v
„Een huis vol tegels"
[ÏÏEH
Gorilla's
hebben in
Apenheul
een domein
naar eigen
maatstaven
TEGELGESCHIEDENIS VAN 1300 TOT HEDEN
OTTERLO In de Noord-Afrikaanse
Middellandse Zee-landen bestaan tal
van monumentale moskeeën met an
tieke tegeltjes erin van. Neder
lands fabrikaat. Hoe die daar zijn
gekomen? Wel, toen Algerijnse en an
dere zeerovers nog heer en meester
waren tussen de Straat van Gibraltar
en de Bosporus werden Nederlandse
koopvaarders soms ongemoeid gela
ten. Het kapen werd namelijk wei
eens afgekocht meteen portie
tegels. En het zijn deze tegels, die op
een of andere manier in de moskeeën
zijn beland.
Dit tegelverhaal kan men horen in
„Een huis vol tegels" oftewel in het
tegelmuseum „It noflik ste" aan de
Eikenzoom in Otterlo. Het wordt daar
in geuren en kleuren verteld door
conservator P. B. M. Bolwerk, die het
optekende uit de mond van tegelmu-
seumgrondlegger G. Feenstra.
Het gaat heel goed met het Otterlose
„Huis vol tegels". Sinds de heer Bol
werk er de scepter zwaait is het be
zoek meer dan verdubbeld.
Conservator Bolwerk: „De belangstel
ling neemt nog steeds toe en daar zijn
we erg blij om. Van onze kant doen
we ook onze uiterste best om meer
Wim Mager tête a tête met Balu, de
aankomend leider van de gorillagroep.
APELDOORN Balu is bezig koning te worden
van een twee hectaren groot, dicht bebost rijkje.
Zijn volk telt nog slechts zeven koppen, maar dat
worden er wel meer. Alle voortekenen wijzen er
namelijk op, dat Balu in eigen persoon zijn groep
straks in de meest letterlijke zin groei-impulsen
gaat geven. Hij moet eerst lichamelijk en geeste
lijk nog wat meer gaan domineren. Met name
over Kim, het grootste wijfje in de groep.
Ook in dat opzicht zijn de voortekenen alleen
maar gunstig. Immers Balu en Kim zijn momen
teel ongeveer even zwaar. Maar de natuur wil dat
de aspirant-kohing uitgroeit tot meer dan tweehon
derd kilo, terwijl zijn heerszuchtige rivale op
pakweg tachtig kilo blijft steken.
Inderdaad, het gaat goed met de gorilla's van de
Apenheul in het Apeldoornse Berg en Bos. De.
dieren dollen en dartelen dagelijks door het kreu
pelhout van hun eiland, zitten elkaar acrobatisch
na van boom tot boom en bouwen om het hardst
nesten in de kruinen. En bij dat alles schenken
zij weinig of geen aandacht aan de mensen, die
hen vanaf de andere oever van de kikkerrijke
gracht rond hun domein, in drommen komen
bespieden.
Apenverzorgster Ans van Mourik betreedt ogen
schijnlijk achteloos het gorilla-eiland van de Apel
doornse Apenheul. Als ze een beetje moeilijk loopt
dan komt dat alleen maar omdat ze letterlijk
gebukt gaat onder het gewicht van twee jonge
mensaapjes, die samen goed zijn voor zo'n veertig
kilo. De dieren hebben zich op boezemhoogte aan
haar vastgeklampt, terwijl zij een derde gorillaatje
stevig bij de hand houdt.
Ans vlijt zich neer aan de voet van een boom.
De jonge gorilla's gaan aarzelend op verkenning.
Maar spelenderwijs dwalen ze toch geleidelijk aan
steeds verder af. En als de dieren op een gegeven
moment onbevangen aan het stoeien zijn op een
taptijt van verse varens en vorig jaar gevallen
blad, lijken ze plotseling de aandacht te trekken
van grotere soortgenoten. Uit de eiland-vegetatie
duiken althans twee fiks uit de kluiten gewassen
mensapen op: Het aankomende mannetje Balu en
het welhaast volgroeide wijfje Kim. Ze zijn er als
de kippen bij om de kleine gorilla's hun wii op
te leggen. Het begint allemaal erg speels met de
jonge dieren nazitten en daarbij om het hardst
koprollen maken. Maar al gauw wordt het ook
beentje lichten en zelfs stevig om de oren slaan.
Vooral dat laatste wordt de gorilla-kindertjes te
machtig. De een na de ander vlucht luid krijsend
in de armen van „kunstmoeder" Ans, die het
bekendheid te geven aan ons instituut.
Daarnaast doen we steeds meer edu
catief werk."
Er is in „Een huis vol tegels" in
Otterlo erg veel moois te zien. „Levers
echt" geïllustreerd de complete tegel
geschiedenis vanaf 1300 tot heden, zou
men kunnen zeggen. En wie een kijkje
in het museum neemt en daarbij be
halve zijn ogen ook zijn oren goed
open houdt, zal zich als het om tegels
gaat nooit (meer) eieren voor citroe
nen laten verkopen. Duidelijker ge
zegd: die zal zich geen namaak voor
antiek laten aansmeren.
Hoe de keurcollectie van duizenden
tegels dèèr in Otterlo gekomen is? Dat
is een verhaal op zich. Het begon in
1950, toen de Arnhemse architect G.
Feenstra op Terschelling tegen een
mooie boerderij uit 1741 opliep. Het
pand gold als een der mooiste huizen
van het eiland en. stond op de
nominatie om te worden verkocht.
De wanden van die boerderij waren
getooid met niet minder dan 3700 te
gels. Het moest niet uitgesloten wor
den geacht, dat de kopers die er „om
het gewin" uit zouden slopen. Voor
architect Feenstra aanleiding om de
boerderij te kopen en - in samenwer
king met monumentenzorg grondig te
restaureren. Bij de restauratie bleek,
dat er slechts tien tegels verdwenen
of kapot waren.
Gelukkig wel, kan men achteraf zeg
gen, want dit bracht de Arnhemse
architect er toe om stad en land af
te reizen voor het opsporen en kopen
van de vermiste tegels. Het werden er
trouwens heel wat meer, want de heer
Feenstra raakte volkomen aan de te
gels „verslingerd."
Zijn bureau verhuisde van Arnhem
naar Otterlo en de als maar groeiende
collectie tegels verhuisde mee. Het be
scheiden bureau werd systematisch
uitgebreid voor tekentafels en tegelta
bleaus. En zo groeide de tegelverzame
ling uit tot het leeuwedeel van de
keurcollectie, die men momenteel in
,Een huis vol tegels" vindt.
Een schouw vol „bijbelse" tegels.
De heer Feenstra is inmiddels hoog
bejaard. „Zijn" verzameling werd de
fundering, waarop een in het leven
geroepen stichting (waar onder meer
provincie en gemeente Otterlo in deel
nemen), „Een huis vol tegels" optrok.
Figuurlijk uiteraard, want het huis -
bescheidener van omvang dan thans
- stond er al.
Sedert enige jaren mag het .tegelmu
seum zich verheugen in het „bezit"
van een professionele conservator, di
recteur, zo u wilt. Dat is de uit Surina
me afkomstige heer Bolwerk. Hij kan
bogen op een grondige (Leidse) scho
ling en een fikse dosis museumerva
ring. Echter. Surinaamse, want
van tegels wist hij vrijwel niets.
Nou,' dat heeft hij bepaald niet op zich
laten zitten. Hij wierp zich met verbe
ten ijver op 'n soort lagere, middelba
re en zelfs hogere tegelstudie en weet
nu dan ook vrijwel alles wat er te
wpten valt over deze bijzondere volks-
kunst.Bijvoorbeeld, dat de eerste tegel
bakkers, die in onze contreien (Ant
werpen) neerstreken, Italianen waren.
Godsdiensttwisten dreven de tegelma
kers hogerop. Plaatsen als Rotterdam
en vooral Delft werden min of meer
toonaangevend. De tegelhistorie is een
uitermate boeiend verhaal. Zeker als
conservator Bolwerk vertelt. En dub
bel zeker als het zo levensecht geïllus
treerd wordt als in „Een huis vol
tegels".
Dikte, hoeken, kleuren, motieven, alles
speelt mee in de geschiedenis van de
vaderlandse tegelkunst, die vele perio
den heeft gekend. Zoals - bijvoorbeeld
- een bijbelse, die in zijn glorietijd een
onvoorstelbaar grote bijbelvastheid
onder het volk tot gevolg had.
Er worden door „Een huis vol tegels"
nog steeds tegels, die in de collectie
passen, aangekocht. Niet alleen antie
ke, maar ook hedendaagse. En rond
de collectie wordt een voortreffelijk
brok documentatie gevormd. Er zijn
plannen om het educatieve karakter
te verrijken met een doe-het-zelf-ele
ment in de vorm van een tegeloven.
ik weet wel dat diezelfde dierenbescherming veel
te weinig doet aan het beteugelen van de ergerlijke
dierenbeulerij van het huisapen houden. Het is
verschrikkelijk wat voor dieronwaardige toestan
den daarbij ontstaan. Trouwens, zelfs de beste
verzorging zou nog schromelijk tekortschieten
want apen zijn geen huisdieren. Ook geen eenling-
of-paardieren, maar groepsdieren".
Op het gorilla-eiland in de Apenheul is een gorilla-
groep aan het onstaan. Dieren uit Afrika, dieren
uit dierentuinen en dieren uit de bonafide handel
zijn bezig met sleutelen aan hun eigen groepseen-
heid. Straks zal Balu niet alleen letterlijk maar
ook figuurlijk met kop en schouders uitsteken
boven zijn volk van zeven. Dat door zijn toedoen
en door dat van „tweede man" Bongo op den duur
vast en zeker zal toenemen in tal... en last.
Inderdaad, ook in last, want de weelderige eiland
vegetatie heeft nu reeds danig te lijden onder de
speel- en vooral stoeidrift van de apengroep-in-
wording. Trouwens bij de ongebreidelde (slaap)
nestenbouw wordt ook niet bepaald zachtzinnig
met de aanwezige bouwmaterialen omgesprongen.
Gorilla's kijken niet op een paar takken of stam
metjes. En al is hun Apeldoornse eiland dicht
bebost, het aantal bomen op twee hectaren is
natuurlijk wel beperkt.
De Apenheul is tot en met 30 september voor het
publiek geopend van 9.3018.00 uur
DRIES SCHEEPSTRA
En er staat ook een even instructief
als suggestief tegelboekje op stapel.
Het tot dusver in de museum-activitei
ten verpakte educatieve element sor
teerde reeds leuke effecten. Zo bracht
het een lyceumklas uit Borne ertoe om
zelf aan het tegels bakken te gaan
tijdens de handenarbeidlessen. Het re
sultaat was zo frappant, dat conserva
tor Bolwerk er graag een tentoonstel
linkje van maakte.
Wie en dat zijn er ook deze zomer
weer duizenden en nog eens duizen
den al of niet vakantie vierend in
de buurt van Otterlo verzeild raakt,
die moet beslist eens een kijkje in
„Een huis vol tegels" gaan nemen. Het
is geen somber pand met de bekende
muffe museumgeur, maar een bunga
lowachtig bouwsel met leuke, lichte
expositiezalen, waarin tegels en tegel
tableaus hun beeldverhalen vertellen.
Men kan op werkdagen (behalve op
maandag) van 10 tot 12 en van 14 tot
17 uur terecht in het tegelmuseum „It
noflik ste". Op zon- en feestdagen is
„Een huis vol tegels" van 14 tot 16 uur
open. Als u er met 'n groep heen wilt,
doet u er goed aan even te bellen. Het
telefoonnummer: (08382)-519 (bij geen
gehoor 626).
gorilla-spelletje nauwlettend heeft gevolgd. Zowel
Balu als Kim laten de gorillaatjes ongemoeid als
ze eenmaal bij hun beschermvrouwe zijn aange
land. De aspirant-groepsleider maakt met zijn
lange, harige arm nog wel een aaibeweging in hun
richting.
Kort nadat het gorilla-eiland van de Apenheul
begin juni ging functioneren, begon Ans van Mou
rik vrijwel dagelijks zo'n „uitstapje" van een paar
uur te doen met de jonge dieren. De bedoeling
is dat zij aan de rest van de min of meer bij elkaar
geraapte groep wennen. En omgekeerd, natuurlijk.
Ans gaat daarmee in de meest letterlijke zin een
stap verder dan het statische gorillahuis aan de
rand van het eiland.
Immers, vanuit dat grijze huis maakten de jonge
dieren al eerder zelfstandig verkenningstochtjes
op een klein stukje van het gorilladomein. Waarbij
ze er wel voor zorgden angstvallig dicht bij de
geborgenheid van hun hokken te blijven. Als
grotere soortgenoten hen wat al te onbesuisd
benaderden kwamen zij pijlsnel terug, waarbij
zelfs de wildste achtervolging letterlijk stuk liep
op een gele flap voor een gat, dat wel groot genoeg
was om de jonkies door te laten, maar kolossen
als Balu of Kim geen schijn van kans gaf.
Met verzorgster Ans van Mourik raken de goril
laatjes dus verder van huis, maar ze zijn bij haar
even veilig als achter de flap. En de dieren zullen
als het spel van de groteren te ruw wordt
voorlopig nog wel op haar kunnen terugvallen.
Totdat Apenheul-directeur Wim B. Mager de tijd
rijp acht om hen hun eigen boontjes te laten
doppen.
Dat hij zo'n experiment vooral niet fe vroeg wil,
heeft minder te maken met de hoge gorillaprijs
dan met zijn dierenliefde, die duidelijk veel verder
gaat dan wat in de menselijke samenleving met
„apenliefde" wordt betiteld. „Voor ons hebben
deze dieren een heel andere waarde dan gelds
waarde" zegt de gorillabaas. En in zijn ogen valt
te lezen dat hij het meent.
Trouwens, het hedendaagse Apenheul-gebeuren
zelf levert het bewijs. De gorilla-populatie is een
kostbare zaak, die voorlopig alleen maar veel geld
kost en grotendeels moet worden bekostigd met
wat het al veel langer bestaande wolapenproject
oplevert. Het is echter ook duidelijk niet alleen
om de opbrengsten, dat apenbaas Wim Mager daar
zo vertederd over doet. Hij kan honderduit vertel
len over de duizend-an-één ontmoetingen kind-wol
aapje die hij heeft geobserveerd. „De gorilla's zijn
heel wat minder attractief, zeker voor kinderen",
zegt hij. „Ze zijn er niet zelden bang voor, omdat
ze falikant verkeerd zijn voorgelicht Gorilla's zijn
bepaald geen moordzuchtige geweldenaars. Wel
De gorilla-eilandraad bijeen met gorilla-baas Wim Mager en apenverzorgster Ans van Mourik.
vriendelijke en speelse planteneters, die van een
geintje houden".
Wim die zijn gorilla's in hun eiland-bestaan wel
haast voortdurend in het oog houdt, is niet onte
vreden. Dat komt omdat de dieren er veelvuldig
blijk van geven ook niet ontevreden te zijn. Ze
beginnen met de dag een meer homogene groep
te vormen en dat zouden ze beslist niet doen
wanneer ze zich niet „happy" voelden. Waar Wim
(35) en zijn broer Eric (24) voorlopig vooral op
mikken? Voor de gorilla's in een wereld met steeds
minder goede bio een zo „natuurlijk" mogelijke
omgeving creëren, waarin de nog jonge dieren zich
volgens hun normale gedragspatroon kunnen ont
wikkelen en ontplooien.
De apengeschiedenis kent tot dusver zo'n honderd
levensvatbare gorillageboorten in gevangenschap.
Negentig diertjes werden met de fles grootge
bracht, in acht gevallen moesten moeder en kind
worden afgezonderd en slechts in twee gevallen
werden de natuurlijke omstandigheden enigszins
benaderd
Met het gorilla-eiland der semi-gevangenschap
lijkt de Apenheul op de goede weg. Zo goed, dat
de paringskansen met de dag stijgen. In welk
verband Wim Mager constateert: „In ons land zijn
nog nooit gorillaatjes geboren. Wij maken trou
wens ook weinig kans op die nationale primeur,
want onze dieren zijn nog niet aan voortplanting
toe, terwijl in Wassenaar twee wijfjes op alledag
lopen.
De man van de Apenheul heeft geen goed woord
over voor de wijze waarop veel dierentuinen apen
in het algemeen en gorilla's in het bijzonder!
houden. Maar in de Wassenaarse accommodatie
ziet hij het wel een beetje zitten. „Als ik de
huisvesting daar zou moeten kwalificeren, dan
werd het: nationaal prima en internationaal een
goede middenklasser". Eri Wim Mager kan het
weten, want hij heeft veelal met de peetvader
van de Apenheul en gorillakenner bij uitstek Chris
Baris legio apenhuisvestingen gezien.
Welk cijfer zijn Apenheul of liever zijn gorilla-ei
land volgens dezelfde maatstaven zou moeten krij
gen? Wim een beetje misprijzend: „Dezelfde maat
staven, dat kan natuurlijk al niet. Voor onze opzet
bestaat er gewoon geen vergelijkingsmateriaal, in
de hele wereld niet"
En kom in zo'n geval bij de gebroeders Mager
niet met de vrije natuur in de landen van her
komst aandragen. Zij zullen misprijzend reageren,
dat het natuurlijk niet hun bedoeling is om in het
hart van het Apeldoornse Berg en Bos een stukje
donker Afrika na te bootsen. „De dieren een
sociaal territorium geven, waarin zij als groep
kunnen functioneren, daar gaat het om", zegt Wim.
Eric vult aan: „En om de geestelijke gezondheid
van het dier. Want in veel gevallen worden met
name gorilla's geestelijk mishandeld. Mishandeld
om ze lichamelijk te kunnen tonen. En dat heeft
natuurlijk al heel weinig zin".
Hoe de dierenbescherming tegenover het gorilla-ei
land staat? Wim Mager vindt het maar een dwaze
vraag. „Ik zou het niet weten", zegt hij, „maar
