d
mm
L 19741
v aM/U i 1
Kasteeljuweel te Galers in de Cantal.
De Fransman is geen globetrotter. Hij reist niet zo
j heel veel, cd komt daar de laatste paar jaar door
het moderne verkeer wat kentering in. En dat is
ook wel te begrijpen. De Fransman hoeft er niet'
uit. In zijn land heeft hij van alles. Bergen 's zomers
'om te klauteren en bergen 's winters om te skieën.
Stranden in overvloed. En hij hoeft er ook niet uit
om lekker te eten en goed te drinken. Vlees hebben
j ze niet in Italië, zegt de Fransman. De Chianti moge
I een dragelijke wijn zijn, maar haalt niet bij de
Bordeaux en de Beaujolais. En daar komt ook nog
bij, dat hij met zijn Frans overal in Frankrijk
terecht kan. De Fransman is geen talenkenner. Niet
pmdat hij er te dom voor is, 'maar te lui.
Er is een stuk .in Frankrijk, dat de Fransman in
het algemeen gesproken niet zo goed kent. De
puitenlander kent het nog minder. Dat is de Auverg-
ne. De Fransman kent de Auvergnat beter dan de
Auvergne. Van die Auvergnats zijn er een heleboel
j in Parijs. Bijna allemaal naar de hoofdstad geëmi-
AI greerd, omdat ze in de Auvergne geen vet konden
W soppen en naar Parijs kwamen, net zoals de Breton-
n hers, om er een paar stuivers meer te verdienen.
- Of hij er ook niet-materieel op vooruit is gegaan
is een tweede. In de bergen van de Auvergne kon
hij zijn neus in de frisse wind steken en zijn longen
j uitzetten met pure lucht, terwijl hij in Parijs een
zakdoek voor zijn neus moet houden
Wat is dat voor een streek, de Auvergne en wat
is dat voor een man, de Auvergnat?
De Auvergne is het warme hart van Frankrijk. In
de letterlijke zin van het woord. Miljoenen en
miljoenen jaren geleden niet alleen warm, maar
zelfs gloeiend heet. Onze aarde, in wording, heeft
i er gespookt van heb ik jou daar. In de Aveyron.
staat een vulcanologisch centrum, uniek in Europa,
waar een beminnelijke conservator U over die
i erupties alles zal vertellen, wat U er van wil weten.
Hij zal U stenen laten zien, waarvan de leeftijd niet
op miljoenen jaren valt te schatten. Hij zal U, piet
graagte, naar microscopen brengen, waaronder tot
'op een dikte van één driehonderdste millimeter
afgeschuurde doorsneden liggen van stenen, met
I zóveel kleuren, dat je er niet op uitgekeken raakt.
Voor iedere geoloog een luilekkerland. Roken, zoals
de Vesuvius of \nuur schieten, zoals de Stromboli,
t doen al die uitgewerkte vulcanen niet meer. Wat
IJsland kort geleden is gebeurd, valt in de
i Auvergne niet te vrezen, al weet men nooit, wie van
al die vulkanen over een paar miljoen jaar uit zijn
winterslaap zal ontwaken. De natuur blijft grillig.
De mensen, die in de winter naar de Auvergne gaan
om er te skieën, behoeven niet bang te zijn, dat
de sneeuw door de kraterwarmte van de ene op
de andere dag zal gaan smelten. Tot en met mei
hggen de toppen van veel kraters nog behoorlijk
onder de sneeuw, al is het geen eeuwige sneeuw
en gletsjerijs zoals in de Alphen of de Pyreneeën.
Zó hoog reiken de toppen niet, die gaan tot onge-
veer 2.000 meter.
'Het berglandschap is prachtig, de gorges zijn diep,
de wegen goed, maar met veel haarspeldbochten.
Fotografisch, met kleuren, een paradijs. Men komt,
op die bergwegen, nog al wat kudden schapen en
koeien tegen, koeien van een speciaal ras, goed
gehoornd, bruin van huid. Want de Auvergne is
overwegend agrarisch met vooral de bekende kaas-
producten. Iedereen kent de Cantal en de Bleu
dAuvergne, die nóg beter smaken'ter plaatse. De
landwijnen, weinig geëxporteerd, passen er uitste
kend bij.
Dat betekent dus dat de Auvergnat, in de bergen,
een boer is. Er is ook wel industrie Michelin heeft
zijn hoofdkwartier in Clermont Ferrand, de
hoofdstad maar de hoofdzaak blijft landbouw
en veeteelt
De Auvergne voorziet Frankrijk ruimschoots van
vlees, vlees van kwaliteit. De bergboer in de Auverg
ne is wat aan de stugge kant, ietwat wantrouwend,
zoals iedere boer, die geïsoleerd leeft. Men moet wel
even aankloppen en maar niet zo een-twee-drie zijn
erf oplopen. Hij is bovendien aan de zuinige kant.
Een \Tek, zeggen ze in Parijs, maar weten ze veel
in Parijs, dat laag neerkijkt op iedere Fransman,
die geen geboren en getogen Parijzenaar is. Een
duitenpletter is de Auvergnat niet, maar hij let op
zijn geld en heeft geen gat in zijn hand. Een beetje
weggedrukt in het hart van Frankrijk, ietwat buiten
de grote verkeerswegen, is hij lang bij de rest van
Frankrijk ten achter gebleven. Gehecht aan traditie,
wat men bij voorbeeld hier en daar in de kastelen
kan zien. Sommige kasteelheren slapen nog met hun
vrouw in het hemelbed met dichte gordijnen aan
voor-, zij- en achterkant. Van die kastelen zijn er
zat in de Auvergne: 200 in getal, waarvan alleen
al 90 in de Cantal.
DONKERE RUIMTE
Een bergboerderij, eenmaal gebouwd van steen,
blijft er lang staan en is één geworden met de
bergen. Daar komen de mot en de houtworm niet
in. Komt men er binnen, dan moet men net als in
een kathedraal wennen aan de donkerte. Het woon
vertrek is groot, de muren zijn dik net als die
van de kastelen de ramen klein. Een houten
beschot scheidt het woonvertrek van de stal. Er
hangt een lucht van mensen, van beesten en van
melk en kaasproducten. Voor warmte zorgt een
grote open haard, gestookt met houtblokken, want
hout is er in overvloed. Aan weerskanten van het
haard\njur twee zware banken. Die zijn voor de
Wijdse vergezichten in de Cantal, met vaak een
blik op een fraai kasteel aan de rand van een
monumentaal bos.
oudjes, want die hebben hard gewerkt, hun rust
dubbel en dwars verdiend en daar in de Auvergne
denken de kinderen er niet aan vader of moeder
naar de volière van een bejaardenhuis te sturen.
De twee banken dienen ook nog voor het bewaren
van het zout, kurkdroog bij de haard. Aan de zolder
de hammen en het spek van het varken. Bij de
ingang en de haard is de vloer van steen, in het
midden van houten planken, bijgeveegd met de
bezem. De bedden als alkoven in de muur, afgeslo
ten met dubbele gordijnen, overdag half open, 's
nachts dicht, 's Avonds, voor het slapen gaan, trekt
de boer zijn klompen of laarzen uit, zet die bij de
kist onder het bed, waar het linnengoed in is
geborgen, de kist dient als opstap en zo klautert
de boer in bed, waar hij nooit zijn ogen dicht zal
doen alvorens zich bij het ingebouwde wijwaterbak
je te hebben bekruist. Hij is goed katholiek. Protes
tanten in de Auvergne zijn dun gezaaid. Ofschoon
er in de grote en kleine bergstromen water zat is,
is de boer er zuinig mee. Boeren van de oude
stempel wassen zich, heeft men ons in alle ernst
verteld, éénmaal nl. voor het huwelijk. En voor de
tweede maal worden ze gewassen alvorens naar het
kerkhof te worden gereden.
Wat niet belet, dat hij van een ijzersterke gezond
heid is en dat valt hem aan te zien: niet groot van
stuk, zelden blond, meestal roodharig, een goed
gebit, vierkante kin, krachtige neus, grote en dikke
wenkbrauwen. Ziek is hij weinig, de dokter wordt
bij gewone onregelmatigheden zo veel mogelijk
gemeden, want anders mocht hij van zijn visites
wel eens een gewoonte maken. Longontsteking,
bronchitis, mazelen, roodvonk, kinkhoest, dysente
rie, nemen hun normale verloop en gaan vanzelf
wel over. En is er een ongeneselijke ziekte, dan kan
de dokter daar toch niets tegen doen.
De kinderen dat is een probleem in de Auvergne.
Niet dat de ouders niet van hun kinderen houden.
Verre van dat! Maar er zijn er doorgaans veel
de pil rolt moeilijk tegen de bergen op en het
bedrijf is maar klein: twintig hectare door de mand.
Zóveel monden open houden op zó weinig grónd,
dat kan niet. De groot geworden kinderen gaan naar
de stad met comfort en gaan de ouders dood, dan
blijft de oudste op het erf achter.
CLERMONT FERRAND
De grote stad, het dichtstbij, is Clermont-Ferrand,
waarvan de naam een paar maal genoemd is in het
grote face face televisiedebat tussen Giscard en
Mitterrand. Giscard sloeg zich op de borst en zei:
in de industriestad Clermont-Ferrand heb ik meer
stemmen dan jij. Dat is ook zo en op het eerste
gezicht nog al wonderlijk. Want bij Michelin in
Clermont werken 30.000 arbeiders en hoe komt het,
dat Giscard daar meer aanhangers heeft dan Mitter
rand?
Giscard heet niet alleen Giscard, maar voluit Gis
card d'Estaing. Estaing is een stadje in de Auverg
ne, waar Giscard burgemeester is en waar zijn
voorgeslacht een groot buitengoed heeft gekocht. De
mensen van de Auvergne kennen hém dus goed.
Dat is één. Van die 20.000 Michehn-arbeiders is lang
niet iedereen lid van de socialistische of communis
tische partij. Michelin recruteert een deel van zijn
arbeiders uit de verre omtrek, 60, 80, 100 kilome
ter ver weg. Wie 's morgens om vijf uur bij de eerste
ploeg begint, moet om drie uur in de nacht kant
en klaar staan, want dan rijdt in zijn dorp de car
van Michelin voor. Honderd kilometer heen en als
de werktijd 's middags om één uur is afgelopen
honderd kilometer terug. Middageten. Werken op
het eigen lapje grond van twee of drie ha. Avonde
ten. En meteen naar bed, want om twee uur in de
nacht loopt de wekker weer af. Geen tijd voor een
krant, geen tijd voor een boek, geen tijd voor een
tikkeltje cultuur. Hij verdient niet slecht, maar leven
doet hij niet. Dat is twee. Mitterrand zei: het
ontbreekt in het algemeen gesproken de arbeider
aan „le temps de vivre". De bijbel zegt het anders:
wat baat het de mens, of hij alle schatten der aarde
gewint en schade lijdt aan zijn onsterfelijke ziel
KALE JONKERS
En dan zijn er, behalve de landbouw, de veeteelt
en de industrie, ook nog de kastelen in de Auvergne,
want om die kastelen was het begonnen tijdens een
reis van twintig journalisten op uitnodiging van het
Bureau du Tourisme. Het aantal kraters zal wel
ongeveer gelijk opwegen tegen het aantal kastelen.
Wat moet daar in die kastelen uit de dertiende,
veertiende en vijftiende eeuw onbarmhartig zijn
gevochten tussen de feodale heren. Daar heeft zich
nog heel wat meer afgespeeld dan in onze eigen
vaderlandse geschiedenis met Jan van Schaffelaar
en Kenau Simons Hasselaar. Ze braken eikaars
kastelen tot op de grond toe af en keelden de
seigneurs tegelijk met hun valets. En ze werden
weer herbouwd, die kastelen, nóg ongenaakbaarder,
en nóg veel hogere bergtoppen. Het nageslacht, de
overheid in de eerste plaats, is er niet zuinig op
geweest. Veel van die kastelen zijn ruïnes geworden
of dreigen het te worden. Sommige eigenaars met
erfelijke titels zijn schatrijk gebleven of in de loop
der tijden schatrijk geworden en hebben hun bezit
kunnen conserveren. De werkelijke noblesse, de
adeldom van de geest, heeft er juwelen
In Estaing, een dromerig Auvergne-plaatsje,
lijkt de tijd stil te staan.
van beschaving in verzameld, zeldzame boeken,
kostbare documenten, archiefstukken, die haast in
geen enkele bibliotheek meer te vinden zijn, meube
len, schilderijen, gobelins, sieraden van onschatbare
Maar er zijn onder die kasteelheren ook kale jon
kers met veel opgepoetst koper op tafel, tinnen
borden of kandelaars aan de muren en die de
hemel danken, als er toeristen komen en souvenirs
mee naar huis nemen. Hun onderhoudskosten zijn
zó astronomisch hoog geworden, dat ze een deel van
hun historisch bezit moeten laten verwaarlozen. Wie
geld genoeg heeft woont twee zomermaanden in zijn
kasteel en trekt 's winters naar het warme zuiden'
aan deze of gene kant van het IJzeren Gordijn. Wie
dat niet kan woont het hele jaar door in zijn kasteel,
lijdt er 's winters kou en trekt krom van de
reumatiek door tocht en vocht. Het wapen van de
atoomenergie kost Frankrijk miljarden. Over de'
oceanen varen de Gaulle's peperdure atoomduikbo-
ten vanwege het prestige, maar voor het behoud
van historische monumenten in de Auvergne heeft
Culturele Zaken in Parijs zo goed als geen geld.
De lezer kan voor komende jaren in zijn vakantie
twee dingen doen. Hij kan naar de Middellandse
Zee gaan. waar de vervuiling geleidelijk zó toe
neemt, dat men nauwelijks meer in open water
durft zwemmen. Hij kan ook naar een minder
bekende streek als de Auvergne gaan. Hij zal er
gelukkig geen hotelpaleizen vinden zoals bij Nico
of Cannes. De hotels in de Auvergne zijn nog niét
hypermodern en er zal in de toekomst nog méér
gemoderniseerd moeten worden. Ze zijn er hard aan
bezig. Wij sliepen er in de maand mei in kamers
van 30 tot 40 frank per nacht inclusief het gewone
Franse ontbijt: een eenvoudige kamer met uitsté
kend proper bed, douche boven de badkuip en een
bidet, maar op de kamer geen eigen telefoon, radio
of tv. Beneden een ruime hal voor wie het gemis
van televisie geen vakantie is. De maanden juli en
augustus zijn als regel vol geboekt, de september
maand is in de Auvergne de mooiste en de rustigste.
Eén ding ver gele de toerist niet mee te nemen: zijn
werphengel, want forellen zwemmen in de meren
en bergstromen zat. Wie zich wil laten voorlichten
met brochures, folders, dag- en weeklochten, kan
zich rechtstreeks wenden tot het Commissariat du
Tourisme. 8 Avenue de l'Opèra iii Parijs, tel. 073-
9934, waar men hem ruimschoots zal voorzien van
brochures, folders, circuits, dag- en weeklochten,
niet alleen in het Frans, maar ook in het Duits en
zelfs in het Nederlands. (Nog juist voor het posten
van deze brief ontvingen wij het laatste nummer
(mei 1974) van de Touring Club de France, speciaal
in zwart-wit en kleuren geheel gewijd aan de Au
vergne).
Van een vakantie in de Auvergne of in het aangren
zende Avevron zal niemand spijt hebben
L. J. KLEIJN.
