland van de Duitse overheer
sing was bevrijd, bood het tweede
kabinet-Gerbrandy koningin Wilhel
mina zijn ontslag aan. In de chaoti
sche situatie van het verarmde land
moest er een nieuw kabinet komen.
Een kabinet van „nationale eenheid".
Op 24 juni 1945 trad het kabinet-
Schermerhorn-Drees aan. Na de eer
ste naoorlogse kamerverkiezingen
maakte het op 3 juli 1946 plaats voor
het kabinet-Beel.
Ons land was in twee etappes bevrijd.
Terwijl in de hongerwinter van 1944
boven de rivieren duizenden mensen
van ellende omkwamen, werd er in
het zuiden van het land al druk bedis
seld hoe de zaken op poten moesten
worden gezet als het gehele land be
vrijd zou zijn. Ook in het bezette
gebied werd daarover door politici en
verzetsmensen gepraat. Tijdens de
oorlog hadden „vooroorlogse" politici
zich bezonnen op de toekomst. Ze
hadden met de regering in Londen in
contact gestaan, sommigen hadden via
vluchtwegen Engeland weten te berei
ken.
Koningin Wilhelmina voelde er echter
niets voor na de bevrijding snel tot
het opnieuw functioneren van het par
lement te komen. Ze wenste een radi
cale vernieuwing en een nationale een
heid. Die vernieuwing kon volgens
haar het beste zonder een volksverte
genwoordiging tot stand komen. Want
zonder parlement geen gekrakeel en
meningsverschillen. Zo vernieuwd
voelde Wilhelmina zich, dat zij in een
vlaag van idealistische verbroedering
haar koninklijke eenzaamheid wilde
inrüilen voor een woon-plaats tussen
het gewone volk. De indruk die ze had
uit de verhalen van naar Londen ge
vluchte verzetsmensen, was dat Ne
derland onder Duitse overheersing tot
een eendrachtige volksgemeenschap
was uitgegroeid.
Ontredderd
In mei 1945 moest het bestuur in het
verarmde en leeggeroofde land weer
op gang komen. Vanuit het zuiden
probeerden „burgerlijke" autoriteiten
in het dbor de geallieerden bevrijde
gebied wat greep op de ontredderde
situatie te krijgen. Het militair gezag
werd een machtig apparaat, dat in de
noodtoestand door de burgerlijke be
stuurders nauwelijks in toom was te
houden.
De kabinetsformatie kon niet op de
vooroorlogse wijze tot stand komen.
Wilhelmina had het advies gekregen
niet alleen vertegenwoordigers van
„oude" partijen te raadplegen, maar
ook personen uit het verzet en van de
Nederlandse volksbeweging, die naar
doorbraak van de oude politieke ver
houdingen en nationale eenheid streef
den.
De grote man van de volksbeweging
was prof. Schermerhorn. Koningin
Wilhelmina ontving hem en de oud-
verzetsman Neher op 10 en 11 mei in
de villa „Anneville" bij Breda. De
koningin wilde weten hoe werd ge
dacht over een noodparlement en
vroeg namen van mensen uit bevrijd
gebied die haar konden adviseren.
van de S.D.A.P. in de Tweede Kamer,
te raadplegen. Drees kon dan wel
andere namen noemen. Op 17 mei
bezocht Drees Wilhelmina in Ulven-
hout. Had Schermerhorn met zijn ent
housiaste vernieuwingsdrang grote in
druk op Wilhelmina gemaakt, tegen
over Drees stond ze aanvankelijk arg
wanend. Het gesprek met Drees stelde
haar teleur. Ze vroeg zich af of Drees
wel was „vernieuwd". Die vraag stelde
ze ook aan Neher, maar deze ant
woordde de majesteit dat „Drees al
nieuw was". Uit de geschriften van de
socialistische leider is precies bekend
wat hij toen heeft geadviseerd, want
hij heeft zijn advies schriftelijk uitge
werkt en aan de koningin gezonden.
Drees toonde zich de grote democraat.
Voor alles diende naar zijn oordeel zo
constitutioneel mogelijk te worden ge
handeld. Zo gauw mogelijk moest de
gezuiverde, maar nog niet aangevulde
staten-generaal worden bijeengeroe
pen. Ook de A.R.P. hechtte hier sterk
aan en had ernstige bedenkingen te
gen een vertragingstactiek bij het
weer op gang brengen van het parle
mentaire bedrijf. Bruins Slot (A.R.)
vond dat Wilhelmina een onjuiste
voorstelling had van de politieke situa
tie en de eenheidsgedachte overschat
te. Onder andere door dit bezwaar
tegen de gang van zaken nam de
A.R.P. uiteindelijk niet aan het kabi
net deel.
Herstel en vernieuwing
Op 28 mei kregen Schermerhorn en
Drees van Wilhelmina de vraag of zij
samen een kabinet van „herstel en
vernieuwing" wilden vormen. Ze na
men de opdracht aan en waren op
zondag 24 juni gereed met een kabinet
van vijftien ministers. Van hen had
den er vijf nauwelijks of geen binding
met een politieke partij. De Neder
landse Volksbeweging had ook vijf
ministers in het kabinet. Van hen gin
gen de doorbraakfiguren Schermer
horn, Van der Leeuw (Onderwijs) en
Lieftinck (Financiën) een jaar later
naar de inmiddels opgerichte Partij
van de Arbeid over. Beel (Binnenland
se Zaken) verliet spoedig de Neder
landse Volksbeweging toen duidelijk
werd dat de rooms-katholieken in de
K.V.P. een hechte politieke eenheid
moesten gaan vormen. Drie ministers
kwamen uit de S.D.A.P. en twee uit
de R.K. hoek. In het kabinet ontbra
ken vertegenwoordigers van A.R.P. en
C.H.U. en van de C.P.N., wat bij som
migen de vraag opriep of .wel van een
echt nationaal kabinet kon worden
gesproken.
Een van de grote problemen werd het
herstel van de democratie. Van verkie
zingen kon volgens het kabinet binnen
een jaar niets komen. Eerst moesten
met name de bevolkingsregisters wor
den georganiseerd. De vraag was in
welke vorm de staten-generaal zou
moeten worden aangevuld, met figu
ren uit het verzet of door de kandida
tenlijsten van voor de oorlog af te
werken. De zittingsperiode van de in
1937 gekozen Tweede Kamer was for
meel in 1941 geëindigd. Vijf jaar had
de parlementaire democratie niet ge
functioneerd. De regering kreeg meer
malen het ernstige verwijt van oncon
stitutioneel handelen te horen.
Argwi
aan
Schermerhorn en Neher adviseerden
W. Drees, voor de oorlog fractieleider
De kamer van 1937 komt bijeen
Kuniimitige democratic in bet luchtledige.
Uit „Van bevrijding tot nieuwe Staten-Generaal" (1947) door F. Simon en J. M. den
Uyl (de huidige premier).
Op 25 september kwam de niet-aange-
vulde Tweede Kamer bijeen. Met als
enig onderwerp: de bespreking van
een wetsontwerp voor een voorlopige
staten-generaal tot de eerstvolgende
verkiezingen. Op 20 november is die
voorlopige staten-generaal haar werk
begonnen. De kamerfracties kregen
het aantal zetels dat ze bij de verkie
zingen in 1937 hadden verworven,
zoals 31 voor de R.K.S.P., 23 voor de
S.D.A.P., 17 voor de A.R.P. en 8 voor
de C.H.U. De vier N.S.B.-zetels van
voor de oorlog vielen toe aan de illega
liteit.
Kamerdebat
Een half jaar nadat minister-president
Schermerhorn op 27 juni voor de ra
dio van herrijzend Nederland een re
geringsverklaring van anderhalf uur
had afgelegd, begon de Tweede Ka
mer aan een debat daarover. Begin
januari 1946 werden zoiets als alge
meen politieke beschouwingen gehou
den. Het militair gezag zou gauw wor
den opgedoekt, nood- en oorlogsrecht
zouden moeten worden omgezet in
„normaal" recht, de volksvertegen
woordiging zou weer gaan meespre
ken. Kabinet en parlement moesten
aandacht besteden aan de grote pro
blemen van de wederopbouw, het her
stel van zuivere democratische ver
houdingen, de opbouw van het be
stuur, bijzondere rechtspleging en zui
vering, schadevergoedingsregelingen
met Duitsland, lonen en prijzen en de
beginfase van wat tot de Indonesische
kwestie zou uitgroeien.
De S.D.A.P. werd PvdA, de R.K.S.P.
werd K.V.P. Bij de verkiezingen in
1946 kreeg de K.V.P. van de 100 twee
de kamerzetels er 32 (1937: 31), de
P.v.d.A 29, A.R.P. 13 (1937: 17), C.H.U.
8 (1937: 8), C.P.N. 10 (3), Partij van
de Vrijheid 6 en S.G.P. 2. Een jaar
na de bevrijding was alles in de partij
politieke verhoudingen ongeveer weer
bij het oude. Van de grote roep dat
het nooit meer zo mocht worden als
voor de oorlog en dat de nationale
eenheid tot stand móest komen, was
niet veel meer over.
Hoe dat allemaal in het eerste jaar na
de bevrijding is gegaan, valt te lezen
in het dikke boekwerk over het kabi-
net-Schermerhorn-Drees, het eerste
deel van de parlementaire geschiede
nis na 1945. Aan het tweede deel over
het kabinet-Beel (3 juli 1946 - 7 augus
tus 1948) wordt al hard gewerkt De
reeks publikaties wordt verzorgd door
het Centrum voor Parlementaire Ge
schiedenis van de katholieke universi
teit in Nijmegen onder redactie van
prof. mr. F. J. F. M. Duynstee. De
boekwerken van de uitgeverij van
Gorcum zullen geen strikte parlemen
taire geschiedschrijving geven, maar
het parlementaire gebeuren plaatsen
in een algemene kenschets van de
betrokken periode. De samenstellers
hebben voor hun zeer gedetailleerde
informatie vele bronnen geraadpleegd,
onder andere notulen van de minister
raadsvergaderingen.
ALBERT HOOGKAMER
Voor een in fraai linnen band gesto
ken exemplaar ligt de prijs per boek
op 85 gulden. Bij voorintekening op
de gehele reeks bedraagt de prijs voor
dit deel 75 gulden. Een in paperback
uitgevoerd exemplaar kost 65 gulden.
