erwaarloosd
hionument
'Iran opgejaagde
oden
ODEN SAVANNE IN SURINAME:
EVOLUTIE GEEN EENDAGSVLIEG
NDERDAG 24 APRIL 1975
LEIDSE COURANT
PAGINAL
1}
T
o Soares, de leider van de Portugese socialisten
enkele weken geleden de prille vrijheid in zijn
30 en de bevrijding van de rechtse dictatuur "een
genoemd.
0 de vooravond van de Portugese verkiezingen
een grondwetgevende vergadering - morgen op
ÏO Op af een jaar na de staatsgreep van 25 april
is die beproeving nog lang niet voorbij.
nilitairen hebben in ieder geval hun woord van
0 Perste uur gestand gedaan: verkiezingen binnen
Ójaar na de staatsgreep. Maar de gang naar de
0 bus van ruim zes miljoen Portugezen, aangekon-
als de "eerste vrije verkiezingen na een halve
h fascisme" hebben door de interne woelingen
0 de laatste maanden veel aan belang ingeboet. Het
0 nlijstje met de belangrijkste conflictpbnten: drie
igen van rechts om de klok terug te draaien;
nmigg machtsstrijd tussen de partijen, die de
itè maanden niet zelden gepaard ging met bloedig
itgeweld, stakingen en bedrijfsbezettingen; de
j, Ie voorlopige regering binnen een jaar; een slech-
conomie met een inflatie van 29 procent; met
!0O werklozen en een slechte handels- en beta-
I ibalans en NAVO-bondgenoten, die de revolutio-
I ïj ontwikkelingen op de zuidwestflank met groot
trouwen bezien.
kan op bais van deze feiten somber zijn over
tuatie in Portugal en men zou kunnen conclude-
dat het carnavaleske feest van de anjer-revolutie
itgelopen op een warboel. Enige grond voor
imisme is ook te vinden in de Portugese historie:
i enkele revolutie, zelfs de republikeinse van 1910,
de opkomst van Salazar mogelijk maakte, is er
in geslaagd de feodale maatschappij-structuur waar
in de rijken de armen onmondig en analfabeet hiel
den en hen via een politie-apparaat onderdrukten, te
veranderen. 1
Toegegeven: de nieuwsfeiten, die dagelijks vanuit
Lissabon op de redactiebureaus neerdwarrelen, geven
uitermate verwarrende beelden van de huidige Portu
gese revolutie. De ene dag lijkt de conclusie gerecht
vaardigd, dat Portugal beland is in autoritair-commu-
nistisch vaarwater, de andere dag zijn er aanwijzin
gen dat de Portugezen tegen de ogenschijnlijk sterke
stroom van een pluriforme democratie in roeien, al
staat die voorlopig nog onder voogdij van de bewe
ging van de strijdkrachten, die sinds de klungelige
rechtse coup van 11 maart in Portugal alle lakens
uitdeelt
„Met betrekking tot Portugal is op dit moment niets
te voorspellen en morgen kan er alles gebeuren",
schreef de „Le Nouvel Observateur" deze week wat
gelaten. ,Alleen de dekolonialisatie zal doorgaan en
de revolutie is niet uitgelopen in een bloedbad",
constateert het Franse weekblad opgelucht
De revolutie is geen eendagsvlieg en het is daarom
ip de Portugese situatie nog niet verantwoord de
conclusie te trekken zoals degenen, die de vorige
dictaturen teveel met de mantel der liefde bedekt
hebben, nu in alle toonaarden al te graag doen - dat
Portugal via een alliantie van communistische partij
en leger afstevent op een nieuwe, linkse dictatuur.
Het is wel verantwoord te stellen, dat het met de
democratie in de Westeuropese zin voorlopig gedaan
is, meer nog niet met de Portugese revolutie en zeker
niet met het Portugese socialisme.
Het huidige Portugal kan niet beoordeeld worden
zonder het tegen de achtergrond te plaatsen van
vijftig jaren dictatuur en drie koloniale oorlogen, die
het binnen één jaar - een ongekend iets in de
wereldgeschiedenis - beëindigd heeft
Het was onwaarschijnlijk dat er meteen een model
democratie in de plaats zou komen van het oude
regime, dat een troosteloze failliete boedel achterliet
Het Portugese leger besloot, na drie pogingen van
rechts (in juli en september vorig jaar en 11 maart
van dit jaar) opnieuw aan de macht te komen, de
politieke macht zelf te grijpen want een compromis
tussen de politieke partijen over een gezamenlijke
koers zat er niet in. Onderling gekrakeel en geweld
tussen de politieke partijen en politieke verdeeldheid,
die doorwerkte in de beweging van de strijdkrachten,
hebben het leger het argument verschaft om zich via
de revolutionaire raad als de Portugese machthebbers
op te werpen. De militairen dicteren sinds 11 maart
alles en zelfs de komende besluiten van de grondwet
gevende vergadering van 247 afgrvaardigden kunnen
getroffen worden door hun veto. Ook de besluiten
van de (vierde) voorlopige regering, die uiteindelijk
niet zo links is uitgevallen als gevreesd werd,-kunnen
dat lot ondergaan. Met democratie, zoals je die in
onze landen voorstelt, heeft het niets te maken.
Betekent het echter ook, dat verkiezingen onder deze
omstandigheden zinloos en overbodig zijn? Verkiezin
gen, waaraan twee ultra-linkse partijen en een cen
trum-rechtse partij niet mogen deelnemen? Het ant
woord is naar onze mening: neen. In de eerste plaats:
de verkiezingsuitslag zal voor het eerst in vijftig jaren
een beeld geven van de politieke krachtsverhouding
in Portugal (aan de schijnverkiezingen onzer Salazar
en Caetano mochten zoals bekend slechts 1,8 miljoen
Portugezen deelnemen, nu 6,2 miljoen). De uitslag zal
waarschijnlijk aantonen dat de huidige politieke in
vloed van de PCP (de communisten van Cunhal) heel
veel profijt getrokken hebben van hun goede startpo
sitie op de 25ste april 1974. De PCP was toen de
best georganiseerde partij, met het hechtste partij-ap
paraat, een goed geschoold kader in de meeste delen
van het land en een strakke partij-discipline. Alle
energie kon worden besteed aan uitbreiding van de
machtspositie en ging niet verloren aan interne strub
belingen. Al lang voor de coup van de 25ste april
waren de communisten geïnfiltreerd in het leger, met
name in de marine, in de vakbonden, Ze verwierven
grote invloed in de nieuwsmedia.
Komen de communisten inderdaad pover uit de
stembusuitslag tevoorschijn dan zal hun invloed in
de MFA, regering en andere belangrijke organen in
Portugal afnemen, zo wordt verwacht. Mario Soares
duidde daarop in een interview met de Frankfurter
Allgemeine Zeitung van vorige week, toen hem ge
vraagd werd naar de zin van de verkiezingen.
Soares: „Wij verwachten dat de socialisten en de
liberalen (PPD) een behoorlijke aanhang zullen krij
gen. Daarmee zal de stroming in de beweging van
de strijdkrachten, die van het begin af gestreefd heeft
naar een democratisch en pluralistisch Portugal ver
sterkt worden. Dat hebben we hard nodig, want door
de coup van 11 maart is vooral de positie van de
communistische partij en daarnaast ook die van de
radicaal-linkse officieren versterkt
Die twee zijn overigens niet onder dezelfde noemer
te brengen, zoals in het buitenland vaak gebeurt".
Soares noemt het leger „het volk in uniform" dat
„veel sympathie geniet in Portugal". Hij meent dan
ook, dat het zich niet tegen de Portugezen zal keren
en hij is er nog steeds van overtuigd dat Portugal
- ondanks alle moeilijkheden van dit moment - „de
nieuwe weg naar het socialisme zal vinden, de weg
naar het socialisme in vrijheid".
Temidden van alle politieke geweld en haastige natio
nalisaties doet het optimisme van Soares wat onwer
kelijk aan. Maar ook de Nederlandse regering - die
heeft aangekondigd Portugal te zullen helpen - gelooft
kennelijk niet in het ergste. Voor West-Europa is het
van belang dat Portugal uit zijn huidige troebelen
- waarschijnlijk mede veroorzaakt door niet duidelijk
aanwijsbare buitenlandse krachten, die het experi
ment in Portugal met graagte zouden zien mislukken
- tevoorschijn komt als een vrij land. Morele steun
aan de in een lastig parket zittende gematigde partij
en kan de stroming in de MFA versterken, die echte
democratie wil. Maar die bereik je niet in een dag.
Nog een kanttekening: de uiteindelijke verliezers van
een eventuele mislukking van de Portugese revolutie
door een tegen-coup of wat dan ook, zullen de armen
zijn: de meerderheid van het Portugese volk. Mensen,
die niemand kwaad toe wensen, de Russen niet, de
Amerikanen niet, ons niet Maar ze zijn langzamer
hand moe van het wachten op een beetle sociale
rechtvaardigheid en een draaglijk menselijk bestaan.
Déérom was het 't leger, dat langzaam maar zeker
afstand lijkt te gaan nemen van de communisten,
allemaal begonnen. En het zegt, dat dat het doel blijft
van de Portugese revolutie.
Anton Theunissen
Rieni da Costa bij de vermoedelijk geneeskrachtige
de Troepenmacht in Suriname is gelokaliseerd.
die dwongen tot het oprichten
van vele militaire posten,
waarvan nu en dan nog res
tanten worden gevonden.
„Lange tijd leek het er op dat
wij Joden-Savanne moesten
laten liggen waar het lag", zegt
Rieni da Costa. Eind 1970
kwamen er gelden los en kon
den wij de synagoge gedeelte
lijk restaureren. Maar nu is
het roeien met de riemen die
wij hebben".
In Suriname betekent dit veel
al dat een enkeling voor de
zaak kan opdraaien. Nationale
gevoelens voor cultuurmonu
menten zijn ook in Suriname
een betrekkelijke zaak. Nie
mand verbaast zich er dan ook
over dat souveniersjagers re
gelmatig de ruïnes en de om
geving plunderen. Aan louche
figuren die de weggesleepte
voorwerpen het land uit smok
kelen en grove winsten maken
heeft Suriname geen gebrek.
Al probeert de overheid daar
een stokje voor te steken via
een officieel verbod histori
sche voorwerpen het land uit
te voeren. Rommelige praktij
ken zijn nu eenmaal moeilijk
in de hand te houden.
Bronnen
Intussen probeert een groepje
vrijwilligers gedreven door het
besef dat de culturele en histo
rische rijkdommen van Suri
name bewaard moeten blijven,
te redden wat te redden valt.
Weekeinden en vrije dagen
worden opgeofferd om opgra
vingswerkzaamheden te ver
richten. Historische werken
worden voortdurend geraad
pleegd om aanknopingspunten
te vinden.
De eerste resultaten van deze
intensieve arbeid zijn nu dui-
bron die door militairen van
delijk merkbaar. Nadat in
1969 een bron was gelocali-
seerd zijn nu twee bronnen
gevonden die uitvoerig ge
schreven staan in het histo
risch werk „Geschiedenis der
kolonie van Suriname, geheel
opnieuw samengesteld door
een gezelschap van geleerde
joodse mannen aldaar".
Rieni da Costa: „Vermoedelijk
zijn dat geneeskrachtige bron
nen. Zekerheid hierover heb
ben wij niet. Monsters van het
water worden in Suriname en
Europa onderzocht. Mochten
de resultaten positief uitvallen
dan zullen wij de bronnen re
guleren en bereikbaar maken
voor de bevolking. Dit zou dan
een onderdeel worden van een
bescheiden opgezet plan om
geheel Joden-Savanne te be
schermen en tot nationaal his
torisch monument te bestem
men. Zonder er een toeristisch
spektakelstuk van te maken".
Voorzichtig wordt aan dit plan
gewerkt Gebrek aan geld is
de voornaamste reden. Maar
daarnaast vormt de geringe
belangstelling van de overheid
voor Joden-Savanne een grote
barricade om de zaken fors
aan te pakken. Bescherming
van cultuurmonumenten staat
in ontwikkelingslanden nu
eenmaal niet bovenaan de
prioriteitenlij st
Niet ontmoedigd door deze be
krompen opvatting werkt het
groepje sterk gemotiveerde
mensen rondom Rieni da Cos
ta rustig door. Graven van
Joodse families en slaven wor
den blootgelegd en gereinigd.
Fundamenten van woonhuizen
zijn al gelokaliseerd. Antieke
borden, vazen, drinkkannen,
suikerpannen en waterketels
die werden opgegraven geven
een globaal beeld van het
hartstochtelijke leven zoals dit
drie eeuwen geleden zich af
speelde in de oudste joodse
gemeenschap op het westelijk
halfrond en in de slavenkam
pen van Suriname. De kaar
senkronen, de kandelaars, de
totarol en de slavenketels in
het museumpje op het terrein
van Joden-Savanne zingen het
hooglied van de diep verbor
gen geheimen onder de humu-
slagen.
Geheimen die misschien het
komplete verhaal zullen vertel
len van de eerste Surinaamse
vrijheidsstrijders, de weggelo
pen slaven, wier beeld bij ve
len nog leeft als geboefte van
het laagste allooi. Maar nog
belangrijker is dat bouwste
nen worden aangedragen voor
het epos van de groei van een
onzeker volk tot een wils
krachtige natie.
Slg. W. Wolf
te 1
de
dwllv
Van een onzer
redacteuren.
lverwege het uitge-
Srgelde, trieste dorp
iroline en het verto
on élite recreatie-oord
■hti(akka Watra zou de
i lairborgen ingang moe-
liggen. In een ontoe-
pii-jnkelijke bosrand.
nder dan een uur ri j-
n n van Surinames
wi ofdstad Paramaribo,
ls het hier niet is,
]n weet ik het niet
per". Roekeloos stapt
jeni da Costa Vlaar-
jngerbroek dwars door
oerassig gebied, soms
ikkend voor harde,
ekelige lianen. In een
moment de ge-
ja.arsde benen hoog op-
hpkkend om een heu-
mljlnest van rood-zwarte
Jrmieten te ontwijken.
vijf minuten moei-
rijjam ploeteren wijst ze
een met bananen- en
hjlmbladeren bedekte
«k. „Aha, daar hebben
p de bron".
Ruïnes van een eertijds monu
mentale synagoge die de oud
ste is op het westelijk hal
frond. Onooglijk marmeren
graven die de rijkdom van
vroeger nog schimmig etale
ren. Eenvoudige bijna verpul
verde, door houtworm aange
taste paaltjes waaronder de
resten rusten van ontelbare
slaven vertellen fragmenta
risch het verhaal van „Joden-
Savanne", waar de uit Portu
gal en Brazilië verdreven jo
den het Jeruzalem van hun
dromen vonden.
Tragiek en vreugde wisselen
elkaar af bij het zien van het
totaal verwaarloosde erfgoed
van de voorvaderen van een
volk dat op zoek is naar een
eigen identiteit Een misplaat
ste tragiek misschien, omdat
wij zo gemakkelijk afstand ne
men van de schaduwplekken
in onze geschiedenis. Niets wil
len wij zo snel mogelijk verge
ten als de ellende uit ons verle
den.
Vreugde overvalt de bezoeker
van Joden-Savhnne omdat hij
weet dat nu de eerste stappen
zijn gedaan om een stuk cul
tuurgoed van Suriname te be
schermen voor nu en voor toe
komstige generaties.
Aan de Stichting Joden-Sa
vanne zal het niet liggen als
de pogingen niet slagen. Nij
vere leden wisten voortdurend
de hulp te krijgen van militai
ren van de troepenmacht die
graag elke poging aanvaarden
om de tropische verveling te
verdrijven en sterke verhalen
te verzamelen voor het thuis-
Jarenlange arbeid heeft tot re
sultaat gehad dat grote ontoe
gankelijke delen van het oer
woud werden weggekapt en
ruim vijfhonderd graven zijn
blootgelegd. Eerder hadden
ironie van het noodlot, NS-
B'ers die tijdens de Tweede
Wereldoorlog in Joden-Savan
ne waren geïnterneerd, als
tijdsverdrijf enkele tientallen
graven onttrokken aan de ver
getelheid.
Systematisch onderzoek in de
daaropvolgende jaren legde de
fundamenten bloot van de sy
nagoge Beracha Ve Salom (Ze
gen en Vrede), rituele slagerij
en, bakkerijen en scholen. Tot
1832, toen een grote brand het
dorp verwoestte, hebben in Jo
den-Savanne ruim 500 planta
ge-eigenaren gewoond die
meer dan veertig plantages en
ongeveer 9000 slaven hielden.
In deze onstuimige periode
werd ook het Cornodpad aan
gelegd, een verdedigingsgordel
die de eigenaren van de plan
tages moest beschermen tegen
aanvallen-van de weggelopen
slaven. Langdurige aanvallen.
Leiden afkomstige dui-
die zich in twintig
ig wist te nestelen in
omstreden sociaal
s trots op de vondst die
van de Neder-
Troepenmacht in Suri-
deed. Een van
twee genees-
die drie
geleden de door de
opgejaagde Portuge-
en duizenden slaven
lichamelijk
verlichten. Geschiede-
geschreven op deze
hectaren grote akker
diep onder de aarde nog1
verborgen ligt van het lief
van de grondleggers-
bloeiende suikerplantages,
van de heroïsche strijd die
uit Afrika geïmporteerde
rkers moesten leveren tegen
onmenselijk bestaan.
Een deel van de ruïnes van de synagoge Beracha Ve Salom is gerestaureerd.
Het geld voor verdere werkzaamheden was toen op.
