Ter ere van Kagel bezoeken
Brahms en Handel Kurzaal
toneel
actueel
Open Kerk bezon
zich op karakter
basisgemeente
Janaceks Intieme Brieven:
fel liefdesgetuigenis
Massale uittreding
uit kerk van
Vi/est-Duitsland
Jakarta zwijgt
nog over
aanklacht
tegen mr. Yap
DINSDAG 14 MEI 1974
LEIDSE COURANT
uit de ta
konst
voorzittt
tiek geziq Hoewel de celliste Agnes Jas een
izingen h) Nederlandse is, mag men het
l|| uit leden van het Residentie-Or
kest bestaande Residentie-
Strijkkwartet toch wel een Sla
visch ensemble noemen. Prima
rius Alexandra Lascae en alt
violist Liviu Stanese zijn Roe
menen en tweede violist Antonin
Rous is een Tsjech. Was het dan
een wonder dat de Intieme Brie
ven van de Moravier Leos Ja-
nacek gisteravond In het Thea-
'Forum' brengt
'Czardasfürstin'
Den Haag Forum, het opera
gezelschap uit Enschede, dat
zich slechts zelden in West-Ne
derland laat horen, geeft op
vrijdag 24 mei een groots opge
zette uitvoering van Kalmanns
operette Die Czardasfürstinix>
Den Haag.
De groep is daartoe uitgenodigd
door het Ned. Congresgebouw
naar aanleiding van het grote
succes dat de Weense operette-
groep met Marika Rökk met dit
werk oogstte. Er zijn meer dan
130 medewerkenden. De hoofd
rol wordt vertolkt door Lilo
Ehret-Bachman, geliefd zangeres»
in vele duitse en Oostenrijkse
theaters.
Janacek schreef dit felle, subjec
tieve, rhapsodische en in zijn
sterke vitaliteit onweerstaanba
re werk toen hij al zeventig
jaar was. Het is een hymnische
liefdesextase, getemperd door
twijfel, en nauw verbonden met
melos en ritme van de Tsjechi
sche volksmuziek. Er is geen
sprake van gemakkelijke, ro
mantische ontleningen of bewer
kingen van naief materiaal. In
tegendeel: het gaat om uiterst
oorspronkelijke muziek, onver
vreemdbaar persoonlijk en toch
geworteld in de musiceertrant
van het Tsjechische volk.
Hoewel de celliste soms een te be
scheiden rol speelde, moest
waardering hebben voor haar
aanpassingsvermogen in dit Sla
vische ensemble waarin naar
mijn gevoel de altist met de
erepalm gaat strijken.
Aan Janacek gingen twee dankba
re speelstukken van Weense
klassieken vooraf: Haydns Rei-
terquartett opus 74 no. 3 en
Beethovens Komplimentierquar-
tett opus 18 no. 2. De stukken
kregen gezonde, warmbloedige
vertolkingen, niet altijd even
fijnzinnig en niet in elk détail
helemaal gaaf, maar door de al
tijd voelbare musiceerdrang
zeer genietbaar.
Het is te hopen dat het Residen
tie-Strijkkwartet donderdag
avond op Kasteel Duivenvoorde
in Voorschoten een groter pu
bliek krijgt dan gisteren. De
toegewijde ras-muzikanten ver
dienen het zeker.
Ks.
ADVERTENTIE
airconditioning
DELFT- TEL 0)5-143540
KUNST EN
KUNSTENAARS
In het Singermuseum te Laren
wordt van 19 t/m 16 juni een
tentoonstelling gehouden van het
werk van Loe Loeber.
De stichting Mathoom, Denneweg
140, Den Haag, exposeert van
18 mei tot 8 juni schilderijen van
Willem Hussem-
Lieve Hemel stoot je hoofd niet.
Vijzelgracht 6. Amsterdam, ex
poseert van 17 mei tot 23 juni
keramiek van Marion Askjaer
Veld en Rob Neef en schilde
rijen en tekeningen van de Brit
se kunstenaar Mel Cooper.
Zoals in de partituur is voorge
schreven, zullen Hündel en
Brahms zaterdagavond persoon
lijk hun opwachting in de Kur
zaal komen maken als het Resi-
dentüe-Orkest daar onder Mauri-
clo Kagel diens „Variaties zon
der fuga" uitvoert. De 42-jarige
in Argentinië geboren ma
jaren in Duitsland werkende
componist maakte zijn werk
voor een Brahms-herdenking in
Hamburg. Hij ging daarvoor uit
van de piano-variaties mèt fuga
die Brahms in 1862 op eer
ma van Hëndel maakte, maar
die bij heel anders geschreven
zou hebben als hij nu had ge
leefd.
Kagel is naast Boulez, Stockhau-
sen, Xenakis, Ligeti door de of
ficiële avant-garde nooit hele
maal serieus genomen. Hij wil
de graag een buitenbeentje zijn
en veroorloofde zich vele „grap-
pen-met-een-dubbele-bodem" die
niet zo dadelijk zijn te doorzien.
Heel verdacht werd hij doordat
hij altijd bij het verleden wil
aanknopen, er op wil reageren
zonder het voort te zetten of het
te imiteren.
Het uit te voeren werk demon
streert Kagels betrokkenheid bij
het muzikale verleden. Ritmisch
liet hij Brahms helemaal in
tact, hij handhaafde ook het op
merkelijk feit dat Brahms voor
95% dezelfde dezelfde tonaliteit
gebruikt zonder dat het stoort of
opvalt, maar Kagel diepte de
harmonie in hedendaagse zin uit
en maakte gebruik van onbenut
te, latent aanwezige melodische
mogelijkheden. Door Brahms in
hedendaagse zin „dóór te den
ken" kwam hij onopzettelijk
soms bij Alban Berg, bij Bartok
en ook bij anderen terecht.
Om het verband tussen origineel
en moderne reactie duidelijk te
maken speelt Geoffrey Madge
zaterdag de pianovariaties van
Brahms alternerend met Kagels
orkestrale antwoorden erop.
Alexander Weibat verbeeldt
Brahms, Joop Jonker Hündel en
de gehele vertolking wordt aan
het eind van het concert her
haald opdat men het geheel be
ter in zich kan opnemen.
Tussen die twee uitvoeringen in
gaat de „Match" die Kagel ln
1964 schreef voor twee cellisten
(Bijlsma en Van Ast) met een
slagwerker (Willy Goudswaard)
als stimulerend en afremmend
scheidsrechter. De gebarentaal
van de musici is de basis van
de muziek.
Zondagavond ls er in het HOT
een tweede Kagel-avond met
diens „1898", een jubileumstuk
voor de 75-jarige DGG met cu
rieuze „Stroh-violen" uit de
jeugd van de fonografie.
Kagel zou het prettig vinden als
hij na de première in het HOT
met het publiek over zijn werk
van gedachten kan wisselen.
DOOR JAN VERSTAPPEN
New York
ELISE HOOMANS
JAN DE HARTOG
Bedankt,
Jan de Hartog
Hebt u het affiche ook gezien? „Bedankt Jan
de Hartog, met je zestigste verjaar
dag". Op 22 april is deze Nederlands-Inter
nationale auteur zestig geworden en o.a.
ter gelegenheid daarvan hebben de initia
tief-volle toneelmakers Kitty Janssen en
André van den Heuvel zijn successtuk
„Het Hemelbed" nog eens op het toneel
gebracht. Het grote successtuk van Jan de
Hartog, uit 1942, dat in Nederland, Duits
land, Londen en New York zo'n succes
had, dat verfilmd werd, waarvan een mu
sical gemaakt werd. Indertijd wilde Jan de
Hartog dat regisseur ian Teulings het stuk
onder zijn leiding nam, toen het voor het
eerst moest uitkomen, daar kon niets van
terechtkomen, door allerlei verplichtingen,
die Teulings had. Nu is dat dan ook voor
mekaar, want Teulings regisseur Kitty
Janssen en André van den Heuvel in deze
vrije produktie van dit successtuk. Be
dankt en gefeliciteerd, Jan de Hartog, met
dit paradepaardje van het repertoire.
Festival-toneel
De leiding van het Holland Festival heeft
zijn programma voor dit jaar bekend ge
maakt. Twee Nederlandse produkties, bei-
de uit „de marge", komen daarin voor.
„Waark", de Groningse produktie van An
ne-Marie Prins met een aantal amateurs,
waar nogal over gesproken en geschreven
is, kont nu naar de Randstad voor een zes
tal voorstellingen, verder brengt Toneel
groep De Appel een programma uit dat
„Tafels" gaat heten, een groepsproduktlc
naar thema's van Peter van der Linden.
Een soort vervolg op „Kisten"? Buiten
lands toneel: The Young Vic uit Londen
met een Shakespeare-produktle; het gezel
schap van Pierre Spivakoff uit Parijs mot
'n parodie op het toneel van Sarah Bern
hardt, de beroemde actrice van wie twee
eenakters worden gespeeld; uit Hamburg
komt „Stallerhof", het inmiddels bekende
drama van Franz Xaver Kroetz; en La
Mama uit New York komt met een stuk
van Wilford Leach, in de regie van de
schrijver: „Corfax (don't ask)". Een so
ber, maar hopelijk interessant toneelpro
gramma.
In New York zijn onlangs de prijzen voor de
beste prestaties dn het afgelopen toneelsei-
zoen uitgereikt. Uit de perskommentaren
krijg je niet de indruk dat het daar alle
maal koek en el is er vallen wel wat
harde woorden over de personen die met
zo'n Tony Award in het zonnetje gezet zijn.
Er zijn interessante en vermeldenswaardi
ge toekenningen, desondanks. Christopher
Plummer kreeg een Tony voor zijn titelrol
in „Cyrano", een musical naar het stuk
van Rostand: Alan Jay Lerner en Frederick
Loewe (de auteurs van de musical „My
Fair Lady") kregen er een omdat zij de
beste musical van het seizoen hadden ge
schreven. Dat betrof dan „Gigi" een werk
stuk van beide heren uit 1958, toen er een
filmmusical van die titel werd gemaakt.
Dat is op Broadway nog eens van stal ge
haald, dit seizoen. Dat het als beste uit de
bus kwam, geeft natuurlijk te denken.
ANNE-MARIE PRINS
Plannen in Arnhem
Toneelgroep Theater heeft plannen bekfend
gemaakt voor de komende seizoenen. In
derdaad, voor drie seizoenen maar liefst is
een vaste beleidslijn uitgestippeld. Daarin
is onder meer vastgesteld, dat het repen
toir thematisch een eenheid moet vormen.
Theater heoft drie thema's gekozen: het
burgerlijk realisme, dat vanuit een histo
risch perspectief de moderne situatie ken
schets, wordt als eerste beleidsbepalend
thema genoemd. Dat staat centraal in Les-
sings's „Emilia Galotti", een liefdesdrama,
waarin men ziet hoe de machtsstrijd ver.
loopt tussen de adel die terrein verliest en
de burgerij die steeds meer macht ver
overt. Jochen Neuhaus gaat dit stuk in fiet
begin van volgend seizoen bij Theater re
gisseren.
Het tweede thema -is dat van ..de onver
klaarbare macht, die tegenstellingen ln
mensen en opvattingen tracht te overbrug
gen en daardoor een grotere mede-verant
woordelijkheid voor ieder individu teweeg
moet brengen". Dit thema wordt in Piran
dello's „Op zoek naar Jezelf" aan de orde
gesteld, een stuk over een actrice die in
een identiteitscrisis verkeert. Pierre Laro-
che regisseert het bij Theater.
Het derde thema is dat van de fantastisch»»
werkelijkheid, waarbij de authenticiteit
door een vergrotende bril wordt weergege
ven. Een stuk van Carlo Gozzi past in dit
uitgangspunt: „Koning Hert", Elise Hoo-
mans gaat het regisseren.
Daarnaast brengt Theater een stuk van da
Engelse schrijver Peter Ter son, die zich zo
bezighoudt met werkende jongeren en met
mensen in arbeidssituaties. Dit stuk heet
„Schaften"; verder is er het nieuwe blij
spel van de Londense succesauteur Alan
Ayckbourn (van „Slippers" en „Liefde
Half om Half") aangekondigd; het merk
waardige stuk vun Scott Fitzgerald (de au-
teur van „The Great Gatsby") dat een
Jaar of wat geleden in Parijs werd heront
dekt door Jean Desailly. Het gaat over een
Amerikaanse president. Elise Hoomans re
gisseert het. het zal bij Theater „President
op drift" heten.
Verder de langverwachte (althans door lief-
hebbers) eerste voorstelling in Nederland
van het enige toneelstuk dan James Hoyce
ooit schreef: „Exiles" en de eerste voor
stelling in ons land van een stuk van Da
vid Hare (dat werd ook tijdl). Dat heet
„Slag", in de Nederlandse versie „Geen
mannen Meer" en het gaat over vrouwene
mancipatie.
Er treden duidelijke verande
ringen op binnen de r.k. kerk
van West-Dultsland. Volgens
mededelingen van het centraal
bureau voor kerkelijke statis
tiek in de Bondsrepubliek zal
het aantal uittredingen eind
1973 en begin 1974 een nieuw
hoogtepunt bereiken. Ofschoon
de getallen nog niet bekend
zijn, verwacht het centraal bu
reau dat de uittredingen verre
die van de laatste top in 1970
zullen overtreffen. In dat jaar
traden officieel 69.455 personen
uit de r.k. kerk.
Het aantal uittredingen geeft
geen enkele aanduiding voor
de praktische geloofsbeleving.
De officiële uitschrijving uit de
registers van de burgerlijke
stand als rooms-katholiek heeft
uitsluitend ten doel vrij te ko
men van de verplichting kerk
belasting te betalen, die in
West-Duitsland tegelijk met de
loonbelasting wordt geind.
De praktische geloofsbeleving
ligt veel lager dan de officiële
cijfers van lidmaatschap (on
geveer 27 miljoen) zouden
doen vermoeden. In 1956 ging
iets meer dan vijftig procent
der Westduitse katholieken des
zondags naar de kerk. In 1972
gaven 32,4 procent van de ka
tholieken aan des zondags
naar de kerk te gaan.
Het centraal bureau voor de
kerkelijke statistiek noemt dit
cijfer echter nog rooskleurig.
Volgens geraadpleegde opi
nieonderzoekingen gaat aldus
het centraal bureau voor de
kerkelijke statistiek op het
ogenblik nog slechts twaalf tot
vijftien procent van de West
duit se katholieken zondags
naar de kerk.
Geen ontkerkelijking consta
teert het centraal bureau in de
praktijk van het kerkelijke hu
welijk en de doop. Wel is het
aantal gemengde huwelijken
sterk toegenomen. Het bureau
waarschuwt, dat binnenkort de
zielzorg er rekening mee zal
moeten houden, dat de helft
der kinderen uit gemengde hu
welijken komt.
Het openbaar ministerie in Ja
karta zal binnenkort moeten
beslissen over mr. Yap Thiam
Hien, lid van de raad van ker
ken in Indonesië, medewerker
van de Wereldraad van Ker
ken en bekend jurist, die zich
herhaaldelijk heeft ingezet
voor vervolgden.
Mr. Yap. vice-voorzitter van
de commissie voor interkerke
lijke hulp, vluchtelingenzorg en
wereiddiakononaat van „Gene
ve", werd op 21 januari in
hechtenis genomen bij gelegen
heid van het bezoek van de Ja
panse minister-president Tana-
ka aan de Indonesische hoofd
stad.
Op grond van decreet nr 11 uit
1963, kan iemand die wordt
verdacht van vergrijpen tegen
de openbare veiligheid drie
maanden lang worden vastge
houden zonder gerechtelijke
beslissing. Binnen deze perio
de, die voor mr. Yap al is ver
streken, moet het openbare mi-
nisterie een aanklacht uitbren
gen. De gedetineerde kan dan
voor nog weer negen maanden
worden vastgehouden.
In geval van een aanklacht
wegens in gevaar brengen van
de nationale veiligheid is ge
vangen houden zonder gerech
telijke vonnis onberperkt mo
gelijk. Er zijn nu nog naar
schatting rond 55.000 politieke
gevangen in Indonesië van na
de coup, van wie velen al meer
dan zeven jaar zonder gerech
telijk vonnis in slechte omstan
digheden vastzitten.
Het is nog niet bekend wat mr.
Yap verweten wordt, maar er
wordt al gezegd, dat hij kan
rekenen op zeventien jaar
hechtenis. De Indonesische re
gering heeft in ieder geval niet
gereageerd op verzoeken van
kerkelijke voormannen om mr.
Yap het voorarrest in de vorm
van huisarrest te laten door
brengen. De zaak tegen hem
trekt internationaal de aan
dacht in verband met de aan
staande vijfde algemene ver
gadering van de Wereldraad
van Kerken die in 1975 in Ja
karta zal worden gehouden.
„Kenmerken van een basisgemeente" was het
thema van de tweede bezinningsdag, die Open
Kerk in het bisdom Rotterdam in de Adelberthol
te Delft heeft gehouden. Ds. Dick Groeneboer,
hervormd predikante te Amsterdam en leider van
de Kompasgroep, die de inleiding op bet thema
hield constateerde bij de basisgroepen een zekere
huiver om opnieuw te worden gebonden aan een
heidsregels. Daaruit destilleerde hij hun eerste
kenmerk, namelijk, dat zij „zo moeilijk met el
kaar liggen".
Hij benadrukte, dat het niet meer wordt aan
vaard dat iemand gezag heeft, omdat hij eer
ambt bekleedt. Het ambt wordt verleend, omdat
iemand dingen kan zeggen waarnaar wordt ge
luisterd. Gezag, dat zich niet steeds opnieuw
waarmaakt is geen gezag en een gezag dat uit
sluitend steunt op formaliteiten evenmin.
„Wij kunnen", aldus ds. Groeneboer, „het ge
zag aanvaarden van elke bisschop en elke syno
de, als we er maar iets in kunnen ontdekken van
de blijdschap van de hoop. Als dat niet het geval
is. behoeven we dat gezag niet te accepteren. Al»
we de geboden en symbolen alleen maar vo ge
schoteld krijgen, omdat ze nu eenmaal bestaan
dan worden zij ballast".
Als tweede kenmerk bracht hij naar voren, dal
de groepen zich er degelijk van bewust zijn, dal
Kerk-zijn betekent iichaam-van-Christus zijn.
Christus betekent niets zonder gemeente. De ge
meente moet hem handen en voeten geven. Zon
der gemeente is Christus alleen maar geest. Hel
zijn de mensen, die met elkaar aan de geest ge
stalte geven door te dienen. Zo zijn we overgo-
gattn van overheersend macht naar overheersend
dienst.
Het derde kenmerk is volgens hem de oecumeni
sche gedachte. In alle btisisgroepen leeft een
hang naar oecumene. Sommige groepen bewegen
zich alleen in de eigen kerk, andere zijn samen
gesteld uit leden van verschillende kerken. In alle
groepen overheerst de bereidheid om elkaar te
helpen. Oecumene betekent .liet al die kerken bij
elkaar brengen, maar wel, dat we elkaar moeten
helpen in dienstbetoon voor de wereld. Eenheid
van kerken is gewenst om de dienstbaarheid. Op
nieuw samen-kerk zijn, zoals Open Kerk dat pro.
beert te doen is een vorm van oecumene.
Kort samengevat concludeerde ds. Groeneboer.
dat de groepen vooruit lopen en hun idealen ver
der moeten uitdragen. Men moet een open huis
zijn van de kerken met als opdracht: dienstbaar
zijn aan de samenleving. H*t is niet de bedoeling
het zoveelste kerkje of een secte te vormen. „We
moeten aan het lijntje uitproberen, waarvan we
hopen, dat het ooit op het middenveld wordt uige-
6peeld". Basisgroepen moeten serieus wordec
genomen, ook al zijn ze vaak lastig. Hoe meer ze
in opspraak zijn, des te meer komt het evangeiir
ter sprake, aldus ds. Groeneboer.
Pstor Rob Kurvers van de stuurgroep Den Haag
waarbij de organisatie berustte, had tevoren nog
ge.'cgd, dat wordt gestreefd naar regionale
groepen met pastor Ruud Bu^nik als contactman
in het landelijk bestuur van Open Kerk, voor wie
het weekblad De Bazuin als spreekbuis zal
fungeren. Medegedeeld werd nog, dat in het bis
dom Rotterdam momenteel basisgroepen zijn in
Leiden (De Merenwijk), in de Bollenstreek, Den
Haag-West en Den Haag-centrum (Ecclesia).
Het Internationale congres van
artsen dat dit weekeinde in
Noordwljkerhout is gehouden,
heeft een „wereldfederatie van
artsen voor eerbiediging men
selijk leven" opgericht.
Aan het congres namen artsen
deel uit Nederland. België,
Frankrijk. Canada, Duitsland,
Engeland. Noorwegen. Spanje,
Zwitserland en de Verenigde
Staten. Een van de belangrijk
ste doelstellingen van de fede
ratie is intrekking van wets
ontwerpen en wetten waarbij
abortus wordt of is gelegali
seerd.
Bij de regering dringt de fede
ratie er op aan, ongewenste
kinderen en vrouwen die onge
wenst zwanger zijn te helpen
met goede sociale en enomi-
sche maatregelen.
De federatie gaat uit van de
verklaring van de Verenigde
Naties over de rechten van de
mens en ook die over de rech
ten van het kind (speciale be
scherming voor zowel als na
de geboorte).
Artsen mogen zich volgens de
federatie niet schuldig maken
aan „selectief doden" om psy
chologische, sociaal-economi-
Wereld
federatie
opgericht
voor
eerbiediging
menselijk
leven
sche of bevolkingsvraagstuk
ken op te lossen. Volgens de
federatie is medisch bewezen,
dat vrouwen in landen met een
vrije abortus-politiek de nei
ging hebben om abortus te
aanvaarden als een methode
voor gezinsplanning. Abortus
veroorzaakt meer morele, osy-
chologische en lichamelijke pro
blemen dan er door worden
opgelost vla verbetering van
het „welzijn", aldus de federa
tie.
KERK
EN
WERELD
