Malraux:
een leven
lang
volgehouden
engagement
Regisseur
open brief
acteur Rooymans
BOEKEN
:R 19'
&GINA
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 24 NOVEMBER 1976
Roomb°$rtetter
lCuümpaK
250 gfarn
Strooimelange,
zak 400 gram1
Kleutertaai,
zak 500 gram1
Van Houten chocolade
letters, melk of puur
Gevuld spekulaas,
250 gram
Navels"1'
Ham\aPPen'
Diepvrieskip
U*r -1400 g**"
m
gezeg: De natuurlijke (lees ratio
nalistische) mens kan dit niet
verstaan.
Pierre Krijbolder: „Jezus de
Nazoreeër". Uitgave: Weten
schappelijke Uitgeverij, Am
sterdam. Prijs 29,90.
Memoires van
Paustovskij
De naam van de in 1968 overle
den Russische schrijver Kon-
stantin Paustovskij was nog
niet zo heel lang geleden in het
Westen volslagen onbekend.
Pas na het verschijnen van zijn
imposante, zesdelige autobio
grafie kreeg hij hier bekend
heid. Paustovskij's stilistisch
knappe autobiografie waarvan
tot nu toe drie delen in Neder
landse vertaling; verschenen in
de boeiende reeks Privé-domein
van de Arbeiderspers, ontleent
zijn belang vooral aan het in
zicht, dat wordt verschaft in de
mentaliteit van hen die zich
met hart en ziel stelden achter
de doelstellingen van de Russi
sche revolutie in 1917.
In „Onrustige Jeugd", het twee
de deel dat zijn levensperiode
beschrijft tot aan die revolutie,
ziet men Paustovskij als de op
drift geraakte student die tij
dens de wereldoorlog in het nog
Tsaristische Rusland ziekenver
zorger is aan de verschillende
fronten. Het zijn vooral zijn ei
gen ervaringen en beschrijvin
gen van de mensen en de natuur
waarvoor hij de aandacht
vraagt. Daardoor raakt het gro
tere verband van de strijd waar
in moedertje Rusland met ande
re landen, maar vooral ook met
Historiciteit
van Jezus
Dat de radicale school bet niet
bij een „ontmythologisering"
van de evangeliën zou laten,
was reeds in de vorige eeuw
duidelijk. Er loopt een gemak
kelijk te volgen lijn van Reima-
rus over H. E. G. Paulus,
Strauss, Bauer, Wrede, Renan
en Weiss naar Bultmann. Maar
wie in deze materie eenmaal
een standpunt ingenomen heeft,
is verplicht dit tot in de laatste
consequenties door te zetten.
Pierre Krijbolder heeft dit ge
daan met zijn studie Jezus de
Nazoreeër", een studie over de
historiciteit van Jezus en de
oorsprong van het christendom.
„Onhistoriciteit" was beter ge
weest want de schrijver wil ons
ervan overtuigen dat de Verlos
ser geen „lineair-biologisch per
soon is maar een mythologische
personificatie van een ideologie.
Dat dit geen nieuwe stelling is,
weet de auteur; alleen meent hij
nieuwe bewijsvoeringen op tafel
te brengen.
Dat hij daarvoor wonderlijke
wegen moet inslaan wordt even
eens duidelijk wanneer men bij
voorbeeld leest hoe hij denkt
dat de kruisiging van de Heer
in het jonge christendom tot
historie kon worden: de joodse
geschiedschrijver Flavius Josep-
hus haalt een vriend van het
kruis (een priester der Essenen)
die dit executie-proces overleeft.
„Dit was zoiets uitzonderlijks,
dat men er eigenlijk vanzelf
sprekend een beeld in zag van
de dood en de verrijzenis van
Jezus, een metafoor waarmee
men vertrouwd was door de
prediking van Paulus, die in de
persoon van Lucas en Marcus
a.h.w. vertegenwoordigd was."
Deze voorbeelden zijn met vele
aan te vullen. Merkwaardig is
hoe Krijbolder het tweede deel
van zijn boek besteedt om Jezus
van Nazareth te identificeren
met de Essenen-beweging waar
aan sommige joodse auteurs in
de laatste tijd veel aandacht
schenken. Welnu, dat er bepaal
de relaties bestaan hebben met
Johannes de Doper en zelfs
Christus is niet geheel uitgeslo
ten, maar dit houdt nog geen
zins in dat het christendom dóér
zijn oorsprong vindt.
Maar als de Heer geen histori
sche persoon is, wie heeft dan
het christendom gesticht? Pe
trus, zegt Krijbolder en hij ont
wikkelt hier een totaal van de
traditie afwijkende theorie. Het
,is trouwens zeer opvallend dat
iemand die deze stof behandelt
met reuzesprongen over de be
ste orthodoxe exegeten van het
Nieuwe Testament heenspringt
om er zóveel zonderlinge theses
voor in de plaats te stellen.
De schrijver is er zelf van door
drongen, dat hier niets te bewij
zen is, zoals drs. A. F. Wyers in
zijn „Ten geleide" zegt: hij argu
menteert mogelijkheden, waar
schijnlijkheden, treffende over
eenkomsten, verbazingwekken
de verbanden, verrassende in
terpretaties." Maar wie enigzins
vertrouwd is met de auteurs van
de radicale school zal zó verrast
nu ook weer niet zijn.
Laat de Hellenistische metafysi
ca zijn stempel gedrukt hebben
op het vroegchristelijke denken
en de ontwikkeling van de late
re theologie, dit doet niets af
van de openbaringsfeiten en het
individuele geloof dat in wezen
een innerlijk kennen is. Maar
Paulus van Tarsus heeft'het al
John Laffin: De Arabische
mentaliteit. Uitgave: A. Bruna
en zn., Utrecht. Prijs: 17,90.
Hedendaagse
fijnschilders
De ARTIM-gallery te Den Haag
heeft een album uitgegeven
waarin een groot aantal repro
ducties in kleurendruk'is afge
drukt van schilderijen der zoge
naamde „fijnschilders", die hun
werken in deze galerie perma
nent tentoonstellen. Het begint
met Diana Vandenberg en eind
igt met Johfra Bosschart ter
wijl Willink natuurlijk een ere
plaats in het boek heeft gekre
gen.
Met het portret van de maker
wordt ieder werk in enkele zin
nen toegelicht en, behoudens bij
enkele kunstenaars die van een
meer realistische visie uitgaan,
bevinden zich de meeste moti
veringen in de bekende esoteri
sche sferen, zoals die door Joh
fra en Diana worden gepropa
geerd. Wie daar niet erg op ge
steld is of er geen interesse voor
heeft, zal toch nu schildertech
niek en zin voor fantastische
composities moeten bewonde
ren.
Het boek is een uiterst verzorg
de uitgave met een kleurendruk
die de originelen zeer dicht be
nadert, terwijl naast de Neder
landse inleiding en toelichtingen
een Engelse vertaling afgedrukt
is. Bovendien wordt elk schilde- 1
rij voorafgegaan door een korte
biografie van de desbetreffende
kunstenaar.
ARTIM heeft met deze uitgave
zeker in een leemte voorzien
omdat, behalve Willink-Diana-
Johfra, vele verdienstelijke
schilders in dit genre op de
achtergrond bleven.
Hedendaagse Nederlandse Fijn
schilders. Uitgave: ARTIM, Den
Haag. Prijs: 60,—.
zichzelf gewikkeld was, wat
naar de achtergrond.
Later toen Paustovskij in de
Sovjet-maatschappij hoge pos
ten zou bekleden, bleef hij
loyaal tegenover het regime dat
langzamerhand in een dictatuur
overging. De memoires van
Paustovskij herinneren aan die
andere, zeer schaarse verslagen
van mensen die juist onder het
ijzeren regime doorgingen.
Daarvan waren de bekendste
naast het requisitoir van Solsje-
nitsyn, wel de meeslepende be
schrijvingen welke Nadzjedja
Mandelstam, de vrouw van de
dichter Ossip Mandelstam, gaf
van de nacht van het achtervol-
gingswaanzinnige Stalin-regime.
De memoires van Paustovskij
vormen een aanvullende be
schrijving van een regime en
een tijdvak dat nog altijd te
onbekend is.
Konstantin Paustovskij: Onrus
tige Jeugd, prelude op de Russi
sche revolutie. Uitgave: de Ar
beiderspers. Prijs: 35.
Bekende
sprookjes in
nieuw jasje
Wie nu eens een groot aantal
sprookjes van Moeder de Gans,
Grimm en Andersen in één
boek (voor niet te veel geld) bij
elkaar wil hebben krijgt ruim
schoots zijn zin in het Elseviers
Groot Sprookjesboek. De vele
bekende verhalen als de Ge
laarsde Kat, Hans en Grietje en
de Kleine Zeemeermin zijn in
een goed leesbare bewerking
van Jane Car ruth op 220 van
kleurige, vaak prachtige klas
sieke illustraties voorziene pa
gina's terug te vinden.
In totaal drieëntwintig verhalen
om door kinderen te laten lezen
of hen voor te lezen, waarbij de
leeftijd gezien de populariteit
van de sprookjes bij jong en
oud geen rol speelt. Behalve
de bekende zijn er ook enkele
minder bekende verhalen van
de drie sprookjesvertellers,
zoals Het ezelsvel, Sneeuwwit en
Rozerood, en De trotse kever in
opgenomen.
De samenstelster heeft in Enge
land bekendheid verworven
door de wijze waarop zij be
roemde sprookjes en verhalen
voor kinderen heeft herschre
ven. De taal is ook in de
Nederlandse vertaling van Ma-
rie-Anne van der Marck een
voudig gebleven, waardoor de
tekst voor het kind gemakkelijk
verstaanbaar is terwijl de ge
heimzinnigheid van de sprook
jeswereld toch geheel gehand
haafd blijft, al is het bij het
voorlezen voor heel kleintjes
een enkele keer nog nodig voor
sommige woorden snel een een
voudiger synoniem te verzinnen.
Jane Carruth: Elseviers Groot
Sprookjesboek. Uitgever: Del
tos Elsevier, Amsterdam. Prijs:
19,50.
Insecten-deel
in dierenserie
In de op de nieuwste ontwikke
lingen in de biologie gebaseer
de 6-delige serie „Hoe dieren
leven" van Elsevier, is het, we
derom rijk geïllustreerde, vijf
de deel verschenen, handelend
over insecten, de overvloedigst
voorkomende diersoort op deze
wereld.
Afbeeldingen en tekst openba
ren het wonder van de sociale
organisaties bij bijen, mieren en
termieten, de kleurenpracht van
de vlinders, rupsen en kevers,
de vernuftige strijdmethoden en
vervaarlijke wapens van sommi
ge insecten en hun bizarre en
groteske verschijningsvormen.
Centraal in deze serie staan de
hoofd-items: hoe planten de be
handelde diersoorten zich voort,
waar komen ze voor en in welke
relatie staan ze tot andere die
ren.
Zodra het laatste deel „Reptie
len en amfibieën" is verschenen
(eind dit jaar) beschikt de bezit
ter van deze 6-delige serie over
een standaardwerk, dat voor
treffelijk aansluit op de vele
actuele discussies en publicaties
over ecologie, natuurbehoud en
dierenbescherming
W. M. Blaney: Insecten (serie
„Hoe dieren leven").
Uitgave: Elsevier, Amsterdam.
Prijs: 22,50.
Solzjenitsyn,
geloofsgetuige
Solzjenitsyn, een geloofsgetuige
van deze tijd. Zouden de vele
bewonderaars van de vermaar
de banneling-schrijver uit de
Sovjet Unie hem als zodanig
herkennen? Dr. Nielsen, autori
teit inzake het godsdienstig le
ven in Oost Europa, thans ver
bonden aan de afdeling gods
dienstwetenschappen van de
Riai universiteit te Houston
(VS), die ook een uitgebreide
studie heeft gemaakt van Solz
jenitsyn als letterkundige, ge
looft dat de diepe geloofsover
tuiging van de veelbesproken
Nobelprijswinnaar en de wijze
waarop hij daaraan gestalte
geeft, door weinigen wordt on
derkend.
Volgens hem is dat een belem
mering om Solzjenitsyn als
schrijver voldoende te kunnen
begrijpen. Vandaar zijn boek,
dat overigens niet uitsluitend
een godsdienstig portret is ge
worden. De lezer wordt ook
voor zover nog niet bekend
met de grote trekken van de
'boeken van Solzjenitsyn bekend
gemaakt, met het geweld en de
leugens van een atheïstisch regi
me en met het denken en leven
van de man die, ten koste van
zichzelf, de moed had het on
menselijke en meedogenloze er
van aan de kaak te stellen.
Niels C. Nielsen jr.: Solzjenit
syn, een geloofsgetuige van de
ze tijd.
Uitgave: J. Voorhoeve, Den
Haag. Prijs 22,90.
Sedert de Israëlisch-Arabische
oorlogen, de oliecrisis en de
terreuracties van de Palestij-
nen staan de Arabische volke
ren in het middelpunt van de
belangstelling. Maar wat weten
wij eigenlijk precies van deze
136 miljoen mensen, verspreid
wonend in 20 landen? De En
gelsman John Laffin, die 25
jaar in nauw contact stond met
de bevolking, met geleerden,
militaire, politieke en geestelij
ke leiders, tracht in „De Arabi
sche mentaliteit" een zo objec
tief mogelijk beeld te scheppen
van mentaliteit, gedrag en ui
tingen van de Arabieren, tegen
de achtergrond van de islamiti
sche religie, de historie en de
cultuur van dit volk.
Laffin tracht te verklaren, hoe
een zo sterk en intelligent volk,
dat eens bekwaamheden en ver
mogens bezat die alleen door de
Grieken en Romeinen werden
geëvenaard, stuurloos, verward
en apatisch werd. Volgens Laf
fin zal de geschiedenis-weten
schap de door het Westen ver
keerd beoordeelde oliecrisis van
1973 beschouwen als een poging
om het met de geschiedenis van
de Arabieren weer „de goede
kant" te laten opgaan.
De oliecrisis, die de „ontwikkel
de" wereld in het stof deed krui
pen, heeft de Arabieren een die
pe voldoening gegeven, ze weer
wat bewuster gemaakt, omdat
zij iets van de schande die tij
dens lange eeuwen van vernede
ring over hen kwam, uitwiste.
Het kan geen kwaad, dat het
Westen de Arabieren beter pro
beert te begrijpen.
„Een mensenleven is niets
waard, en niets is een mensen
leven waard". Deze visie op
het bestaan van de gisteren
overleden Franse schrijver
André Malraux vormt de aan
drift voor een levensgang die
even onvoorspelbaar als on
stuimig zou zijn, want een
gedachte die in het zicht van
i zinloze dood de dwingen
de aansporing inhield het le
ven geheel zelf vorm te geven
en tegen de klippen op te
bevechten op de dood.
fMalraux, de in 1901 geboren
zoon van een aanzienlijke Pa-
njse bourgeoisfamilie, was
hoe zelfverzekerd ook een
- wanhopige die zijn leven ei
genhandig „gemaakt" heeft op
alle fronten waartoe zijn avon
tuurlijke geest en genialiteit
hem maar in staat stelden; hij
was een geleerde in de archeo-
logie en de Oosterse talen, stu
dies die hem naar Indochina
brachten. In de jaren twintig
werd hij soldaat en comman
dant aan de zijde van de revo
lutionairen in de Chinese bur
geroorlog, vervolgens roman
schrijver, pamflettist, propa
gandist en verzetsstrijder in de
Spaanse Burgeroorlog en later
in de Maquis van het bezette
Frankrijk.
De twee belangrijkste boeken
die Malraux vanuit zijrt eigen
revolutionaire ervaringen op
tekende waren La Condition
Humaine (1933) (Het menselijk
tekort) over de strijd in China,
en L'Espoir (1937) (De Hoop)
over de Spaanse Burgeroor
log. Meer dan andere boeken
van hem ook hebben deze het
gezicht van Malraux bepaald.
Zij zijn de weergave van een
heroïsche strijd, minder ge
richt tegen mensen dan voor
de verdediging van waarden
die buiten de directe inzet van
de strijd om, Malraux zich
eerst langzaam zou eigen ma
ken.
Aanvankelijk leek het er op of
Malraux geheel opging in zijn
bekamping van de dood. Het
marxisme dat Malraux in die
jaren voortdreef was voor
hem geen statische leer, maar
een hartstochtelijk nee waar
aan hij zich vastklampte om
zich niet gewonnen te geven.
In de verbitterde gevechten
van de Spaanse Burgeroorlog
ontdekte hij de waarde van de
broederlijkheid die voor hem
tevens een uiting bij uitstek
van menselijke waardigheid
zou worden. Zo ontkwam Mal
raux die zodra Hitier de kop
opstak zich niet alleen tegen
hem had gekeerd.maar die
ook in 1933 naar Berlijn reisde
om de Bulgaarse staatsman
Dimitrov vrij te krijgen, in zijn
romans aan een fascistische
instelling.
NOORDER
COMPAGNIE DUPE
Kunst en kunstenaars
(Van onze correspondent)
LEEUWARDEN Regisseur en
artistiek leider van de toneel
groep „Noorder Compagnie",
Zdenek Kraus, heeft in een
open brief aan de acteur Huib
Rooymans zijn verontwaardi
ging geuit over de manier
waarop dit toneelgezelschap is
gedupeerd door de ineenstor
ting van de acteur. Vooral door
de manier waarop een en ander
zich in de afgelopen maanden
heeft afgespeeld.
Rooymans zou de hoofdrol spe
len in „Wie redt de cowboy?"
van Frank D. Gilroy. Deze rol
werd in allerijl overgenomen
door Maxim Hamel. Rooymans
had een jaar geleden de hoof
drol aangenomen. X)ok met to
neelgroep Globe werd een af
spraak gemaakt dat Rooymans
deze rol zou spelen. Rooymans
heeft nadien een rol geaccep
teerd in de film „Een soldaat
van Oranje". Behalve de drie
afgesproken filmdagen werden
door Rooymans ook vrije dagen,
weekends en zelfs nachten ge
filmd. Kraus vraagt zich in de
brief af hoe het mogelijk is om
tot 's morgens zes uur voor de
camera te staan in het westen
van het land en men om 11 uur
kan repeteren voor een hoofdrol
in Drachten. Psychisch en fy
siek een onmogelijke opgave
volgens Kraus, vooral ook om
dat de ingestorte Rooymans de
laatste vijf voorstellingen van
„Driekoningenavond" van Glo
be toch heeft doorgespeeld.
In de brief stelt Kraus dat film
producer Rob Houwer hem dag
en nacht brutaal opbelde en
men zelfs op een maffiamanier
een inval deed in het repetitielo
kaal in Drachten om Rooymans
voor de film weg te kapen.
Kraus schreef de brief om ande
ren te laten weten dat Rooy
mans' artistieke, morele en fi
nanciële schade aan het toneel
gezelschap „Noorder Compag
nie" heeft toegebracht. En dat
in een situatie waarin men moet
vechten voor het bestaan, subsi
die, winnen en herwinnen van
het vertrouwen van zijn publiek
en vechten moet voor het ope
nen van schouwburgdeuren om
te mogen spelen.
Het Haags Gemeentemuseum
heeft de tentoonstelling van het
werk van de graficus Gerd
Arntz (kritische grafiek en
beeldstatistiek) verlengd tot en
met 2 januari. Ook de samen
hangende kleine expositie
„Beeldtalen" in de hal van het
station van Den Haag Centraal
is tot die datum verlengd.
Galerie Van Osnabrugge, Prin
segracht 4, Den Haag, toont tot
21 december sieraden van de
Duitsers Klaus Ullrich en Han-
nie Schmidt, de Zweedse Mar-
gareth Sandström en de Neder
landers Jan Tempelman, Harrie
Vrieskoop, Ariëtte Zwiers en
Jack van Osnabrugge. Tevens
wordt grafiek van Wim Zwiers
geëxposeerd.
In het cultureel centrum De
Oblok, Vlielandsestraat 10,
Scheveningen, treedt op zater
dag 27 november het Haags
koor „Oeral Kozakken" op met
o.m. Russische volks- en liturgi
sche liederen.
Galerie d'Eendt, Spuistraat 270,
Amsterdam, toont van 26 no
vember tot 4 januari werk van
de in Frankrijk wonende Liba
nese schilder Assadour. In de
N.Z. Voorburgwal 306 is gelijk
tijdig werk te zien van de Fran
se schilder Paul Coupille.
In de Oude Kerk te Voorburg
wordt zaterdagavond 27 novem
ber een kaarslichtconcert gege
ven door alt Frieda van Enge
lenburg, Bart ten Boske gitaar,
Jan Rijnsburger fluit en Wim
v.d. Panne orgel.
„Mexico, het nieuwe land der
oude Azteken is de titel van een
lezing die de heer B. Molsbergen
op vrijdagavond 26 november
houdt in het Museum voor het
Onderwijs, Hemsterhuisstraat
2e, Den Haag.
Herman van Vliet bespeelt za
terdag 27 november het orgel
van de Lutherse Kerk te Den
Haag. Op zijn programma staan
werken van o.a. Bach, Handel
en Asma.
Veilingen
De Arabische
mentaliteit
De ontmoeting s met generaal
De Gaulle in 1945 in de Elzas
bracht een verrassend en
duurzaam contact met de ge
vestigde orde tot stand dat
velen van zijn bewonderaars
verbaasde. Maar Malraux die
de waarden van de westerse
samenleving door het nazisme
op het spel gezien had, greep
de mogelijkheid om als eerste
man naast De Gaulle de Fran
se beschaving hoog te houden,
met beide handen aan. Net als
zijn inzet in de burgeroorlogen
zouden zijn inspanningen als
minister van Cultuur voor
Malraux de kans bij uitstek
bieden om het lot in eigen
hand te nemen. Nog eenmaal
zou hij zich hiertoe laten ver
leiden in 1971 toen hij zeventig
jaar oud zich (vergeefs overi
gens) aanmeldde voor de strijd
in Bangla Desh.
Zo stond Malraux in zijn leven
dat meer dan zijn romans zijn
grootste werk genoemd mag
worden op de voorposten van
het twintigste-eeuwse gebeu
ren. Hij voelde zich dan ook
zonder enige retoriek niet voor
niets een getuige van de ge
schiedenis die hij in zijn verzet
tegen haar loop in eigen hand
probeerde te nemen zonder
echter het raadsel van de
mens en zijn geschiedenis te
kunnen doorgronden.
PAUL VAN VELTHOVEN
Adem
benemend
De 71-jarige koord
danser Karl Wallen-
da kan kennelijk
niet genoeg krijgen
van zijn beroep.
Onlangs maakte hij
nog een wandeling
op een hoogte van
35 meter boven
Londen. Op de
voorgrond de To
wer Bridge.
