Rode draad
van transistor
naar guerrilla
Wij zijn
niet alleen
MAYA'S VAN GUATEMALA BERUSTEN IN HUN TRAGISCH LOT
'Het paleis in Guatemala City vanwaaruit meer de multinationals dan de presidenten regeren.
de rampspoedige aardbeving in Guatemala
dan 30.000 doden in 32 seconden; meer dan
miljoen daklozen; 3 miljard dollar schade)
dde zich boven de luchthaven La Aurora van
hoofdstad ook een vliegtuig berstens vol hulp
deren uit Cuba. Terwijl straaljagers met kwaa-
irdige spoed omhoog spoten, kreeg de piloot een
dingsverbod en werd hij gesommeerd onver-
jld het Guatemalaanse luchtruim te verlaten.
staaltje van grove ondankbaarheid, ben je
teigd op het eerste gehoor te denken. Weet dan
t er wel vaker Cubaanse vliegtuigen boven het
bwige groen van de Guatemalaanse bergen sche-
's nachts en laag, onder de radar door. Ze
lippen kleine transistorradio's waarop alleen de
Ipagandazender van Havana te ontvangen is.
zender is dag en nacht in de lucht met
dschappen in het Maya - de taal van de bcrooi-
Indianen die 70 percent van de bevolking van
jatemala vormen. „Jullie boeren hebben land
dig en het wordt je onthouden. Jullie hebben
len nodig, maar de regering bouwt bungalows
)or zijn legerofficieren. Wij komen jullie te hulp,
ie, bedrogen, uitgebuite boeren van Guatema-
De heer A. Brouwer, Nederlands zaakgelastig-
in Guatemala: „Er heerst hier een panische
pt voor Cuba. Men weet dat de infiltratie vrij
Mt is. Daarom wordt alles wat links of vrij links
«verbiddelijk verboden en bestreden. U hebt
f gewapende veiligheidsagenten voor mijn huis
i staan. Die zijn geen overbodige luxe, want er
eurt hier nogal wat. De Amerikaanse ambassa-
vermoord; de Duitse ambassadeur vermoord,
verdwijnen hier heel gemakkelijk mensen.
t rechts moordt, slaat links terug en omgekeerd."
lerverend daarbij is dat vuurwerk in Guatemala
ij verkocht en gebruikt mag worden. Bij het horen
n knallen weet je nooit of het om een bruiloft
een revolutie gaat. Letterlijk een kruit-
#jog steeds is het inkomen per hoofd van de bevol-
pg niet meer dan 500 gulden per jaar, is de
liddelde levensduur 43 jaar, sterft één van elke
kinderen in het eerste levensjaar en is 71
cent van de bevolking analfabeet
1 boerenmassa gaat regelmatig over tot de wan-
bpsdaad van landbezetting, met als gevolg bloedi-
I confrontaties met politie en leger. Rechtse ter-
ommando's als de „Mano Blanco", gerecru-
uit jonge legerofficieren, opereren ongestraft.-
aantal slachtoffers sinds 1970 wordt geschat
ver over de duizend. Nog niet lang geledeh heeft
i commissie van de Verenigde Naties de regering
eldering gevraagd over 200 verdwijningen, on-
andere van vakbondsleiders (gegevens van Am-
International).
heersende president van Guatemala is Kjell
Laugerud Garcia, zoon van een Noorse
ligrant en een Guatemalaanse moeder. Hij werd
fiuli 1974 gekozen voor een ambtstermijn van vier
en zijn bewind wordt niet ongunstig beoor-
feld. De heer Brouwer: „Hij is vooruitstrevend en
fert -.misschien zonder het te weten - de politiek
de oppositie uit. Hij stimuleert de stichting van
dbouwcoöperaties. Hij geeft de Indianen land en
rktuigen. Dat begint te lopen."
vraag wordt wel .geopperd: Guatemala, een
uw Vietnam? De sleutel tot het antwoord is
teledig: de toestanden op het platteland en de
uding van Amerika. Beginnen we met het eerste,
pchtens de tradities van de oude Maya's die tot
1 de dag van vandaag in hun nakomelingen voort
ien, is land bezit van de gemeenschap - net als
ner en lucht. Het concept van land als privé-bezit
hnen ze niet. Privé- bezit is slecfits datgene wat
grond opbrengt dank zij iemands inspanningen,
pit en groente die je gekweekt hebt, koffie en
loen die je geoogst hebt: dat is van jou, maar
kan alleen van de gemeenschap zijn. Stel
egenover de opvatting van de Spaanse con-
adores die voortleeft bij hun nakomelingschap,
j blanke heersers over Guatemala. Voor hen bete-
fit land macht en aanzien, net als een vette
rekening dat betekent voor moderne westerlin-
Ze begeren land als een doel op zichzelf;
verbouwen kan altijd nog en dat kun je dan beter
laten doen door pachters en ,,peones"(dagloners)
dan zelf je handen vuil te maken.
Twee zo tegenovergestelde opvattingen moeten wel
botsen. Dat gaat aldus. In de provincie Izabal
hebben tweehonderd Maya-gezinnen voor eigen ge
bruik een stuk wildernis ontgonnen en het dorp La
Esperanza gesticht Als de zaak een beetje loopt,
komt de militaire gouverneur van het gebied hun
vertellen dat ze op moeten krassen omdat het land
eigendom is van een rijke familie, Padilla genaamd.
De Indianen weigeren. Er verschijnen soldaten die
de huizen in brand steken en met tractoren de
oogsten plat walsen. De Maya's doen hun beklag
bij de burgerlijke gouverneur van Izabal, maar hij
grijpt niet in „omdat hij en de gebroeders Padilla
vrienden zijn en de klacht verdwijnt in de prullen
mand, terwijl wij als dieren in het oerwoud moeten
leven en onze kinderen van honger sterven." Ui
teindelijk weten deze zelfde mensen opnieuw een
stukje jungle te ontginnen. Maar opnieuw worden
ze verdreven door de gebroeders Padilla die op
mysterieuze wijze ook eigendomsrechten over deze
grond verkregen blijken te hebben. „Het leek wel
of deze boosaardige mannen ons geen leven gunden
en we hadden alle hoop verloren totdat we in
aanraking kwamen met de guerrilla's die beloofden
de Padilla's te doden en het land aan ons terug
te geven."
Slavenleger
Zo ging en gaat dat in Guatemala. De regering is
Het erfgoed van de Maya's is nog springle
vend. Maar voldoende om als springplank te
dienen naar een nieuwe identiteit?
er op uit de bezitters van finca's (grote plantages)
royaal te voorzien van goedkope arbeidskrachten
en de beste manier om dit te bereiken, is ervoor
te zorgen dat die arbeiders zelf niet over voldoende
land beschikken. Zonder deze seizoenarbeiders zou
de huidige landbouweconomie van het land ineen
storten. Hoewel kinderarbeid verboden is, neemt
zo'n losse arbeider meestal zijn vrouw en kinderen
mee naar de akker en het werk wordt gedaan door
het hele gezin. Bij elkaar vormen ze een slavenleger
van ongeveer een miljoen mensen. Hun omstandig
heden? Ze werken elf uur per dag en krijgen er
zestig centavos voor (nog geen twee gulden). Soms
krijgen ze helemaal niets, zoals de 63 Maya's die
wisten te ontsnappen van een finca in Tiquisate en
Guatemala City konden bereiken. Daar kwam het
Rode Kruis tot de bevinding dat ze allemaal ziek
waren omdat ze verschillende dagen niets te eten
hadden gehad. Ze kregen voedsel en werden naar
huis gestuurd. De eigenaar van de pantage ging
vrijuit.
Vaak laten de grootgrondbezitters hun velden be
sproeien zonder dat de arbeiders teruggeroepen
worden. Ziekte en dood zijn het gevolg. Gedurende
een maand zijn eens meer dan 100 gevallen van
vergiftiging door insecticiden geteld, „veel met do
delijke afloop." De piloten van bespuitingsvliegtui-
gen pochen onder elkaar hoe ze neer plegen te dalen
op een groep nietsvermoedende arbeiders en begin
nen te sproeien. Het enige protest is dat er met een
paar stokken, stenen of zelfs hoeden naar hen wordt
gegooid.
Slechts één deur leidt in Guatemala tot vooruitgang
en ontwikkeling, menen de twee katholieke missio
narissen Thomas en Marjorie Melville die door het
regiem het land zijn uitgezet: een volledige land
bouwhervorming. Het grondprobleem ligt bij de
mentaliteit van de grootgrondbezitters. Hun reli
gieus-culturele erfenis belet hun toe te geven dat
er een probleem aanwezig is, laat staan er doeltref
fend tegen op te treden. Het Spaanse katholicisme
is doordrenkt van een geest van berusting. Het
predikt dat iedereen zijn plaats moet kennen en dat
de wil van God 's mensen levenslot bepaalt. Niet
dat de grootgrondbezitters uiterst godsdienstige
mensen zijn. Eerder levert hun godsdienst hun de
rechtvaardiging die ze nodig hebben om het onmen
selijke socio-economische systeem van Guatemala
te handhaven. Luister naar hun aartsbisschop. „Gij,
de armen, zijt mij het liefst. Ik ben arm geweest
als gij. Gij leeft in krotten, gelijk aan die waarin
het Kindeke Jezus in Bethlehem heeft gewoond,
maar gij zijt gelukkig, want waar armoede heerst,
daar heerst geluk."
Volgens de Melvilles is de sociale en economische
ontwikkeling van Guatemala afhankelijk van het
enigszins ongrijpbare standpunt dat de Maya's inne
men tegenover grondbezit en hun psychologische
gehechtheid aan de „milpa" (korenvelden) die ze
nodig hebben voor hun basisvoedsel: de tortilla.
Voorspelling: de autochtone bevolking is pier traditie
gelaten, berustend in zijn lot, maar dank zij moder
ne communicatiemiddelen zoals de transistorradio
die de binnen- en buitenlandse werkelijkheid binnen
hun bereik brengt, kunnen de Maya's worden wak
ker geschud. Hun culturele erfgoed is nog steeds
zo rijk dat ze er als volk eenheid en een eigen
karakter uit kunnen putten. Lukt dat, dan zullen
ze in onbedekte termen hun rechten opeisen, wat
de gevolgen ook zijn.
Zo loopt er in Guatemala een rode draad van
transistor naar guerrilla. Maar maakt een uitbar
sting kans? Een deskundige als Richard Gott (Als
verslaggever voor The Guardian was hij in 1967 de
eerste die het lijk van Che Guevara zag) zet vraagte
kens, want het vanuit Cuba aangeblazen verzet is
verdeeld. Communistische Trotskyistische en Socia
listische bewegingen als de FAR en MR 13 bestrij
den elkaar en staan elkaar soms naar het leven.
Ze verraden eikaars geheime verbindingswegen
waardoor het de regering gemakkelijk wordt ge
maakt hele netwerken op te rollen. Er is geen
eenheid, geen gezamenlijk front. En ook hiervoor
weer een natuurlijke verklaring. Tot de armen van
Guatemala behoren niet alleen de autochtone
Maya's, maar ook de ladinos" - de halfbloeden
- en tussen beide groepen gaapt een kloof. De Maya
gaat zijn eigen gang. Hij werkt hard en is geduldig.
Hij leeft van de hand in de tand. Hij gelooft dat
de Goden hem minderwaardig gemaakt hebben als
straf voor een lang vergeten zonde en hij berust
daarin. De ladino is even arm als de Maya, maar
hij mist - bijprodukt van de westerse culturele
erfenis - de gemeenschapszin, de lotsverbondenheid
van de Indianen. Hij is meer individualist, eerzuchti-
ger, sneller bereid om zijn lot te verbeteren over
de rug van zijn buurman. Resultaat: wederzijds
wantrouwen en de onmacht om een gezamenlijke
vuist te maken tegen de bezittende klasse.
Rest de rol van de Verenigde Staten. Sinds 1944
toen de fascistische dictator Ubico zijn schrikbe
wind door de lagere bourgeoisie en een deel van
het leger omver zag geworpen, kende Guatemala
twee min of meer democratische presidenten: Juan
Arévalo en Jacobo Arbenz. Er kwamen arbeidswet
gevingen en vakbonden. De Amerikaanse multina
tionals (met als koloniale koploper de United Fruit
Company) werden verplicht belasting te gaan beta
len en hun braakliggende grond ter beschikking te
stellen aan de boeren. In Washington bestempelde
CHRIET TITULAER:
MOGELIJKHEDEN VAN LEVEN-
ELDERS-IN-HET-HEELAL
(Van onze redacteur ruimtevaart)
In kringen van biologen, natuurkundigen en
astronomen wordt al sinds jaren nauwelijks
meer getwijfeld aan de mogelijkheid dat zich
- behalve op de planeet aarde - ook elders
in het onvoorstelbaar uitgestrekte heelal le
ven heeft ontwikkeld (of nog zal ontwikke
len). Dat kan leven zijn in de vorm van
piepkleine eencellige wezentjes, maar het
kunnen ook - en dan kom je bijna vanzelf
sprekend terecht op het terrein van de popu
laire science fiction-literatuur met ver
standen misschien zelfs met een super-intelli
gentie begiftigde wezens zijn.Wezens, waarbij
onze huidige Einsteins gewoon in het kos
misch niet verzinken.
Tal van geschriften, zowel puur wetenschap
pelijk als uitermate populair, zijn al aan dit
onderwerp gewijd, maar het eind lijkt nog
allerminst in zicht te zijn. Het is en blijft
immers een gebied dat royale mogelijkheden
biedt voor speculaties en vliegende-schotel-fa
natici. Men hoeft alleen maar de naam van
Erich von Daniken te noemen en het overgro
te deel van de integere wetenschappers krijgt
al een vrij onaangename smaak in de mond.
Toch hebben juist die boeken van Von Dani
ken een miljoenen-oDlage gehaald. Er blijkt
grote belangstelling te bestaan voor dit onder
werp, ook bij het doorsnee publiek. Ik ben
nog altijd van oordeel dat het de verdienste
van mensen als Von Daniken is geweest dat
zij die belangstelling verder hebben aange
wakkerd. Dat zal dan in grote lijnen ook wel
zo ongeveer hun enige verdienste zijn ge
weest
Drs. Chriet Titulaer heeft nu ook zijn visie
gegeven op de mogelijkheid van leven-elders-
in-het-heelal. Hij deed dat in de zeer rijk
geillustreerde Elsevieruitgave .Leven op ande
re Planeten'. Titulaer is ervan overtuigd dat
zich op miljoenen andere planeten - zij het
niet behorend tot ons zonnestelsel - leven kan
hebben ontwikkeld. Stephen H. Dole komt
alleen al voor onze melkweg tot een totaal
van 600 miljoen bewoonbare planeten (het
totale aantal sterren c.q. zonnen in die melk
weg schommelt rond de 100 miljard). Prof.
Carl Sagan is wat voorzichtiger en houdt het
op ongeveer 2 miljoen bewoonbare planeten.
Maar - laten we eerlijk zijn - dat is nog altijd
heel wat.
Waarom - zo vraag je je dan af - zijn wij
hier op aarde dan eigenlijk nog nooit met die
andere (buitenaardse) beschavingen in contact
gekomen? Het antwoord is heel simpel. De
afstanden zijn gewoon te groot. Toch zijn er
in het verleden al tal van projecten uitgevoerd
die de realisering van dergelijke contacten ten
doel hadden. Tot dusver zijn ze stuk voor stuk
mislukt, maar de kans op succes wordt gelei
delijk aan groter. Onze communicatietechnie-
Ontwerp van een handvormige ruim
tekolonie voor 10.000 mensen. Deze
tekening geeft weer waar de aardbewo
ners met hun technologie nu aan den
ken. Bij het praten over leven op andere
planeten is de technologie van even
tueel andere beschavingen een belang
rijke factor.
ken hebben grote vorderingen geboekt en als
we straks wat gerichter kunnen werken -
doordat we weten waar we moeten zoeken -
wordt die kans op contact steeds groter.
Zoals het leven zich op de planeet aarde heeft
ontwikkeld, zo zal het op tal van andere
planeten in het heelal ook kunnen gebeuren.
In navolging van Wernher von Braun zegt
Chriet Titulaer in het voorwoord van .Leven
op andere planeten': „Als ik de grootsheid van
het heelal zie, is het ridikuul te bedenken dat
de aarde en de mens daarin een pitzonderings-
positie zouden bekleden." Volgens Titulaer
behoeft dit helemaal geen schokkende konse-
kwenties te hebben voor het geloof in God.
„Integendeel", zegt hij. „Ik zou me als mens
wel erg overschatten als ik zou denken dat
er geen ander leven in het heelal is. Ik geloof
dat juist de kennis van deze zaken de mensen
nader tot God brengt".
In juli kan Titulaers conclusie een belangrijke
ruggesteun krijgen. Dan namelijk laat Ameri
ka de eerste Viking-robot op de planeet Mars
landen voor een speurtocht naar mogelijke
vormen van leven. Aan de kansen om op Mars
leven aan te treffen, wordt in het boek uite
raard veel aandacht besteed. Worden er inder
daad levensvormen gevonden, dan zullen het
waarschijnlijk slechts zeer eenvoudige (.dom
me') organismen zijn.
Maar dat is nauwelijks van belang. Van on
voorstelbare waarde is alleen al het feit dat
dan zal zijn bewezen dat de aarde bepaald
niet de enige plaats in het heelal is waar leven
op voorkomt.
Misschien had Titulaers boek beter pas over
enkele maanden kunnen verschijnen. Het is
immers best mogelijk dat hij dan met nog veel
meer recht van spreken tot de conclusie had
kunnen komen: „We zijn niet alleen!".
„Leven op andere planeten", door drs. Chriet
Titulaer. Uitgave Elsevier Nederland B.V.
Prijs 23.50.
men dit alles als een door Moskou gedingeerde
samenzwering van het internationale communisme
die een rechtstreekse bedreiging zou vormen voor
het Panamakanaal, de olievelden van Texas en de
Amerikaanse invloed in de overige Latijns Ameri
kaanse landen. De propagandamachine kwam rood
gloeiend te staan. „IJzeren Gordijn is gevallen over
Guatemala...bruggehoofd voor rode infiltratie
Midden-Amerika bedreigd door communistische op-
mars..Kremlin op het punt zijn grootste slag te
slaan...In 1954 was het zo ver. Een 600 tot 1000 man
sterk CIA-leger viel het land binnen, vanuit de lucht
gesteund door bommenwerpers zonder kenteken.
De „handvol hoop" voor heel Latijns-Amerika, zoals
de bekende Chileense dichter Pablo Neruda het
kleine Guatemala had genoemd, ging verloren.
Richard Gott daarover: „De val van Arbenz bracht
aan het licht dat geen enkele regering in Latijns-
Amerika, die zich waagde aan ook maar de gering
ste sociale en economische hervormingen, opgewas
sen zou zijn tegen de vijandigheden van de Verenig
de Staten. Geen enkele revolutionaire beweging
maakte kans van slagen, want Washington kon met
een handomdraai koppen laten vallen en toonde
zich niet bereid ook maar de meest bescheiden
stappen in de richting van vernieuwingen toe te
staan."
Guatemala nu. De multinationals hebben alle ontei
gende grond teruggekregen ten koste van de boeren.
De nikkel-exploitatie is in handen gegeven van een
Amerikaans bedrijf. Het hele grondgebied is open
gesteld voor de grote oliemaatschappijen. Zeker na
de aardbeving is het land overladen met leningen
en daardoor nog afhankelijker geworden. „Guate
mala esta en pie", zeggen de leuzen op de muren.
„We zijn er bovenop." Jawel, maar hoe. En voor
hoelang?
Boven de arrogantie van Spaanse uitbui
ting blijft de vulkaan torenen die elk moment
tot uitbarsting kan komen ook politiek.
