"Nu naar de dag van 99
bewondering
voor koningin
,,Nog erger dan Watergate
Prins sleutelfiguur in leger
Aanschafbeleid van marine weinig
kwetsbaar voor beïnvloeding
PROFESSOR I.A. DIEPENHORST:
BUITENLANDSE JOURNALISTEN:
-n i
Parlementair onderzoek aankoop wapens gevraagd
J
tIJDAG 27 AUGUSTUS 1976
LEIDSE COURAN""
pagina 17
rs
den HAAG "Bepaalde gedra
gingen zijn natuurlijk teleurstel
de Tend geweest, maar de daden van
een lid van het Koninklijk huis
•eeiabetreffen niet rechtstreeks de
d"dfJ5raagster van de kroon". Dat is
r d" 'e reactie van prof. I.A. Diepen-
am jiorst, lid van de Eerste Kamer
;e piroor de ARP en rector-magnifi-
d kotus van de Vrije Universiteit van
lee( Amsterdam. Prof. Diepenhorst
relooft dat het Nederlandse volk
[ei'ÏAngeschokt achter Oranje Nassau
^rdésan blijven staan. "Men moet niet
ijdagiaar het verleden zien, maar zich
ongaar de toekomst wenden, naar
üdusie dag van morgen".
en dj
ht (hMjnrecht daartegenover staat de mening
median prof. mr. Van Maarseveen, hoogleraar
verrataatsrecht aan de Erasmusuniversiteit in
JioldRotterdam: "Deze zaak heeft eens temeer
5,20. luidelijk gemaakt dat de monarchie niet
e vemeer passend is in deze tijd. Aan dit soort
zaakt(rapjes hebben we niets. AI die energie,
uitgelie eraan gespendeerd is had wel beter
ring jebruikt kunnen worden". Prof. Van
aarvUaarseveen meent dat niet alleen nu,
3,8(1
maar ook in het verleden al ernstige
schade aan de monarchie is toegebracht
Voor het behoud van het koningschap zijn
naar zijn mening twee mogelijkheden:
men ontneemt de koningtin) alle macht of
zelfs de schijn daarvan zoals dat in Zwe
den is gebeurd of men stelt het koninklijk
huis onder veel zwaarder toezicht dan nu
het geval is.
De hoogleraar is benieuwd of de beslissing
om geen strafrechtelijke vervolging in te
stellen ook geldt voor alle anderen, die in
het rapport worden genoemd, zoals de
heren Meuser en Teengs Gerritsen. Zou dit
inderdaad het geval zijn dan voorziet de
hoogleraar ernstige moeilijkheden. "Dan
komt het erop neer dat het kabinet de hele
affaire in de doofpot wil stoppen, hetgeen
een onverteerbare zaak zou zijn. Als men
besluit die anderen wel te vervolgen dan
is het onvermijdelijk dat prins Bernhard
weer in de zaak betrokken raakt".
Dit alles brengt de Rotterdamse hoogleraar
tot de overtuiging dat het kabinet er veel
beter aan gedaan had de hele affaire van
het begin af aan in handen te geven van
het Openbaar Ministerie. "Deze instantie
had dan eventueel kunnen besluiten de
zaak te seponeren".
Staats- en bestuursrechtsgeleerde prof. mr.
W.G. Verkruisen van de Erasmusuniversi
teit in Rotterdam had de indruk dat de
regering in goed overleg met prins Bern
hard heeft getracht de positie van de Ko
ningin zoveel mogelijk buiten de discussie
te houden. Hij vond dat voor de lange
termijn een goede zaak. Naar zijn mening
moet worden getracht uiterst voorzichtig
en weloverwogen deze affaire tussen de
regering en de prins te houden.
Ook uit kringen van de militaire wereld
zijn veel reacties gegeven op de conclusies
in het rapport. "Teleurstellend. Ik ben er
erg van geschrokken", zo reageerde de
heer J. van Heuven, landelijk voorzitter
van het contact oud-mariniers. Ook baron
J.H. Mackaay, voorzitter van de vereniging
Onze Vloot, zei bedroefd te zijn, doch hij
was van oordeel dat de hele zaak wat is
overtrokken en dat zijn waardering voor
en vertrouwen in de prins niet was ge
schokt.
De Algemene Vereniging Nederlandse Mili
tairen is teleurgesteld over het vertrek van
prins Bernhard in zijn functie van Inspec
teur-Generaal der krijgsmacht. "De wijze
waarop de prins zich als enige Nederland
se viersterren-generaal van zijn taak als
vader van de Nederlandse krijgsmacht
heeft gekweten verdient alle lof. Onder zijn
leiding heeft de inspectie-generaal talrijke
dienstplichtigen begeleid en uit hun sociale
en financiële problemen geholpen", aldus
de AVNM, die de toekomstige nieuwe In
specteur-Generaal wel met vertrouwen
doch met de nodige reserve tegemoet ziet
De voorzitter van de vereniging van Mari
neofficieren, de heer F. Peters, had waar
dering voor de wijze waarop de regering
de zaak in de openbaarheid heeft gebracht
doch betreurde de omstandigheden waar
onder alles is gebeurd.
De gouverneur van de Koninklijke Acade
mie in Breda, generaal-majoor MH. von
Meijenfeldt, zei het een bijzonder trieste
zaak te vinden. "Prins Bernhard heeft veel
voor de KMA gedaan en in de oorlog heeft
hij zijn grote kwaliteiten meer dan ge
toond". Hij vindt het spijtig dat de prins
op 13 september niet het feit kan vieren
dat hij dertig jaar geleden tot inspecteur-
generaal werd benoemd.
"Mijn loyaliteit is niet afhankelijk van
eventuele fouten die iemand heeft ge
maakt. Ik vind dat we nog achter de
koningin en de prins moeten blijven
staan." Aldus kolonel-buitendienst R.R.
Twijsel, die enige tijd geleden de aktie "Wij
blijven het volste vertrouwen hebben in
prins Bernhard" startte. Hij betreurt het
ten zeerste dat de prins zijn functie als
Inspecteur-Generaal heeft moeten neerleg
gen.
De heer G.A. Ego, voorzitter van het Oud
strijders Legioen in Nederland, is niet on
der de indruk. "Het verhaal van premier
Den Uyl kwam op mij onwezenlijk over.
Als deze eerst zegt dat het landsbelang is
geschaad, maar later na een heel verhaal
over een mogelijke strafrechtelijke vervol
ging tot de slotsom komt dat -dit niet
haalbaar is, dan vraag ik mij af, waar die
schade ligt". Volgens de heer Ego is men
in kringen van de oudstrijders razend over
de wijze waarop de verklaring is afgelegd.
"De hele kwestie is bijzonder emotioneel
voorgedragen en we zijn geschokt. De wij
ze waarop dat is gebeurd past helemaal
in het kader van de ontmanteling van de
constitutionele monarchie". De heer Ego
vindt wel dat de prins "minder handige
dingen" heeft gedaan.
De Federatie van Oudstrijders Organisa
ties, waarin drie verenigingen met ruim
20.000 leden zijn samengebundeld, heeft
gistermiddag een telegram aan prins Bern
hard gezonden met de volgende inhoud:
"In deze uren willen wij u nogmaals de
verzekering geven van onze grote waarde
ring, voortdurende trouw en loyaliteit".
Dr. I. A. Diepenhorst: „Niet kijken
naar het verleden."
DEN HAAG „Wij vinden dit
erger dan wat er na Watergate
met Nixon is gebeurd". Dat was
de eenstemmige mening van de
talrijke buitenlandse verslagge
vers, die gistermiddag en -avond
in Den Haag waren. Gezien hun
groot aantal was het duidelijk
dat er in Den Haag wereldnieuws
werd gemaakt.
„Prins Bernhard is er goed uitgespron
gen", zo vond verslaggever John Lander
van het Engelse televisiestation Indepen
dent met enige verbazing. „Als uw premier
durft te beweren dat de prins ontoelaatba
re handelingen heeft verricht die de demo
cratie in gevaar hebben gebracht dan moet
hij wel zeer ernstige dingen hebben ge
daan. Triest voor zo'n man. Hij wilde niet
in de schaduw van zijn vrouw blijven en
daardoor heeft hij teveel licht gevangen.
Het is een drama, waaraan Shakespeare
stof zou hebben ontleend voor minstens
drie toneelstukken. Ik bewonder de moed
van de Nederlandse regering die de onder
ste steen boven heeft gehaald. In Engeland
zou dat ongetwijfeld ook gebeurd zijn,
maar gelukkig heeft prins Philip niet de
mogelijkheid, om zakelijk zo actief te zijn
als prins Bernhard en zouden zijn advi
seurs hem desnoods wel hebben tegenge
houden".
In Den Haag stonden gisteravond door de
talrijke buitenlandse verslaggevers de in
ternationale telefoonlijnen roodgloeiend.
Er waren journalisten van televisie, radio,
schrijvende en fotograferende pers uit Bel
gië, Duitsland (twee netten), Engeland,
Frankrijk, Italië en Amerika. Toch had
den we er nog meer verwacht", aldus
parlementsvoorlichter Van Berkel. „Cana
da, Zweden en Japan zijn niet gekomen
en die waren er zes maanden geleden wel
toen premier Den Uyl de instelling van de
commissie Donner bekend maakte".
De Britse landelijke bladen hebben uitge
breide verhalen over het ontslag van prins
Bernhard uit alle officiële functies in ver
band met de Lockheed-affaire. De Times
braqht het op de voorpagina onder de kop
„Prins stond volgens berichten open voor
oneervolle aanbiedingen". De Telegraph
gaf het nieuws op de voorpagina onder de
titel „Omkoopschande voor Bernhard". In
een hoofdartikel schreef het blad: „Prins
Bernhards vernedering door het verslag
van het onderzoek naar de beschuldigin
gen inzake omkoping door Lockheed is,
ofschoon deze niet specifiek bevestigd zijn,
bijna zo compleet alsof hij schuldig ver
klaard werd".
De Daily Express schreef op de voorpagi
na onder het opschrift „Schande van Bern-
hard". De kop van de Daily Mail luidde
,3ernhard, prins van oneer". De Scotsman
schreef in een hoofdartikel: „De Neder
landse premier kon niet beslist antwoorden
op de vraag of prins Bernhard de betaling
van 1,1 miljoen dollar van de alom tegen
woordige Lockheedmaatschappij had aan
vaard. Maar er was genoeg bewijs voor een
slechte beoordeling door prins Bernhard
geleverd om hem zijn belangrijkste func
ties te doen opgeven".
In een cartoon op de achterpagina toonde
De Guardian prins Bernhard, die van een
dijk geblazen wordt terwijl een vliegtuig
hem boven passeert
aanrf Koningin Juliana alom geprezen in de krantecommentaren.
•rand
E-minj 1
landel
)ewij2
mogei
:ructu
ït em Vy
aen. Nagenoeg alle kranten in Neder-
•dfuPd wijden vandaag een com-
jitgee®en^aar aan de conclusies van
ringeiet rapport van de commissie van
hillenlrie. Veel waardering krijgt de
aewa%0uding van de koningin.
?eschi
bestulLGEMEEN DAGBLAD: Koningin Julia-
-e bas3 brengt een zwaar offer. Temidden van
e verslagenheid over de ontluistering van
'rins Bernhard kunnen we er dankbaar
oor zijn dat de koningin juist onder deze
imstandigheden haar taak wil blijven uit-
beren. Wij weten dat de Nederlandse de-
nocratie op haar kan blijven rekenen,
'rins Bernhard is in situatie beland waar-
n hij heeft moeten ontdekken dat het
andsbelang door zijn toedoen in de knel
5 gekomen. Dat Juliana ondanks niet te
teilen bekommernis in haar privéleven
erkiest voort te gaan met haar werk is
en kenmerk van haar grootheid.
)E TELEGRAAF: De conclusies van de
ommissie zullen ongetwijfeld een diep
ievoelde schok veroorzaken. De activitei-
en van de prins zijn hoogst ernstig en
(etreurenswaardig, maar niet mag worden,
'ergeten dat de prins als promotor voor
ïederlandse handelsbelangen ons land
de wejrote diensten heeft bewezen. De houding
h uit-an de koningin dwingt het diepste respect
doeif. Zij heeft als mens en vorstin de laatste
loekeitagen voor zware beslissingen gestaan. In
n exleze voor haar ongetwijfeld moeilijke tijd
chris»erdient zij meer dan ooit de sympathie
sbood-n vooral ook de genegenheid van ons
derdeolk.
J oolfROUW: Het is juist dat de regering in
e diataar conclusies zo duidelijk de staatkundi-
brenje en persoonlijke verwikkelingen heeft
ifrikajnderscheiden. Daardoor is een constitu-
-Ameionele crisis voorkomen en daardoor dient
we re-Ie regering te worden geprezen. Maar wel
jong® in alle hevigheid een persoonlijk drama
lissioivergebleven. Het hele werk van de com-
oudtnissie van Drie, waarvoor veel waardering
'en. >estaat, had niet gedaan hoeven te worden
^ils de prins in februari na de eerste berich-
uit Washington duidelijker en oprech-
en er was geweest.
je- miJE VOLK: De feiten spreken voor zich
jn ze zijn nog erger dan we verwachten.
■n' 5r zijn in tegenstelling met de conclusie
la- fan de regering wel gronden voor een
■n- (trafvervolging. Feiten uit 1974 geven aan-
ie- èiding tot een vervolging, hoewel dat bij-
n- '.onder ongewenst is. De prins is al genoeg
lie lestraft, terwijl het ook zou betekenen dat
*>t le koningin in feite gedwongen zou wor-
an len af te treden.
an DE GELDERLANDER: Het is enerzijds de
ok pote en historische verdienste van dit
er cabinet ons land voor een grote en consti-
ie iutionele crisis te hebben behoed en ander
zijds een bewijs temeer van de enorme
plichtsbetrachting van de koningin dat ze
tezamen staatshoofd en kabinet tot een
dergelijk besluit hebben kunnen komen.
Uit de wijze waarop de regering deze
pijnlijke en trieste zaak benaderd, gewo
gen, beoordeeld en in de openbaarheid
heeft gebracht spreken een waardigheid en
een woordkeuze, die een betere zaak waar
dig kunnen worden geacht
DE LIMBURGER: Op de vraag hoe de
prins tot zijn. gedragingen heeft kunnen
komen kan alleen als antwoord worden
gegeven dat ook een prins der Nederlan
den een mens is, die omgeven door ver
keerde vrienden, onbetrouwbare adviseurs
en gewetenloze zakenlieden tenslotte van
uit een geschonden normbesef en zich niet
meer bewust van zijn hoge positie zich
handelingen heeft veroorloofd, die nie
mand voor feitelijk mogelijk had gehou
den. Het kabinet heeft zich bij zijn besluit
om geen strafvervolging in te stellen laten
leiden door de zekerheid dat in dat geval
de koningin ongetwijfeld afstand zou heb
ben gedaan van de troon.
Verklaring
minister Vredeling
Den Haag Na de mededelingen van de
minister-president in de Tweede Kamer en
de verklaring van prins Bernhard, dat hij
zijn banden met de krijgsmacht zal verbre
ken, heeft de minister van defensie de
volgende verklaring uitgegeven aan de le
den van de krijgsmacht en de andere
medewerkers van defensie:
„De feiten die openbaar zijn gemaakt zal
ieder op zijn eigen wijze willen beoordelen
en verwerken. De consequenties die prins
Bernhard uit de gebeurtenissen heeft ge
trokken, dienen gerespecteerd te worden.
De minister-president heeft gewezen op de
in menig opzicht vruchtbare en bewonde
renswaardige werkzaamheid van prins
Bernhard op zeer verscheiden gebied. De
fensie in het algemeen en de krijgsmacht
in het bijzonder kunnen daarvan getuigen.
In de huidige ernstige omstandigheden
overheersen gevoelens van dankbaarheid
dat de koningin de vervulling van haar
taak voortzet. Haar voorbeeld zal ons in
spireren bij onze eigen verdere taakvervul
ling. Deze gevoelens heb ik tot uitdrukking
gebracht in een gesprek met het comité
verenigde chefs van staven en wil ik bij
deze op u allen overbrengen", aldus minis
ter Vredeling
Het Lockheed vliegtuig Neptune dat momenteel nog bij de marine in gebruik is en door de Orion, eveneens een Lockheed-machine, opgevolgd zou worden.
DEN HAAG Het beleid dat de Konin
klijke Marine voert rond de aanschaf van
nieuw materieel is door de geldende pro
cedures weinig kwetsbaar voor beïnvloe
ding. Tot deze conclusie komt de commis
sie van drie in haar rapport over de
Lockheed zaak.
In het kader van hun onderzoek hebben
de heren Donner, Holtrop en Peschar het
beleid van de marine rond de grote bestel
lingen in de periode tussen 1967 en 1975
nauwgezet bekeken. Vooral met betrekking
tot de aankoop van vliegtuigen. De sche
pen voor de marine worden namelijk
meestal in Nederland zelf gebouwd, terwijl
de vliegtuigen in het buitenland besteld
moeten worden waarbij vooral de Lock-
heed-fabrieken met hun lange afstands
patrouille-vliegtuigen en onderzeebootbe-
strijdingsvliegtuigen in de markt is. De
momenteel nog in gebruik zijnde Neptunes
zijn Lockheed-machines terwijl de even
eens door Lockheed geproduceerde Orion
nog steeds een mogelijke vervanger voor
de Neptune zou kunnen zijn.
Over de aanschaf in 1968 van de negen
Brequet-Atlantique vliegtuigen, die nodig
waren na het uit de vaart nemen van de
Karei Doorman concludeert de commissie
van drie in haar rapport dat bij die aan
schaf politieke overwegingen een rol heb
ben gespeeld. De Brequet Atlantique is een
machine van Europese makelij.
De commissie stelt dat er geen aanwijzin
gen zijn gevonden die duiden op laakbare
beïnvloeding door de vliegtuigfabrikanten
bij die aanschaf. Dit is evenmin gebleken
bij de mogelijke bestelling in 1974 van de
Orion machines van Lockheed. De
schaf van dit patrouillevliegtuig is destijds
uit de defensieplannen geschrapt.
DEN HAAG Als inspecteur-ge
neraal van de Nederlandse strijd
krachten, een functie die hij nu
als een van de belangrijkste zal
gaan neerleggen en onder meer
het informeren en adviseren van
de minister van defensie omvatte,
is prins Bernhard lange tijd een
sleutelfiguur in de Nederlandse
strijdmacht geweest.
De functie van inspecteur-gene
raal van de gezamenlijke strijd
machtonderdelen bekleedde de
prins officieel sinds 1970.
Voor die tijd was prins Bernhard
jaren lang inspecteur-generaal
van de afzonderlijke legeronder
delen geweest. Zo werd hij op 13
september 1945, tegelijk met een
eervolle ontheffing uit zijn functie
als bevelhebber van de Neder
landse strijdkrachten benoemd tot
inspecteur-generaal van de land
macht. Op 15 januari 1947 volgde
zijn benoeming tot inspecteur-ge
neraal bij de marine en enige
jaren later, op 11 maart 1953
kreeg hij dezelfde functie bij de
luchtmacht. Ongeveer een jaar
daarna kreeg prins Bernhard de
rangen van luitenant-admiraal bij
de marine, generaal bij de land
macht en generaal-vlieger bij de
luchtmacht
DEN HAAG „De publikatie van
het rapport van de commissie van
Drie is weer een aanleiding om in het
openbaar aan te dringen op een parle
mentair onderzoek naar wapenaanko
pen. Bij dat ondersoek moet niet
gekeken worden naar wat in het ver
leden is misgegaan maar naar de
maatregelen, die genomen moeten
worden om een effectieve parlemen
taire controle op de militaire wapen
aankopen mogelijk te maken."
Aldus het Tweede Kamerlid Walt-
mans van de PPR, die dit jaar al, met
collega's van PvdA en D'66, voorstel
de vanuit het parlement de wapenaan
kopen te onderzoeken. De Kamercom
missie voor Defensie meende toen
echter daarover nog geen voorstel aan
de Tweede Kamer te moeten doen.
In gelijke bewoordingen sprak zich
ook uit de Groningse hoogleraar mr.
drs. J. Th. Degenkamp, die rechtswe
tenschap doceert „De tijd is gekomen
voor het parlement om zijn tanden te
laten zien. Een parlementair onder
zoek naar de achtergronden van de
militaire aankopen is dringend nood
zakelijk."
