Wereldtitel Koeperman
tart rechtvaardigheid
ZATERDAG 10 JANUARI 1976
LEIDSE COURANT
PAGINA 8
Rus kan zich niet meer meten met toppers nieuwe generatie
Amsterdam Rustig loopt de grijzende Iser Koeper
man in de grote zaal van het imposante Amsterdam
se Grand Hotel Krasnapolsky, waar het zevende
internationale suikerdamtoernooi plaats vindt. Even
stopt hij en spiedt op een van de honderd ruiten
tellende borden waarop de concurrentie strijd levert.
Dan wandelt de 53-jarige inwoner van Kiev, de
hoofdstad van de republiek Oekraine, met dromerige
blik verder. Op weg naar het tafeltje waar zijn
opponent wacht op het antwoord dat de grootmees
ter zal geven op de na veel gepeins gespeelde zet.
Een impressie van Iser Koeperman tijdens het Suiker
damtoernooi dat van 18 tot en met 29 december in
Amsterdam werd gehouden, verraadt beslist niet de
aanwezigheid van een wereldkampioen. Toch zetelt
Koeperman anno 1976 op de hoogste troon bij de
dammers. De ontwikkeling die er toe geleid heeft dat
de Rus de wereldtitel in handen kreeg wordt door
de een als klucht, door de ander als drama geken
schetst
Want hoewel Iser Koeperman nog steeds een uiterma
te sterk speler is, kan hij zich de laatste jaren toch
niet meer meten met de toppers van de nieuwe
generatie: Anatoli Gantwarg, Andris Andreiko, Harm
Wiersma en Ton Sijbrands.
Een merkwaardige zege op Andreiko in de laatste
ronde van het kandidatentoernooi in Tiflis, het evene
ment dat de opvolger van Ton Sijbrands moest
aanwijzen omdat de wereldkampioen te kennen had
gegeven zijn titel niet te zullen verdedigen, hielp
Koeperman aan zijn zesde wereldtitel. De overwin
ning van Koeperman in Tiflis lokte van vele kanten
protesten uit maar desondanks werd de Rus een
maand geleden in Moskou door de werelddambond
(FMID) gehuldigd als nieuwe wereldkampioen.
Het tijdperk waarin Iser Koeperman werkelijk de
scepter zwaaide loopt ruwweg van 1958, het jaar
waarin hij het recht verwierf de toenmalige wereld
kampioen Marcel Deslauriers uit te dagen voor een
match over twintig partijen, tot 1970. Met de komst
van Koeperman deed het professionalisme haar intre
de in de damwereld. De Rus maakte van het dammen
een volledige dagtaak en het werd dan ook spoedig
duidelijk dat Deslauriers het onderspit zou moeten
delven tegen het op een fikse dosis studie gebaseerde
en uitgebalanceerde spel van Koeperman. Het gevaar
lijkste wapen van de Canadees, combinatief toeslaan
vanuit riskante, soms zelfs nadelige stellingen, werd
door Koeperman vrijwel geheel onschadelijk ge
maakt. Het resultaat daarvan was een overwinning
van 18—22 voor de Rus die zich voortaan wereldkam
pioen mocht noemen.
Voor 1956. Het jaar waarin Deslauriers de titel voor
zich opeiste, was de strijd om het wereldkampioen
schap beheerst door Fransen en Nederlanders. Isidore
Weiss veroverde kort voor de eeuwwisseling de eerste
wereldtitel en handhaafde zich tot 1912 toen Herman
Hoogland hem versloeg.
Pas in 1925 raakte Hoogland zijn titel kwijt aan de
Fransman Stanislav Bizot, die op zijn beurt een jaar
later in een match ten onder ging tegen zijn landge
noot Marius Fabre, Bernard Springer zorgde er in
1928 voor dat de wereldtitel weer in Nederlandse
handen kwam.
Via Marius Raichenbach (1934—1945) en Pierre Ghes-
ten (1945—1948) kwam de thans in Losser woonachti
ge Piet Roozenburg, een der briljantste dammers uit
de geschiedenis, in het bezit van de wereldtitel. Tot
1956, het jaar dat Roozenburg zijn studie liet prevale
ren boven dammen, namen geen spelers uit Rusland
aan de grote titeltoernooien deel. In dat land was het
spel op de 64 velden bijzonder populair en het duurde
tot de vijftiger jaren voordat het internationale dam
men in Rusland vaste voet aan de grond kreeg.
Koeperman ontwikkelde zich in korte tijd tot een
uitermate sterke speler van matches. Geert van Dijk,
die het in 1959 waagde de wereldkampioen uit te
dagen, werd met liefst 27—13 verpletterd. De op dat
moment negentienjarige Tsjecholev ontfutselde in
1960, door het Olympische toernooi op zijn naam te
brengen, Koeperman de wereldtitel. Maar in het
revancheduel dat een jaar later plaats vond eiste
Koeperman opnieuw de hoogste eer voor zich op de
winnaar van de challenge mondial in 1962, Baba Sy,
maakte om onduidelijke redenen geen gebruik van
het recht Koeperman uit te dagen. De Senegalees
neemt het Koeperman cum suis nog steeds kwalijk
dat de match geen doorgang vond terwijl het Russi
sche kamp het betreurt dat Sy wegens ziekte niet in
Moskou kon verschijnen om een tweekamp te spelen.
Revanche
Door het niet spelen van Baba Sy werd de titel pas
weer in 1964 op het spel gezet. Tijdens het te Merano
(Italië) gespeelde WK-toernooi heroverde Tsjecholev
de kroon. Hij verzamelde in 17 partijen twee punten
meer dan Iser Koeperman en vier meer dan Baba
Sy die als derde eindigde. Maar ook deze keer had
Tsjecholev niet lang plezier van het behaalde kam
pioenschap. Koeperman zegevierde in de revanche
match met 26—14.
Ook de coupe die Andris Andreiko in de januari
maand van 1968 pleegde, mislukte. Een aan de top
Andris Andreiko.
ton Sijbrands na de negende ronde en hij voegt daar
een paar maanden later, als de emoties een beetje
weggeëbd zijn, in de Haagse Post aan toe: „Ik heb
die beschuldiging niet geuit omdat ik Andreiko geen
zege op Koeperman zou gunnen. Want omdat ik hem
duidelijk sterker en creativer acht, gun ik Andreiko
een overwinning juist van harte.
Beschuldiging
Evenmin heb ik getracht Andreiko met mijn beschul
diging uit zijn evenwicht te brengen. Zo'n poging
zou bij een oude rot als Andreiko toch geen succes
hebben. Nee, ik heb Koeperman en Andreiko uitslui
tend van combine beschuldigd omdat ik wist, reeds
voor de partij een aanvang had genomen, dat ze het
resultaat hadden afgesproken.
Vjj; - Hst!»*
Iser Koeperman (links op de foto) is de argeloosheid zelve en werpt af en toe een blik op het bord van de concurrent.
berger-systeem dat in Monaco doorslaggevend was
wees Koeperman als winnaar aan. Maar de koele
rekenaar Koeperman realiseerde zich wel dat een
nieuwe confrontatie met Andreiko op het scherp van
de snede slechts een groot deel van zijn verworven
glans kon doen verbleken. Andreiko en Koeperman
gooiden het op een akkoordje en schoven in een
bijzonder saaie tweekamp twintig remises bijeen.
Bijna in de helft van het aantal partijen werd de 25ste
zet niet voltooid.
van zijn carrière staande Koeperman sloeg de aanval
van de twintig jaar jongere Andreiko op imposante
wijze af. Hij kwam nauwelijks in moeilijkheden. De
door Koeperman met 22—18 gewonnen match stond
in Rusland in het middelpunt van de belangstelling.
Tijdens het duel werd zelfs een postzegel in omloop
gebracht waarop de damstrijd in beeld was gebracht.
Andreiko verklaarde kort voor de tweekamp dat als
Koeperman in de eerste acht partijen geen overwicht
zou behalen de tweede helft van de match voor
Koeperman door het leeftijdsverschil een wanhopige
strijd zou worden, maar op dat moment gaf de
computer die door mathematici in Riga werd geraad
pleegd de jonge Andreiko nog steeds maar dertig
procent kans om de grote matchspeler Koeperman
een nederlaag toe te brengen. Overwinningen in de
negende en negentiende partij maakte maakten moge
lijk dat Koeperman zijn tegenstander in de slotronde
met een lankmoedig gebaar in een gewonnen positie
remise voorstelde.
Een half jaar later nam Andris Andreiko wraak voor
het falen in de tweekamp. In het Italiaanse Bolzano
veroverde Andreiko met een neuslengte voorsprong
de wereldtitel. Koeperman finishte als tweede voor
de winnaar van de twee voorgaande Olympische
toernooien, Tsjecholev, Sijbrands en Wiersma. In
oktober 1969, toen Koeperman de revanchetweekamp
speelde tegen Andreiko, was de kracht van de eens
zo oppermachtige dammer al danig ingeboet. De
Moskoviet zegevierde met 23—17.
Onverwacht verkreeg Koeperman in 1970 te Monaco
opnieuw het recht de wereldkampioen uit te dagen.
Doordat slechts drie topspelers aan het toen gehouden
kandidatentoernooi deelnamen was het zaak tegen de
zwakkeren een maximale score te boeken. Koeper- Nog a|tjjd js Ton Sijbrands (links), hoewel
man faalde - hij verspeelde alleen aan Agbardi m 7JLipn ppr riamt n unnr ppn nrfln:p nat
het dubbelrondig toernooi geen punt - maar eindigde meer Oamt, iniVOOr een grapje. Uat
dankzij twee overwinningen op Gantwarg toch op bewijst hij Op Ö6ZG foto dOOf ganZGDOrd t6
gelijke hoogte. Met Ton Sijbrands, Het Sorepe Nborn- Spelen met flessen Wljp.
Schandelijk
Door dat resultaat bleef Andreiko tot 1972 wereld
kampioen en bleef Koeperman een schandelijke ne
derlaag bespaard. Het Olympische toernooi in Henge
lo bevestigde dat het tijdperk van Koeperman defini
tief was afgesloten. De Oekrainer eindigde met zes
punten achterstand op Ton Sijbrands, die al vanaf
1970 vrijwel unaniem als de sterkste speler werd
erkend, op de vijfde plaats.
Koeperman zou geen belangrijke rol meer spelen in
de strijd om de wereldtitel. Al behoorde hij nog tot
de sterkste tien spelers van de wereld. Voor de
Russische dambond was dat een aardig uitgangspunt
om een boekwerkje uit te geven waarin aandacht
wordt geschonken aan de zeven matches om het
wereldkampioenschap waarbij Koeperman betrokken
was. Zelfs de Russische dambond kon niet bevroeden
dat Koeperman na zijn nederlaag in het wereldkam
pioenschap 1976 te Amsterdam - er zijn nauwelijks
stemmen te vinden die geloven dat hij zich in augus
tus kan handhaven tussen Wiersma, Gantwarg, An
dreiko (en wie weet Ton Sijbrands die gerechtigd is
voor het toernooi in te schrijven) - opnieuw in een
match in aktie zal komen.
Maar het toernooi in Hengelo brengt meer aan het
licht. Koeperman laat zich als een kleine jongen door
Andreiljo van het bord zetten: Combine, concludeert
Geen kwestie van vermoeden, maar zakelijk op de
hoogte zijn. Koeperman is de grote boosdoener in het
complot. Als hij ooit gewipt wordt in de Russische
dambond, breekt er een nieuw tijdperk aan. Koeper
man beseft natuurlijk dat hij op zijn retour is. Als
hij een eigen kans zou hebben, zou hij zich niet voor
dit soort kuiperijen lenen."
De verwikkelingen rond de partij Andreiko-Koeper-
man leveren een enorme rel op want de Russische
burgers wijzen de beschuldigingen natuurlijk resoluut
van de hand.
Tijdens de challenge mondial in Tiflis, het toernooi
dat de opvolger van Ton Sijbrands moet aanwijzen,
laaien de combine-beschuldigingen opnieuw hoog op,
Andreiko blijkt de vriendendienst die Koeperman
hem in 1972 klaarblijkelijk bewees nog niet vergeten.
Het toernooi lijkt zich in eerste instantie gunstig te
ontwikkelen voor Anatoli Gantwarg en Harm Wiers
ma. Dit tweetal komt in tegenstelling tot Andreiko
en Koeperman in de duels tegen de spelers die niet
uit Nederland of Rusland komen steeds tot winst
Koeperman komt niet verder dan remise tegen de
Italiaan Badiali en Andreiko laat een punt liggen
tegen de Surinamer Franklin Waldring. Dank zij de
nalatigheid van de Russische organisatoren blijkt het
mogelijk dat Koeperman en Andreiko elkaar in de
laatste ronde ontmoeten.
De Italiaanse hoofdarbiter bij het toernooi, Giovanni
Giuggia stelt in zijn verslag aan de werelddambond,
de FMJD: „Wij merken op dat de spelers in de eerste
ronden van grote stiptheid blijk geven. Maar op 14
november, de laatste ronde van het toernooi, kwam
de Russische speler Andreiko acht minuten te laat.
Hij ging achter het bord zitten zonder zijn tegenstan
der (koeperman) verontschuldigingen aan te bieden
en zonder zijn te laaf zijn te motiveren, waartoe hij
verplicht zou zijn geweest. Daar er geen tolk aanwezig
was (deze was dikwijls afwezig) heb ik de oorzaak
van zijn te laat komen niet kunnen nagaan.
Dezelfde Andreiko heeft zich tijdens de partij incor
rect en onwaardig gedragen. Hij bleek zich duidelijk
onder de invloed van alcohol te bevinden (zoals de
Russische arbiter Chovcoplias heeft kunnen vaststel
len). Een gedrag dat ook door het talrijke publiek
werd betreurd."
Slachtoffer
Andreiko wordt in de partij het „slachtoffer" van
een eenvoudige combinatie waardoor Koeperman
alsnog eenzelfde puntentotaal bereikt als Wiersma
en Gantwarg. De overwinning van Koeperman op
Andreiko promoveert de speler uit Kiev op grond
van het Sonneborn-bergersysteem, dat ten onrechte
wordt toegepast, tot winnaar van het toernooi.
Het bijzondere FMJD-congres dat vorig jaar in Hoog-
ezand plaats vond betreurde de hele gang van zaken
tijdens het kandidatentoernooi te Tiflis maar riep
desondanks Koeperman, uit vrees voor een afsplitsing
van Rusland, toch tot winnaar uit van de challenge
mondial. Daarmee was de suggestie om matches te
spelen tussen Koeperman, Gantwarg en Wiersma met
als inzet de wereldtitel van de baan.
En was het nog maar een kleine stap om Koeperman
tot wereldkampioen uit te roepen. De rechtvaardig
heid was ondergeschikt gemaakt aan de dreiging van
het uiteenvallen van de werelddambond. De dambond
van Amerika erkent, in tegenstelling tot de KNDB,
Koeperman nog steeds niet als wereldkampioen.
Harm Wiersma maakte bij de prijsuitreiking in Tiflis
zijn ongenoegen kenbaar door de prijs die hij had
ontvangen terug te geven aan voorzitter Tschoubarov
van de Russische dambond, hem onderwijl in het
Frans toevoegend: „Ik kom nooit meer naar Rusland
voor een officieel toernooi." Daarna verliet Wiersma
de zaal.
Dat Koeperman thans nog in het bezit is van de
wereldtitel is mede het resultaat van een falend beleid
van de FMJD. In augustus zal deze vergissing in de
damgeschiedenis ongetwijfeld ongedaan worden ge
maakt. Want koeperman zal in de schaduw blijven
van Wiersma, Gantwarg en Andreiko. Dan kan de
Oekraïner zich opmaken voor de laatste episode van
zijn strijd om de wereldtitel. Als uitdager van een
nieuwe en terecht wereldkampioen...
Theo Leone
Anatoli Gantwarg.
