MAO VERTROUWDE OP KRACHT
VAN DE BOERENMASSA'S
Ping-pong diplomatie opende
deur naar het Westen
H
Politieke macht komt uit de loop van een geweer
Mao's
rode boekje:
bijbel
van culturele
revolutie
LiülUSE COURANT
PAGINA 7
i
li
■|-r«
Mao tijdens zijn historische zwemtocht over de Yangtze rivier op 16 juli 1966.
DEN HAAG Soms meedogen
loos, maar altijd vastberaden
baande Mao Tse-toeng zich een
weg naar het leiderschap van het
volkrijkste land ter wereld. Met
zijq optreden wijzigde Mao de
loop van de Chinese geschiedenis
en gaf hij het internationale
machtsevenwicht een belangrijke
nieuwe dimensie. De 800 miljoen
Chinezen van het vasteland wist
hij door een 'revolutionaire en
Spartaanse aanpak tot een gedis
ciplineerde eenheid te smeden
waarvoor hem eerbied en ontzag
ten deel vielen. Vele mensen bui
ten China hadden het niet begre
pen op de man met het volle
maansgezicht onder de linnen pet
die de wereldrevolutie predikte.
„Politieke macht", aldus één van
zijn meest geciteerde uitspraken,
„komt uit de loop van een ge
weer".
Mao sprak uit eigen ervaring. Zelden ver
kreeg één man zoveel macht over zoveel
mensen. Het „Rode boekje", met Mao's
„gedachten", werd een inspirerende lei
draad voor de Chinezen zowel als voor veel
revolutionairen in het westen. Voor de
specifieke Chinese situatie schiep Mao een
nieuwe vorm van communisme die bekend
werd al? het Maoïsme. Van meet af aan
immers besefte hij dat in het voornamelijk
op landbouw aangewezen China geen revo
lutie kans van slagen zou hebben zonder
de drijvende kracht van de boeren.
Deze opzet van het communisme week in
essentie af van de door de Sovjet-leiders
verkondigde leer die gestoeld is op de rol
van de arbeiders in het revolutionaire pro
ces. Agrarische hervormingen prijkten da-
nook op de eerste plaats van Mao's politie
ke program.
Toen de Franse staatsman en veldheer
Napoleon Bonaparte meer dan een eeuw
geleden eens aan een globe draaide, zei hij:
„China? Daar ligt °n reus te slapen. Laat
hem met rust, wai.i als hij wakker wordt
zal hij de wereld in beweging brengen".
Mao was de man die China uit zijn eeu
wenlange slaap wekte. Onder zijn voor de
buitenwereld vaak raadselachtige leiding
voegde China zich bij de andere vier
atoommogendheden, lanceerde het ruimte
satellieten en begon het aan een uitgebreid
industrialiseringsprogramma.
Daarnaast werd de landbouw op revolutio
naire wijze gereorganiseerd. Hierbij stond
een van Mao's belangrijkste geschriften
centraal: „Over het vraagstuk van dé coöp
eratie in de landbouw", hetgeen ertoe leid
de dat de collectivisatie op het platteland
in snel tempo werd opgevoerd. Tussen de
bedrijven door probeerde Mao steeds het
volk in geestelijk opzicht te hervormen.
Zo schreef hij „Over de correcte behande-
ling van tegenstellingen binnen het volk",
waannee hij de stelling uitwerkte dat ook
onder het socialisme tegenstellingen zullen
blijven bestaan, door de juiste behandeling
waarvan de zogenaamde dialectische ont
wikkeling zich voltrekt. Overigens kostte
deze geestelijke hervorming zeer veel in
spanning en bloed.
Het belangrijkste politieke wapenfeit waar
mee de wereld in de tweede helft van de
20ste eeuw werd geconfronteerd was de
opkomst van communistisch China, aan
vankelijk hardnekkig Rood China ge
noemd. De invloed van Peking op het
gebied van oorlog en vrede bleek moeilijk
vast te stellen, vooral in de periode van
ruim 20 jaar dat de volksrepubliek buiten
de Verenigde Naties werd gehouden. China
stelde de wereld dikwijls voor raadsels,
waaraan ook na de toetreding tot de Ver
enigde Naties in oktober 1971 geen einde
kwam.
Weliswaar betekende deze toetreding een
doorbreking van het Chinese isolement,
maar de ondoorgrondelijkheid van de wij
ze waarop in Peking politiek werd gevoerd
bleef grotendeels bestaan. Zelfs het sensa
tionele bezoek van de Amerikaanse presi
dent Nixon in februari 1972 aan de volks
republiek vond in deze sfeer plaats, al
werd bij die gelegenheid de wereld voor
het eerst geconfronteerd met een voor
Chinese begrippen verrassende openheid
aan uiterlijke vormen.
Strateeg
Al vanuit de tijd dat hij het als guerrilla
strijder met boerenlegers moest opnemen
tegen beroepsmilitairen met moderne wa
pens stond Mao bekend als een uitstekend
strateeg. Deze eigenschap toonde hij bij
voorbeeld tussen de jaren 1966, en 1969
toen hij de zogenoemde Culturele revolutie
ontketende om vele Chinese leiders met
„bourgeois"- en „rechtse" neigingen weg te
zuiveren. Het was een periode van onder
linge strijd waarin leden van de Rode
Garde in het gehele land het recht op ruwe
wijze in eigen hand namen. Mao kwam uit
deze periode klaarblijkelijk versterkt als
partijvoorzitter tevoorschijn, ofschoon hij
later voor nieuwe uitdagingen werd ge
steld. In het begin van de jaren zeventig
bleek dat de invloed van „bourgeois"-krin-
gen niet volledig was weggenomen. Voor
Mao was dit aanleiding opnieuw een soort
van culturele revolutie te gelasten, dit keer
in de vorm van een campagne tegen de
oude Chinese wijsgeer Confucius en oud
minister van defensie Lin Piao.
1 Als politiek theoreticus paste Mao het mar
xisme aan bij de behoeften van China. Na
de dood van Josef Stalin ontstond daar
over een ideologische strijd tussen Moskou
en Peking waarbij Mao zich met kracht
verzette tegen wat hij noemde het „Revisio
nisme" van de nieuwe Russische leiders.
Het peil van de relaties met Moskou daalde
tot een ongekend dieptepunt en het kwam
zelfs tot vechten aan de Russisch-Chinese
grens. Communistische partijen in de gehe
le wereld vielen uiteen in Moskou-gezinde
en Peking-gezinde groeperingen. Met
Maoïsme werd een mode-cultus onder re-
volutionarie studenten in vele landen.
De Chineseleider met zijn bleke, ronde
gezicht en hoge voorhoofd zal de geschie
denis ingaan als een van de grootste lei
ders van deze eeuw. Mao was in zijn
aanpak beurtelings dogmatisch en soepel.
Met typische boerenhumor zei hij eens: „Er
zijn mensen die denken dat het Marxisme
een soort magische waarheid is waarmee
elke kwaal te genezen is. Wij moeten hun
duidelijk maken dat dogma's onbruikbaar
der zijn dan koeiemest. Mest kun je gebrui-'
ken om het land vruchtbaar te maken".
De leiders in het Kremlin beschuldigde hij
van dogmatisme, terwijl men daar juist
stelde dat Mao de aarts-dogmaticus was.
Vele westelijke staatslieden beschouwden
de militante leer van Mao aanvankelijk als
een veel groter gevaar voor de wereldvrede
dan de Sovjet-variëteit van het communis
me. Terwijl Moskou pleitte voor een vreed
zaam naast elkaar bestaan, noemde Mao
oorlog „de hoogste vorm van strijd voor
het oplossen van tegenstellingen", wanneer
die in een bepaald stadium komen. „Poli
tiek is oorlog zonder bloedvergieten", zei
hij eens, „terwijl oorlog politiek bedrijven
is met bloedvergieten".
Onder invloed van het Russisch-Chinese
geschil werd de meningsvorming in het
westen later gewijzigd, mede ook doordat
premier Tsjoe En-lai bijvoorbeeld de EEG-
landen opriep rekening te houden met de
agressie van het „Russisch revisionisme".
In ieder geval zeggen militaire deskundi
gen het te betwijfelen of de communisten
zonder de leiding van Mao erin zouden zijn
geslaagd China te veroveren en daarna tot
eenheid te brengen.
Dichter
Ondanks deuitzonderlijke persoonsver
heerlijking die rond Mao ontstond gedroeg
hij zich steeds zeer eenvoudig. Hij hield
ervan zich in eenzaamheid terug te trek
ken, hetgeen diverse malen tot geruchten
leidde dat hij was overleden. Naast zijn
andere kwaliteiten was Mao een man van
studie en een dichter. Hij was een verwoed
lezer, niet alleen van Chinese klassieke
werken, maar ook van (vertaalde) werken
van Darwin, Rousseau, Montesqieu en
Smith. Zijn gedichten over natuur en revo
lutie schreef hij op de uiterst verfijnde en
traditionele Chinese wijze. Mao was een
zware roker die een zwak had voor de
sterk gekruide spijzen van Hoenan, de
provincie waar hij geboren werd. Hij ver
kondigde eens de theorie dat men met dit
scherp gekruide voedsel de beste revolutio
nairen kweekt.
Van de aan zijn leiderspositie verbonden
materiële privileges maakte Mao slechts
een bescheiden gebruik. Hij leidde een
betrekkelijk sober bestaan in een eenvou
dig gemeubileerd huis waar hij woonde
met zijn vierde vrouw, de actrice Tsjiang
Tsjing, met wie hij sinds 1939 getrouwd
was. Deze Tsjiang Tsjing speelde later een
actieve rol in de culturele revolutie en
werd in 1969 gekozen tot lid van het
Politburo. Uit drie van de vier huwelijken
van Mao werden in totaal negen kinderen
geboren. Deze leefden allen rustig buiten
de publiciteit.
Mao Tse-toeng werd op 26 december 1893
geboren in de provincie Hoenan. Al in zijn
jeugd was hij getuige van het ter dood
brengen van opstandige boeren tijdens de
periodiek terugkerende hongersnoden in
Hoenan. Hij groeide op met twee intense
gevoelens: een van haat jegens zijn vader
die een slechte reputatie had door zijn
behandeling van gezin en knechten, en een
van medeleven met alle opstandigen. Deze
instelling bracht hem spoedig in contact
met de denkbeelden van Soen Yat-sen, de
revolutionaire leider die de keizerlijke dy
nastie omver wilde werpen. Mao ontdeed
zich van zijn vlecht het symbool van
dienstbaarheid aan de dynastie, en sloot
zich bij het uitbreken van de revolutie in
1911 aan bij de plaatselijke verzetsstrij
ders. De Mandsjoe-dynastie werd in 1912
afgezet.
Mao, die zichzelf al vroeg Marxist noemde,
begon in 1920 voor het eerst arbeiders
politiek te organiseren. Het volgende jaar
behoorde hij tot de twaalf leden die de
Chinese communistische partij oprichtten.
Hoewel deze partij aanvankelijk de instem
ming had van de Kwomintang van Tsjang
Kai-sjek keerde de leider van de nationalis
ten zich al spoedig tegen de communisten,
hetgeen het begin was van het langdurige
conflict waardoor het land werd ver
scheurd. Mao was vanaf 1927 bijna voordu
rend op de vlucht voor de nationalistische
regering in Nanking en al hadden vier
afzonderlijke „vernietigingscampagnes"
niet het gewenste resultaat, een blokkade
door een sterke strijdmacht in 1934 maakte
de positie van de communisten in het
bergachtige grensgebied tussen Kiangsi en
Foekien (waar een Sowjet-regiem was ge
sticht) onhoudbaar. Mao besloot toen een
actie die tot een epos van het moderne
Chine zou worden.
Lange mars
In de nacht van 16 oktober 1934 braken
ongeveer 100.000 communistische militai
ren door de nationalistische omsingeling
en begonnen de „Lange mars". Vrouwen,
bejaarden en kinderen sloten zich bij hen
aan. Voortdurend belaagd door nationalis
tische troepen trokken Mao en zijn volge
lingen eerst naar het zuiden, vervolgens
naar het westen langs de grens met Tibet
en daarna in noordelijke richting. Deze
fantastische odyssee door twaalf provin
cies, waarbij 18 bergruggen en 24 riviereh
werden overgetrokken, duurde een jaar.
Toen men eindelijk in oktober 1935 Jenan
in de afgelegen noordwestelijke provincie
Sjensi bereikte, waren er nog slechts 20.000
militairen over van degenen die de tocht
waren begonnen. Deze geweldige verliezen
werden voor een deel goedgemaakt door
de grote aantallen boeren die zich onder
weg hadden aangesloten. Mao zelf legde de
tocht vrijwel geheel te voet af - alleen toen
hij ziek was werd hij enige weken op een
muilezel meegevoerd.
In Jenan legde Mao de grondslagen voor
zijn succesvolle guerrillatheorieën en -tech
nieken. Hij gaf daaraan gestalte in de
vorm van zijn belangrijkste geschriften,
zodls „Over de langdurige oorlog" en
„Strategische problemen van de Chinese
revolutionaire oorlog". In 1937 kwam op
nieuw een Verenigd Front met de nationa
listen tot stand, nu om de Japanse agressor
te weerstaan. Verscheidene geschriften en
toespraken van Mao uit deze periode gaven
de wisselvalligheden weer van deze Ver
enigd Front-politiek die al spoedig weinig
meer bleek dan een dode letter. Onderhan
delingen met de nationalistische regering
en bemiddelingspogingen van de Ameri
kaanse generaal Marshall in 1945-1946 lie
pen op niets anders uit dan een omvangrij
ke burgeroorlog. Niet in de laatste plaats
dankzij de onder Mao ontwikkelde organi
satie en strategie wisten de communisten
hun tegenstanders in korte tijd van het
vasteland te verdrijven. Op 1 oktober 1949
werd in Peking de Chinese volksrepubliek
uitgeroepen, waarvan Mao staatshoofd
werd. Zijn ideeën over de regeringsvorm
had hij enkele maanden eerder al neerge
legd in een belangrijk stuk: „Over de
democratische dictatuur van het volk".
Honderd bloemen
In het begin van de jaren vijftig legde Mao
Tse-toeng de basis voor de ontwikkeling
van de industrie en de landbouw. Hij
voerde hervormingen in en organiseerde
campagne? tegen verspilling, bureaucratie
en corruptie. Ook verkondigde hij zijn
beroemde stelling, Laat honderd bloemen-
bloeien, laat honderd scholen wedijveren
De campagne van de honderd bloemen
duurde slechts een paar maanden. Vele
intellectuelen die reageerden met kritiek
op het communistische stelsel werden
gearresteerd of als „rechtse afwijkelingen'"'
gedegradeerd. In het patroon van de indus
trie en de landbouw kwam sinds 1958
drastisch wijziging door de politiek van de
„Grote sprong voorwaarts". Volkscommu
nes werden opgericht, bestaande uit reus
achtige landbouwgemeenschappen, elk on
der centrale leiding van de partij. Aan deze
voortdurende binnenlandse campagne lag
Mao's theorie van de „permanente revolu
tie" ten grondslag.
DEN HAAG De radikale politiek die
Mao in zijn leven voorstond stuitte op
veel verzet, vooral van beroepspartij
mensen en pragmatische experts in de
economie en strijdkrachten. Mogelijk
uit ontgoocheling hierover liet Mao
eind 1958 weten niet als staatshoofd
herkozen te willen worden. Zijn plaats
werd ingenomen door Lioe Sjao-tsji,
die in 1967 echter het belangrijkste
slachtoffer van de culturele revolutie
werd. Binnenslands brak een periode
van herstel en consolidatie aan.
In de loop van 1960 kwam het blijkbaar
reeds lang sluimerende conflict tussen
Peking en Moskou geleidelijk in de
openbaarheid. In dit conflict was het
belangrijkste strijdpunt aan wie, op
ideologische gronden, het leiderschap
van de internationale communistische
beweging toekwam. De Chinese com
munisten eisten voor „het denken van
Mao Tse-toeng als creatieve verrijking
en verdere ontwikkeling van het mar-
xisme-leninisme" een internationale
ideologische rol op. Hoewel Peking en
Moskou al enige jaren onderhandelin
gen voeren ter oplossing van de grens
conflicten bestaat dit ideologische con
flict nog in volle omvang.
In verschillende campagnes dikwijls
vanuit de strijdkrachten begonnen
herstelde Mao zich in de jaren zestig
van de in 1958 geleden tegenslag. Zijn
persoon werd als de grote leider en het1
inspirerende voorbeeld steeds meer
naar voren gehaald. Het'hele volk werd
aangespoord het denken van voorzitter
Mao creatief te bestuderen en toe te
passen. In 1964 publiceerde het volksbe
vrijdingsleger de eerste editie van het
„Rode boekje" met citaten van Mao. De
eerstvolgende jaren werd het in tiental
len miljoenen exemplaren herdrukt, het
standaardattribuut Van al zijn aanhan
gers.
Bloemlezing
Hieronder een aantal citaten uit het
Rode Boekje.
Wij moeten ons los maken van machte
loze gedachten. Alle meningen die de
krach't van de vijand overschatten en
de kracht van het volk onderschatten,
zijn verkeerd.
Ons uitgangspunt is dat de partij baas
is over het geweer en dat het geweer
nooit toegestaan mag worden de baas
te spelen over de partij.
Minder en betere troepen zijn makkelij
ker te leiden. Toespraken, artikelen en
beslissingen moeten alle kort zijn en
direct op het doel af gaan. Vergaderin
gen dienen niet te lang te zijn.
Mensen en mensen alleen vormen de
drijfkracht in de wereldgeschiedenis.
We dienen bescheiden en voorzichtig te
zijn, op te passen voor eigenwijsheid en
overhaastheid en het Chinese volk met
hart en ziel te dienen.
Wat we nodig hebben is enthousiasme
maar helderheid van geest en intens
maar ordelijk werk.
Wacht niet totdat de vraagstukken zich
opstapelen en veel moeite veroorzaken,
voordat ze opgelost worden. Leiders
moeten voorop lopen en niet bij de
gebeurtenissen achterop zijn.
De drie hoofdregels voor de discipline
zijn de volgende: 1. gehoorzaam in al
uw acties de order. 2. ontneem aan de
massa zelfs geen naald of stukje draad.
3. lever alles wat u in beslag genomen
heeft in.
(Van een onzer redacteuren)
DEN HAAG Tot eind 1970 bleef China gesloten
voor de buitenwereld. De redenen: de Grote Prole
tarische Revolutie die de val van talrijke „revisio
nisten" uit de partij opleverde en Mao de onbetwist
bare macht gaf over regering, strijdkrachten en de
partij. Lin Piao, de minister van defensie, die als
naaste wapenbroeder van Mao voorbestemd was
diens opvolger te worden kwam bij een vliegtuigon
geluk om het leven. Lin zou naar Moskou willen
vluchten na een mislukte staatgreep tegen Mao.
Na deze interne strijd om de hoogste macht spande China zich
in om zijn positie binnen de wereldgemeenschap te normalise
ren. Er werd een opening naar het Westen gemaakt In oktober
1971, kort voordat Peking tot de Verenigde Naties werd toegela
ten opende China op unieke wijze zijn grenzen voor een groep
Amerikaanse tafeltennisspelers.
De gasten werden hartelijk onthaald door premier Tsjoe En-lai
die verklaarde dat met de komst van de Amerikanen een nieuwe
bladzij was opgeslagen in de Chinees- Amerikaanse betrekkin
gen. Hoewel de motieven die aan deze onverwachte „pingpong-
diplomatie" ten grondslag lagen, moeilijk te doorzien waren,
werd het initiatief door Washington welwillend ontvangen. Het
resultaat was een verzachting van de handelsbelemmeringen
tegenover Peking en het historische bezoek van president Nixon
aan China, gevolgd door een legertje journalisten. Niettemin
bleef Amerika één van de weinige landen die Peking niet
officieel hadden erkend. Wel stelden de Amerikanen in Peking
een verbindingsbureau in. De Chinese hoofdstad stond na het
bezoek van Nixon gastvrij open voor veel delegaties uit de
westelijke wereld. Met ingang van de jaren zeventig kwam
binnen China de nadruk te liggen op herstel van de stabiliteit,
de ordelijke economische vooruitgang en de discipline.
De 800 miljoen Chinezen zullen Mao missen. Hij immers heeft
hun, na vele tientallen jaren van oorlog en onderdrukking, een
vorm van rust gegeven in een klimaat waarin een betrekkelijke
welvaart mogelijk is.
In februari 1972 werd de kroon gezet op de ping-pong c
China. De toenmalige president van de Verenigde Staten,
een bezoek aan de Chinese partijleider Mao Tse-toeng.
