Winterse
pelgrimstocht
naar
het
einde
van
de
wereld
Dui
zend
terpen
in het
wijde,
grijze
Friese
land
enTOURage enTOURage enTOURage enTOURage enTOURage enTOURage enTOURage
ONBEKEND MAAR HET BEMINNEN WAARD
MET GLOBETROTTER DOMINICUS
OP VERKENNING IN INDONESIË
CRUISE MET NOREN
HART VAN
BRABANT IN
CELLULOID
VERPAKKING
raak smalle wegen, glad van
je klei. Hopen suikerbieten op
je berm. Weiden, waar alleen
iog schapen lopen. Terpen, die
Erinneren aan de tijd, de eer-
duizend jaar van onze jaar-
uiting, toen al het land van de
friese Noordwesthoek perio-
tiek door de zee werd over-
poeld. Monumentjes ook, die
erinnneren aan rampen: een
issersvloot, die door de golven
jerd verzwolgen, een storm-
loed die vier eeuwen geleden
venveel slachtoffers eiste als
e Zeeuwse ramp.
torpjes op terpen, boerschap
en op terpen, boerderijen op
trpen en vooral veel oude kerk-
js, die zich op vaak flinke bul-
in boven het vlakke land van
leiden en akkers verheffen. Er
jjn nog een kleine duizend ter
en overgebleven. Niet alle zijn
leer goed herkenbaar. Slechts
iikele hebben een respectabele
oogte.
(ie de Friese terpenroute van
t ANWB volgt, maakt uitge
reid kennis met deze overblijf-
ilen van de vroegste bewoning
ngs de Waddenzee. In decem-
jr, op een trieste dag, is het
in tocht waar wel enig doorzet-
ngsvermogen voor nodig is.
iet alle wegen liggen er even
[ooi bij. De troosteloosheid van
ft winterse Friesland krijgt ge-
takkelijk vat op de toerist. Er
echter zoveel interessants te
en, dat niemand spijt zal heb-
»n van het volgen van deze
igeveer 110 kilometer lange
lute. Waar die onder langs de
edijk leidt, bij Wierum en
bddergat, spant alles samen
n een mens, op zo'n korte
tnkere dag in december een
{pressie te bezorgen: bij grijze
•rkjes, het eindeloze grauwe
|k voor de kust met ver weg
jt zilveren lint van de zee en
enig triest monument op de
luin van de dijk. Bij Wierum
1 dec. 1893 17 schepen
fzen zee slechts vier keer-
!n weer 22 vissers vonden
in graf in de golven,
et mannelijk deel van menig
ssergezin daar, in Wierum,
erd toen, ruim 80 jaar geleden,
leens weggevaagd. Zes van de
milie Prins, de jongste 19, de
idste 80 jaar. Vier Hiemstra's,
er Kamstra's en in Modder-
(t wat een toepasselijke
lam even verder, bovenop
dijk ook een gedenkteken
et een Fries opschrift,
ier vond in 1883, op 6 maart,
■n nog grotere ramp plaats: 22
jheepjes met 109 vissers kozen
'fen zee en daarvan keerden 83
jan en 17 vaartuigen niet terug,
rieste herinneringen f in een
ieste wereld. Er zijn er meer.
ie in Metslawier rond de kerk
indelt, ziet daar in de muur
h witte steen met een tekst,
in het Fries van een ramp
rhaalt, waarbij evenveel men-
a in het zeewater omkwamen,
destijds in Zeeland. Dat was
1570 en alleen reeds in de
meente Oost-Dongeradeel ver-
onken toen 1801 mensen.
Ifs deze kerk, die op een terp
lat, bleef niet vrij van binnen-
•ingend water. De vele men-
toevlucht hadden
Het museumkerkje
gezocht, zagen het dertig centi
meter hoog stijgen.
De Friese Terpenroute heeft een
groot aantal hoogtepunten. Dat
zijn natuurlijk de terpen, maar
ook het kerkmuseumpje van Ja
num, het Landbouwmuseum
van Oenkerk, de interessante
stad Dokkum en de Stinspoort
van Waaksens. De zogenaamde
zadeldaktorens markeren meni
ge oude kerk. Het best kan via
Leeuwarden de route worden
opgezocht. Hier en daar zal men
de route even dienen te verla
ten. Er zijn enkele wegomleggin-
gen. Neem daarom een goede
kaart mee.
De tocht gaat door eenzaam
land, met hier en daar een boer
derij, waar het melkvee nu op
stal staat. Ook door akkerbouw
gebied met bij menig landbouw
bedrijf het bordje: uien te koop.
Als je uit de auto stapt, zijn er
opeens de vogels. In de weiden,
achter de zeedijk, fourageren
ook midden in het barre seizoen
wulpen, kievieten en scholek
sters rond en hun geluiden klin
ken de toerist als muziek in de
oren in de winterwereld van
N oord-West-Friesland.
In Janum een grijze vlek
staat een klein kerkje op een
terp. Zonder toren. De grote
klok hangt in de gevel. Dateert
uit 1200. Hier is een museumpje
gevestigd. Bordjes wijzen de
weg. De sleutel kan bij de con
ciërge worden gehaald. In het
gebouwtje met de tegeltjesvloer,
vindt de bezoeker middeleeuws
beeldhouwwerk, grafzerken,
sarcofagen, doopvonten en al
taarstukken.
Om deze terpenroute te kunnen
waarderen, mag u best wat van
de geschiedenis van deze streek
weten, waar de menselijke be
woning misschien zo'n tweedui
zend jaar geleden begon. Een
vijfhonderd jaar vóór Christus
drongen de eerste mensen van
de zandgronden van Drenthe in
de slik- en kwelderwereld van
dit deel van Friesland door en
maakten heuveltjes om daar
op enige tijd te kunnen verblij
ven in dit gebied, dat twee keer
per dag onder water stond. In
de tijd vlak vóór Christus' ge
boorte vestigde de mens er zich
permanent. Tot het jaar duizend
bleef de bouw van terpen nog
doorgaan, overal, waar neder
zettingen, boerderijen of kerken
verrezen. Toen kwamen de eer
ste dijken en werd het opwer
pen van terpen steeds minder
i Het monumentje op de
dijk bij Wierum.
De vissershuisjes van Moddergat.
urgent.
Men bereikt de eerste bordjes
van de Friese Terpenroute, tus
sen Leeuwarden en Stiens. Voor
Leeuwarden linksaf, richting
Stiens en Holwerd. Bij Stiens
ziet u dan de bekende bordjes
langs de weg. We rijden via
kleine dorpjes als Jelsum en
Cornjum. Dan dwars door
Stiens, Finkum, nu en dan uit
zicht op windmolens, die water
plegen te verplaatsen. Aan de
horizon is vaak de strakke
streep van de zeedijk te zien. Na
Finkum is er een wegomlegging,
moet men even de bordjes de
bordjes laten trouwens best
mogelijk, dat alles weer nor
maal is, als u aan deze aantrek
kelijke tocht begint en recht
door rijden, tot een voorrangs-
weg, waarachter zich het dorp
Marrum bevindt. Hier linksaf
richting Ferwerd. Ondertussen
hebt u al heel wat oude kerkjes
en terpen gezien. Door Ferwerd
eerst er langs heen door
het kleine dorpje Hoogebeintum
met de hoogste terp van Fries
land met een kerkje er bovenop
en een weg er over heen (mooi
om te wandelen. Deze terp is
meer dan acht meter boven AP).
Via dorpjes als Genum en Reit-
sum en daar even rechtsaf naar
Janum. Over een heel slechte
weg. Tot het Kerkmuseum
dan terug naar Reitsum. Hier
rechtsaf, richting Dokkum. Via
Lichtaard en Raard. Als u in
Raard richting Foudgum, Brent-
gum en Holwerd kiest, ontdekt
u meteen de bekende routebord
jes weer. Langs Foudgum en'
Brentgum. Tussen Brantgum en
Holwerd staat links van de weg
één van die bijzondere gebouw
tjes, waarvan er nog acht in
Friesland zijn overgebleven.
Een Stinspoort of portgebouw,
vroeger de enige toegang tot
door water omringde adellijke
behuizingen. Er staat nu een
boerderij achter, vroeger de
Sjucksmastate. De Stinsen, de
kastelen van de Friese edelen,
zijn op twee na verdwenen.
Weiden en modder
Via Holwerd, Ternaard, Han-
tum en Hantumhuizen gaat het
verder door weiden en modder,
langs terpen en oude kerkjes. In
Wierum gaat de route vlak langs
de zeedijk. Bij de kerk is par
keerruimte voldoende, via een
trap kan het monumentje op de
dijk worden bereikt en ligt de
Waddenzee aan uw voeten. Ver
der via Nes, Moddergat waar
drie identieke vissershuisjes
naast elkaar staan met in een,
het Fiskerhuske, een museum.
's-Winters gesloten.
Na Paesens weer wat proble
men door een opgebroken weg.
Ik heb de ANWB-bordjes van de
Friese Terpenroute weer opge
pikt, na via Lioesscns en Morra
naar Anjum te zijn gereden. In
Anjum rechtsaf, door het dorp,
langs een molen. Dan ontdekt
men de bekende zeshoekige
bordjes, weer langs een dijk,
over een fotogenieke ophaal
brug let eens op de weiden
hier. Goede kans om wilde gan
zen te zien, door Tinma, langs
een boerschap op een terp, naar
Ee, waar kan worden gekozen
uit twee voortzettingen van de
route, via Dokkum of via Kol-
lum. Ik koos voor Dokkum. Een
stadje, waar het de moeite loont
wat rond te wandelen. Verder
via Damwoude, Rensumogeest,
Roodkerk, door een bosrijke
streek. Vlak voor Oenkerk rijdt
u langs een van de twee nog
bestaande Friese kastelen, Sta-
niastate waarin o.a. een land
bouwmuseum is gevestigd. Dan
Gierkerk, Miedum, Lekkum en
'weer terug naar Leeuwarden.
Bt massa-toerisme, dat als
n bulldozer door de Europe-
vakantielanden davert,
.«ft weinig speelruimte voor
j verstokte ontdekkingsreizi-
•jr overgelaten. Toch zijn ze
nog, de witte vlekken op de
ndkaart, die nog niet onder
j voet zijn gelopen door hor-
is zonzoekers. Als u voor uw
llgende vakantie een verge-
n stek zoekt, waar rust en
jimte nog uit voorraad lever-
lar zijn, kunnen de volgende
)s u wellicht op weg helpen:
talië
t hiel en teen van Italië lie-
ln een tijd lang gevaar het
ach toffer van massatoerisme
worden, want hun onge
bonden stranden waren ont-
ikt door een aantar doorden-
mde reisleiders. Toch heeft
|t toerisme nooit bezit geno-
en van dit bergachtige ge-
ed afgewisseld door verstik-
>ide vlaktes; alleen zijn er
fspreid wat hotels en vakan-
ikomplexen gebouwd. De
verdere ontwikkeling hangt af
van de aanleg van een nieuw
vliegveld. Op het ogenblik is
men daarmee niet verder ge
komen dan de landingsbaan,
ga dus nu, voordat de aan
komsthal er ook staat.
Calabrië is vooral wat land
schap betreft erg spektakulair;
Apulië is vlakker en minder
schilderachtig, maar rijker
aan historische details. Overal
liggen zand- en steentjesstran-
den verlaten in de zon en ste
ken witte middeleeuwse dorp
jes tegen de blauwe lucht af.
Schatten liggen verborgen en
onaangeroerd: Griekse tem
pels, Romeinse amfitheaters,
hele kleine Byzantijnse kerk
jes, Romaanse kathedralen,
mooie haventjes en prachtige
barok-achtige gebouwen. De
ene verrassing na de andere.
Apulië's unieke trulli-land be
dekt een heel landschap met
kegelvormige stenen huisjes
uit prehistorische beschavin
gen.
De kust van Calabrïë met zijn
door de zon verbleekte vissers
dorpjes ligt aan de voet van
een gebergte waarin bossen,
meren en weilanden elkaar af
wisselen. Totdat het vliegveld
wordt geopend zullen geheel
verzorgde vakantiereizen hier
zeldzaam blijven.
Portugal
Een eerste punt van verbazing
in de Tras Os Montes - het
betrekkelijk onbekende noord
oosten van Portugal - is het
aantal bussen dat je blijft te
genkomen, hoe smal en afgele
gen de weg ook is. Het lijkt
wel of geen dorp te dun be
volkt is of te ver buiten de
bewoonde wereld ligt om niet
de een of andere vorm van
openbaar vervoer in stand te
houden. Waar die bussen nu
precies vertrekken en op wat
voor tijden is een heel ander
punt, maar het loont de moeite
eens een avontuurlijke en fas
cinerende vakantie te houden
in dit land zonder je te veel
van reisschema's aan te trek
ken. Behalve een paar ver
spreide „pousadas" (de zeer
goede, overbekende staatsho-
tels) blijft de accommodatie
meestal beperkt tot beschei
den herbergjes en pensions, of
misschien zelfs een kamer bo
ven een café.
Met andere woorden: het is
een gebied dat tot nu toe nog
maar nauwelijks door het mo
derne toerisme is ontdekt. Wat
hier ook de reden voor mag
zijn, in ieder geval is het niet
een gebrek aan spektakulair
landschap. Behalve zee en
zand is alles hier te vinden. Er
zijn uitgestrekte gebieden met
gigantische rotsformaties (die
vaak gebruikt worden om klei
ne granieten huisjes te be
schermen), bergen, geweldige
bossen, enorme vlakten vol
bouwland en tenslotte de
schoonheid van de rivier de
Douro met zijn steile oevers
vol wijnstokken. Uit dit gebied
komt de over de hele wereld
geliefde port.
De grens tussen Portugal en
Spanje wordt hier veelal door
rivieren gevormd, waarlangs
enorme reservoirs zijn ge
bouwd om het water dat beide
landen zo nodig hebben te
kunnen opslaan. Dit biedt
vaak prachtige uitzichten, en
een aantal van de pousadas
aan de Portugese kant zijn
dan ook op slimme plekjes
gebouwd vanwaar vaak adem
benemende scènes zijn te zien.
De meest opmerkelijke is mis
schien wel die bij Miranda do
Douro, hoewel er over te twis
ten valt of diegene bij Canica-
da, een eindje noordelijker,
niet een nog mooier uitzicht
biedt. Als je uiteindelijk weer
naar het westen trekt is dit
misschien geen slecht oord; in
ieder geval is er geen gebrek
aan verlatenheid en geweldig
lekker eten.
Spanje
Het lijkt onmogelijk dat er nog
een Spaanse „costa" zou zijn
die aan de maï s naar vooruit
gang heeft weten te ontsnap-
pene. Het wonder van de Cos
ta de la Luz is dat hij zo lang
geheim is gebleven. Nu is er
echter al verandering in de
lucht aan die winderige kust
van de Straat van Gibraltar
tot aan de rivier de Guadiana,
waar het Portugese Algarve
begint. Maar er is nog tijd om
de horden voor te zijn.
Tussen Tarifa en de buitenwij
ken van Cadiz liggen een aan
tal onovertroffen en nog niet
zo drukke stranden, die door
de Atlantische getijden wor
den schoongespoeld, of soms
zelfs schoongebeukt door no
gal krachtige Atlantische bre
kers. Aan het acht kilometer
lange strand van Zahara stond
vroeger maar één hotel; nu
zijn dat er al drie. Het aan
grenzende Conil de la Fronte
ra is opgebloeid tot een klein
badcentrum.
Voorbij Cadiz kom je in het
sherry-land met hier en daar
wat kleine kustnederzettingen
die opmerkelijkgoede hotels
hebben bij Guentabravia en
Chipiona. Over de rivier de
Guadalquivir ligt het uitge
strekte natuurgebied van de
Coto Donana, een toevluchts
oord voor rustzoekers.
Inlichtingen over deze drie on
bekende vakantiegebieden ge-
Het Italiaans Verkeers Bu
reau, Rokin 52 in Amsterdam,
telefoon 020—249732.
Het Portugees Verkeers Bu
reau, Amstel 24 in Amster
dam, telefoon 02063170.
Het Spaans Verkeers Bureau,
Laan van Meerdervoort 8 in
Den Haag, telefoon
070—465900.
Rusteloze beroepsreiziger J.
Dominieus, de Van Egeraat
van de zeventiger jaren, heeft
een nieuwe aardrijkskundige
scalp aan zijn verzameling toe
gevoegd. In zijn pas versche
nen reisgids over Indonesië
behandelt hij in sneltreinvaart
de toeristische mogelijkheden
in de Gordel van Smaragd.
Verwacht van hem geen litte
raire hoogstanden of fijn gesti
leerd heimweeproza, want
daar is deze doktor te nuchter
voor. Zijn beschrijvinggen zijn
goed gedocumenteerd, exact,
zonder franje en versieringen.
De lezer weet op die manier,
waar hij aan toe is, want Do
minieus is een uiterst betrouw
bare gids, die alleen naar ver
telt over zaken, di< hij met
eigen ogen heeft vaargeno-
men. In zijn reisboe t over In
donesië behandelt h j Singapo
re, Medan op Sui ïatra, het
Tobameer, DjakarU een tocht
dwars door Java, I ah, Kuala
Lumpur in Maleisi' en Bang
kok in Thailand. Foto's en
plattegronden c ampleteren
zijn haastig gecom- -oneerd uit
zicht.
r. A Op reis naar Inde lesië is uit-
De Prambanantempe! ter ere van Sjiwa. Deze tempel. gegeven door j Gottmer in
Jt bij Djokja. Haarlem, prijs 17,50.
Een van de twee luxe cruise-schepen van de Noorse maatschappij Royal Viking
Line, die het komende seizoen met 25 cruises oo het water komt.
De Noorse cruise-maatschap-
pij Royal Viking Line komt in
1975 met 25 cruises in Europe
se wateren. Dit betekent een
verdubbeling ten opzichte van
1974. Alle cruises worden uit
gevoerd door de superluxe
schepen „Royal Viking Star"
en „Royal Viking Sea". Am
sterdam is opgenomen in
twaalf noordelijke cruises, die
de Noord Kaap, Denemarken,
Noorwegen, Zweden, Finland
en Rusland aandoen. In totaal
telt het programma van deze
Noorse maatschappij 115 crui
ses van 14 tot 96 dagen. Alle
reizen zijn uitvoerig beschre
ven in het „Cruise Atlas van
de Royal Viking Line". Hier
vindl men ook de prijzen, de
combinatie mogelijkheden,
gegevens over dc schepen en
de hutindeling. Behalve crui
ses in Europa biedt deze
maatschappij ook reizen naar
Alaska, Canada, Mexico, het
Verre Oosten, Australië en
Nieuw Zeeland. Inlichtingen
bij het Verenigd Cargadoors
Kantoor, Koningsplein in Am
sterdam.
FOTOROUTE
Zwerven met de kamera, staat
boven de inleiding van de fol
der „fotoroüte Hart van Bran-
bant". Deze prima mini-gids is
een uitgave van de Stichting
Ama^eurfotografie, die vol
gens de beproefde methode,
waarmee reeds vele andere fo
toroutes werden verkend, het
hart van Branbant voor de
liefhebber-fotograaf ontsluit.
U vindt in deze folder een
routekaart, achtergrondinfor
matie, een serie fototips, foto's
én een routebeschrijving, die
voert langs boerderijen, ooi-
vaarsnesten, een kasteeltje,
een schoenen- en een visserij-
na, door zandverstuivin-
weidevlakten en langs
stille rivieren. De circa 80 kilo
meter lange route is zowel ge
schikt om per auto als per
fiets te worden afgelegd en in
beide gevallen kan men ook
gedeeltelijk wandelen. Met na
me zijn wandelingen mogelijk
in Woudrichem, Heulden, en
in het vrij toegankelijke na
tuurmonument De Loonse en
Drunense duinen. Voor fiet
sers; er zijn in de folder drie
Til burgle adressen opgeno
men, waar fietsen worden ver
huurd. De folder kan worden
aangevraagd bij de Streek-'
VW „Hart van Brabant".
Spoorlaan 440 in Tilburg en
bij vele plaatselijke VW en
ANWB kuntoren. Ze kosten u
