Vermoorde
president
Bangladesj
neemt wraak
vanuit
zijn graf
Kerken in West-Europa en de
situatie in Zuidelijk Afrika
KORTE METTEN
PAGINA 9
Militairen voor het leger van Bangladesj juichten toen Moedjiboer Rachman in 1971 de macht van de Pakistanen overnam. Vijf jaar later
zouden dezelfde militairen door een staatsgreep Rachman afzetten en hem doden.
Van onze correspondent Tho
mas Moore
DAKKA Degenen die in Ban
gladesj aan de macht gekomen
zijn onder Khondaker Musta-
que Achmed schijnen nu de
nachtmerries van Lady Mac
beth opnieuw op te voeren in
hun pogingen om hun handen
schoon te wassen van het bloed
van de moord op Sjeik Moedji
boer Rachman.
Toen men onlangs in Londen
aan de nieuwe minister van bui
tenlandse zaken van Bangla
desj, Abu Syed Chowdhury,
vroeg of het werkelijk nodig
was om niet alleen Moedhib
maar ook zijn gezin en naaste
familieleden te liquideren, wees
deze naar het leger met de
woorden; „Dat kun je beter vra
gen aan degenen die het gedaan
hebben". Maar het leger is er
even vlug bij om de verantwoor
delijkheid af te schuiven.
In Dakka waart het gerucht
rond dat het de werkelijke be
doeling van de samenzweerders
was om Moedjib alleen maar te
dwingen om af te treden: er
werd pas bloed vergoten toen
zijn zonen het vuur openden. Of
dit verhaal nu waar is of niet
en maar weinig mensen gelo
ven het het lost nauwelijks
het meest dringende probleem
van de regering op: hoe ze een
wettelijke basis aan hun heer
schappij kunnen geven en het
land kunnen stabiliseren zonder
die ene man die hen allemaal
aan de macht gebracht heeft,
Moedjib.
De nieuwe regering scheen aan
vankelijk terug te vallen op het
steunpunt van de Bengaalse po
litiek, de Islam, die sinds de
bevrijding politiek was onder
drukt. De combinatie van de
pro-Islamitische, conservatieve
Khondaker Mustaque Achmed,
een snelle erkenning door Pa
kistan van de „Islamitische Re
publiek Bangladesh" en een ak-
tieve rol van het leger in de
politiek, bracht al gauw al de
oude Moslim-gewoontes weer
aan de oppervlakte.
Al op de eerste dag van de
staatsgreep ging het bezoek aan
de moskeeën met sprongen om
hoog. De riksja-bestuurders
groetten iedereen die er belang
rijk uitzag, en het Urdu, de taal
van het regiem, een terugkeer
naar demokratische politiek en
algemene verkiezingen schijnt
nog minder hoop te geven. Ón
danks zijn corruptie, econo
misch geknoei en wanbeheer en
openlijk nepotisme, was Moed
jib in de ogen van de massa de
verpersoonlijking van het Ben
gaalse nationalisme en van de
hele bevrijdingsstrijd.
Vrije verkiezingen zouden al
leen geloofwaardig zijn als de
politieke oppositie van de Awa-
mi Liga hoofdzakelijk de JSD
(de Nationale Socialistische Par
tij) ook zou kunnen deelne
men, en als hun leiders, die door
Moedjib zelf gevangen gezet
zijn, vrijgelaten zouden worden.
Maar er zijn maar weinig van
de huidige machthebbers die al
gemene verkiezingen zouden
overleven zonder het charisma
van Moedjib, wiens persoonlijk
heid veel goedmaakte voor wat
de parlementsleden van de
Awami Liga misdeden in hun
kiesdistricten. Een Bengali
drukte het zo uit: „Zonder Sjeik
Moedjib is de Awami Liga te
hoog voor de havik en te laag
voor de buizerd".
Het is nu al zover dat ironisch
gesproken kan worden van
Moedjibs wraak. Want hoezeer
zijn autocratische en irritante
manier van doen zijn eigen par
tij ook hinderde, de huidige
machthebbers schijnen toch in
hoge mate de gevangenen te zijn
van zijn beleid. Binnen drie da
gen na de staatsgreep kondigde
Mustaque weer precies de voor
naamste grondslagen van Moed
jibs politiek af: de grondwet
bleef van kracht, de vier steun
pilaren van de staat „het
a-religieuze principe, het socia
lisme, het nationalisme en de
democratie" werden beves
tigd. De Islamitische toon van
de eerste dagen van de staats
greep verstomde.
Alle uitwendige factoren van de
macht van de nieuwe regering
dwongen haar om terug te val
len op een van de meest afge
zaagde en neutrale politieke the
ma's corruptie dat in de
laatste twee jaar door iedereen
is gehanteerd, ook door Moedjib
zelf. Het enige nieuwe punt is
dat de anti-corruptiecampagne
nu gericht wordt tegen de per
soonlijke vijanden van de
machthebbers, om een zuivering
het land zal afglijden naar
chaos en anarchie.
Hoewel ook zij de alom heersen
de frustratie, ontevredenheid en
algemene bezorgdheid in het
land meevoelen, hebben de ho
gere officieren blijkbaar nog
geen samenhangende visie of
plannen voor de toekomst. Het
was een ad hoe staatsgreep in
een luchtledige van politieke
ideeën eerst Moedjib elimine
ren en dan zien wat er gebeurt
Dat is gevaarlijk, niet omdat het
land geen nieuwe richting nodig
zou hebben die Moedjib zelf het
niet kon geven, maar omdat het
leger nu de enige man verwij
derd heeft die bestendigheid en
wettelijkheid verschafte aan de
Bengaalse politiek, zonder iets
beters, of zelfs maar iets anders
daarvoor in de plaats te stellen.
Politieke moord op het staats
hoofd iets bijna geheel onbe
kends in de Zuid-Aziatische po
litiek is in al zijn grimmig
heid op het politieke toneel ver
schenen. Onvermijdelijk zullen
de harde realiteiten van het le
ven in Bangladesj de onmen
selijke armoede, de stagnatie op
het land en de nu bijna jaarlijks
terugkerende hongersnood de
geringe hoop die het nieuwe re
giem heeft gewekt weer uitva
gen. Misschien gebeurt dat nog'
niet in de eerste zes maanden,
maar het zou zelfs al in de
eerste zes weken kunnen gebeu
ren.
Wat er ook zal gebeuren, een
voorstander van het leger heeft
de implicaties van dc staats
greep juist gekarakteriseerd:
„Een slecht precedent, zelfs als
het goede resultaten zou heb
ben". Onder deze omstandighe
den kan Khondaker Mustaque,
hoewel niet persoonlijk betrok
ken bij de moord, niet rekenen
op enige mate van gemoedsrust.
Want hij is aan de macht geko
men door de moord op de enige
man die tussen zijn partij en de
massa aan de ene kant en het
leger aan de andere kant stond.
Zonder Moedjib zou binnenkort
wel eens of de een of de ander
de Awami Liga voorgoed de
macht kunnen ontnemen.
Copyright The Guardian
van Bangladesj schijnt in een
klap weer teruggebracht te zijn
naar het tijdperk van de Pakis
taanse president Ajoeb toen de
staat steunde op een combinatie
van militaire regering en Mos-
lim-propaganda.
Vrees India
Iedere poging van de nieuwe
regering om de Islam weer in
het middelpunt van de Bengaal
se politiek te plaatsen is gevaar
lijk. Op korte termijn bestaat
dan ook de dreiging dat India
een nieuwe opkomst van de
Bengaalse Moslim-politiek niet
zou tolereren uit angst dat die
onvermijdelijk gekoppeld zou
worden aan de anti-ïndia men
taliteit in het buitenland. Khon
daker Mustaque houdt blijkbaar
rekening met de duidelijke
machtsverhoudingen op het In
diase subcontinent en heeft po
gingen ondernomen om India
ervan te verzekeren dat de Hin
doe-Moslim samenlevingsfiloso
fie niet het leidend principe van
de nieuwe politieke orde in Ban
gladesj zal worden.
Maar zelfs op de lange duur
zullen de huidige machthebbers
geen winst halen uit een politie
ke opleving van de Islam. De
echte overwinnaar zou hoogst
waarschijnlijk de oude Moslim
Liga zijn, die, hoewel niet open
lijk aktief in de nationale poli
tiek sinds de bevrijding, toch
een reële politieke macht vormt
in Bangladesj. Bij de plaatselij
ke verkiezingen die in november
1973 in het hele land gehouden
worden, was het de Moslim Liga
die nauwe contacten met het
volk onderhoudt die winst
behaalde uit de afkeer van het
volk van het wanbestuur van de
Awami Liga.
Iedere poging van Mustaque om
een wettelijke basis voor zich
zelf te creëren op grond van
godsdienst zou ongetwijfeld de
weg openen voor de terugkeer
van de oude garde van de Mos
lim Liga op het politieke toneel,
onder welke omzichtige en tact
volle vermomming dan ook. Wat
er nog over is van de Awami
Liga draagt te sterk de sporen
van Moedjibs a-religieuze beleid
om politiek te kunnen concurre
ren op religieuze gronden.
Geeft godsdienst al geen oplos
sing voor het huidige dilemma
binnen de Awami Liga zelf te
bewerkstelligen.
Op het ogenblik is het onwaar
schijnlijk dat Mustaque in staat
zal zijn om het presidentiële
een-partijsysteem van de Sjeik
te ontmantelen, omdat dat de
beste garantie lijkt te zijn voor
zijn eigen persoonlijke macht.
Bovendien, hoezeer de Awami
Liga ook inwendig verscheurd
was over het beleid van Moed
jib, schijnt het dat de nieuwe
regering weinig politieke ruimte
heeft om een nieuw beleid op
te zetten dat de grootste noden
van dit ontwikkelingsland wer
kelijk bij de kop zou vatten. Het
beste waar men op kan hopen
is dat het huidige regiem één of
andere combinatie van beleid
slijnen zal kunnen vinden die
particuliere binnenlandse inves
teringen zouden stimuleren en
buitenlands kapitaal zouden
aantrekken.
Chaos
Veel Bengali's geloven dat het
Iger, eenmaal verenigd, het land
terug zal voeren naar de oude
Pakistaanse dagen toen het le
ger erop toezag dat de Bengali's
hard werkten en deden wat hun
gezegd werd. Maar, zoals een
buitenlandse werknemer al op
merkte: „Het leger kan nauwe
lijks zichzelf in de hand houden,
laat staan het hele land".
Voor de meeste mensen gaf de
rust die volgde op de staats
greep zo ongeveer een even vei
lig gevoel als het oog van een
orkaan. Toen er aan een voor
aanstaand lid van de regering,
die zelf nauwelijks een aanhan
ger van Moedjib genoemd kon
worden, gevraagd werd wat er
nu ging gebeuren, wees hij erop
dat de mogelijkheid reëel is dat
Khondker Mushtaque Ahmed
weinig politieke ruimte voor een nieuw beleid.
van Pakistan, werd weer in de
hele stad gesproken.
Amerikanen beweren dat ze met
een nieuw respect begroet wer
den op openbare plaatsen, en
dat hun privé vaak wordt toe
vertrouwd: „Jullie, onze goede
vrienden, zijn teruggekomen om
ons te helpen". Maar zulke be
groetingen waren vaak slechts
de onmiddellijke reacties op het
gebruik van 31 Russische tanks
en het Eerste Regiment Lan
ders in hun zwarte uniformen
overal in de stad. Onder de
oppervlakte bleek de bezorgd
heid en onrust van de midden
klasse uit de stormloop op de
winkels om petroleum, suiker
en rijst te hamsteren, om weer
eens ëen van de schijnbaar
eindeloze crises van dit land
over zich heen te laten komen.
Op de eerste dag van de staats
greep vroeg een buitenlandse
vrijwilliger aan een groep men
sen die naar het nieuws van de
machtsovername op de radio
luisterden: „Zijn jullie nou ge
lukkig?" Iemand antwoordde
voor .ie hele massa: „Natuurlijk,
sahib. Vandaag hebben we een
nieuwe regering gekregen; van
daag is heel Bangladesj geluk
kig". En toen de sahib wegging
voegde hij eraan toe: „Gisteren
was heel Bangladesj ook geluk
kig". Gelukkig of niet, het volk
De vermoorde president Moedjiboer Rachman is in de
ogen van massa de verpersoonlijking van het Bengaalse
nationalisme en van de hele bevrijdingsstrijd.
Actie van
Duitse ouders
tegen
godsdienstig
Wanneer de kerken in West-
Europa werkelijk ernst willen
maken met de bijbelse op
dracht tot gerechtigheid en
bevrijding in Zuidelijk Afri
ka, dan zullen zij in eerste
instantie moeten luisteren
naar de authentieke stem van
de zwarte christenen en hun
partners moeten worden in de
strijd tegen onderdrukking.
Aldus een der conclusies uit
een 105 pagina's tellend rap
port over betrekkingen tussen
Westeuropese landen Zuidelijk
Afrika en over de verantwoor
delijkheid der kerken in de
strijd van de zwarte bevolking
voor gerechtigheid en bevrij
ding.
Het rapport is samengesteld
Bij de algemene audiënties,
die zoals in het Heilig Jaar
gebruikelijk is geworden, we
kelijks op het Sint-Pieters
plein door de paus wordt ge
houden, worden ongekende
aantallen deelnemers geregi
streerd. De laatste keer werd
het aantal geschat op onge
veer 250.000, onder meer beho
rend tot groepen uit Europese
en Latijnsamcrikaanse lan
den. Zij werden begeleid door
meer dan veertig bisschoppen.
door E. R. E. (Ecumenical Re
search Exchange), de in Rot
terdam gevestigde werkgroep
voor oecumenische uitwisse
ling van onderzoekingen.
Andere conclusies, die de
werkgroep aan de kerken
voorlegt, zeggen ondermeer,
dat de kerken haar betrekkin
gen met de blanke christen
heid van Afrika aan een gron
dige herziening moeten onder
werpen. Maar ook de kerken
van West-Europa zullen zich
moeten vrij maken. Zij moeten
zich ontworstelen aan onchris
telijke motivaties en groepsbe
langen in de eigen maatschap
pij, die haar ervan weerhou
den duidelijk voor gerechtig-
Op de Wereldmissiedag 19 ok
tober, tevens de dag waarop in
Rome de stichter van de con
gregatie S.V.D., Arnold Jans
sen zal worden heilig ver
klaard zullen in Polen achten
dertig novecen van de congre
gatie worden geprofest. Dat is
het tot nu toe hoogste aantal
in de geschiedenis van de
Poolse provincie.
Mgr. A. van den Bronk sjn.a.
(68) uit Velsen afkomstig,
heeft om gezondheidsredenen
heid in Zuid-Afrika partij te
kiezen.
Want - zo verklaart E.R. E. -
West-Europa is door zijn nau
we banden met Zuid-Afrika en
de wederzijdse verstrengeling
van economische en militaire
belangen mede verantwoorde
lijk voor de ontplooing en in
standhouding van het onder
drukkingsstelsel in Zuid-Afri
ka.
Tegen de politieke, maat
schappelijke en economische
machten, die hier in West-Eu
ropa het apartheidssysteem
steunen, moeten de West-Euro-
pese kerken de strijd aanbin
den en zich ervan bevrijden.
Daardoor zouden de belemme-
ontslag gevraagd en verkre
gen als bisschop van Parakou
in Dahomey. Mgr. Van den
Bronk werd in 1916 bisschop
van Kumasi in Ghana. In de
vijftiger jaren kreeg hij te
maken met nationalistische
katholieken, die beslist een
eigenlandse bisschop wilden
hebben. Er werden verschei
dene aanslagen op hem ge
pleegd. In 1962 maakte hij
plaats voor een eigenlandse
priester. In 1964 werd hij be
noemd tot bisschop van Para-
kou.
ringen uit de weg kunnen wor
den geruimd, die de bevrijding
van de zwarte bevolking in
politiek, sociaal en economi
sche opzicht in de weg stan.
De werkgroep E.R.E. werd in
1971 opgericht om op Westeu
ropees niveau de oecumeni
sche samenwerking op het ge
bied van de activiteiten voor
de vrede en de ontwikkelings
hulp te bevorderen. Het initia
tief, financieel drijvend op
kerkelijke subsidies uit West-
Duitsland en Nederland, werd
genomen door het „For-
schungsstaette der Evangeli-
schen Studiengemeinschaft"
in Heidelberg, door het „Vis
ser 't Hooft Centrum" in Rot-
De Nederlandse Gideons, een
vereniging die zich tot taak
heeft gesteld de bijbel te ver
spreiden in hotels, op schepen,
in gevangenissen en in zieken
huizen heeft nu 75.947 bijbels
verspreid, zo blijkt uit het
jaarverslag 1974—'75 en wel
66.860 in 2.196 hotels, motels
en pensions; 4.298 op elf sche
pen; 1.388 in eenenvijftig ge
vangenissen en 3.401 in ach
tenveertig ziekenhuizen. Uit
een geregelde controle blijkt,
dat de bijbels veel worden ge
lezen.
terdam, door het Centrum
voor Sociaal-kerkelijk Onder
zoek (Feres) in Leuven en door
de internationale katholieke
vredesbeweging „Pax Christi".
De werkgroep werd in Rotter
dam gevestigd, vooral omdat
in Nederland veel initiatieven
en akties ondernomen werden
en worden, die voor kerken in
andere landen interessant
kunnen zijn en vice versa.
Persoonlijke verbindingen met
tal van al dan niet kerkelijke
instanties in zeven landen van
Europa, waaronder ook Tsje-
choslowakije en Polen. Het
zijn alle instanties, die werk
zaam zijn op het terrein van
ontwikkeling en vrede.
Door hun geduldig lijden en
gebed bewijzen de zieken aan
de kerk en aan de mensen een
dienst van onschatbare waar
de, zo heeft paus Paulus bena
drukt in een boodschap bij
gelegenheid van de dag der
zieken, die zondag zal zijn.
„Uw met christelijk geduld
gedragen lijden doet zeer in
het bijzonder het boetekarak
ter van het Heilig Jaar uitko
men," aldus de paus, die zon
dag in de Sint Pieter de eu
charistie zal vieren in aanwe
zigheid van talrijke zieken.
Kerk
en
wereld
„Het christelijk gebod van
naastenliefde betekent, dat de
verhoudingen tussen mensen
moeten worden gekenmerkt
door overleg, begrip en sa
menwerking, en niet door
strijd, egoisme en dwang. Dit
dient ook tot uitdrukking te
komen in maatschappelijke
structuren."
Aldus vat het Nederlands
Christelijk Werkgeversver
bond NCW zelf de discussieno
ta over „christendom en on
dernemen" samen. Die nota is
naar de leden gezonden om in
ledenorganisaties, kringen en
studieclubs te bespreken.
De nota is geschreven door
enkele ondernemers en door
NCW-functionarissen. Zij po
neert drie stellingen: De vrij-
extremisme
Vijftig ouders in West-Duits-
land hebben het initiatief ge
nomen voor een vereniging
„tegen het godsdienstige ex
tremisme".
De ouders willen optreden te
gen de groeiende activiteiten
van godsdienstige secten, zoals
de Hara Krisna-beweging, de
„Children of God" en de
„Scientology Church", die
door middel van pamfletten
heid van ondernemen vormt
met de andere democratische
vrijheden de basis voor een
samenleving die de rechten en
verantwoordelijkheden van de
persoon erkent, Particulier
initiatief van ondernemers en
overheidsbemoeiing hebben
beide een wezenlijke functie in
onze gemengde economische
orde - en ondernemers zullen
moeten anticiperen op verlan
gens uit de maatschappij om
hun bewegingsruimte te kun
nen behouden.
Voorzitter ir. J. de Wit en vice-
voorzitter dr. B. Pruijt schrij
ven in het voorwoord van de
nota, dat de zorgen van alle
dag de ondernemers welis
waar sterk bezig houden,
maar dat er toch ook behoefte
vele jongeren proberen te wer
ven.
De vereniging zal advies geven
aan ouders, wier kinderen zich
bij een dergelijke groepering
hebben aangesloten en zal ook
op allerlei wijze informatie ge
ven over de godsdienstige sec
ten. Het initiatief tot de vereni
ging is genomen, omdat de
instanties van jeugdzielzorg in
West-Duitsland de aanvragen
om hulp van ouders niet meer
kunnen verwerken.
Vice-voorzitter Hans Loefel-
man verklaarde, dat jongeren
alle banden met thuis verbre
ken, zodra zij zich bij een der
gelijke beweging hebben aan
gesloten. Ook gaan zij niet
meer naar school of naar hun
werk. Zelfs als zij zich uit
eigen beweging weer weten los
te maken van de groepering,
kost het hen, aldus Loefer-
man, de grootste moeite zich
weer in het dagelijkse leven in
te passen.
is aan een principiële discussie
in eigen kring over plaats,
taak en levenskansen van de
particuliere onderneming in
de maatschappij van nu.
De vraag is dan, aldus de top
van het verbond, of het NCW
erin kan slagen vanuit een
christelijke visie op mens en
maatschappij een basis-filoso
fie voor het ondernemen te
formuleren en vervolgens
bouwstenen aan te dragen
voor een samenleving naar
christelijk ideaal.
Het NCW wil een eigen, goede
koers uitzetten naar een zoda
nige inrichting van het econo
mische leven, dat particuliee
ondernemingen daarin zowel
kansen krijgen als bieden in
het belang van de samenleving
als geheel.
NCW gaat praten over christendom
