de man,
zelf
moord
pleegde
iisiiiriiu
Verhaal
van moord,
fraude,
spionage
en nazi-
schatten
mm
IBBBBfiBBafll
mmummmmmmi
ibbbbkbbbbi
'iSIBBMIlMlilBS
MACABER
JUBILEUM
VAN
!aak Schallenberg
ijfentwintig jaar oud
(Van een onzer verslaggevers)
l Haag - Nog nooit is Nederland
in beroering geraakt door een
Dinele gebeurtenis als door de
mocdelijke moord op Frits
lUenberg. De berichtgeving in
aatste weken over kindermoor-
heeft minder emotier losge
ld dan de dood van de voormali-
Djiitser in een vijver aan de
gse Groot Hertoginnelaan. Vij-
wintig jaar geleden, op 14 sep-
ber 1949 om acht uur 's morgens
d het lijk van Frits Schallenberg
tonden, oorover in het water dat
plaatse maar dertig centimeter
Was. „Zelfmoord" zei de Haag-
wlitie enkele dagen later. Velen
dat niet geloven. Dagenlang
Ichenen in de kranten grote arti-
Het inmiddels verdwenen
kagsch agblad" leverde enig
fctwerk af door de zaak Schallen-
1 uit te pluizen in vijfentwinti-
leveringen als feuilleton te pu
tten. Het waren verhalen over
»rden,fraudes, nazi-schatten, ont-
chtingen en spionage, zelfs een
handenzijnde staatsgreep in Ne-
lahd werd vermeld. De Haagse
tie fungeerde als Kop van Jut.
gedrag van het korps werd als
«trouwbaar, onjuist en fraudu-
bestempeld. Het onderzoek
de doodsoorzaak van Frits
allenberg werd na lang aandrin-
heropend. Maar ook toen kwam
Haagse politie niet verder dan
conclusie: zelfmoord. De twijfels
pas na maanden gaven de
nten het op. Ook nu, na vijfen-
ntig jaar, is de vraag niet beant-
N. Een macaber zilveren jubi-
hy Wie pleegde de „zelfmoord"
Schallenberg?
5 schallenberg was zijn geboor-
kna Duitsland ontvlucht tijdens de
omst van Hitler. In de Haagse
Heinstraat opende hij met een
'Pftgnon een sportwinkeltje en
loiteerde enkele tennisbanen. In
oorlog was hij bij de Feldgendar-
i»"in Utrecht en had waardevol
■Berricht voor de illegaliteit. Na
owrijding werd hij tipgever voor
Haagse politie, omdat hij van
V duistere zaken op de hoogte
het lijk van Frits Schallenberg
'4*eptember werd gevonden was
Hjjeerste instantie nog niets aan
hand. De affaire kwam aan het
Ch toen de Haagse politie vier
later werd opgebeld met de
eling dat Frits Schallenberg
ïrmoord. Het politieapparaat
"b in werking en het stoffelijk
riéhot van de man die verdron-
Vas, werd opgegraven. De
patholoog-anatoom dr. Hulst
rr*htte de sectie maar constateer-
dat Frits Schallenberg was ver-
W»n.
lwCjfel was echter gezaaid. Plot
ss beseften velen, dat Frits
^Henberg zich met velerlei duis-
fraktijken had beziggehouden,
"ykutsiand onder de naam Frie-
guur in een miljoenenhandel van
door de Duitse bezetters gestolen
effecten. Hij werd al spoedig in ver
band gebracht met de verdwenen
Mucke-miljoenen.
Zowel Mucke als Schallenberg wa
ren ver voor de Duitse inval naar
Nederland getrokken. Mucke had tij
dens de oorlog bij een Duits inkoop
bureau in Utrecht gewerkt, maar
verdween in 1944 naar Italië waar
hij zich aansloot bij een groep parti
zanen. Zijn vermogen was echter in
Utrecht achtergebleven. Het kapitaal
zou in handen zijn gekomen van
duistere figuren, die jaren na de
oorlog wilden proberen de sieraden
en effecten te gelde te maken. Frits
Schallenberg speelde daarbij een rol.
Via een kennis uit de illegaliteit, ene
„ome Ko", 'n Utrechtse garagehou
der, werd hij benaderd over een
grote partij zwarte effecten. Enkele
effecten werden als monster aange
boden.
Nadat Frits Schallenberg de effecten
had onderzocht nam hij contact op
met de rijksrecherche. Hij was im
mers tipgever. Met de rijksrecherche
werd een ingenieuze val opgezet
voor de bezitters van de effecten. De
afspraak was gemaakt voor dinsdag
morgen 14 september. Ome Ko, de
garagehouder met een zeer dubieuze
reputatie, zou Schallenberg op de
voorafgaande avond bellen of de
transactie door zou gaan. Schallen
berg wachtte die avond op het tele
foontje. Het kwam niet.
Tegen half een ging hij naar bed.
Om kwart voor één stond hij echter
weer op. Zijn huisgenoten hoorden
hem de straat opgaan. Vanuit zijn
woning wandelde Schallenberg naar
de Zoutmanstraat. Daar kwam hij
bij de Van Speykstraat twee meisjes
tegen van de tennisbaan. „Jullie zijn
nog laat aan de boemel", heeft hij
opgewekt gezegd. Het waren zijn
laatste woorden.
De politie kwam met het onderzoek
niet verder dan deze gegevens. Men
concludeerde zelfmoord, zonder
meer. De journalisten gingen echter
door. Via de affaire Mucke kwam
men op de proppen met het ontslag
van de Haagse burgemeester Visser
vlak na de oorlog. De burgemeester
zou met Mucke bevriend zijn ge
weest. Alle geruchtmakende zaken
van de bevrijdingsdagen passeerden
de revue. De NSB-rechercheurs
Leemhuis en Viëtor, de Velser affai
re. de zaak Menten, het England-
spiel. Veel verder kwamen de kran
ten ook niet De politie hield de
mond dicht. Op 5 oktober kwam
echter een vreemd verzoek van de
Haagse procureur-generaal mr. J.
Versteeg. Hij vroeg hangende het
onderzoek geen publicaties meer aan
de zaak Schallenberg te wijden. Met
veel tegenzin werd aan dit verzoek
voldaan.
Drie maanden later, op 5 januari,
werd het stilzwijgen verbroken.
Schallenberg zou zich met de effec
ten iets wijs hebben laten maken en
hij had zelfmoord gepleegd. Redenen
die de politie daarvoor aanvoerde,
De vijver aan de Groot Herto-
ginnelaan in Den Haag. Aan de
oever bij de bosjes werd het lijk
van Frits Schallenberg gevon
den.
waren: de man zou levensmoe zijn
geweest, hij zou snelwerkend ver
gif hebben gevraagd en hij kampte
met financiële en gezinsmoeilijkhe
den. De journalisten waren met de
verklaring niet tevreden. De avond
voor zijn dood had Frits Schallen
berg nog een nieuwe band om zijn
fiets gelegd. Hij had afspraken voor
de volgende dag gemaakt En dan
was er nog het feit dat de journalis
ten niet wilden geloven dat een be
hoorlijk corpulent persoon zich in
dertig centimeter water kon verdrin
ken.
De kranten begonnen zelf met gede
gen onderzoekingen. Nadat de pogin
gen om via „achtergronden" aan de
daders te komen mislukten, ging
men over tot rechtstreeks spoorzoe
ken. Drie kranten vonden drie spo
ren en onafhankelijk van elkaar
leidden die drie sporen naar hetzelf-'
de punt: meneer X, bewoner van een
pand aan de Groot Hertoginnelaan
dichtbij de vijver. Een man die één
van de kopstukken was van een
spionage-organisatie opgezet door ui
terst rechtse illegalen.
Het Haagsch Dagblad vond zo'n
spoor. Men werd gebeld door een
kleermaker met de informatie dat
Schallenberg door iemand uit Ut
recht was opgebeld op 13 september.
Hij verbrak het gesprek door te zeg
gen dat hij naar een afspraak moest.
Een afspraak met...meneer X.
Het Haagsch Dagblad maakte een
'interview met meneer X en deze zei
op de dag van de dood van Schallen
berg in het ziekenhuis te hebben
gelegen. De krant informeerde later
bij het ziekenhuis en ontdekte dat
meneer X had gelogen. Letterlijk
werd meneer X met naam en toe
naam in de krant genoemd. Nooit
heeft hij daarop gereageerd of zijn
beklag gedaan.
De Volkskrant lichtte de doopceel
van de Belg Pierre Sweerts. Deze
figuur was in België ter dood veroor
deeld wegens voor de Duitsers ge
pleegde spionage. Tijdens het uit
spreken van het doodvonnis zat
Sweerts in de Amsterdamse gevan
genis omdat de politie in zijn woning
68 valse paspoorten had gevonden.
Die paspoorten waren gedrukt bij
een Haagse drukkerij. De directeur
daarvan was in particuliere dienst
van... meneer X.
De Vlam, een weekblad, ging ook op
pad en onthulde het bestaan van een
Haagse groep samenzweerders met
de naam „De Landsknechten". Deze
extremistische groep wilde een
staatsgreep plegen vanwege het slap
pe regeringsbeleid in Indonesië. Het
sein daartoe was het doodschieten
van P.v.d.A.-voorzitter Koos Vor-
rink. Het spoor van De Vlam leidde
via de groep extremisten naar het
pand aan de Groot Hertoginnelaan,
weer naar meneer X.
De politie deed niets met al deze
aanwijzingen. Meneer X werd nim
mer gehoord. Procureur-generaal
Versteeg zei: De pers kan mij niet
dwingen bepaalde mensen te horen."
Meneer X woonde nog enkele jaren
in Den Haag en verhuisde toen naar
een villadorp. De Belg Pierre
Sweerts werd aan de Belgische justi
tie uitgeleverd, die nog altijd een
doodvonnis had klaarliggen. De spio
nagedienst van meneer X werd over
igens in 1952 opgerold, maar hijzelf
bleef daarbij buiten schot. In dat
jaar kwam de hele zaak Schallen
berg in behandeling in de vaste com
missie voor privaat- en strafrecht
van de Tweede Kamer. Men conclu
deerde toen dat een onderzoek geen
zin meer had omdat alle sporen al
waren uitgewist.
In 1970 kwam de affaire Frits Schal
lenberg opnieuw in het nieuws. Er'
werd onthuld, dat een poging was
gedaan de Nederlandse staat veertig
miljoen door de neus te boren. Met
„besmette effecten" was getracht or
ders te betalen bij Nederlandse
scheepswerven. De aangeboden aan
delen waren afkomstig van aan jo
den en andere Nederlanders in de
oorlogsjaren ontnomen bezittingen.
De effecten waren echter waarde
loos. Na de oorlog werd in Neder
land een bureau Effectenregistratie
opgericht waar alle effecten moesten
worden aangeboden. De staat onder-,
zocht of de aanbieders ook de eige
naren waren. In 1952 slootdie effec
tenregistratie.
Tijdens een interpellatie in de Twee
de Kamer verklaarde de toenmalige
minister Witteveen naar aanleiding
van de openbaring van de pogingn
bij scheepswerven, dat er nog voor
ongeveer 200 miljoen aan vooroor
logse effecten in omloop was.
De zaak Schallenberg zou een onder
deel van het gerommel in die effec
ten geweest zijn. Nieuwe gezichts
punten kwamen ook in 1970 niet
boven water. De zaak Schallenberjf
is gesloten, definitief. Wie de Haagse
•Politie thans belt hierover, krijgt te-
horen: „De zaak is gesloten en ver
jaard." Andere personen die vijfen
twintig jaar geleden een relatie met
Schallenberg onderhielden bewaren
een diep stilzwijgen of zijn inmiddels,
overleden.
Buurtbewoners van Schallenberg:
.Mevrouw Schallenberg heeft nog
vele jaren hier gewoond, met haar
dochter en zoon. De zoon is in een
inrichting gegaan, de dochter woont
nog ergens in Den Haag. Mevrouw
Schallenberg wilde nooit over de
dood van haar man praten. Wel viel
ons op, dat zij nimmer in financiële
moeilijkheden is geraakt. Het sport
winkeltje liep uiterst slecht Wij heb
ben het idee, dat zij van de groep
die haar man vermoordde zwijggeld
heeft gekregen. Namen van de
buurtbewoners mogen niet in de
krant. De buurt zegt: „Nee. dat niet,
misschien wordt er gedacht dat ik
er meer van weet Dat is veel te
gevaarlijk. Ook nu nog, na vijfen
twintig jaar".
WIM BUIJTEWEG
Foto's: Simon Smit
Het pand waar het gezin Schallenberg woonde; het winkeltje staat thans leeg.
