Wt
ALLEEN REGEN
EN KOU
BOTULISME-
HAARDEN
NOG DOVEN
BOTULISME IN NEDERLAND R
ICIBMMCM
Dr. Haagsma van het
Centraal Diergeneeskundig Instituut:
6riy
IflWOENSDAG 21 JULI 1976LEIDSE COURANTPAGINA 5
Volksgezondheid kan hulp
1|u| particulieren goed gebruiken
I f V Bepaalde types botulisme zijn schadelijk voor de mens. Uiteraard Is
ook het water, waarin vogels met het voor de mens nagenoeg
ongevaarlijke C-type zijn aangetroffen, niet geheel onschadelijk, erhal-
4 y/ ve heeft de overheid een aantal adviezen verstrekt, teneinde de
gevaren van het botulisme zoveel mogelijk te beperken.
iV leder open water kan besmet zl|n. Het is derhalve beter te zwemmen
'n zwembaden of watergebieden die gegarandeerd „vrij" van botulisme
^BÊÊSS&s. ~?A z'ln-
Botulisme Is gevaarlijker voor een dier dan voor een mens. Houdt
SiSlBBi daarom een hond aangelijnd, als hl| op de wandeling gewoon Is om
In het water te springen.
Voeder eenden niet. Ze kunnen In de zomertijd gemakkelijk het
benodigde voedsel vinden. Door voederen kunnen grote aantallen
zf eenden naar één plaats worden aangetrokken. BIJ uitbrekend botulisme
zijn de gevolgen veel ernstiger op plaatsen waar veel eenden zijn
samengèkomen, dan In „dunbevolkte" gebieden.
Meld de aanwezigheid van een dode eend onmlddelijk bl] uw
gemeentehuis of de dlchtsbljzljnde politiepost. Geef ook de vindplaats
zo nauwkeurig mogelijk aan.
Vakantiegangers op en rond de Nederlandse wateren
maken zich door de toenemende stroom meldingen
met betrekking tot de botullsme-haarden, terecht, zor
gen. Nog slechts enkele gebieden zijn, voor zover de
Informatie van het Centraal Diergeneeskundig Instituut
(C.D.I.) te Rotterdam, reikt, vrij van botulisme.
Opvallend Is het feit dat uit de omgeving van de vorig
Jaar zwaar geteisterde Friese Meren tot op heden nog
geen melding van eendensterfte Is binnengekomen.
Ook de water- en weidevogels In Vlnkeveen, de
Brabantse vennen en de randmeren langs de IJssel-
meerpolders zijn tot nog toe verschoond gebleven van
de dodeli|ke glfafscheldlng van de botuliame-bacterle.
In Nieuwkoop en de Blesbosch, waar het type C Is
aangetroffen spreekt men van een ramp. Op de Kager
Plassen, de Westeinderplassen en de Brassemermeer
■PVHMMI
RAMPZALIG
zeggen, draai ze gerust de nek om. Het is het beste",
aldus opzichter Alta, die zelf sinds een aantal
dagen in het bezit van een afschietvergunning is
om de zwaar gehavende dieren uit hun lijden te
verlossen.
Voor zover de zaken nu al zijn te overzien, zijn de
gevolgen van de stille rondgang van de meedogenlo
ze massamoordenaar, vooral wat betreft de water-
volgels in Nieuwkoop een complete ramp. „De
gevolgen van het botulisme zijn aanzienlijk ernsti
ger dan vorig jaar. Dat komt hoofdzakelijk doordat
het aanvangstijdstip is vervroegd", verklaart dr.
Haagsma van het CDI. Vorig jaar kwamen de eerste
meldingen van besmette eenden pas half juli bin
nen. Dit jaar was het een maand eerder."
Die eerste meldingen kwamen bijvoorbeeld uit de
Braaassemmermeer. Het was toen ook meteen goed
raaak. Een aantal Roelofarendveense kinderen zou
zich na een verfrissende zwempartij in de Braas-
semmermeer „niet lekker" hebben gevoeld. De rijk
spolitie te Alkemade vreesde het ergste (het B of
E-type) en stuurde een kadaver uit het betrokken
deel van de Braassem naar het CDI in Rotterdam.
Daar kwam de betreffende vogel onder de handen
van dr. Haagsma, die nog geen uitslag met betrek
king tot de eventuele aanwezigheid van het gevrees
de B- of E-type botulisme kan geven. „Met het
vaststellen van de doodsoorzaak zijn echt wel een
paar dagen gemoeid", stelt de botulisme-expert.
„Maar om eerlijk te zijn verwacht ik niet het B-
of E-type in dit kadaver aan te treffen. Het zou
me verbazen want mocht het wel zijn, dan betekent
dat het eerste geval van besmetting met het voor
mensen dodelijke type botulisme. Dan wordt het
uitkijken geblazen", aldus de bioloog.
De enig mogelijke redding kan van boven komen.
Regen, plassen regen zijn nodig om de watervervuil
ing op te heffen en daarmee de besmetting weg te
spoelen. Ook een forse temperatuursdaling zou niet
onwelkom zijn. „Door een sterke daling van de
temperatuur - en dat betekent nachttemperaturen
van ten hoogste 16 graden - én flink wat regen
wordt de beruchte bacterie gedwongen zijn gifpro-
duktie te staken. Wat dat betreft is het een kwestie
van lijdzaam wachten en hopen dat de zaak zich
niet verder uitbreidt", aldus dr. Haagsma, die zich
al een kleine maand in teamverband bezighoudt met
het onderzoeken van aan botulisme gestorven vogel
kadavers."
In samenwerking met de Vereniging tot Behoud van
Natuurmonumenten in Nederland zorgt Gemeente
werken in Nieuwkoop voor een snelle en doeltref
fende afvoer van de vogelkadavers. Gemeentewer
kendirectie Kolmer: „Wanneer mensen ons bellen,
rukken wij terstond uit om de dode vogels af te
halen. Afhankelijk van het aantal voeren wij de
vogels af naar een verbrandingsoven, of wanneer
het er niet al teveel zijn verbranden wij ze in een
speciale bak op het terrein van Gemeentewerken".
De verbranding op eigen terrein komt niet al te
vaak meer voor want de laatste weken worden
dagelijks honderden besmette vogels uit de Plassen
geschept. Het gros van de kadavers wordt door de
Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten
aangevoerd, maar ook particulieren bellen regelma
tig voor het afhalen van de besmette vogels. Iedere
dag wordt een aantal van de vogels opgestuurd naar
het Centraal Diergeneeskundig Instituut Opzichter
Fokke Alta: „Hoewel bekend is dat de vogels aan
het C-type zijn gestorven, blijft de aanwezigheid van
het E-type mogelijk. Als dat het geval is, willen we
dat in verband met de talloze zwemmende toeristen
wel graag weten."
rimpelloze water van Neerlandsplassen
en rivieren stierven en sterven dagelijks
vele duizenden watervogels. Maar ook
weidevogels vallen ten offer aan „vogel
vijand nummer één": het botulisme. Tus
sen het vrolijk recreërend vakantievolk
op deBraassem en de Nieuwkoopse Plas
sen wachten dag in, dag uit honderden
eenden, meerkoeten, zwanen en kap-
meeuwen lijdzaam op het einde. Door de
verlammende werking van het dodelijke
bacterie-gif niet langer in staat letterlijk
het hoofd boven water te houden.
Het botulisme nadert als een sluipmoordenaar in
de voedselrijke bagger- en sliklagen van sloten,
vijvers, plassen en vaarten. De in dit voedsel aanwe
zige bacteriën vormen doorgaans geen bedreiging
voor de vogels. Pas wanneer de botulisme-bacterie
de kans krijgt giftige stoffen af te scheiden, wordt
het voedsel voor de watervogels aangetast door het
toxine. Die'kans wordt de bacterie geboden wan
neer het water aan een aantal essentiële voorwaar
den, o.a. stilstand van het water en een watertempe
ratuur boven 20 graden, voldoet. Pas dan kan het
aldus ontstane gif, wetenschappelijk aangeduid met
clostridicum botulinum, haar dodelijke opmars be
ginnen. Hoe ondieper het water is des te eenvoudi
ger kan de voedselzoekende watervogels het gifbe-
vattende voedsel bereiken. Een voldoende hoeveel
heid gif heeft onherroepelijk de dood tot gevolg.
Het kadaver van zo'n vogel heeft op zijn beurt weer
de dood van vleesetende vogels tot gevolg. Kortom,
de gevolgen zijn niet te overzien wanneer niet alle
aan het botulisme ten offer gevallen vogels snel
worden afgevoerd en verbrand Dat het verwijderen
van alle vogels evenwel een onhaalbare zaak is,
blijkt uit de woorden van Fokke Alta, opzichter van
de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten
in Nederland. Hij viste gisteren met vier collega's
maar liefst 500 dode eenden en meerkoeten uit het
water van de Nieuwkoopse Plassen. „Maar ik
vrees", verklaart hij ontmoedigd, „dat nog ruim
éénderde is achter gebleven. De kadavers zijn door
de wind in de rietkragen geblazen en dan zie je
ze eenvoudig niet".
Natuurmonumentopzichter Fokke Alta schept
samen met zijn 3 collega's dagelijks vele
honderden dode watervogels uit de plassen
bij Nieuwkoop en Noorden.
Volgens dr. Haagsma, verbonden aan het Centraal
Diergeneeskundig Instituut(CDI) te Rotterdam en
belast met het onderzoek naar botulisme, is de
massale slachtpartij onder de watervogels de tol die
de Nederlandse samenleving moet betalen voor het
De gevolgen van het botulisme zouden voor het
vogelbestand in Nederland nog niet eens zó ramp
zalig zijn, ware het niet dat het gif niet uitsluitend
onder de eenden haar slachtoffers eist. „Ook ande
re vogelsoorten dan de eend worden besmet. In
Nieuwkoop bijvoorbeeld is een aantal grutto's
dood aangetroffen".
Ook andere diersoorten kreunen onder de gesel van
het botulisme. In de Rotterdamse diergaarde Blij-
dorp stierven enige dagengeleden een Braziliaanse
taling, een ringnektaling, een brilduiker en een
kastanje-eend - alle behorend tot een niet of nauwe
lijks in Nederland voorkomende vogelsoort - onder
de gistige uitwerking van het dodelijke botulisme.
Dat de vergiftigingsepidemie mogelijk nog ernstiger
vormen kan aannemen mag blijken uit het onder
zoek van een damhert uit het Haagse Hertenkamp.
De mogelijkheid bestaat dat het dier aan botulisme
gestorven eenden heeft gesnuffeld en daarmee ook
het rampzalige gif heeft binnengekregen. „In ieder
geval is geen enkele watervogel tegen dit gif be
stand. Zelfs zwanen, en ganzen leggen het loodje",
aldus dr. Haagsma.
De Nieuwkoopse opzichter Fokke Alta heeft zijn
eigen zorgen. Hij hoopt dat de temperatuur tegen
september danig is gedaald opdat de in die maand
in Nieuwkoop neerstrijkende trekvogels van het
toxine verschoond blijven. „Wat mij betreft gaat het
op staande voet vriezen".
ED JANSEN
Vooralsnog hoeven devakantiegangers niet angstval
lig het water te mijden. Fokke Alta: „Als men er
maar wel voor zorgt in diep water te zwemmen.
Hoe ondieper het water, des te warmer en des te
meer kans op een botulisme-haard. In diep water
zal het allemaal zo'n vaart niet lopen. Het enige
waar men voor moet waken is dat geen enkel
kadaver met de blote hand wordt beetgepakt. Een
Door een verlamming van de nekspieren zijn de besmette eenden niet langer bij machte
het hoofd boven water te houden. Zij sterven dan ook in de meeste gevallen door
verdrinking.
(Van een onzer verslaggevers
LEIDEN Naast het door het K.N.M.I.
in de Bilt luid bejubelde „zonuren-re-
cord" kent Nederland deze lange hete
zomer nog een ander, zij het aanzienlijk
triester, record. In het zonovergoten en
Dr. Haagsma van het Centraal Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam onderzoekt dag
in, dag uit de besmette vogels op aanwezigheid van het voor de mens dodelijke E-type.
verstoren van het natuurlijk evenwicht „Het blijkt
dat vooral in wateren waar koelwater op wordt
geloosd het botulisme uitstekend gedijt. Met name
in het warme water rond het energiebedrijf in
Leiden zijn tientallen vogels aan de gevolgen van
botulisme gestorven".
Hoewel in de zomers van 1972 en 1974 door minder
extreem hoge temperaturen in mindere mate botu
lisme voorkwam, zaait de ziekte dit jaar voor de
vijfde achtereenvolgende maal dood en verderf
onder de Nederlandse watervogels. Pas in 1970 werd
Nederland voor de eerste maal opgeschrokken door
de gevreesde waterziekte. „Evenals in voorgaande
jaren hebben we in hoofdzaak te maken met het
voor de mens vrij onschuldige C-type", aldus dr.
Haagsma. „Alleen de typen B en E zijn gevaarlijk,
zelfs dodelijk voor de mens. Vorig jaar werd in
Friesland dit E-type aangetroffen, maar dat bleef
gelukkig zonder dodelijke gevolgen. Het is evenwel
zaak de kadavers van aan het C-type overleden
watervogels zo snel mogelijk te verwijderen. Aller
eerst om verspreiding te voorkomen, maar in de
tweede plaats, omdat de kadavers een uitstekende
voedingsbodem vormen voor alle botulisme types,
dus ook voor het mensdodende B- en E-type".
rubber handschoen is aanzienlijk veiliger. Nog veili
ger is het natuurlijk om de politie of de gemeente
te waarschuwen."
VERLOSSEN
Veel mensen kunnen de aanblik van kreperende
eenden en meerkoeten niet verdragen. „Het enige
wat men kan doen als men ziet dat een eend
vergiftigd is, en dat is te zien aan de in het water
weggezakte romp, is de vogel uit zijn lijden te
verlossen. Afhankelijk van de hoeveelheid binnen
gekomen gif kan zo'n beest drie A vier dagen
verlamd ronddobberen alvorens te sterven. Ik zou
