m
Wjzenlachertjes.iv
In Duitsland damhert
als nieuw slachtvee
139.-
139.-
139,
98,
KLEEF Damherten als slachtvee?
Duitse landbouwautoriteiten xien er
wel wat in. De regering ondersteunt
twee proefnemingen in de Westduitse
Bondsrepubliek: één bij Kleef en één
bij Keulen. Hertevlees is in West-
Duitsland erg in trek. Het roodwild
van de eigen bossen kan onvoldoende
in de vraag voorzien en men impor
teert dus uit naburige landen. In 1973
kwam er 25 miljoen kilo vlees van
edelherten uit oostelijke richting de
Bondsrepubliek binnen. Maar waar
om zou men voor hertevlees afhanke
lijk blijven van de jacht in binnen-
en buitenland? Er worden zoveel her
ten in gevangenschap gehouden, dat
het voor de hand ligt, om aan slacht-
herten te denken. Althans in Duits
land, waar zo'n gedachte niet direct
de weerstanden oproept, die ze in
Nederland ontmoet. Men is echter
ook daar na de eerste publikaties
behoorlijk geheimzinnig geworden
over wat er nu eigenlijk gebeurt op
de proefbedrijven van huize Riswick
(Kleef) en van boer Friedel Bommert
in Marienheide.
Die proefbedrijven werken niet met edelherten,
het gebruikelijke roodwild van de Duitse bos
sen. Hun (slecht) veebestand bestaat uit dam
herten, de bekende bewoners van onze meeste
hertenkampen. Het damhert is, evenals het
echte hert, in Europa thuis sinds de tijd, die
aan de grootste ijsbedekking van ons wereld
deel vooraf ging, dus al een dikke 300.000 jaar.
Maar na die ijstijd had de soort zich terugge
trokken tot Klein-Azië. Vandaar hebben de
Phoeniciërs en vooral de Romeinen het dam
hert weer over heel Europa verspreid.
Nu zijn ze „opnieuw ontdekt", althans als voed
selbron. Ze kunnen op onbemest grasland ge
houden worden, maar dan is uiteraard de
opbrengst minder dan op bemeste weidegrond.
Het magere, geurige damhertenvlees wil er op
de Duitse markt best in, zo menen de mensen,
die achter deze proefnemingen staan. Maar of
het de problemen van de Duitse kleine boer
kan oplossen, is een tweede.
Marienheide is een wintersportplaats. Het ligt
tussen 400 en 500 meter hoog in het Oberbergi-
sche land. Een streek zoals het aangrenzende
Sauerland, met welvarende dorpen tussen gol
vend naaldhout.
Herr Flick van het Verkehrsburo is een en al
bereidwilligheid me over Marienheide te vertel
len. Zeker: een Luftkurort en die titel mag je
zo maar niet gebruiken daar gaat een nauwge
zette prüfung aan vooraf. Een gezond oord dus,
met zijn 13.000 inwoners, maar niet zo gezond
meer voor de landbouw, die hier zienderogen
achteruit gaat Geen wonder: met al die bossen
en die smalle hellingweitjes kunnen de boeren
hun veestapel niet volgens EEG-normen uitbrei
den. Zo zijn er veel streken in Duitsland, waar
de natuurlijke gesteldheid de schaalvergroting
een halt toeroept. Vandaar, dat men uitkijkt
naar andere inkomsten dan die van het traditio
nele boerenbedrijf.
De damhertenboer? Ja, die kan Herr Flick me
wel wijzen. Hij adverteert trouwens in de toe
ristische folder: Friedel Bommert vakantiewo
ningen en wildpark. Een halve folderpagina
met twee vriendelijke foto's: één van het royale
vakantiehuis en één met een roedel van die
typisch wit gespikkelde damherten op een
glooiende wei, waar moeder de vrouw ze een
lekker hapje brengt. „Vakantie op de boerde
rij". Over het hoe en waarom van die damher
ten kunnen de heren ambtenaren mij niets
vertellen. Dat moet ik Herr Bommert zelf maar
vragen.
Wanneer ik even later de steile helling omhoog
gereden ben, kom ik rechts langs zijn gastenac-
commodatie. Het is de oude boerderij van de
familie Bommert: met geld omgetoverd tot een
stel comfortabele appartementen. Ze geven uit
zicht op het smalle, bosrijke dal, waar de weg
naar Gummsnach en naar het 60 kilometer
verre Keulen zich doorheen slingert. Van boe
renbedrijf geen spoor, maar wel reikt links een
hoog gaas bijna tot aan de weg. Daarachter
welft zich het weiland tot aan de bergkam
omhoog. Vaag laat zich op die kam een roedel
herten onderscheiden.
De weg leidt nog verder omhoog, nu tussen de
afzettingen van ijzergaas door, tot aan het
nieuwe bedrijf dat boer Bommert heeft opge
zet. Al wat hier op agrarische bedrijvigheid
wijst, is een bescheiden, met hooi gevulde
schuur. Het belangrijkste gebouw is een kapita
le bungalow. Daarachter is de ruimte voor de
herten. Het schapegaas, 1.60 meter hoog, reikt
tot het huis.
Bommert, zo hoor ik later, heeft veel geld
gekregen voor de grond, die hij aan de gemeen
te verkocht heeft „voor de bouw van een school
en een zwembad". Het is te zien aan de nieuwe
opzet van zijn bedrijf. Hoe groot zijn „wild
park" is, weet ik niet, maar afgaand op het
feit, dat er 50 herten grazen, moet het omheinde
weiland tenminste 5 hectare groot zijn. Een hele
lap in dit kleinschalige land. Misschien lag hier
vroeger de heide, waaraan het Luftkurort zijn
naam ontleent.
Ik druk op de belknop naast de dure voordeur
van de bungalow. Na enige tijd verschijnt de
boer breeduit in de deuropening. Het is, of een
feodale heer van een van die tot ruïnes verval
len kastelen boven op de heuveltoppen, me de
weg tot zijn burcht verspert. Verder dan de
stoep kom ik niet.
Ik moet zeggen: niet onvriendelijk, maar wel
heel beslist, stuurt Herr Bommert mij met een
kluitje in het riet Over de herten valt nog geen
zinnig woord te zeggen, meent hij. In het najaar
moet ik maar eens in Bonn gaan praten, dan
is er misschien nieuws. Daar houden ze precies
het reilen en zeilen van de kudde bij. Bommert
heeft geen boodschap aan journalisten. De
télevisie heeft veel te veel ophef gemaakt van
zijn simpele damhertenfokkerij, vindt hij. Ja,
dat wil hij wel kwijt: zijn herten zijn niet voor
de slacht bestemd, maar voor het fokken. Wat
anderen er later mee doen, is hun zaak.
Bommert heeft voor de herten zijn koeien aan
de kant gedaan, ook dat krijg ik nog te horen.
„Ik had er 25 en dat is veel voor deze streek,
maar daar kun je tegenwoordig toch als boer
niet van leven. Ik heb nu alleen nog wat
vetweiders en dan die herten". Een gemakkelijk
leventje? „Ik hoef in elk geval niet meer te
melken. Ik kan nog heel goed vroeg opstaan,
maar het is geen moeten meer".
En dan, beseffend dat hij toch aan een gesprek
is begonnen, trekt hij zich resoluut terug. „U
hebt er toch begrip voor, dat ik u niets kan
vertellen? Auf wiedersehen, mienheerr.
Een buurman, bezig zijn tuintje te doen, is
spraakzamer. Hij licht me in over de manier,
waarop Friedel Bommert aan de centen voor
zijn nieuwe bedrijf is gekomen. Van de gemeen
te dus. De hertenbusiness is nog jong. Vorig
najaar zijn er zo'n dertig dieren gearriveerd.
Een wonder, dat ze de natte herfst overleefd
hebben. Er zijn er trouwens een paar gestorven.
Daar was ook de bok bij. Bommert moest een
nieuwe bok laten komen. Met de jonggeboren
dieren mee, is de kudde nu zo'n 50 herten groot
Volgens buurman geeft Bommert nogal hoog
op van de kansen, die deze nieuwe vorm van
veehouderij biedt. Herten grazen veel minder
selectief dan koeien en zouden elk grassprietje
tot zijn recht laten komen. Buurman ziet dat T
niet zo zitten.
„Ik heb zelf een paar schapen en dat zijn zulke I)
zorgvuldige dieren, maar zelfs die laten bepaal- )g
de plekken met veel onkruid staan. Als een hert Ie
voldoende zou hebben aan een kaal weiland, ei
waarom komen ze dan bij de boeren op deel
akkers?"
Ook over de markt voor het hertevlees heeft 1
buurman zo zijn twijfels. De opbrengst zouiji
vooral daarom zoveel groter zijn, omdat det
prijs van het wildbraad veel hoger ligt dan die"
van rundvlees. „Maar wie kan dat dure vlees i
betalen? Dat is toch maar een kleine groep, hi
Daarom zie ik er niets in voor de boerenstand e
als geheel. Er moet natuurlijk wel iets voor d( 11
boeren gebeuren. De bedrijfjes zijn hier erg
klein, de meesten hebben niet meer dan tienn
koeien. Toch biedt veeteelt in deze heuvels den
beste mogelijkheid. Akkerbouw op de hellingen li.
is heel moeilijk. Maar of dat met die damherten ei
wat wordt? Over een jaar of tien zullen we hetp
wel weten".
ADRIAAN BUTERlw"
VROOMS DREESM ANN
Velours mantel met sier- Tweed trenchcoat. Mantel van buré/flannel. Flannel coat met kontrast-
stiksels. In o.a. marine, groen, In o.a. bruin, grijs of groen. In o.a. rood, camel, kobalt en garnering. In o.a. zwart, marine
raf of zwart. Mt. 38 t/m 46. Mt. 38 t/m 4ó. wit. Mt. 36 t/m 44. of rood. Mt. 36 t/m 42.
Van 398r-voor
Vin 389*-voor
Vin 38£ voor
Vin 35& voor
