Oponthoud in Zarzis
VOOR DE VROUW
liet of
:e. Bij
weer-
in tot
bij het
ie kon
andha-
ee op
zakte
n Hei-
indere
secto~
rokke-
e ver-
r Ver.
imotte
Rijers,
tricia,
iel bij
in het
ie 7
Ver-
3,80
ïntum
/oorts
Van i
ndag-
apen-
leerd,
;esto-
etrof-
Jhou-
>egen
naar
itruk-
Cous-cous
en thee
voor de gasten
Ojerba.
Wel eens in een Arabische bus gezeten? Van
Houmpt Souk, hoofdstad van schiereiland
Djerba, Tunesië naar Zarzis op het vasteland
van Afrika bijvoorbeeld? (over de door de
oude Romeinen door de zee aangelegde en
gerestaureerde dam, 6 km lang). Die auto
bus is nog voller dan een zak voor een pond
appels, waarin een kilo wordt gepropt. De
chauffeur roept dan ook aanhoudend iets dat
klinkt als "'aoio babakini raloe". En dat
helpt.
Ik had het geluk tussen drie mensen op een
tweezitsbank een plaatsje te hebben ver
overd half vóór een in Europees pak gekleed
wat verfrommeld man, die vertelde dat hij
ziekenverpleger was en dat suikerziekte hier
volksziekte no. 1 is. Waarom wist hij niet.
Hartinfarcten kwamen bijna niet voor. "Trop
calme ici". Iedereen in Tunesië spreekt
Frans, want het is leervak op school. Terwijl
op het einde van de rit met aan weerszijden
van de bus de eindeloze zee griezelig dicht
bij, de kust van Afrika m de verte opdoemt,
hoor ik mijn reisgenoot in een ander benard
boekje praten met een jonge Tunesiër in ge
ruit colbert. Over de EEG en de levensstan
daard in het land. Een kapitale boerderij
la campagne" kost per 'maand 5 dirhan (1
dirhan is 7.-). Een familie met twee lan
ders komt in een vierkamerwoning in de
stad toe met 60-80 dirhan per maand, inclu
sief telefoon etc. We rijden nu op het vaste
land door onafzienbaar gebied met uitge
strekte olijfboomgaarden rond Zarzis, waar
vier miljoen bomen staan. Elke familie in de
schaarse boerderijen uit de omtrek heeft een
deel van de plantage in bezit. De olie uit de
olijven wordt in Zarsis in de fabriek geperst.
Bij het uitstappen een moeilijk afscheid van
het ruiten jasje, Narjoer Mohammed, die on
derwijzer bleek te zijn en in Parijs had ge
studeerd. Schaduwen van verlegenheid kro
pen af en aan over zijn intelligent, knap ge
zicht alsof er snel vlietende wolken aan de
zon voorbij trokken. Hij wilde ons uitnodigen
voor een bezoek aan zijn familie in Hamadi
Elguebli, klein dorp in de buurt.
Een lichte aarzeling was gauw overwonnen.
Mohammed scheen iedereen op de stopplaats
van de bus in Zarzi» te kennen. Men wuifde
naar hem, voorbij rijdende gendarmes in
een landrover staken een groetende hand uit
de auto. Toen hij zag dat we er zin in had
den bracht een snel wenkend gebaar een
krakerige 'calèche' naar ons toe. Wat onder
handelen in het Arabisch en we konden in
stappen. De calèche had net zoveel van een
open rijtuig als een wilde winde van een or
chidee. De bekleding was van gescheurd, ge
bloemd katoen, we wielen wiebelden, de ver
ren staken uit de zitting als grote knobbels.
Maar niets scheen spannender dan je te la
ten neerzakken op dit heuvellandschap en
met het vehikel de piste op te rijden, diep
het land in. Het ging langs manshoge
bloeiende cactussen, agaven, bananebomen
met kleine onrijpe vruchten hoog tussen de
bladeren, dadelpalmen en akkers. Hier en
daar een bron, stenen put waarin in de diep
te het eigen gezicht naar boven komt. Een
kameel, steeds dezelfde weg heen en weer
lopend hallt via een katrol een wrakkig em
mertje met water omhoog, dat de vrouwen
uitstortten in meegebrachte kruiken. De ca
lèche draait een nog smaller zijpad in,
maakt enkele sprongen en houdt stil voor
een wit gepleisterd huis. De binnenplaats,
waarop vier kamers uitkomen was een om
muurde ruimte waar de zon feestelijk tegen
de witte wanden botste en ze in een verblin
dend licht zette. Uit de inktzwarte gaten, die
deuren vervingen, kwamen vrouwen, de
moeder en twee schoondochters met kleurige
los om het hoofd hangende sefi (doek, die
ze buiten tussen de tanden houden om de
hand vrij te hebben of half om het gezicht
slaan, een zwier van rokken met een centuur
rond de heupen, zo propperig opgerold dat
die van de slankste vrouw een patapouf
maakt. De moeder was een rasechte Berber-
se. Felle zwarte ogen in bruin rimpelgezicht
als van gebronsd geiteleer, blauwe sierslre-
pen over voorhoofd, kin en wangen. Ze lach
te geluidloos, terwijl Mohammeds schoon
zusters vingerend aan onze sieraden, contact
probeerden te leggen met een enkel Frans
woord en gebarentaal. Mohammed nam de
rol van vertaler op zich en de vrouwen trok
ken ons gretig mee naar de tuin: enkele uit
gegraven vierkanten roodachtige aarde met
een walletje er omheen gebouwd om water
vast te houden. Er groeide peterselie, dunne
sla, tabaksplanten en veel onbekende krui
den, waarvan ze er één "bes-bes' noemden.
Met snelle vingers plukte een schoonzus een
bosje groen, dat ze ons overhandigde of het
een Parijs juweel van Cartier was. Vader
kwam er ook aan, een oude man met de
bruine tanden van een Arabier (vrijwel allen
hebben die, waarschijnlijk door het kauwen
van tabaksbladeren). Hij trok een dikke win
terpeen uit de aarde om te laten zien hoe
rijk hij was en stelde ons voor aan nu aarze
lend toelopende families met kinderen uit
vier omliggende boerderijen, die kwamen
kennis maken met de gasten. Ze gaven ons
de hand, kusten bliksemsnel diezelfde eigen
hand en brachten hem daarna in een vluch
tig gebaar aan het voorhoofd. Een eindje
verderop stond in de brandende zon een ezel,
bestemd voor stenenvervoer. Zijn beide voor
beentjes waren samengebonden, een achter
been lag aan de ketting. Zo hard hij kon,
probeerde hij achteruit te trappen en tracht
te te springen. "Pas op. hij is gevaarlijk"
zei Mohammed achteloos, die ondanks zijn
westerse beschaving niet veel op scheen te
hebben met onze opvattingen van dierenbe
scherming. In de keuken (donker vertrek
met alleen een butagasstel in een hoek,
daarnaast wat eenvoudig gerei) maakte de
moeder het nationaal gerecht: 'koes-koes'. Ze
stoofde in een grote pan koolbladeren, wor
tels, lamsvlees, 'bes-bes' en andere geheim
zinnige kruiden uit de tuin; in een tweede
pan met gaatjesbodem, die precies paste op
de eerste, stoomde gierst gaar. In de woon
ruimte van de ouders dronken we als aperi
tief Arabische thee. Mohammed zat op het
brede, keurig opgemaakte bed, de vrouwen
en wij op de grond, belegd met matten. Thee
drinken is hier een ritueel. Er worden met
de blote hand wat mintblaadjes en suiker in
een piepklein keteltje gestrooid, dat gebed
staat in een houtskoolvuurtje. De knapste
schoonzuster (haar man werkte, evenals die
van het andere familielid in Frankrijk) be
reidde de drank met zorg. Haar handen wa
ren als vliegende vogels; ze klepte steeds
elegant het dekseltje van het keteltje open
en dicht tot de ingrediënten borrelden en
glimlachte. Om haar nek blonk een ketting
met gouden munten ter waarde van 900,-,
die beeldig stonden bij de gouddoorweven
blouse afgezet met kant, over een wollen
pullover. Terwijl de thee pruttelde voedde ze
een baby in jurkje met Franse broderie en
er dreef vrede door het vertrek, waar alles
draaide om het lukken van de thee...In de
tuin vermaalde een dromedaris (van het
pakje Camel) met langzame bewegingen zijn
hooi en al onze zorgen van thuis leken mols
hopen. Na een minuut of tien borrelen van
het mengsel (gelukkig, want ongekookt wa
ter drinken in Tunevië is gevaarlijk) werd het
aftreksel met een hoge straal in piepkleine
glaasjes geschonken. Vreedzaam nipten we
er aan; een zwijgende buurman kwam ook
een glaasje halen. "We zijn hier net één gro
te familie" zei Mohammed trots. "Als de één
zijn geit meer melk geeft dan die van de an
der, delen we. We zijn gelukkig met elkaar,
één gelukkige familie. Nous avons tous!" Hij
maakte een gebaar of hij zijn ouderlijk huis,
onvervreemdbaar en onveranderlijk bezit,
omarmen wilde.
Na de thee ontstond er deining onder de
vrouwen. Met snelle, haast vluchtende bewe
gingen ruimden ze de theeboel weg; er werd
een kleine ronde tafel op korte pootjes aan
gedragen, waarop ze een dampende aarden
kom met koeskoes plaatsen, drie lepels en
een opgevouwen brandschone theedoek als
servet. Daarnaast een schaal geroosterd
vlees en een kom gepelde sinaasappelschijf
jes. De vrouwen glipten weg. Ze maaltijden
niet met een man. Anders eet Mohammed
samen met zijn vader. We graven gangen
door de verrukkelijke koeskoes en als alleen
nog wat eenzame gierst in het midden van
de kom is overgebleven, komen de vrouwen
terug met een kom water om de handen te
wassen. Want het lamsvlees wordt met de
vingers gegeten. Wanneer de zaken zijn weg
geruimd en we weer thee drinken, vat de
moeder onbewegelijk post in een hoek. ogen
schijnlijk zonder gedachten over de gasten.
Maar ze wikt en verwerpt. De blote benen,
de lipstick, waarin de schoonzusters plezier
hebben. Ze kijkt met eeuwenoude blik. waar
in het de vrouw niet is gegeven gevoelens te
tonen. Ze kijkt ook naar haar zoon. de ver
trouwde, de vreemde. Zijn wereld is de hare
niet meer. Ze kijkt ook naar hem met onbe
stemde blik. zonder misprijzen maar ook
zonder trots. Zijn geleerdheid zegt haar
niets. Misschien vindt ze dat hij het leven
verloochend heeft, het ploegen op de akker
met de dromedaris, het worstelen om water,
het verder bouwen aan het huis, waarvoor
het constructiemateriaal, de rode aarde in
modderwater verdronken ligt om leem te
worden. Als kleurige plaatjes in de deurlijs
ten staan de kinderen van de buren. Ze zijn
aangeraakt door de wiekslag van hun tijd.
Ze besmeren de binnenkant van hun handen
niet meer met henna. Ze leerden spellen,
Frans, aardrijkskunde en rekenen. Moham
meds broertje wil rechten studeren Presi
dent Bourguiba heeft het leven beroerd met
nieuwe normen. Als we in de calèche terug
hobbelen naar het centrum van Zarzis roept
de hele kleine nederzetting ons na: "bon
jour", "bon voyage". In Zarzis zit een
groepje Arabieren in het stof van de weg te
wachten op de bus naar Houmpt-Souk. Daar
na zullen wij een taxi nemen naar ons hotel,
luxueus paleis, betaalbaar omdat het wordt
gesubsidieerd door de Staat.
TINY FRANCIS
tJB
SUM 12 te Amsterdam. KERMIA 13 p 12 Brunsbuettel nr Amsterdam,
- ---SOCRATES 12 te Amsterdam.
STEENKERK 12 vn Hamburg nr
Pta Cardon, LEIDERKERK
vn Colombo nr Le Havre. MARNE
LLOYD 11
aken,
Zij
Rot-
mge-
Kopenhagen, ACMAEA
1 nr New York,
ALGORAB 11 vn Las Palmas nr
Rotterdam. ALKMAAR 10 te Puerto
Llmon, ANTILLA CAPE 11 vn Bajo
ss, ARISTO-
TELES 11 te Guanta, ATLANTIC
CROWN 12 te New York, BANDA 12
Hamburg, BENGALEN 12 te Co-
>mbo, BILDERDIJK 11 400 z Kg
ace nr Bremerhaven, CARTAGO
Kingston nr Char]
COPPENAME 13
Golfito, DILOMA 11 90 z Freetov
Bonny, DIOGENES
Puerto Rico
12 310 z Monrovia
SINA 11
pen, DIONE
Curacao, DO-
nr Libanon,
EEMHAVEN 11 te Rotterdam, GA-
NYMEDES 12 te Mataranl, GOE-
REE 11 265 zo Muscat nr Basrah,
GRAVELAND 11
MERWE LLOYD 11 90 wzw
Pt. Elizabeth, METULA 11 vn Rot
terdam nr zee, NEDER RIJN 11 36
n Iblza nr Portkelang, NEDLLOYD
CARWELL 12 vn Rotterdam nr Ant
werpen. NEDLLOYD KYOTO 12 te
Beira. NIJKERK 13 te Amsterdam.
OSSENDRECHT 11 vn Tampa nr
11 75 w Cochin nr Mena,
PALAMEDES 11 te New
Thameshaven, CHIRI- Gladstone i
Miranda
(Maine), HERMES 12 te Port of
Spain, HOLLANDSBRINK 13 1
d-Australle, ITTER-
eans, PERICLES
nr Delfzijl, POOLSTER 12 te Ho-
ulu, PRINSENDAM 11 vn Nlas
Padang, PUTTEN 13 te New Or-
ns, ROTTERDAM
Adelaide nr Sydney, SA-
FOCEAN AMSTERDAM 13 vn Syd
ney nr Melbourne, SCHELDEBORG
Rotterdam. STRAAT COOK 13
Rio Grande. STRAAT CUMBER
LAND 13 te Singapore verw,
STRAAT HOLLAND 11 te Kaapstad.
STRAAT KOBE 11 vn Kobe nr Hong
Kong. STRAAT LOMBOK 11 420 o
Dar es Salaam nr Penang. STRAAT
MOZAMBIQUE 10 vn Shanghai nr
Hong Kong, STRAAT NAGASAKI 12
nr Singapore,
PORE 11 vn Slnga-
■Mi !,STRA AT TALBOT
12 te Oslo. STRAAT TAURANGA 11
vn Amsterdam nr Moss, THURE-
DRECHT 13 te Galveston, TOLTEC
11 vn Cristobal nr Baltimore, TRI
DENT AMSTERDAM 11 te Lagual-
ra, ULYSSES 12 te Savannah,
WIELDRECHT 13 te Cristobal, WIS-
VLIELAND 13 te Bilbao verw.
SEKERK 12 te Singapore, ZUIDER-
KERK 12 "■■■■■1
1 Gemeentemuseum (Stadhouders
laan 41) Ton Hoogendoom (t.m.
12 mei) 3 eeuwen orkestmuziek
(Grepen uit de muziekbiblio
theek (t/m 25 mei). Prenten uit
10-17 Woensd. ook 20-22 Zond.
13-17.
Mauritshuis Maand.- zaterd. 10-17.
Zond. 13-17.
emi) Collectie Mu- Museum voor het Onderwijs
(Hemsterhuisstraat 2e). „Chine
se cultuur vroeger en nu'
Pan (t.
ziekinstrumenten v. Leeuwen-
Boomkamp (t/m 6 okt). Ge
schiedenis van het Binnenhof
(t.m. 16 juni) Maand., zaterd.
22.00.
Museum Bredius (Prinsegracht
6). Weekd. 10-17 zo. 13-17.
Museum Mesdag (Laan van
Meerdervoort 10.00-17.00) werkd.
zon en feestd. 13-17 u. maand,
en zaterd. 10-15 zond. 12-15 u.
19 augustus). Werkdagen 10-16 Museum Hofwljck (Westeinde 2.
zo. 13.30-16 Vrijdags ook 19.30- Voorburg). Dinsd.-zond. 13.00-16
PAULUS DE BOSKABOUTER - DE MUSSENKLUS
J-68 De opgewonden mussen tjilpten zo ver*
ward om het kabouterhoofd dat Paulu4
wanhopig uitriep: ,Hoalsjeblieft op, an-
ders krijg ik er wat van. Kan één van jul
lie me nou niet even rustig vertellen wis
er een ei heeft gekregen?' ,Wlf niet, nee
hoor, helemaal niet, tjilp tjoeper tjetter
kwetter..' Wég stoof opeens de hele mu
sentroep, zonder dat Paulus iets wijzer
was geworden. Maar toen lispelde een
stem achter hem: ,lk weet er alles van.
Paulus. Want het was eigenlijk van mij.
snap je?' ,lk snap er nog altijd niets van',
zuchtte Paulus. ,Wat was van jou' Op dit
moment kwam een geheel uitgeputte Gr»
LUCKY LUKE - DE ZWARTE HEUVELS
2.34
rin- 1
gen i
SUSKE EN WISKE - „Het Ros Bazhaar"
'BtPljr Yidrtdthlrr zpttm.Jlmt ttm mm pdkhm.)
hnofmddrbpfin!
Oftpruiml stddt opIjps1 Kin om-
