Kamerfracties zeer
terughoudend in
hun commentaren
LOCKHEED WEIGERT
IEDER COMMENTAAR
Anthony Fokker hielp Lockheed
in 1933 uit financiële problemen
Prins aktief in
zeer veel functies
VEEL RESPECT VOOR
i»PREMIER DEN UYL
Lockheed
benaderde ook
Kamerleden
Terug
uit
Italië
AGifRIJDAG 27 AUGUSTUS 19/6
LE1DSE COURANT
PAGINA 15
DEN HAAG De fracties van de
diverse partijen in de Tweede
Kamer hebben gisteravond erg
terughoudend gereageerd op de
verklaring, die minister-president
Den Uyl gistermiddag in de Ka
mer heeft afgelegd over de Lock
heed-affaire. Bijna alle fractie
voorzitters wezen op het belang
van een zorgvuldig onderzoek van
het rapport van de commissie-
Donner.
DE DRIE CDA-FRACTIES (KVP, ARP en
CHU) spraken de hoop uit dat het kamer
debat maandag kort en sober zal zijn. De
drie fracties komen maandag, vooraf aan
het debat, in gemeenschappelijke vergade
ring bijeen om te overleggen en nadere
standpunten te bepalen. KVP-fractievoor-
zitter Andriessen zei in een eerste reactie
onder de indruk te zijn van de gegevens
uit het rapport. Hij sprak zijn waardering
uit voor de wijze waarop de regering de
zaak heeft aangepakt
Wat betreft het niet instellen van een
strafrechtelijk onderzoek tegen de prins
meende de heer Andriessen dat ook hier
zorgvuldige bestudering nodig is. Hij ver
moedde niet dat zijn oordeel anders zou
uitvallen dat het wat hij noemde gedegen
oordeel van de regering.
ZIJN ARP-COLLEGA AANTJES zei de
stellige indruk te hebben dat het regerings
beleid een juist beleid is geweest. Hij roem
de de waardige presentatie van het rapport
en van de conclusies van de regering. Ook
had hij waardering voor het werk en de
werkwijze van de commissie van Drie.
Fractiegenoot Schakel zei de opvatting van
de regering te delen dat er geen strafver
volging van prins Bernhard moet plaats
hebben. „Ik weet wel dat sommige juristen
nu de mond vol hebben over rechtsgelijk
heid. Maar de wijze waarop het rapport
var. de commissie van Drie is openbaar
gemaakt is al een stuk straf, die geen
rechter kan verbeteren".
PROF. VAN HULST, fractievoorzitter van
de CHU in de Eerste Kamer zei onmiddel
lijk na de verklaring van Den Uyl: „Na
deze sombere tijding zie ik als lichtpunt
dat ons land niet in een constitutionele
crisis is komen te verkeren. Niemand heeft
blijkbaar de behoefte de monarchie inzet
van deze affaire te maken". Over het
rapport zei de heer Van Hulst:„Het getuigt
van wijsheid achteraf. De vraag komt op
hoe de diverse regeringen maar ook het
parlement het zover kunnen laten komen."
Hij vroeg zich dan ook af of het juist is
dat alle schuld nu terecht komt op het
hoofd van alleen de prins.
DE FRACTIEVOORZITTER VAN DE
CHU in de Tweede Kamer, dr. Kruisinga,
verblijft momenteel in Zuid-Afrika en is
inmiddels op de hoogte gesteld. Het was
gisteren nog niet bekend of hij voor het
debat van maandag vervroegd naar Neder
land zal terugkeren. De waarnemend frac
tievoorzitter, de heer Van der Mei, zei diep
geschokt te zijn over de inhoud van het
rapport en over de conclusies van de rege
ring. Een verder commentaar schortte hij
op totdat voldoende gelegenheid heeft be
staan voor nadere studie en nader overleg.
FRACTIEVOORZITTER ED VAN THIJN
van de PvdA was uiterst kort in zijn
reactie. Hij zei met grote verslagenheid van
de uiteenzetting van Den Uyl kennis te
hebben genomen. Met name was hij ver
rast door de hardheid van de conclusies.
De zorgvuldigheid gebiedt ons echter eerst
kennis van het rapport van de commissie
te nemen en dat zeer zorgvuldig te bestude
ren", aldus Van Thijn.
DE PPR-FRACTIE in de Tweede Kamer
meende gisteravond dat met de conclusies
van de regering in de Lockheed-affaire
achter deze voor velen zo bijzonder pijnlij
ke zaak een punt moet worden gezet De
fractie sprak diep respect uit voor de
zorgvuldige wijze waarop de regering haar
conclusies aan de Kamer heeft voorgelegd
en de overwegingen, die tot deze conclusies
hebben geleid.
Naar de mening van de fractievoorzitter
van D'66, dr. Terlouw, bevat het rapport
ernstige onthullingen, die aan ons staatsbe
stel schade hebben toegebracht. Dat daar
door de monarchie toch niet wankelt is
naar zijn mening te danken aan de integri
teit van de koningin en aan de wijze,
waarop de regering deze zaak heeft behan
deld.
WD-FRACTIEVOORZITTER WIEGEL
wilde de verklaring van de premier en het
rapport eerst grondig bestuderen alvorens
tot een standpuntbepaling te komen. Daar
bij zal naar zijn mening rekening moeten
worden gehouden met de positie van het
koningshuis omdat het uitgangspunt van
de VVD is dat de democratie het best
gediend is met een constitutionele monar
chie. Uit het rapport blijkt, aldus PSP-frac-
tievoorzitter Van der Lek, dat er ernstige
dingen zijn gebeurd. Volgens hem moet de
regering de verantwoordelijkheid voor de
affaire op zich nemen. Hij acht het onjuist
dat nu al zo gedecideerd wordt gezegd dat
er geen strafvervolging zal plaatsvinden.
DE HEER VAN DER LEK VAN DE PSP
wil de prins niet nog verder achtervolgen,
maar vindt wel dat er meer duidelijkheid
moet komen in de gang van zaken binnen
het militair-industrieel complex. Of dat
moet gebeuren langs de weg van een straf
vervolging of via een parlementaire erfque-
te is niet het belangrijkste, aldus de heer
Van der Lek, als het maar een harder
onderzoek wordt met de mogelijkheid ge
tuigen onder ede te verhoren.
Het partijbestuur van de PSP verlangt een
strafrechtelijke vervolging van prins Bern
hard opdat deze niet vrijuit gaat terwijl
anderen voor geringere vergrijpen worden
gestraft. In het rapport van de commissie
wordt volgens het partijbestuur corruptie
aangetoond, die een onvermijdelijk gevolg
is van een oncontroleerbaar koningschap
en de verbindingen tussen het koningshuis,
de defensietop en ondernemers. De PSP
wü dan ook een beperking van de bevoegd
heden van het koningshuis naar Zweeds
voorbeeld. Deze partij wil ook terugbeta
ling van alle steekpenningen door de prins
aan de staatskas.
„Wanneer iemand als prins Bernhard zich
meer dan twintig jaar inspant voor Neder
land dan maakt hij zich zeer kwetsbaar.
Ik vind dat premier Den Uyl dit feit niet
genoeg heeft benadrukt", vindt DS '70
fractievoorzitter dr. Drees. Hij meent dat
de commissie zich zeer serieus van de
pijnlijke taak heeft gekweten. Essentieel is
naar het oordeel van de heer Drees dat
deze zaak in de sfeer van de parlementaire
democratie wordt besproken en dat dit niet
gebeurt via straatacties.
„Ons volk moet zich nu meer dan ooit als
een muur om Oranje scharen en ook bid
den". Dat was de reactie van fractieleider
Jongeling van het GPV. De heer Jongeling
meent ook dat door deze affaire het Oran
jehuis niet mag worden geschaad. „Hét
overgrote deel van ons volk staat achter
de koningin", aldus de heer Jongeling, die
respect toonde voor de beslissing van de
regering, die mede door de koningin is
genomen.
DE HEER M. BAKKER, fractievoorzitter
van de CPN, wees op de funeste invloed
van de bewapeningswedloop, van de rol
van de wapenindustrie en van het gevecht
om de orders. Omkoperij en corruptie, die
daarbij voorkomen moeten tot op de bo
dem worden uitgezocht De heer Bakker
zei geen aanleiding te hebben in te gaan
op de conclusie van de regering om geen
strafrechtelijk onderzoek tegen de prins in
te stellen. Hij noemde het uitermate be
langrijk dat de Lockheed-affaire niet uit
groeit tot een koningskwestie.
DEN HAAG Anthony Fokker, de beken
de vooroorlogse vlieger, eigenaar van de
Fokkerfabrieken tot aan zijn onverwachte
overlijden in de Verenigde Staten in 1939,
heeft in 1933 de Loc kh eed-vliegt ui ge nia-
briek van de grond geholpen. Fokker deed
dat met een aanbetaling van zestigduizend
dollar voor de licentierechten op de Lock-
heed-10 „Electra", een tweemotorig klein
verkeers vl iegtuig.
De Lockheed-fabriek was toen ongeveer
een jaar mede-bezit van Robert E. Gross,
een jonge zakenman, die zesendertigdui
zend dollar had betaald aan de gebroeders
Allan Haines en Malcolm Loughead. Deze
zagen door gebrek aan geld geen kans
meer hun in 1916 in California gestichte
bedrijf gaande te houden. Zij hadden, naar
ontwerp van Allan, vliegtuigen gebouwd
die voorlopers werden van de gestroom
lijnde toestellen. Zij gaven al hun modellen
namen van sterren en zo trokken hun
„Vega", „Sirius" en „Orion" aandacht.
In 1926 brachten ze hun fabriekje, waar
vrijwel alles met handwerk tot stand
kwam, naar Burbank in California over en
veranderden de naam in het beter in het
gehoor liggende Lockheed. Robert E.
Gross nam later zijn broer Courtland in
de directie op en verbond als constructeur
Hall L. Hibbard aan zijn bedrijf. Ook het
directielid Carl B. Squier van de oorspron
kelijke Loughead-firma, die vierduizend
dollar had gestoken in de nieuwe fabriek,
kwam in de directie. Dit viertal bezette
topplaatsen in de naoorlogse fabriek.
Toentertijd beroemde vrouwen en mannen
sommigen daarvan ook nu nog bekend
maakten o.a. Lockheed-vliegtuigen
Lockheef-vliegtuigen vluchten om de we
reld, zoals Amalia Earhart, die in 1937 op
een vlucht verdween, Wiley Post en Harold
Gatty. In het begin van de jaren dertig ook
Charles Lindbergh en zijn vrouw Anne
Morrow, die op een van die reizen met hun
drijvervliegtuig „Sirius" bij Schellingwou-
de neerstreken om ons land aan te doen.
De verdere ontwikkeling van de „Electra",
de Lockheed-14 „Super Electra" gaf de
fabriek nog meer bekendheid, vooral door
toedoen van de onlangs overleden schatrij
ke Howard Hughes, die later voor ontwik
kelingen in burger- en militaire luchtvaart
medeverantwoordelijk was. De KLM kocht
in 1938 een aantal van deze „Super Elec
tra" verkeersvliegtuigen, nadat zij reeds in
1933 het eerste geheel metalen verkeers
vliegtuig van Amerikaans ontwerp, de
Douglas DC-2, als eerste luchtvaartmaat
schappij buiten de VS had gekocht.
DEN HAAG Uit een tweetal
interne Lockheeddocumenten
blijkt dat Lockheed in 1974 ook
pogingen heeft gedaan bij leden
van de Tweede Kamer steun te
verkrijgen voor haar Orion-mari-
nevliegtuig. Dit schrijft de Com
missie van Drie in haar rapport.
Het betreft hier de mogelijkheden
Orions in 1974 te verkopen als
vervangers van de Neptune-vlieg
tuigen. Over die pogingen wordt
verder niets meer vermeld.
Koningin en prins
gisteren op weg
naar Soestdijk, na
terugkeer uit Italië
en kort voor de
verklaring van pre
mier Den Uyl in de
Tweede Kamer.
DEN HAAG De commissie van Drie
heeft bij haar onderzoek naar de betrok
kenheid van prins Bernhard in de Lock
heed-affaire bijzonder weinig medewerk
ing gekregen van de voormalige Lockheed
directie uit Amerika. Ook de Europese
verkoopdirecteur van Lockheed, Fred
Meuser, was niet bereid gegevens voor het
onderzoek te verstrekken. Dit blijkt uit
het rapport van de commissie van Drie.
De slechte medewerking ondervond de
commissie met name van Courtlandt S.
Gross, A. Carl Kotchian en D. J. Haughton,
allen voormalige leden van de Lockheed-
direktie. Kotchian was de man die voor de
Amerikaanse commissie-Church verklaar
de dat een hoge Nederlandse functionaris,
met wie prins Bernhard werd bedoeld 1
miljoen dollar aan steekpenningen van
Lockheed had ontvangen. De drie voorma
lige directieleden hebben hun houding te
genover de commissie van Drie bepaald op
aanraden van hun advocaten.
Datzelfde geldt eveneens voor de Europese
verkoopdirecteur Fred Meuser. Hij was, zo
meldt de commissie niet bereid zijn admi
nistratie en gegevens over zijn financiën
op een voor de commissie aanvaardbare
manier open te stellen voor controle. Daar
naast heeft Meuser bepaalde informaties
alleen onder een geheimhoudingsbeding
willen prijs geven, waardoor de verant
woording van het werk van de commissie
werd bemoeilijkt.
In de Verenigde Staten heeft de Commissie
van drie zo staat in hét rapport wel mede
werking gekregen van de huidige Lock
heed directie en van het ministerie van
Justitie. De gesprekken met Meuser zijn op
gang gekomen nadat minister Van der
Stoel van Buitenlandse Zaken hiervoor een
uitzonderlijk besluit van de Zwitserse
Bondsraad heeft verkregen.
Overigens weigert de directie van Lock
heed om commentaar te geven op de rege
ringsverklaring van premier Den Uyl. Een
woordvoerder van de Amerikaanse vlieg
tuigfabriek zei in Burbank caiifornië): „We
bestuderen momenteel de persberichten en
hebben geen commentaar".
In het rapport van de commissie van Drie
wordt met betrekking tot de ex-Lockheed
employee Ernst Hauser gesteld dat diens
dagboek dat hij aan de Amerikaanse krant
Wallstreet Journal overhandigde op meer
dere punten aantoonbaar onjuist is. De
beschuldigingen van Hauser aan het adres
van prins Bernhard en Nederlandse con
sultant van Lockheed, de heer Teengs Ger
ritsen zijn op dat dagboek gebaseerd. Hau
ser verklaarde onder meer dat het geld van
Lockheed via twee afzonderlijke kanalen
naar prins Bernhard zou zijn toegevloeid.
De ene weg liep via de Zwitserse advocaat
Weisbrod, de andere via het Lockheed
kantoor in Koblenz.
Volgens de commissie van Drie moet hie
raan geen waarde worden gehecht. Dit
meent de commissie eveneens ten aanzien
van het zogenaamde Aalbertsberg-memo-
randum. Volgens dit stuk zou de ex-per-
schef van Fokker, de heer Aalbertsberg op
23 mei 1962 een bedrag van 878.327 dollar
voor prins Bernhard in ontvangst hebben
genomen. Dat geld zou overhandigd zijn
door de voormalige Europese verkoopdi
recteur Meuser. De commissie van Drie
zegt over bewijzen te beschikken waarin
Hauser toegeeft dat dit document vals is.
Premier Den Uyl gisteren tijdens het afleggen van zijn officiële verklaring in de Tweede Kamer. Zittend
De Gaay Fortman.
De prins nog als Inspecteur-generaal, in dit geval gekleed in luchtmacht
uniform
Driehonderd maal beschermheer
DEN HAAG Als gevolg van de ontwikkelingen rond de Lockheed-affaire
zal prins Bernhard, zoals minister president Den Uyl gisteren bekend maakte,
zijn functies in de strijdkrachten en in het Nederlandse bedrijfsleven
neerleggen.
In de strijdkrachten bekleedde de prins drie belangrijke functies: Inspecteur-
generaal van de Nederlandse strijdkrachten en lid van twee organen, die de
regering adviseren. Dit zijn de defensieraad en de permanente subcommissie
die het kabinet adviseert bij de begroting voor defensie.
In het bedrijfsleven vervulde prins Bernhard zeer vele functies. De belangrijk
ste daarbij zijn de commissariaten van de prins bij N.V. Koninklijke Neder
landse Vliegtuigfabriek Fokker, de Koninklijke Nederlandse Hoogovens en
Staalfabrieken, de Koninklijke Nederlandse Jaarbeurs en lid van de raad van
bestuur van de KLM.
De prins is voorts beschermheer van meer dan 300 instellingen in ons land.
Zijn belangrijkste internationale functies zijn voorzitter van het Wereld Natuur
Fonds en voorzitter van de Bilderberg Conferenties.
