Verkade
albums
DOORBRAAK
NAAR
NATUURLIEFDE
EN KASTEELEN
Goud voor een album
III. DORPEN
KOEKFABRIEK
ZORGDE
VOOR
UNIEKE
RECLAME
II. STEDEN AAN DE RIVIEREN
Griendflora (J. Voerman jr.) uit „Onze groote rivieren"
Na een aantal voorlopers met „allegaartjes" begon de
koekfabriek Verkade in Zaandam in 1906 aan haar serie
nu beroemde en sinds kort voor veel geld gezochte
natuuralbums. Toen verscheen het eerste album met
tekst van Jac. P. Thijsse en met kleurenplaatjes, waar
voor in de loop van vele jaren kunstenaars als J.
Voerman jr., L. W. R. Wenckebach en H. Rol honderden
prachtige aquarellen getekend hebben. Na „Lente",
„Zomer", „Herfst" en „Winter" verschenen albums over
landschappen: „Blonde duinen", „Bonte wei", „Naarder-
meer", „Bos en Hei", „De Zuiderzee", „De Vecht", „De
IJssel", „Friesland".
Er volgde een rustperiode van bijna tien jaar, waarna
afwisselend Thijsse en andere, vaak meer gespeciali
seerde schrijvers, onderwerpen behandelden zoals aqua
ria, terraria, cactussen, kamerplanten, maar waarbij
ook de ecologie weer aan haar trekken kwam met
albums over levensgemeenschappen in de vrije natuur.
Het laatste album, waarvoor Thijsse de tekst schreef,
is nooit als zodanig verschenen. Toen brak de Tweede
Wereldoorlog uit. Als boek is „Vogelzang" nu niet met
losse plaatjes, maar met foto's geïllustreerd, in 1965
door Verkade uitgegeven ter gelegenheid van de hon-
derste geboortedag van de man, aan wie niet alleen
de Zaanse koekfabriek, maar het hele Nederlandse volk
zoveel dank verschuldigd is.
Vele duizenden van deze albums zijn jarenlang in tal
van Nederlandse gezinnen bewaard, maar lang niet
overal naar behoren gewaardeerd. Een antiquariaat als
Gijsbers en Van Loon in Arnhem had ze kort geleden
nog bij honderden in het magazijn liggen. ,„Zo'n album
als „Cactussen" kon je voor een rijksdaalder nog niet
aan de straatstenen kwijt", zegt medefirmant Gijsbers.
„Maar nu is men in bepaalde kringen bereid om hoge
prijzen te betalen, vooral voor de oudere uitgaven. Ik
weet echt niet, wat dat voor soort mensen zijn, maar
ik weet wel, dat die boeken onbehoorlijk duur zijn
geworden. Misschien moet je denken aan de categorie
kopers, die nooit naar titel, schrijver of inhoud vraagt,
maar die alleen grote, dikke boeken koopt".
Een herdruk zit er volgens de heer Gijsbers niet in,
gezien de hoge reproduktiekosten van de kleurenplaat
jes. Een herdruk beïnvloedt trouwens meestal nauwe
lijks de bibliofiele waarde van een origineel boek. Een
historisch boek over Gelre uit 1653 kost nog altijd zo'n
2000, hoewel de herdruk voor 160,-- te koop is.
„Eerder gaat de antiquarische prijs nog omhoog door
de aandacht, die een boek via herdruk krijgt".
ressen, zoo oud en jong, in het be
lang van verbreiding van kennis on
der hen en het aankweken van liefde
voor alles wat groeit en bloeit in
onze zoo mooie natuur".
Het is, alsof je Fop I. Brouwer voor
de radio hoort. En wat zegt Fop I.
Brouwer (die toen nog geboren
moest worden) over het initiatief van
destijds? „Die albums zijn natuurlijk
hier en daar uit de tijd, maar het
is frappant om te zien hoeveel prin
cipiële uitspraken, die er in gedaan
zijn, ook nu nog gelden. Ja, natuur
lijk heb ik als jongen de plaatjes
gespaard. Ik heb er veel dierbare
herinneringen aan en ook heb ik er
later veel uit geleerd. Zo'n album als
„Paddenstoelen" bijvoorbeeld, dat
gaf veel exacte voorlichting. Je had
nog niet veel lectuur in die tijd."
Jan P. van Blijdenstijn (71). Amster
dams schoolmeester en de grote
gangmaker van de natuurstudie bin
nen de landelijke organisatie van
natuurvrienden het Nivon schrijver
ook van het boek „Natuurleven in
Nederland"): „die albums zijn nog
steeds voor deze tijd geschreven. Ik
herken er mijn oud-leraar Jac. P.
Thijsse in. Als jongen spaarde ik zelf
de plaatjes en toen ik bij het lager
onderwijs kwam liet ik de kinderen
de plaatjes meebrengen voor de al
bums, die Verkade aan de scholen
beschikbaar stelde. De meesten ver
zamelden ze zelf ook en de school
leek soms wel een ruilbeurs. Ik ben
door Thijsse op het spoor van de
veldbiologie gezet en ik denk, dat dit
bij menig ander door middel van die
albums net zo is gegaan. Thijsse was
met Heimans de rest van Nederland
twee generaties voor en daarom zijn
die albums nog altijd goed. Zo'n
boek als „De Bloemen en haar
Vrienden", dat was eigenlijk de eer
ste stap naar wat we nu ecologie
noemen. Het komt me altijd van pas,
wanneer ik nog eens een lezing
Over datzelfde album vol bloemen
en insecten zegt dr. Dick Hillenius
(47):„dat is nog steeds het enige po
pulaire boek dat er bestaat over de
samenhang op dit stukje natuurter
rein. Zelf ben ik niet door Thijsse
op het spoor gezet, de natuurliefde
zat er bij ons thuis al in. maar ik
heb wel als jongen die boeken gevre-
Tamme kastanje uit „Waar wij wonen"
ten en ik ken zelfs hele teksten van
buiten. Vooral die van Thijsse waren
goed, maar ik ben toch dankbaar dat
ik het hele rijtje bezit. Zo'n boek als
van Portielje, over Artisdieren. is erg
waardevol en dat geldt zelfs de niet
direct-biologische in de serie, zoals
„Hans de Torenkraai". Je las die
albums als een jongensboek. Vooral
Thijsse verstond de kunst om je met
de hoofdfiguur, de ontdekker zelf,
mee te laten leven".
Het waren vooral de gewone school
kinderen, wie via koeketende moe
ders en tantes door Thijsse c.s. de
ogen geopend werden. Een van de
oudste albums in de serie ging over
het Naardermeer, bedreigd door
vuilstorting en als gevolg van akties
de grondslag van de particuliere Na
tuurbescherming in Nederland, na
dat het door een stel Amsterdamse
notabelen was aangekocht. In die
tijd moet het gebeurd zijn, dat een
groepje Amsterdammers, voor wie
elke watervogel een „drijfsijssie"
was. met enige opwinding keken
naar een merkwaardige zwarte eend
met witte bles, die in een gracht
zwom. Totdat een klein jongetje hen
uit de droom hielp. „Dat is een
meerkoet", zei hij, „dat heb ik net
gezien in het Naardermeer-album".
Tumarehitekt en plantkundige C.
Sipkes (78) in Rockanje: „dat was
een verschrikkelijk aardige serie en
we waren er fel op, om haar com
pleet te krijgen. Ik mis er nu wel
een paar, want je leent er wel eens
eentje uit.... natuurlijk doen sommi
ge boeken nu hier en daar een beetje
ouderwets aan. Maar juist omdat
wat toen vaak nog vrij algemeen
was, nu soms heel zeldzaam is ge
worden, hebben die albums nog aan
waarde gewonnen. Ik ben er abso
luut van overtuigd dat de populari
teit van de natuurbescherming in
onze dagen voor minstens de helft
aan de Verkade-albums te danken is.
Jammer, dat Verkade er niet meer
mee door kon gaan. Weet u, hoe
Voerman de plaatjes tekende? Hij
heeft ook voor ons op Voome een
serie beschermde planten uitgebeeld.
Je stuurde hem een plant in een
kluitje onkruid en dan tekende hij
die thuis naar de natuur na". De
nestor van onze natuurontdekkers-
en - beschrijvers en tevens Spitsber
gen-reiziger Jan P. Strijbos in
Heemstede, 83 jaar oud: „Ik heb nog
altijd het grootste respect voor wat
Verkade door die albums gedaan
heeft en daar heeft Thijsse dapper
aan meegeholpen. Het was uniek en
ze zijn nog steeds goud waard. Ik
weet nog heel goed, dat het eerste
album „Lente" uitkwam in 1906 en
dat wij onze ouders presten om Ver
kade-koek te eten. Het was een
openbaring voor ons. We hadden een
jongensnatuurclub en we spaarden
en ruilden allemaal. Die plaatjes
hebben onze hele jeugd begeleid. Zij
beeldden het paradijs van mijn
jeugd uit, dat nu verloren is. Ik heb
mijn jongensjaren gesleten in de dui
nen en het is hier nog mooi. maar
het verval is duidelijk en dat geldt
helaas voor heel veel plaatsen op de
wereld. Als ik in de Franse Camar-
que terugkom na zoveel jaren, dan
is dat een desillusie. Zo ging het ook,
toen ik na jaren het grote vogelmeer
op de grens van Hongarije en Oos
tenrijk terugzag. Ik wil zelfs niet
meer naar Spitsbergen, want daar
boren ze nu olie".
ADRIAAN BUTER
Dr. Jac. p. Thijsse (1865-1945)
was, samen met de vroeg ge
storven Eli Heimans, de grote
popularisator van de natuurlief
de in Nederland. Hij schreef de
teksten voor de achttien Verka
de-albums.
door Thijsse zijn geschreven. Er
schijnen mensen te zijn, die honderd
gulden willen neertellen voor een
album, dat je een paar jaar geleden
nog voor een gulden of vijf kon
kopen. Het is plotseling een rage
geworden om de Verkade-albums
kompleet te krijgen.
Verkade - familie van de Benediktij-
ner monnik, kunstschilder en schrij
ver Dom Verkade - is eigenlijk al
voor het contact met Thijsse begon
nen albums op de markt te brengen,
waarvoor men de plaatjes kon „spa
ren" door de artikelen van deze fir
ma te kopen. „Verkade's plaatjes-al
bum" heetten die boeken, met op de
omslag een kleurige heraut of een
schone in Zaanse klederdracht Bij
korte Nederlandse teksten kon je
dan de in Duitsland gedrukte plaat
jes verzamelen, die een veelheid van
zaken tot onderwerp hadden. Een
bladzijde was bijvoorbeeld gewijd
aan „woudvogels" of aan „visvang
st", maar er waren ook onderwerpen
zoals „Chinese gebouwen" of „Voer
tuigen uit vreemde landen". En. ge
zien de Duitse afkomst, was het on
vermijdelijk dat veel aandacht werd
besteed aan jacht en militaire unifor
men. maar ook aan de door Duitse
verzamelaars (gebroeders Grimm en
anderen) klassiek geworden sprook
jes. Er kwam zelfs een apart gedruk
te tekstbijlage in de handel met
sprookjes en verhalen.
Dit was het voorspel. De heren Ver
kade wilden later iets meer eigens,
iets meer Nederlands brengen. Een
particuliere relatie met 'de Larense
kunstschilder Voerman en de be
kendheid, die Heimans en Thijsse
door hun natuurboekjes genoten, la
gen ten grondslag aan de brief,
waarop Thijsse aanvankelijk zo
spontaan afwijzend reageerde. Het
was toch een heel nette brief. De
heren Verkade nodigden de natuur-
schrijver uit, hen te helpen „in ons
streven om het geld, dat wij nu
eenmaal moeten uitgeven om aan
onze producten bekendheid te geven,
die voor den bloei onzer zaken nodig
is. nuttig te besteden, ten bate van
eene brede schare van lezers en leze-
„Dat doe ik vast niet" zo reageerde
Jac. P. Thijsse op een verzoek van
de koek- en beschuitfabriek Verka
de te Zaandam om de teksten te
schrijven voor een serie albums
over de natuur, waarvoor de plaat
jes al koek en beschuit etend door
de Verkade-klanten verzameld dien
den te worden. Vele duizenden Ne
derlanders zijn nog altijd de latere
eredoctor Thijsse dankbaar, dat hij
op zijn aanvankelijke weigering om
„voor de reclame" te schrijven te
ruggekomen is. Niet alleen in musea
en openbare bibliotheken, maar ook
bij tal van particulieren staan de
Verkade-albums nu in lange rij te
getuigen van de reclame, die Thijsse
dan toch maar heeft willen maken.
Niet in de eerste plaats voor koek
en beschuit, maar wel voor de ken
nis der natuur, die hij al eerder met
zijn vriend Heimans in populaire
boekjes had uitgedragen. Die boek
jes zijn sinds lang uitverkocht en de
echte liefhebber prijst zich geluk
kig, wanneer hij bij een antiqua
riaat een exemplaar van „Hei en
Dennen", „Van Vlinders, Bloemen
en Vogels", „In sloot en Plas" of
„Door het Rietland" op de kop kan
tikken. Daar is dan meestal geen
kinderachtig bedrag mee gemoeid.
Maar nog veel gekkere prijzen wor
den sinds kort betaald voor de Ver
kade-albums, waarvan de meeste
Wiel bij Schoonrewoerd
