Missiepost
in Zaïre
doelwit van
struikrovers
haagse
missionaris
met
doorboorde:
knieën in
ziekenhuis
In Loeboembasji en in een dorp
op een steenworp afstand van
Sambwa werden vijf van de zes
mannen gearresteerd. Het ble
ken allen militairen te zijn in
het leger van president Moboe-
toe.
De zesde verdachte de enige
die bij de roofoverval een mas
ker droeg om herkenning te
voorkomen was een ex-leer
ling van Wil van Veen. Hij is
nog voortvluchtig en heeft
naar wordt vermoed de wijk
genomen naar Zambia. De vijf
arrestanten zitten ergens in Zaï
re in de cel. Hun toekomstbeeld
is uiterst somber, omdat een
hoge militaire functionaris nu al
heeft verklaard, dat zij onher
roepelijk de kogel zullen krij
gen.
Wil van Veen heeft 't met een
dergelijke veroordeling bijzon
der moeilijk. Zijn gevoel voor
rechtvaardigheid botst met het
niveau van de rechtspleging ter
plaatse. Daarover zegt hij: „In
het land zijn maar weinig goed
functionerende gevangenissen.
Men is er niet op ingericht. Aan
de andere kant is zo'n onverbid
delijke straf een zinloze zaak.
Het letsel, dat wij daarginds
hebben opgelopen, is volgens
mij geen vijf mensenlevens
waard
WILLEM VERGEER
FOTO'S: SIMON E. SMIT
iit of te nimmer zal de uit Den Haag
omstige Wil van Veen de vierde
*n [ember van het jaar 1976 vergeten.
1 a^wijl hij met enkele collega's makke-
3 onderuit gezakt voor de missie-
I in het plaatsje Sambwa in Zaïre
""verhaal probeerde te komen na een
ek keihard werken, leek 't of plotse-
f de hel los brak. De 27-jarige broe-
en twee andere geestelijken werden
Ier vuur genomen door een zestal
aikrovers.
adaag precies acht weken en drie
iraties na de schietpartij ligt Wil
l Veen met twee doorboorde knieën
het Rotterdamse Franciscus Gast-
s. Dol gelukkig dat-ie er het leven
•ft afgebracht en bezield van maar
i gedachte; teruggaan naar Zaiïe om
tr de missiepost, die op dertig kilo
ter afstand ligt van Loeboembasji
vroegere Elisabethstad in de pro-
Shaba (Katanga) opnieuw te
die
Salescianen
gust us 1971
Ir Zaïre, waar hij zich inzette voor
an u welslagen van een groot landbouw-
jject.
jaar voor zijn komst werden met
Lnciële steun van de Nederlandse
ering in het plaatsje Sambwa een
jsiepost en een modelboerderij an-
fproductiebedrijf gebouwd. Wil van
jnk«n heeft zich de afgelopen jaren
ontënsief bezig gehouden met de oplei-
fteltë van jongens uit de streek, die
bben gekozen voor het beroep van
ïdbouwer. Onder moeilijke en vaak
v^erst primitieve omstandigheden
ed hij zijn werk. De bloedstollende
beurtenissen op die fatale vierde de-
abber maakten een abrupt einde aan
door de in deze streek wonende
bemba's en Balamba's zo positief
•rdeelde bezigheden van de missio-
;en. De opleidingen liggen nu stil;
siepost is verlaten. In zijn kamer
negende etage van het ziekenhuis
uitzicht op een groot gedeelte van
sstad vertelde Wil van Veen aan
van onze verslaggevers zijn ver-
In betrekkelijk korte tijd heeft in het
Nederlandse spraakgebruik een nieuw be
grip vaste voet gekregen: de modale werk
nemer. Zelfs in de dikke Van Dale is dit
ambtelijk begrip als een soort rekeneen
heid doorgedrongen: „gehuwde werknemer
met twee kinderen en een inkomen juist
beneden de laagste premiegrens van de
sociale verzekering." Die premiegrens lag
voor 1976 op 26.260 gulden. Voor 1977 is
die gestegen tot 28.600 gulden.
De volksmond sprak al gauw van „Jan
Modaal", en dat kreeg al gauw een onder
toon van de jniniumlijderde „under
dog". „Hoe doen ze 't, hoe leven ze ervan",
werd al gauw gevraagd. „Zal wel een
heleboel zwart geld bijkomen", werd er
dra aan toegevoegd.
Nederland kent tienduizenden „Jannen
Modaal". Een van hen hebben we opge
zocht om eens nieuwgierig in het huis
houdboekje te kijken. Is het nou waar wat
ze allemaal zeggen? De komende maanden
zullen daar uitsluitsel over moeten geven.
Regelmatig zullen we u, lezers, precies
vertellen wat er in het gezin van onze
„modale" familie inkwam en uitging.
Om ze dan maar meteen aan u voor te
stellen: Koos en Lenie Middelman, bijna
vijf jaar getrouwd, twee kinderen, Pieter,
een gezonde levenslustige knaap van vier
en Chris, één jaar nu, die de wereld vanuit
zijn box uitlacht met een lodderoog. Sa
men met Pieter draaft door het huis een
onvermoeibare tackel, Blackie, die het
vreemde bezoek maar matig weet te waar
deren.
Plaats van handeling: een klein dorpje
ergens in de provincie. Welk dorp doet er
nu minder toe. De familie Middelman heet
ook niet echt Middelman. Elke gelijkenis
met een u bekende familie berust dan ook
op toeval. Hoewel, de familie bestaat wel
echt en het huishoudboekje is reëel. Maar
zou u inzage geven in uw financiën en met
ware naam en toenaam in de krant willen?
Nou dan!
Koos is een eenvoudige trekkerchauffeur,
een bonk spieren die voor het zware
werk met zo'n landbouwtractor zijn hand
niet omdraait Hij is 29 en kent het klappen
van de zweep in de landbouw nu wel zo'n
beetje. Actief in de vakbond, dat is-ie weL
„Kijk eens", zegt hij, „ik heb leren inzien
dat we zonder de bond niet kunnen. En
vandaar." Lenie is een frêle vrouwtje, een
kop kleiner dan Koos. Een en al goedheid
en meegaandheid, 27 is ze nu en met haar
gezinnetje best tevreden. „Nou ja, je zou
eigenlijk meer moeten verdienen, maar ja,
we proberen er van rond te komen en dat
lukt gelukkig." Ze geeft de hond die tegen
haar opspringt een aai, neemt een filtersi
garet en lijkt vergenoegd de rook op te
snuiven.
„Wat je rondkomen noemt", zegt Koos
bedachtzaam. ,Je moet natuurlijk nooit
vergeten dat het werken op het land seizoe
narbeid is. Negen maanden van het jaar
verdien je redelijk, maar daarna loop je
drie maanden in de W.W. Neem nou 1976.
Toen had ik van de firma bij welke ik in
dienst ben netto 11.850 gulden. Nu krijg
ik van de W.W. 298 gulden netto in de
week. Dat is beslist geen vetpot En laat
nou niemand zeggen dat het leven op het
platteland zoveel goedkoper is dan in de
stad, want een paar keer per maand gaan
we naar de stad boodschappen doen omdat
daar juist verschillende dingen goedkoper
zijn. Eén voordeel hebben we misschien op
dit plattelandsdorp. We hebben allemaal
een flinke tuin, waar we groenten in kun
nen verbouwen. Op die manier zijn we wat
goedkoper uit, maar dan moet je er wel
bij bedenken, dat we daarvoor dan ook een
vrieskist hebben moeten aanschaffen, die
flink wat stroom verbruikt"
Achter Koos' huis ligt inderdaad een flin
ke lap grond zoals zo vaak in echte platte
landsdorpen het geval is. Het huis zelf is
ooit een winkeltje geweest, dat Koos en
Lenie voor een bescheiden prijs op de kop
konden tikken, toen de eigenaresse eruit
ging. Met veel liefde is het verbouwd tot
woonhuis.
„Er gaat niks boven een eigen huis", zegt
Lenie. „Als je uitrekent wat het je kost,
dan zijn we in vergelijking met een huur
woning goedkoop uit." Hun hypotheek zo
vertelt Koos, is nu nog 21.000 gulden tegen
9 3/4 procent.
Het is gezellig zitten in wat eens de winkel
ruimte was. In de hoek staat de kleurente
levisie, waar juist de Berenboot Pieter
helemaal in zijn ban heeft In de andere
hoek de box met wat speeltjes erin van
Chris. Voor hem is de dag allang voorbij.
Hij slaapt in zijn bedje.
Andere rijkdommen van het gezin? Een
Renault 8 uit 1970. ,Jüj loopt nog", zegt
Koos, „maar daar is dan ook alles mee
gezegd. Nou ja, ik heb hem voor mijn werk
niet nodig, gelukkig, maar 't is gemakke
lijk, dat wel". En ermee op vakantie gaan?
„Nee, echt op vakantie zijn we nooit ge
weest. Dat kan Bruin niet trekken. Ik
wissel mijn vakantiebonnen in en voor dat
geld hebben we dan wel een bestemming.
Zo'n televisie bijvoorbeeld. Want we hou
den er niet van om ons in de afbetalings
schulden te steken."
Zo zijn Koos en Lenie Middelman. Een
modale werknemer. Wat doen ze met hun
geld? Lenie heeft ons met de hand op het
hart verzekerd dat zij over 1977 een huis
houdboekje zal bijhouden, waaruit we u
op gezette tijden zullen informeren om u
te laten zien wat het is om .jnodaal" te
zijn.
Misschien herkent u uzelf en misschien
zegt u wel: nou, nou, die hebben 't zo slecht
nog niet Koos zegt: „Ik heb niks te verber
gen, ze mogen allemaal weten hoe wij
rondkomen."
Daarvan gaan we u in de komende regel
matig terugkerende artikelen op de hoog
te houden. In "Het huishoudboekje van de
famüie Middelman.
Jl-in
Park»
verka) die bewuste zaterdagavond
ct. t zal tegen negenen geweest
/an a zaten we met z'n drieën
lekker koel biertje te drin-
l Dat was onze vaste ge-
>nte in het weekeinde. Ik zat
te praten met de Belgische
er Jef van Waelvelde, die de
HAAGing heeft over onze missie-
t en met een andere even-
■s uit Nederland afkomstige
eder. Voordat we er erg in
Iden, waren we plotseling
Bingeld door zes mannen. Ik
niemand zien aankomen,
n vafdat de buitenverlichting was
{edraaid in verband met de
muggen. In eerste instantie
Tfcten we aan een stelletje
55. gpjongens uit de stad, dat hier
m' .bevolking in de afgelegen
dam|ek eens aan het schrikken
de maken. Daarom bleven
M«rustig zitten, toen ons gesom-
erd werd direct op te staan.
J zes waren ze gekleed in
jj^le, praktisch versleten broe-
1 en hemden, terwijl één van
coè gemaskerd was. Wij weiger-
i,s- k ook na de tweede waar-
nd'Huwing om aan het bevel ge-
nd. |g te geven.
1977iteen daarna werden tiental-
schoten in de lucht afge-
ürd en vanaf dat moment
png 't tot ons door, dat het
beren menens was. De groep
p tot de tanden bewapend.
lk0in arsenaal bestond onder
meer uit een Long Rifle geweer
kaliber. 22, een Browning pis
tool, een revolver en een zwaar
automatisch wapen. Ze maakten
een verschrikkelijk nerveuze in
druk en schreeuwden, dat we
naar binnen moesten. Nadat er
lukraak nog diverse schoten wa
ren afgevuurd, werd ik plotse
ling met kracht de hal ingeslin-
gerd. De man met de Long Rifle
had met een korte tussenpauze
twee keer de trekker overge
haald. Een ongelooflijk vreemde
ervaring. Je voelt er niets van.
Als ik die schoten niet had ge
hoord en ik dat geweer niet zou
hebben gezien, had ik mezelf
afgevraagd of zijn kogels wel
doel hadden getroffen. Vreemd
genoeg was ik helemaal niet ge
schrokken, althans op dat mo
ment niet. Je kunt 't vergelijken
met het kijken naar een film.
Het was net alsof ik er zelf niets
mee te maken had. De reactie
kwam pas veel later.
Ik had absoluut niet de indruk
ernstig gewond te zijn, omdat
elke vorm van pijn ontbrak. Al
leen mijn beide benen kon ik
niet meer bewegen. Jef van
Waelvelde was hun volgende
slachtoffer. Hij kreeg net als ik
een kogel in een knie en raakte
bovendien gewond door de in
slag van een zelf gemaakt ge
weer. Mijn andere collega kreeg
de Browning op de borst gezet,
maar gelukkig ketste het pistool
bij het afvuren. Hij beschikte
nog over voldoende tegenwoor
digheid van geest en liet zich
onmiddellijk vallen, waardoor
hij alleen een schampschot aan
z'n kuit opliep. Maar de situatie
was in elk geval zo, dat we met
z'n drieën in de gang lagen.
Voordat het tumult begon, was
op één hoog een andere Belgi
sche pater zijn preek aan het
voorbereiden. Tussendoor luis
terde hij altijd op de radio naar
de uitslagen van de voetbalcom
petitie in België. Toen de eerste
schoten klonken, is hij uit het
raam gesprongen en hulp gaan
halen. De zes mannen bonden
ons met repen binnenband. Zij
lieten weten, dat de hele actie
op touw was gezet om aan geld
te komen. Ondanks het feit, dat-
ie gewond was, moest Jef mee
naar boven. Dat ging kennelijk
niet snel genoeg naar de zin van
het stelletje, want hij werd met
een lange reep buitenband de
trap op geslagen. Ik schreeuwde
of ze 't misschien een beetje
kalmer aan konden doen, omdat
hun slachtoffer nauwelijks kon
lopen. Naar aanleiding van die
aanmerkingen werd ook ik met
het stuk rubber afgetuigd. Ze
sloegen eerst m'n bril kapot en
daarna kreeg ik een aframme
ling op mijn achterwerk, waar
door ik ruim een week later nog
niet kon zitten, 't Zijn een paar
prachtige littekens geworden.
Uiteindelijk zijn ze er vandoor
gegaan met een bedrag van cir
ca 1200 gulden. Een enorme te
leurstelling voor die knapen,
want ze leefden in de veronder
stelling, dat er veel meer te ha
len zou zijn. Tenslotte hadden
we de beschikking over een
goed geoutilleerde nieuwe mis
siepost met veel kostbare ma
chines. Het zestal heeft toen
wraak genomen en de hele boel
kort en klein geslagen. In het
huis hebben ze als gekken lopen
schieten; de kasten met kleding
werden vernield, deuren werden
met kogels doorzeefd en al het
meubilair werd in puin gesla
gen.
De bevolking van het dorp, die
alles van een afstand had gade
geslagen, durfde ons niet te
hulp te komen. Eén van de' be
woners was op advies van de
pater, die de dans had weten te
ontspringen, od de fiets naar
Loeboembasji gegaan om de po
litie te waarschuwen. Nadat de
overvallers in onze auto waren
vertrokken, kwamen de mensen
uit het dorp naar de missiepost,
't Werd een heel merkwaardige
confrontatie; je beseft dat je
nog leeft en ik hoorde het
gejammer van de vrouwen, die
van ellende en medelijden met
ons. door het stof rolden. Later
werden we op brancards vast--
gesnoerd en overgebracht naar
het ziekenhuis van Loeboembas
ji", aldus het relaas van Wil van
Veen.
De berichtgeving over het bloe
dig verlopen incident kwam
traag op gang. Enkele dagen
later meldde de „Observatore
Romano", dat er in Zaïre drie
geestelijken door rebellen wa
ren vermoord en dat zij inmid
dels al waren begraven. De -
kranten in Zaïre daarentegen
besteedden helemaal geen aan
dacht aan de wrede gebeurtenis
sen in het plaatsje Sambwa, ter
wijl de Belgische radio juist bij
zonder goed geinformeerd bleek
te zijn. Wil van Veen tijdens
het gesprek een eerlijk en vlot
verteller doet er echter het
zwijgen toe als de afloop van
zijn bange avontuur aan de orde
komt. Hij keert graag terug
naar Zaïre en vreest, dat hem
een inreis-visum zal worden ge
weigerd, wanneer de waarheid
in de publiciteit zou worden ge
bracht Hij wil wel kwijt dat de
politie in eerste aanleg nauwe
lijks bereid was de jacht op de
daders te openen. Na inschake
ling van een aantal hooggeplaat
ste overheidsdienaren, ver
dween de oorspronkelijke te
rughoudendheid als sneeuw
voor de zon. Die even vreemd
aandoende als plotselinge speur
zin bleef niet zonder resultaten.
Wil van Veen wordt in het ziekenhuis zoals
hijzelf zegt ,door de zusters in de watten
gelegd".
Achter het bed van de jonge missionaris
een kleurrijk decor. Allemaal wensen voor
een spoedig herstel.
I
