„Ik heb
nog
nooit
zoveel
tranen
gezien"
Vliegen op Italië een riskante zaak
Enka-
bedrijfsarts
Kesteloo
■■BOB
Menselijke gevolgen
van bedrijfssluiting
i Dreigende situatie bij de sluiting van Enka in september 1972.
Breda Bijna drie jaar gele
den, in april 1972 sloeg het
nieuws, na een lange tijd van
geruchten, in Breda, toch nog
als een bom in: Enka gaat slui
ten. Binnen een jaar zouden de
170Q werknemers op straat ko
men te staan. Akzo, waartoe
Enka behoort, zag het niet meer
zitten. Er volgde een bedrijfsbe
zetting, de eerste in Nederland,
in september van dat jaar. De
werknemers wisten af te dwin
gen dat het bedrijf bleef door
draaien, zij het met minder per
soneel. Nu werken er welgeteld
1140 man.
De werknemers leken de eerste
dagen na het nieuws verdoofd,
toen kwam de reactie. Verzuim,
moeilijkheden bij het werk. Dr.
A. Kesteloo was er toen en
is nog bedrijfsarts. Bij hem
kwamen ze uithuilen. Hij
schreef een proefschrift over de
gang van zaken: de bedrijfsge
neeskundige aspecten van een
dreigende bedrijfssluiting.
«4
en
Breda Helemaal achteraan
het uitgestrekte Enkaterrein
de portier rijdt met de fiets
or uw auto uit als hij u er-
ar toe brengt zetelt, met
een 9aar verpleegsters, de be-
drijfsarts dr. A. Kesteloo. Niet
meer een van de jongsten,
maakt hij de indruk van een
wat gemoedelijke raadsman: Er
straalt rust van hem uit en
meteen denk je: zo'n man moest
je als huisarts hebben. Die ge
moedelijke rust heeft hij een
paar jaar geleden hard nodig
gehad, toen Enka dreigde te
sluiten. Over de moeilijkheden
van de werknemers toen, die
hem tot een studie aanzetten,
en over zijn werk nu, vertelt hij
ons in zijn werkkamer.
„Het opvallendste bij het hele
verwachtten, de oudere werkne
mers met name, niet of veel
minder emotioneel reageerden
op de ontslagdreiging, dan de
jongeren. Je zou toch zeggen dat
er juist voor die ouderen bij
ontslag weinig mogelijkheden
zijn. Er komt bij dat men bij de
ouderen, die in dit bedrijf de
hele geschiedenis van fusies en
reorganisaties hebben meege
maakt, een opeenhoping van
stress-factoren zou verwachten.
Maar nee, de jongeren reageer
den sterker dan de ouderen. Dat
heeft mij tot de conclusie ge
bracht en die wordt bevestigd
door Amerikaanse onderzoekin
gen, dat de ouderen met de
moeilijkheden hebben leren le
ven. Zij hebben iedere keer
weer de moeilijkheden zelf moe
ten oplossen...en zijn daardoor
stabieler in het leven komen te
staan."
„Je zou er de conclusie uit kun
nen trekken dat de welvaart de
mensen niet harder maakt Nu
is in onze westerse wereld in de
welvaart het welzijn ook ver te
zoeken. Met deze welvaart berei
ken we het welzijn niet De men
sen worden te veeleisend, ook in
de gewone gang van zaken. Als
je je eisen almaar hoger stelt
dan is er ook een grotere kans
dat de reactie, lichamelijk en
geestelijk, heftiger zal zijn bij
een terugval.
Dat hebben we dus zien gebeu
ren bij de jongere werknemers
toen Enka dreigde te sluiten. Zij
hadden moeilijkheden en zij
kwamen bij mij. Gelukkig, want
ik zit hier nu meer dan tien jaar,
waarin ik dag in dag uit op het
spreekuur een stukje van de
legpuzzel heb kunnen aanleg
gen. Als er dan moeilijkheden
zijn bij een werknemer, dan
weet je ook zijn voorgeschiede
nis. Dat hij huwelijksmoeilijkhe
den, of financiële problemen
heeft gehad. Misschien zit de
verhouding met zijn inwonende
ouders niet goed. Kijk, ken je
de voorgeschiedenis dan kun je
ook beter de situatie van het
moment begrijpen. Dan heb je
een kans om samen met de be
drijfspsycholoog of de bedrijf-
saalmoezeruer die is hier in
Gesprek door de tralies met bezetters
het zuiden nog heel belangrijk
te proberen de moeilijkheden
op te lossen.
De arts is in dit soort bedrijven
eigenlijk het middelpunt waar
de draden van alle moeilijkhe
den samenkomen. Maar dat wil
niet zeggen dat de arts degene
is die ze ook kan oplossen. Ik
kan het niet alleen meer. Dat is
onmogelijk. Met oplossen bedoel
ik natuurlijk niet een paar ta
bletjes valium of librium geven.
Daar ben ik een groot tegen
stander van.
Ik zeg altijd tegen de mensen
die bij me komen: jongen, het
oude spreekwoord zegt „Ieder
huis heeft zijn kruis". De moei
lijkheden horen bij het leven.
Dat wil niet zeggen dat je altijd
onder de druk van moeilijkhe
den moet kunnen leven, maar
wel dat je erop bedacht moet
zijn dat het hele leven geen
pretje is. Als die moeilijkheden
zich lichamelijk uiten, zijn ze
misschien te genezen, maar dat
is ook weer zo'n groot woord,
want in de loop van de jaren
zijn -de medische opvattingen
heel anders geworden. Je kunt
niet meer zeggen: geef hem een
pil en hij is overal vanaf. De
omstandigheden waarin de man
leeft en werkt moeten goed zijn.
Dat is ook weer uit ons onder
zoek naar voren gekomen. De
groep werknemers uit de pro
bleemgezinnen heeft het sterkst
gereageerd op de dreigende be
drijfssluiting. Het is ook opval
lend in hoeveel van die gezinnen
er minder valide kinderen zijn.
Uit een ander onderzoek is weer
gebleken dat 59 procent van de
mannen die een minder valide
kind hebben met moeilijkheden
zitten op hun werk. Die r
komen bij mij. Door tachtig pro
cent worden de werkelijke
klachten verpakt in een medisch
jasje. De andere twintig procent
komt alleen maar praten: over
huisvesting, over de zoveelste
zwangerschap van moeder de
vrouw, over ziekte thuis. Voor
die mensen ben je niet alleen
medicus maar ook biechtvader
én sociaal werker.
Nu hebben al die werknemers
natuurlijk ook hun eigen huis
artsen, maar in de loop der
jaren ontstaat er een vertrou
wensband tussen de bedrijfsarts
en de werknemers. Vaak komen
ze met sommige problemen ge
makkelijker bij mij dan bij hun
huisarts. Ik denk bijvoorbeeld
aan moeilijkheden op seksueel
gebied. Dan komen ze bij mij
en zeggen: dokter, ik durf niet
naar mijn huisarts te gaan, mag
ik even met u komen praten.
Dat speelt hier in het zuiden nog
heel sterk. Het is echter dikwijls
zo, dat daarna een briefje van
mij aan de huisarts meteen een
heleboel oplost
Nu we het toch over de huisart
sen hebben, ook die hebben heel
wat te stellen gehad met de
moeilijkheden bij Enka. Het
werd zelfs zo erg dat de colle
ga's spraken van de „Enkazick-
te". In het algemeen kunnen we
rustig stellen dat alle huisartsen
en bedrijfsartsen het trouwens
de laatste tijd drukker hebben
gekregen door de stress waaron
der de mensen leven. Er zijn
veel meer moeilijkheden, zowel
in klein als in groot verband,
dan men wel denkt. Kijk eens
in hoeveel gezinnen er genera
tieconflicten zijn Kijk eens hoe
de confessionalisering invloed
heeft op de gezinnen vooral hier
in het zuiden. We hebben hier
nog mensen die elk weekeind
weer moeilijkheden hebben met
de kinderen die niet mee willen
naar de kerk. Hoe grijpt een
energiecrisis de mensen niet
aan. Neem alleen de benzine
prijs. Die mensen willen in een
autootje rijden en dat gaat dan
plotseling niet meer. Denk eens
aan de narigheid uit de hele
wereld die via radio en t.v. voor
geschoteld wordt. Minder sta
biele figuren zijn daar bijzonder
gevoelig voor.
En het is echt niet alleen de tv.
die zo'n invloed heeft Neem
nou eens de voetbalsport We
hebben hier nogal wat oudere
mensen die geweldig op voetbal
gesteld zijn. Hun enige uitje in
een hele week is het gaan naar
een voetbalwedstrijd. Ik heb
hier al tientallen mensen gehad
die zeggen: ik ga er niet meer
naar toe, want ik voel me zo
geweldig opstandig worden als
ik vanaf mijn plaatsje op de
tribune zie wat er op en rond
het veld gebeurt dat ik gewoon
een soort tiran word.
Vele oudere mensen zeggen te
gen me: ik ben 's avonds soms
gewoon te bang om naar bed te
gaan door al die thrillers en
politiefilms op de televisie. Ge
lukkig zijn er ook goede voor
lichtende programma's zoals die
over het borstkankeronderzoek.
Wist u dat heel veel mensen de
bijscholingscursus voor artsen
van Teleac volgen? Ik geloof
zeker dat er meer zendtijd be
steed moet worden aan gezond
heidsvoorlichting, films, over de
invloed van het roken, over het
belang van goede voeding, over
trimmen. Ik schrik elke keer
weer als ik hier merk welke
fouten er ook door de jongeren
bij de voeding gemaakt worden.
Het is toch te gek dat ongeveer
24 procent van de schoolkinde
ren tussen 10 en 14 jaar een te
hoog cholesterolgehalte ln het
bloed heeft. De gezinnen zijn zo
makkelijk tegenwoordig. In het
weekend is het steeds maar
weer frites en een croquet en-
dan liefst met mayonaise.
Maar terug naar de directe
moeilijkheden door de dreigen
de sluiting. Veel werknemers
werden toen overspannen. Hen
hebben we soms kunnen helpen
met de methode die een Ameri
kaans psychiater in zwang ge
bracht heeft, namelijk de men
sen aan te moedigen en de gele
genheid te geven eens goed af
te reageren. Gewoon tegen de
mensen zeggen als je wilt hui
len, huil dan maar uit Ik heb
nog nooit zoveel tranen gezien
als in die tijd."
GERARD CRONE
ROME Van de 36 vliegvelden, die
in Italië geopend zijn voor de burger
luchtvaart, voldoet er volgens de Ita
liaanse verkeersvliegers maar één aan
alle veiligheidsvoorschriften. Dat is de
luchthaven van de Noorditaliaanse
stad Genua. Aan alle overige 35 velden
mankeert wel het een en ander, of in
het ergste geval mankeert er van alles.
Zes vliegvelden zijn door de verkeers
vliegers veroordeeld als „onverant
woord riskant". Ook de twee vliegvel
den van Rome zijn volgens het jongste
rapport van de bond van Italiaanse
piloten niet voldoende uitgerust met
moderne apparatuur en bieden onvol
doende garanties voor binnenkomende
en vertrekkende vliegtuigen.
Vrijwel tegelijk met de publicatie van
dit jongste vliegersrapport zijn in Rome
twee opmerkelijke besluiten genomen:
de derde landingsbaan op het Romeinse
hoofdvliegveld Fiumicino is voor de
derde keer sinds de opening een jaar
geleden gesloten, en het burger-militaire
vliegveld van Ciampino gaat binnenkort
voor twee maanden dicht.
Die maatregelen zijn genomen om als
nog te trachten de beide landingsbanen
in optimale conditie te brengen. In
luchtvaartkringen in Rome spreekt men
van een ramptoestand, dat uitgerekend
met een super-drukke Pasen in het
vooruitzicht, twee belangrijke landings
banen geblokkeerd worden.
Ciampino, iets ten zuiden van Rome,
vangt vrijwel alle chartervluchten op.
Die zullen nu tussen begin maart en
begin mei ingepast moeten worden op
de luchthaven Fiumicino. "Wij hebben
zelf weinig charters op Ciampino, maar
als alle chartervluchten van dat veld
geweerd worden, betekent dat een over
belasting van Fiumicino en daar mar
cheert het toch al verre van soepel,"
aldus een KLM-woordvoerder. Aan
staande Pasen zal het temeer druk zijn
vanwege de tientallen extra charters
met heilig-jaar-pelgrims.
De geschiedenis met de roemruchte
„derde baan" van Fiumicino is een
komedie. Jaren terug werd besloten dat
de capaciteit van de voornaamste Ro
meinse luchthaven moest worden uitge
breid. Er kwam geld beschikbaar en er
werd gestart met de aanleg van een
nieuwe baan, de derde op de luchtha-
In de loop van vorig jaar werd die baan
met veel vlagvertoon geopend, maar
kort daarna weer gesloten omdat ze
eigenlijk nog niet helemaal klaar was.
Toen de baan weer voor het luchtver
keer werd opengesteld weigerden de
piloten er gebruik van te maken. Vol
gens hen zou de baan nog niet voldoen
de beveiligd zijn. Ook buitenlandse pilo
ten hebben van begin af aan regelmatig
toestemming aan de verkeerstoren ge
vraagd om op een van de twee andere
banen te mogen landen.
Men koos nog liever voor wat extra
rondjes boven de stad om zijn landings
beurt af te wachten, dan de gloednieu
we derde piste te benutten. De grootste
klacht was en is dat het moderne aan-
vliegsysteem niet functioneert De baan
kan dus alleen op „zicht" en niet op de
„instrumenten" worden aangevlogen, en
de meeste piloten bedanken voor die
eer.
Bovendien deugt de asfaltlaag niet hele
maal en kampt een aantal verouderde
brandweerwagens met moeilijk te repa
reren mankementen, zodat ook de
brandbewaking niet is wat ze zijn moet.
„De regering vindt alleen het feit van
de feestelijke opening belangrijk, niet
of zo'n baan daarna functioneert of
niet", aldus de kritiek uit de hoek van
de verkeersvliegers.
De sfeer op de grootste Romeinse lucht
haven is er de laatste tijd toch al niet
beter op geworden, omdat in verband
met reorganisaties onrust heerst bij veel
personeelsleden.
Er wordt momenteel aan gewerkt om
de totale organisatie van het vliegveld
in één semi-staatsonderneming te bren
gen. Dat betekent, dat alle jlersoneel dat
nu nog werkzaam is bij buitenlandse
luchtvaartmaatschappijen bij die nieu
we overkoepelende monopolistische on
derneming zou moeten gaan werken. Er
zijn garanties voor werkgelegenheid, de
salarissen blijven normaal, de vakbon
den steunen de veranderingen omdat er
geen ontslagen zullen vallen, maar veel
personeelsleden voelen er desondanks
weinig voor hun vertrouwde werksfeer
van de ene dag op de andere in te
wisselen voor een nog onbekende en
nieuwe werkgever. Het is daarom verre
van uitgesloten dat het tot prikacties zal
komen, stiptheidsacties of stakingen en
dat zal de chaos binnenkort nog verho
gen.
De Italiaanse verkeersvliegers blijven
inmiddels alarm slaan over de vliegon-
veiligheid. „In de lucht vliegen we met
het modernste materieel, maar op de
grond is het een grote puinhoop," aldus
de vliegers.
De zes ronduit gevaarlijk genoemde
velden zijn kleinere vliegvelden op Sar
dinië en Sicilië en verder de luchtha
vens van Bari en Taranto in het uiterste
zuiden, en de toeristisch druk bevlogen
velden van Florence en Rimini.
FRANS WIJNANDS
Het Romeinse vliegveld Leonardo da Vinei biedt volgena de Italiaanse verkeersvlie
gers ook geen voldoende garanties voor binnenkomende en vertrekkende vliegtuigen.
