LEGO-
LAND
GROEIEND
VRAAG
NAAR
PACEMAKERS
HARTAFWIJKINGEN T j |l
STRESS LEIDT TOT 11
Met electrische autootjes rijden kinderen door de verkeerstuin van Lego-
land, tussen de Deense vakwerkhuisjes door.
Een stukje Amsterdam in Legoland: grachtenhuizen in de bekende nopjes
stenen.
"1 DEENS PRETPARK MET
NOPJES,
TIENDUIZENDEN
NOPJES
BILLUND - Na een dag wan
delen rijden en vliegen en
schommelen door Legoland be
ginnen zij een beetje voor je
ogen te dansen. Al die Legonop
pen. De ontwerpers van het
park hebben geen moment ver
geten, dat het om een project
ging van de miniatuursteengi
gant. Een arm op de leuning
van het treintje laat in het vel
een afdruk van een nop achter,
met de merknaam in spiegel
beeld. Een blik hemelwaarts
tijdens het diner in het restau
rant leert, dat het plafond is
samengesteld uit noppen, dui
zenden noppen.
De Dam-fotograaf, toch wel wat ge
wend, keek even vreemd op toen hij.
dit gezelschap in zijn zoeker ontwaarde.
Alsof de komplete bezetting van een
nieuwe jeugd TV-serie zich op Neder
lands bekendste plein liet vereeuwigen.
Wij zullen u meteen maar uit de droom
helpen. Het Koninklijk Paleis op de
achtergrond staat in Madurodam, dat
op 1 april - echt waar - zijn poorten
opent. Het wonderlijke gezelschap
vormt de nieuwste aanvulling op het
Lego assortiment: speciale elementen
waarmee de menselijke figuur zijn intre
de doet in dit oneindig veelzijdige
speelgoed.
Nee, de Christiansens hebben
niet verzuimd te zorgen de sleu
tel van het Legosucces op elke
vierkante meter pretzand aan te
brengen. Maar eerlijk is eerlijk,
was het Legoconcem een open
n.v. geweest, dan had het Lego
land nooit bestaan. Dan hadden
gretige aandeelhouders wel ge
zorgd dat de winsten van het
speelgoedstaatje in hun zakken
vloeiden.
Juist omdat het bedrijf nog
steeds in de vernuftige handen
is van de familie Christiansen,
is de wereld verrijkt met dit
lollandje, waar het hele gezin
een dag kan vertoeven.
Legoland draait niet met winst;
directeur Holger Henriksen:
„Het streven is om precies quit
te te draaien. Maar dat valt niet
mee. Wehebben veel personeel
in dienst en het park is maar
vijf maanden per jaar open. De
voortdurende investeringen ko
men er vaak niet uit. Ook niet
door de bijna 1 miljoen bezoe
kers, die we per jaar hebben."
Een aardigheidje dus van de
goedaardige economische reu
zen Christiansen.
Al schonk hij de wereld Lego
land, de inwoners van Billund
mogen ook niet mopperen. Ten
eerste vinden de meesten hun
boterham in de fabricage van
de bouwsteentjes, daarnaast wil
de directeur (er is al een 'straat
naar de Legofamilie genoemd)
de knip nog wel eens opentrek
ken. Zo staat vlak bij Legoland
en de Legofabrieken een cultu
reel centrum van een paar mil
joen, geschonken door....juist!
Het idee voor Legoland werd
een jaar of acht terug geboren.
Bezoekers van de fabriek ston
den altijd het langst stil bij de
modellenafdeling, waar alle mo
gelijkheden van de steentjes verderop
worden uitgeprobeerd. "Waar- tjes. „Maak
om geen permanente expositie
van die huizen, vliegtuigen, en
boten," dachten de Jutlanders.-
Het idee sloeg aan. Maar men
had snel in de gaten, dat het
miniatuurstaatje meer te bieden
moest hebben dan kijkgenot,
wilde men de mensen met hon
derdduizenden naar Billund ha
len. Dus kwam er een safari
park, en verkeersschool, een....-
Nou ja, van alles en nog wat om
pa, en moe en de kinderen de
hele dag te laten hobbelen, vlie
gen, draaien en lachen.
Door de lucht met Lego-copters
op tijgerjacht in beknopte jeeps,
kijken naar de uit de bekende
Lego-steentjes opgetrokken mi
niaturen van huizen, vliegvelden
en havens. Legoland is een uit
vinding van de verlichte speel
goed-despoot Godtfred Chris
tiansen. Opgezet als een Deens
Madurodam-met-noppen is het
uitgegroeid tot een van Europa's
grootste plezierparken.
Bij de ingang struikelt men
eerst over de Legomodellen.
Daar ligt bij voorbeeld Cape
Canaveral voor dwergen. Een
Saturnusraket staat lanceer-
klaar. En die Deense haven,
waarin geen detail is overgesla
gen. Kranen, overslagplaatsen
voor kolen, een scheepswerf,
passagiersschepen, alles is er.
Hoofdmoot van het minilandje
vormen de gebouwen uit Dene
marken en andere Europese
landen.
Het Deense koninklijke paleis
bij voorbeeld is een enorme
trekpleister. Of dat stukje Hol
land, waarvoor de modelbou
wers speciaal zijn afgereisd
naar ons waterlandje, om alles
tot in de pietepeuterigste onder
delen te kunnen nabouwen. He
renhuizen uit Amsterdam, de
Magere Brug, een stukje Hol
lands polderlandschap met slui
zen (er is zelfs gedacht aan het
verschil in waterniveau), koeien
en natuurlijk handelmerk num-
mero één: molens. Vooral de
modellen, verzekert Holger Hen
riksen wel drie keer, is gebruik
gemaakt van de normale Lego
steentjes. De fabriek heeft voor
de expositie geen één afwijkend
maatje gegoten.
Na 20 minuten wandelen door
het heuvelachtige Madurodam
met noppen, worden de kinde
ren ongeduldig. Dus gaat het
de wildwaterboo-
;n Rijnreis", ver
meldt de folder schreeuwerig.
De vergelijking is wel wat boud,
maar feit blijft dat de scheepjes
door het snelstromende water
worden voortgestuwd. Vaders
zeggen dat het te gevaarlijk is
voor hun zoontje van vijf om
alleen in zo'n bootje te zitten, zij
zullen wel even meegaan. Een
smoes, want pappa wil zelf eens
varen. Kleine Olav krijgt de
kans niet eens om het stuurrad
vast te pakken, dat houdt pa
zelf vast.
De Legocopters, sissende wen
telwieken, die een flinke misse-
Een stukje wildwest is er ook, met een imitatie van de beroemde
presidentenrots in Dakota. Uit duizenden steentjes gapen Washington, Lincoln,
Jefferson en Roosevelt je aan.
lijkheid veroorzaken, zijn in
trek bij de dames. Ook hier
wordt weer als alibi een kind
mee de lucht ingetrokken.
De verkeersschool is dan echt
helemaal voor de kinderen. Met
kleine electrische autootjes, ver
grote modellen van de in de
speelgoedwinkels voorradige
miniaturen, leren de kinderen
hoe zich in het verkeer te gedra
gen. Stoplichten, verkeersbor
den en de gebiedende stem van;
een politieman vanuit een ver
keerstoren houden de kinderen
op het rechte pas en leiden hen
na 20 minuten naar een heus
Legoland-rijbewijs, dat door de
hele familie bekeken móet wor--
den.
Dan de hoek om, om het wild
west-stadje Legoredo op te zoe-,
ken. Gelukkig zijn Godfrid
Christiansen en de zijnen zo
slim geweest om hier het ge
bruik van het bouwsteentje ach
terwege te laten. Alleen de to
tempalen in het indianenkamp
zijn van plastic, voor de rest is
alles authentiek en enorm goed"
nagemaakt. Een verroeste kraan
aan de muur van het Hotel lekt,
dat soort belangrijke details. -.
Bij een beroemd vervoersbe
drijf uit het Wilde Westen kun
je een ponyritje maken door de
groene Deense prairie, in het
kantoor van de stadskrant is het
mogelijk om vriend en vijand af
te laten drukken op een „ge
zocht, dood of levend".
Echt gezellig wordt het in de
saloon, waar rondborstige Kate,
je een pittige Deense „gammel-
dans" serveert aan de ruwhou
ten tap. De kinderen zijn onder
tussen bevangen door de goud
koorts. Legoredo heeft namelijk
een heuse goudmijn. Een witte
kratermolen voert zand, water
en goudkorrels door een trog
heen. Kinderen zeven de „goud
korrels" eruit. De grote truc
komt, als zij die korrels bij
Cowboy Sven inleveren. Die
gooit ze in een of andere antieke,
machine, die er een gouden'
munt van slaat. Tenminste, dat
geloven de kinderen* heilig.
Glimmend van blijdschap ne
men zij hun eigen munt in ont-':.
vangst, verbaasd over het won-
der.- 'I
Wat biedt Legoland dan ïiogn
meer? Een poppentheater, datJ
de hele dag voorstellingen geeft,
en een expositie van, prachtige,
ouderwetse poppen.
Legoland geeft de
ger veel. Een hele
er onder de pannen,
van de ontwerpers, i
sen er actief kunnen recreëren,
is wel wat overdreven. De mees
te Legolandzaken beleef je pas
sief, laat je gewoon over je
heengaan.' Het is een bezoek
echter beslist waard. Alleen de
kans is niet gering, dat na een
dag in het speel- en pretpark de
nachtelijke droom verandert in
een nachtmerrie door het ver
schijnen van noppen, duizenden
en duizenden noppen,
GERRIT MOLLEMA
Witte jas en stofkap zijn verplicht bij Cordis Europa in Roden, waar een
pacemaker pas de fabriek verlaat, als hij tenminste negenmaal is gecontro
leerd op mogelijke fabricagefouten.
In 1968 werd Cordis Europa
opgericht en het kwam in
1970 naar Roden. Een jaar later
w-as het bedrijf in productie zij
het dat het aantal werknemers
bescheiden was.
Op dit ogenblik werken er zo'n
250 mensen en de bedoeling van
de Amerikaanse hoofddirectie is
dit aantal binnen enkele jaren
dit te laten groeien tot 400 en
de fabriek in die tussentijd te
vergroten. (Met dit laatste is
dien reeds bezig). In Miami is
er echter bij gezegd dat de per
soneelsuitbreiding wel afhanke
lijk is van de Nederlandse ar
beidsomstandigheden en -ver
houdingen.
Uit de groei van de afgelopen
jaren en de toekomstplannen
daarover blijkt hoezeer de
vraag naar pacemakers en
Kunstnieren is toegenomen. Bij
Cordis wordt er van uitgegaan
dat in Westerse geciviliseerde
landen elk jaar 50 tot 60 mensen
per miljoen inwoners een hart-
stimulator krijgen. En wat de
markt voor kunstnieren betreft:
statistici hebben becijferd dat
er in West-Europa een miljoen
behandelingen per jaar plaats
hebben, waarbij in het oog moet
worden gehouden de omstandig
heid dat een patiënt wekelijks
twee keer behandeld moet wor
den.
Bij Cordis Europa is opgemerkt
dat naar mate de welvaartscur
ve van een land stijgt, het aantal
potentiële patiënten voor, zeg
maar een pacemaker, eveneens
toeneemt. Dat houdt niet zozeer
verband met de veronderstelling
dat in zo'n geval meer mensen
dagelijks onder een grotere
spanning zouden komen te ver
keren, als wel met de omstan
digheid dat in dat geval de ge
zondheidszorg intensiever wordt
en er meer adequate „oplossin
gen" voorhanden komen. In ar
me landstreken is een pacema
ker, in kosten variërend van
1.500 tot 4.000, een onbetaal
bare luxe. In Nederland is een
dergelijk apparaatje in het zie
kenfondspakket opgenomen. En
hetzelfde is het geval bij de
kunstnieren (de door Cordis
Corporation samen met Dow
Chemical ontwikkelde kunstnier
kost all-in ongeveer 80,- en is
geschikt voor eenmalig gebruik.
Iemand, die moet leven met een
kunstnier „gebruikt" er weke
lijks twee).
Een andere omstandigheid is de
sterktekansconcurrentie, een
mooi woord voor het feit dat
mensen niet meer overlijden
aan ziekten, die vroeger als „do
delijk" bekend stonden, met an
dere woorden, de kans dat men
sen een hartafwijking krijgen
wordt groter met als gevolg dat
de industrie, die apparatuur
vervaardigt, die bij deze afwijk
ingen gebruikt wordt, een steeds
grotere afzetmarkt voor zich
ziet opdoemen. Vandaar dat
Cordis Corporation op een gege
ven ogenblik zocht naar een
produktiemogelijkheid op het
Europese vasteland, die met na
me de EEG-markt zou kunnen
bedienen.
Het werd uiteindelijk Roden in
Drenthe.
Verzekeringen
De vestiging van Cordis Europa
in Nederland was onderhevig
aan een drie. criteria: Er heerst
hier een stabiel politiek- en ar
beidsklimaat; ons land staat zo
wel in medisch als in medisch-
wetensehappelijk opzicht als
„solide" te boek en Cordis Cor
poration kon voor zijn Europese
vestiging in het Noorden des
lands belangrijke investerings
subsidies verwerven.
Tot nu toe heeft de Rodense
vestiging aan de verwachtingen
van de Amerikanen beant
woord. De resultaten zijn niet
mis: vanaf de oprichting in 1968
is de omzet vertienvoudigd. De
verwachtingen voor de naaste
toekomst zijn eveneens hoog ge
spannen, mede door voorgeno
men uitbreiding in de produk-
tieprogramma's. Uiteraard
houdt men er rekening mee dat
voor verschillende produkten in
sommige afzetgebieden een ze
kere stabilisatie zal intreden,
Een pacemaker. Er bestaan verscheidene uitvoeringen.
Het prototype, dat een vast aantal slagen produceert wordt
nog maar in tien pet. van de gevallen ingeplant. Er zijn
nu ook pacemakers die veel gedifferentieerder zijn wat
betreft hun stimulatiemogelijkheden. Soms fungeren enkel
ze enkel als „hulpje".
omdat men er bijvoorbeeld te
gen die tijd in is geslaagd de
levensduur van een pacemaker
(thans variërend van 24 tot 40
maanden) belangrijk te verlen
gen. Want met name uit de me
dische wereld wordt sterk aan
gedrongen op pacemakers, die
langer meegaan, omdat het im
planteren voor de patiënt toch
altijd weer een zeer emotionele
zaak is. Het gezegde „je loopt
met je leven in de hand" is niet
voor ruets zo bekend. Verder
richt het research-werk zich op
hartsti mulatoren, waarvan de
functie „geprogrammeerd" kan
worden al naar gelang de veran
derde behoeften van de patiënt
vaker dan strikt noodzakelijk in
Zonder snoertje en elec
trode is het fraai gemo
delleerd, onschuldig uit
ziend doosje, dat zwaar
der is dan je op het eerste
gezicht vermoedt: 140
gram. Nader bekeken
blijkt het een instrument
te zijn waar veel mensen
hun leven aan danken.
Het is een pacemaker
(hartstimulator), die, ver
bonden met de hartspier,
het hart bijstand verleent
wanneer dat nodig is.
In Nederland bevinden
zich drie fabrieken, die
pacemakers maken. Een
er. van is Cordis Europa
n.v. in het Drentse Roden,
een dochteronderneming
van Cordis Corporation
in Miami (Florida) waar
1400 man werken. Er wor
den in Roden NIET AL
LEEN pacemakers ge
maakt maar ook kunst-
nieren en hartcatheders,
waarmee in ziekenhuizen
afwijkingen in de bloed
vaten worden opge
spoord. Een onzer redac
teuren nam een kijkje in
het Rodense bedrijf.
een ziekenhuis behoeft te wor
den opgenomen, omdat de intra
murale gezondheidszorg wat be
treft het kostenaspect verhou
dingsgewijs zeer zwaar op het
totaal drukt Om bij een patiënt
met een kunstnier te blijven:
een dergelijke patiënt kost een
ziekenfonds of een particuliere
ziektekostenverzekering jaar
lijks 40.000,-- waarbij het be
drag dat aan kunstnieren be
taald rfioet worden rond de
10.000,-- schommelt. De rest is
ziekenhuiskosten. Vandaar het
streven een kunstnierpatiënt
self-supporting te maken, zodat
hij de vereiste handelingen thuis
kan verrichten, waardoor de
kosten gedrukt worden.
Stress
Bij Cordis Europa gelooft men
dat op korte termijn de vraag
naar hartstimulatoren en kunst
nieren zal blijven stijgen, niet
alleen omdat de stress waaron
der steeds meer mensen in de
moderne samenleving moeten
werken wellicht nog zal toene
men, maar ook omdat de diag
nostiek verruimd wordt. Daar
naast zijn er tal van landen die
- aldus een woordvoerder van
het bedrijf - „nog op de markt
moeten komen", omdat zij ver
geleken met de westerse gezond
heidszorg nog een geweldige
achterstand moeten inlopen.
