—Mozambique
loopt gevaar
tweede Vietnam
te worden
es
NIEUWE RAGE OOST-EUROPA: METRO'S BOUWEN
!44
Ij Frelimo alleen
H in Noorden
I oppermachtig
LUii iy i
WOENSDAG 22 MEI 1974
LEIDSE COURANT
PAGINA 7
DE LAATSTE KOLONIËN IN AFRIKA EN
OVERZICHT VAN DE DIVERSE KOLONIËN EN LANDEN MET BLANKE MINDERHEIDSREG
netnummej
LONDEN - De toenemende invloed van het
Frelimo, de bevrijdingsorganisatie van Mo
zambique, is de fundamentele oorzaak van
de opstand in Portugal. De ontevredenheid in
Portugal zelf had men misschien nog heel
lang in toom kunnen houden. In Angola is de
bevrijdingsbeweging in drieën gedeeld en de
grotere sterkste van de drie, de MPLA, lijdt onder
ernstige interne twisten. Mede daarom kon
den de Portugezen daar enige successen be
halen. In Guinee-Bissau is de strijd voor
Portugal niet zo best verlopen, maar daar
gaat het om een klein en betrekkelijk onbe-
r langrijk landje. In Mozambique evenwel is
h vanat 19 de kracht van het Frelimo toegenomen.
vens steen*
"haards'efi Te8en aPril van ïaar had het leëer 3116
ii2 uur. vechtlust verloren; de verhouding kerk en staat was
fzeer verslechterd, en de reputatie van Portugal in
siachtbanï de wereld had flinke deuken opgelopen. Hoe meer
broodkast. het Frelimo vorderde, des te barbaarser werden da
sn^Te?.'1oul vergeldingsacties. Toen daar berichten over uitlekten
en het Frelimo nog meer steun uit de wereld kreeg,
kwam er plotseling een einde aan de bereidheid van
ih. api het leger om nog door te gaan met deze niet te win-
1 nen oorlog.
Nie,j nieuw® Portugese regering kan nu kiezen tussen
van "is drie dingen: een wapenstilstand gevolgd door politie*
iftelijk
(Door pater Adrian Hastings. Pater Hastings is de
Britse katholieke geestelijke die vorig jaar juli een
rapport publiceerde over het bloedbad bij Wiriyamu)
Ts'y.soX]
1,50 in do
EN
ITJE
i
ke activiteiten, die vroeg of laat tot onafhankelijk
heid zouden kunnen leiden, zonder met het Frelimo
te onderhandelen; wapenstilstand met daaraan ver
bonden directe onderhandelingen over onafhankelijk
heid en tenslotte voortzetting van de oorlog.
De junta heeft aanvankelijk voor de eerste mogelijk
heid gekozen. Dat bracht haar in een uiterst moeilij
ke positie. Want waarom zou het Frelimo zich bij de
eerste mogelijkheid neerleggen? Tien jaar is er ge
vochten voor volledige onafhankelijkheid en het is
niet mogelijk daarmee op te houden nu zijn positie
sterker dan ooit is. Zonder wapenstilstand moet Por-
tugal de oorlog voortzetten en zoiets zou de publieke
opinie binnen een paar maanden onmogelijk maken.
In de afgelopen weken is wanhopig gezocht naar al
ternatieven. Wanhopig, omdat de meerderheid van
de blanke bevolking een machtsovername door het
Frelimo vreest. Van de negen miljoen inwoners van
Mozambique zijn er slechts 250.000 blank; 97 pet is
zwart. Ongeveer driekwart van de blanke bevolking
woont in twee steden: Lourenco Marques en Bedra.
Lourenco Marques met zijn 100.000 blanken, ligt in
het uiterste puntje van het land en is een wereld op
zichzelf. De blanken zijn er aan de macht. In Beira
hebben ze ook wel het een en ander in de melk te
brokkelen, maar overal elders is hun invloed nihil.
De situatie is zo. dat in Mozambique geen enkele po
Deze kaart geeft een overzicht van de laatste koloniën In Afrika en Azië, alsmede de staten met een blanke minderheidsregering. De in de kaart getekende strijd
gebieden zijn voor een deel vast in handen van de onafhankelijkheidsbeweging. In de Portugese koloniën wonen totaal zestien miljoen mensen en er zijn naar
schatting 12000 verzetsstrijders tegen het Portugese leger in actie. In Portugees Guinee riepen de bevrijdingsbewegingen de republiek Guinee-Bissau uit, wuartoe
zij ook de Kaap Verdlsche eilanden rekenen (280.000 Inwoners). Op de overige Portugese eilanden wonen 360.000 mensen. Rhodesië Is een Britse kolonie waar
een blanke minderheid eenzijdig een republiek van maakte, hetgeen door Engeland niet wordt erkend. Spanje en Frankrijk bezitten in Afrika kleine koloniën.
litieke beweging stand kan houden zonder de steun
van een groot aantal Afrikanen, maar buiten het
Frelimo heeft geen enkele beweging zich ooit in een
dergelijke steun kunnen verheugen. De andere be
vrijdingsbeweging de COREMO, die zich destijds
van het Fremilo afscheidde heeft nauwelijks een
achterban.
De laatste tijd is de GUMO, een onlangs opgerichte
inter-raciale groepering, ir het nieuws. Maar de
GUMO mist een duidelijke opzet én de tijd om zich
daaraan te wijden. Het is een middenklassegroepe
ring en de Afrikaanse middenklasse is gewoon te
klein om enige gewicht in de schaal te leggen.
Achter deze en andere nieuwe groeperingen, duikt
meer en meer dezelfde naam op: die van een zaken
man in Beira, Jorge Jadim. Als er iemand is, die
het Frelimo kan weerhouden om Mozambique te re
geren dan is dat Jadim. Hij is een man met vele ge
zichten en hij heeft vele troeven in zijn hand. Het is
opvallend dat hij, ondanks zijn lange carrière ten tij
de van Salazar, steeds "aker genoemd wordt als
„man van het midden"; een man die zich niet met
de blanke extremisten of met de progressieven iden
tificeert, maar die een betrouwbare, inter-raciale en
niet-communistische politiek nastreeft. Jadim heeft
zich goed gerealiseerd, dat een duidelijke, door blan
ken gedomineerde partij internationaal zeker niet
genoeg geaccepteerd zou worden om de buitenlandse
steun te verkrijgen die voor een niet-Frelimorege-
ring nodig is.
In de komende maanden zal Jadim waarschijnlijk
naar voren treden, als alternatief voor het Frelimo,
als een soort Diem van zuidelijk Mozambique. Het is
niet waarschijnlijk dat men zal proberen de noorde
lijke binnenlanden aan het Frelimo te ontworstelen.
Anderzijds is (het Frelimo tezeer verspreid en niet in
staat een onmiddellijke militaire aanval op het verre
zuiden uit te voeren. Onder deze omstandigheden is
het gevaar voor een scheiding groot. Een oplossing
als in Vietnam en een uitzichtloze voortzetting van
de oorlog behoren niet tot de onmogelijkheden. Het
is echter dan de vraag waar de scheidslijn zou ko
men. Als het gaat, zoals vooraanstaande belangheb
benden hopen, zal er in het zuiden een „multi-ra*
ciaal" establishment ontstaan onder leiding van Ja
dim, met de instemming van Lissabon en met de
Zambesi als noordgrens, Het energieproject Cabora
Bassa zou dan beschermd zijn evenals Rhodesië's
spoorwegverbinding met de kust.
Als aan de andere kant de regering in Lissabon ra-
dikaal genoeg ls te erkennen dat het Frelimo de eni
ge ware vertegenwoordiging ls van het overgrote
deel van de bevolking van Mozambique, zowel die in
het zuiden als die in het noorden, dan zal zij tot on
derhandelen moeten overgaan. De zuidelijke blankt-
kolondsten kunnen hun hoop op het behoud van de
Zambesivallei wel vergeten. Zelfs Beira zou een
twistpunt kunnen vormen.
Een kleine blanke eenheidsstaat in het uiterste blijft
een van de mogelijkheden. Voor het gehele land zou
zoiets ondenkbaar zijn.
De belangrijkste vraag voor Mozambique is nu: wel
ke concessies kan het Frelimo doen zonder van zijn
fundamentele principes af te wijken? Wat kan het
Frelimo doen om een deling van het land, hetzij bij
de Zambesi, hetzij, zuidelijker, bij Limpopo tegen tc
gaan?
COPYRIGHT THE GUARDIAN
Van onze correspondent Jona
than Steele
PRAAG Veertig jaar na de
opening van de Moskouse metro,
met haar monumentale beeld
houwwerk en kristallen kande
laars, beginnen de Oosteuropea
nen zelf ook tunnels te graven
en ondergronds te reizen.
Onlangs werd het eerste. 6V<j ki
lometer lange deel van de
Praagse metro ceremonieel ge
opend voor haar eerste reiziger,
partijsecretaris Husak. En in
Warschau heeft de Poolse rege
ring zojuist aangekondigd dat er
tegen 19S0 ook in deze hoofdstad
een ondergronds spoorwegnet
zal zijn aangelegd.
Boedapest bezit de oudste metro
van Oost-Europa, een zonderlin
ge spoorlijn die in 1896 door kei
zer Franz-Joseph werd ingewijd.
Over een afstand van ongeveer
vijf kilometer loopt zij pal onder
de grootste boulevard van de
Hongaarse hoofdstad. Tot aan
vorig jaar waren de perronne
tjes zo klein dat er slechts twee
houten wagens langs konden
staan. Voor bezoekers was het
bovendien zeer verwarrend dar
de treinen in de tegen<7este'dr»
richting van het weevrrkeer re
den; de meeste idts-p bron
nen dan ook al met d? v-rk-er-
de trappm af te gaan. Dit is nu
veranderd. De stat ens zijn uit
gebreid. de perrons verlengd en
de lijn is nu opgenomen in ge
heel njenur 4u>Mr celecen
spoorwegnet dat in 1970 dienst
begon te doen. Met een tweede
uitbreiding, die onder de Donau
loopt, werd twee iaar later be
gonnen.
In Belgrado, Boekarest en Sofia
spreken stadsontwerpers over
het aanleggen van een metro-sy
steem binnen een tiental ja
ren. De hernieuwde belangstel
ling voor de metro komt na een
lange periode waarin voor het
openbaar vervoer in de meeste
landen maar een zeer klein bud
get beschikbaar was.
De verzameling trammetjes,
bussen en trolleybussen in Oost-
Europa is uitzonderlijk goed
koop. Tegenwoordig komen de
meeste tarieven op ongeveer 20
cent, ongeacht de afstand. Oost-
Europa kwam voor het eerst
met de conducteurloze bus. In
de meeste hoofdsteden kopen de
reizigers boekjes plaatskaarten
bij sigarenzaakjes en gebruiken
een stempelautomaat in de bus.
In Moskou kan je uit de kaart
jesautomaat in de bus een
plaatsbewijs halen.
Als je het geboden comfort ech
ter :n aanmerk'ng neemt zijn dp
tar!*vnn nog veak aan de h~*p
k-nt De bi'sson 7'i.i op elk ui"
van de dag overvcJ en mochten
ze ooit eens z'jn uitgerust mei
schokd?.npers dan hebben die
het toch al lang begeven door
het overmatige gebruik. Als
men de forenzen ervan wil
weerhouden over te gaan op da
De Praagse metro die dagel jk. door tienduizenden stedelingen wordt bestormd.
gelijks gebruik van hun auto bezit breidt -ich nog steeds snel raken door het verkeer.
dan zullen de metro's binnenkort uit en sommige stadscentra De hoge benzineprijs (in verhou-
hard nodig zijn. Het privé-auto- dreigen al hopeloos verstopt te d :j tot de lonen zelfs hoger dan
in West-Europa) en de lage kos-
ten van het openbaar vervoer
weerhouden de meeste mensen
er nog van hun auto ook voor
het dagelijkse woon-werk-ver-
keer te gebruiken. Zonder grote
nieuwe investeringen in het
openbaar vervoer zal Oost-Euro
pa echter binnenkort ook een
stedelijke krisls kunnen ver
wachten, volgens het patroon
dat zich in het Westen reeds ver
ontwikkeld heeft.
De metro's vormen een ant
woord, hoewel ze aan het feite
lijke probleem maar erg weinig
kunnen veranderen. De nieuwe
lijn in Praag, die van het Kace*
rov-distrikt naar Sokolovska in
het centrum loopt zal voor da
forenzen uit de zuiderlijke woon
wijken een tijdsbesparing van
bijna een half uur betekenen (12
minuten reizen in plaats van
40). Maar het bovengrondse ver
keer in de aanliggende stadsde
len zal er slechts met 8% door
verminderen. In Warschau zal
de nieuwe metrolijn, die in 1976
moet worden geopend, per uur
zo'n 80.000 passagiers vervoeren
Toch is dat ook niet meer dan
14% van het reeds bestaande
verleger. Het n-t van Boedapest,
ecr.ile in de golf van moe.'1 .u-
mc.ro's, zal naar b?.-elcen ng 8%
van het stadsvervoer overne
men. Zowel de lijn in Warschau
•Is die in Praag ligt vrij ondiep.
Ze werden voornamelijk aange
legd volgens het graaf en be
dek" systeem.
De Praagse metro, met haar
eerste negen stations, is in ze
ven jaar gebouwd en heeft enor
me uithollingen bij het centrale
station en het nationale mu
seum, op het Wenceslas plein in
het centrum van Praag, met
zich meegebracht. Maar zij is
nu toch twee maanden eerder
geopend dan was voorzien. De
totale kosten hebben ongeveer
100 miljoen gulden per kilometer
bedragen. De volgende lijn, die
onder het oude stadsdeel van
Praag door zal gaan en ook die
per zal komen te liggen, moet
echter 50% meer gaan kosten.
Als alles volgens plan verloopt
zullen tegen 1986 alle trams van
het Wenceslas-pleln verdwenen
zijn. Tegen 1986 moet het net
werk eon totale lengte hebben
van 35 kilometer.
Het plan in Warschau, dat on
langs bekend werd gemaakt,
heeft de periode van hoopvolle
gedachten over dit onderwerp
beëindigd. Vlak na de eerste we
reldoor og. en in de vijftiger Ja
ren nog eens. b*rmdde men
zeer prachtige ontwerpen voor,
miar he de proj "ten moesten
worden af" st ig v n
een geh rk aan f n?.:,c öle mid
delen. Het nieuwste plan voor
ziet in een lijn van ongeveer 8
kilometer lengte voor het eerste
stadium dat in 1980 voltooid
moet zijn. Uiteindelijk zal d--
lijn, die van noord naar zu L
dwars door het stadscentrum
loopt, een lengte van 25 kllonv.
ter moeten krijgen.
Rusland, met haar lange ervn
ring op het gebied van metro'
levert Warschau, Boedapest en
Praag het rollende materiee
Op een gegeven moment in 1967
overwogen de Tsjechen, d
trams uitvoeren naar verschil
lende Comecon-landen, om hun
eigen treinen te gaan bouwen
Men ontwierp een licht prototv
pe dat er eerder als een tram
dan als eèn trein uitzag. D"
functionarissen zeggen nu dn:
het zeker duizenden uren proe!
rijden had vereist om met he:
projekt door te gaan en boven
dien bleek het goedkoper do al
geteste Russische treinen to ko
pen. De Roemenen, wier ondci
grondse nog in het stadium van
de tekenborden is, zijn nog aan
het rondkijken naar nieuwe
ideeën.
In Moskou, dat reeds meer den
150 kilometer aan ondergronds
spoorbanen telt en meer passa
giers per kilometer vervoert dan
elko andere metro ter wereld,
speelt men met p annen om d
totale lengte van het net tegen
1990 verdubbeld te hebben. In
tegenstell ng tot Warschau en
Praag heeft Moskou een zeer
diepe metro, de diepste ter we
reld zelfs.
