Hitier verloor
medio 1941 al
Tweede
Wereldoorlog
Haags verzet tegen vervolging
joden en straatterreur
RIJNSBURG TARTTE BEZETTER
DONDERDAG 21 MAART 1974
LEIDSE COURANT
Een veelzeggende spreuk, met gevaar Nederlanders op muren in bezet Nederland
voor eigen leven, door zich verzettende aangebracht.
Van een onzer redacteuren
DEN HAAG Hitier, de leider van Nazi-Duitsland, heeft in feite de Twee
de Wereldoorlog 1940-1945 reeds in juni 1941 verloren, toen zijn legers
Rusland binnenvielen. De geschiedenis had het hem kunnen leren, maar
ook zijn vriend, de Italiaanse fascistenleider Mussolini, die toen hij van de
inval hoorde, niets anders kon zeggen dan: „Dit betekent dat de oorlog
verloren is". De worsteling van de Russische legers tegen de divisies
van Hitler is al even dramatisch verlopen als de veldtocht van Napoleon
ruim een eeuw eerder. Hitler had uit deze voor Napoleon catastrofale veld
tocht kunnen leren, althans zijn militaire en politieke adviseurs. Maar de
Naziieider, die het schimmenspel van de wereldoverheersing onverdroten
over de lijken van miljoenen mensen bleef spelen, zou en moest het gehate
Rusland, het door hem meer dan gehate communisme, de genadeslag toe-
brengen.
Deze episode uit de Tweede Wereldoorlog
is een van de aangrijpendste historisch
bezien ook een van de boeiendste facet
ten uit de totnutoe verschenen boeken van
dr. L. de Jong'van zijn serie ,,Het konink
rijk der Nederlanden in de Tweede Wereld
oorlog" geworden. De veldtocht tegen en in
Rusland vormt een kerngegeven uit het
thans verschenen deel 5 nr. I, omdat deze
veldtocht een totale ommekeer zou beteke
nen in de gang van zaken tijdens de Twee
de Wereldoorlog. Voor Rusland zelf, voor
de andere veroverde gebieden, voor Enge
land en Amerika (dat toen zijn tijd ge
komen achtte om de geallieerden te hulp
te komen).
Wat zijn mankracht en materiaal betreft
had Hitier niets te vrezen. Hij beschikte
voor deze inval over 19 tankdivisies, 134 in
fanteriedivisies, 4000 vliegtuigen met daar
bij een groot aantal manschappen en mate
riaal van zijn marine. Verder kon hij be
schikken over een groot aantal divisies van
Roemenië, Hongarije, Slowakije en Fin
land. Daartegenover stonden aan Russische
kan slechts ruim 2 miljoen militairen met
niet meer dan 2500 niet eens zulke moderne
vliegtuigen. De aanval op Rusland was
vastgesteld op 22" juni en op 20 juni ging
Hitiers opdracht tot „Fall Barbarossa" (de
inval in Rusland) uit. Toen ook klonk de
angst van Mussolini „Dit betekent, dat de
oorlog verloren is."
Zoals Napoleon vóór hem, liep ook Hitier
vast in ijs, sneeuw en modder. Maar voor
dat het zover was, moest het Russische
volk een lijdensweg afleggen, die zelfs in
de verste verte niet meer te vergelijken is
met wat Rusland tijdens Napoleons veld
tocht had moeten doorstaan. Doel van Hit-
Ier was Rusland te breken, maar ook om
de rijke oliebronnen van de Kaukassus te
bemachtigen en van daaruit via Perzië het
Midden-Oostengebied geheel in handen te
krijgen. Plannen waren er ook om richting
India door te stoten. Daama zou de grote
aanval op Engeland komen en desnoods de
bezetting van Spanje en Portugal en zelfs
de Azoren, om vandaaruit Amerika te kun
nen bedreigen. Het Nazi-wereldrijk was na-
bij.
Maar de tegenslagen bleven niet uit. Kort
vóór de Russische veldtocht kregen de
Duitse legers in Joegoslavië meer moeilijk
heden, dan zij hadden berekend, kostte de
verovering vooral vanuit de lucht van
Kreta teveel mensen en vliegtuigen en koos
Amerika daadwerkelijk de kant van de
geallieerden. En zijn trouwe medewerker
Rudolf Hess was naar Engeland gevlogen.
Hitier vertrouwde echter zo sterk op zijn
plannen en zijn militaire macht, dat hij
doorzette naar Rusland, ook voor hem ech
ter op een te laat tijdstip. In het westelijk
bezette gebied liet hij slechts 38 divisies
achter. Dat kon hij ook doen, omdat hij in
de westelijke bezette gebieden kon vertrou
wen op eer, zij het klein deel. van de be
volking aldaar. In Nederland bij voorbeeld
op de NSE, clie intussen een verbitterde
strijd om ae macht leverde niet alleen
intern, maar ook met het Nationaal Front,
met andere nazi-gezinde Nederlandse groe
pen en met (vaak ook tegen) de Nederland
se Unie.
(Van een onzer redacteuren)
DEN HAAG - Jodenvervolgingen,
straatterreur van de stormtroepen
van de N.S.B., de W.A., opstootjes
en terreur bij verjaardagen van het
naar Engeland uitgeweken koninklij
ke gezin hebben de bezetting tijdens
de Tweede Wereldoorlog, ook het ge
bied van Den Haag en Leiden gete
kend. Dr. L. de Jong schrijver van
het standaardwerk "Het Koninkrijk
der Nederlanden in de Tweede We
reldoorlog" schrijft daarover voort
durend. Ook in zijn zojuist versche
nen 5de deel (nr.l) van dit stan
daardwerk dat 1941 beschrijft staan
vele voorbeelden van deze terreur,
vervolging en intimidatie.
Dr. L. de Jong schrijft over deze periode in
1941:
In Den Haag waair de WA In die tijd her
haaldelijk relletjes provoceerde in biosco
pen beklaagde een weerman van vendel II
er zich in mei over dat de commandant
van vendel III een vrouw die zich afge
wend had toen de WA passeerde, dwars
over de straat gesmeten had waar ze 'eni
ge minuten' was blijven liggen; 'dat wij
ons nu al gaan verlagen tot mishande
ling tegenover vrouwen, nee, dat wil er bij
mij niet in als Nationaal-Socialist.' In Sche-
veningen werd enkele weken later een
meisje dat op een terras zat en dat, toen
de WA-kapel voorbijtrok, de vingers in de
oren gestoken had, eerst door een NSB'er
gestompt, vervolgens snelde een WA-pa-
trouille op haar af; een WA-man trok de
stoel onder haar uit, een ander sloeg haar
haar consumptie uit handen, een WA-toop-
man verbrijzelde het glas waar zij uit
dronk. Het meisje, aldus een NSB'er, oog
getuige, 'bleef onder dit alles zeer kalm...
Het enige wat zij meerdere malen heeft ge
zegd is: ,U bent wèl beschaafd!", „Gehaat
zijn wij ad genoeg', voegde de NSB'er aan
zijn rapport toe, 'laten we ons in Gods
naam niet ook nog belachelijk maken'. Drie
WA-mannen die in oud-Scheveningen woon
den, konden zich al in maart, aldus één
hunner, 'niet op straat begeven zonder uit
gejouwd te worden... De politie kijkt rustig
toe hoe een en ander zich voltrekt.' Begin
juli kwam het bij het optreden van de WA-
kapel in Scheveningen tot vechtpartijen
waarbij ook het paviljoen van de 'Witte So
ciëteit' door de WA bestormd werd; korte
tijd later werd het befaamde gebouw aan
het Plein voor de leden gesloten en tot
Duits officierscasino ingericht, de bezittin
gen werden verbeurd verklaard, de rijke
bibliotheek verdween goeddeels naar het
departement van volksvoorlichting en kun-
De vervolging tegen de Joden leidde in 1941
in Den Haag tot allerlei verzetsdaden,
maar ook tot velerlei intimidatie door Duit
sers en N.S.B.-erS.
"In april kwam het in Den Haag tot een
Maar juist daardoor begreep een steeds
groter wordende groep Nederlanders, dat
alleen lijdelijk of daadwerkelijk verzet
noodzakelijk werd: tegen de deportatie van
steeds meer joden, tegen de dwangmaatre
gelen van het nazi-bewind in Nederland, te
gen de straatterreur van de NSB-stoottroe-
pen, de WA, tegen de vakorganisaties, te
gen andere Nederlandse organisaties en ver
enigingen, tegen radio en pers, tegen de
kerken. De NSB van Mussert droomde dan
wei van een zelfstandig Nederland onder de
bescherming van het grote Germaanse rijk,
maar nazi-Duitsland wist wel beter. Niet
goedschiks, dan kwaadschiks onder het be
stuur van de Duitsers.
Er waren in de periode 19411942, dat deel
5, nr. I van dr. L. de Jongs serie bestrijkt,
zeer veel dieptepunten, maar ook enkele
daadwerkelijke hoogtepunten in het Neder
land van die tijd. Dieptepunten: de steeds
groter wordende woede op de joden, de
gunstiger houding van een toch nog groot
aantal Nederlanders tegenover de bezetter,
het vormen van een speciale Nederlandse
SS-eenheid, om met de Duitsers in Rusland
te vechten, de zucht van een aanbal Neder
landers om omwille van eigen eerzucht of
gewin allerlei bestuurlijke posten te aan
vaarden, of als een agrarische eenheid
naar de Oekraine te willen gaan.
Hoogtepunten waren er ook: het steeds
sterker wordende verzet tegen de maatre
gelen van de bezetters en tegen de bezet
ters zelf. De vakorganisaties, die gedwon
gen werden zich ook bestuurlijk aan de
nieuwe orde aan te passen, ontbonden zich
zelf, vooraanstaande Nederlanders namen
ontslag uit hun bestuurlijke functies, omdat
zij weigerden met de Duitsers samen te
werken. Ook de kerken zetten zich schrap
Nederlandse S.S.-ers, onderdeel van Hitiers keurtroepen, defile rend in Den Haag, kort voor hun uitzending naar 't Russische front
tegen de overheerser en diens maatregelen.
Na veel aarzelen besloot in augustus 1941
het Nederlands Episcopaat zijn gelovigen
tenslotte dn het openbaar te waarschuwen
tegen de bezetters en hun aanhangers. Het
Episcopaat had deze aarzelingen oorspron
kelijk, omdat het zijn gelovigen, de katho
lieke pers. de katholieke organisaties wilde
beschermen tegen represailles, wanneer de
kerk te fel zou reageren. De aarzeling
werd in augustus 1941 overwonnen, toen
duidelijk werd dat de bezetter in ieder ge
val maatregelen zou nemen, hoe de bis
schoppen ook zouden reageren. Het was de
Duitsers namelijk duidelijk geworden, dat
ook de kerk nooit zou aansporen tot samen
werking, laat staan royale samenwerking.
Het Episcopaat kwam op 3 augustus 1941
met zijn befaamd geworden Mandement,
waarin iedere katholiek nadrukkelijk verbo
den werd, op straffe van kerkelijke maat
regelen, lid van de NSB te wonien of te
blijven. Evenmin van de neven- en mantel
organisaties van de NSB. De bezielende lei
ding van aartsbisschop De Jong had hierop
grote invloed gehad.
„Het mandement was de bezetter een klap
in het gezicht", aldus dr. L. de Jong. Het
was een oproep tot een geestelijke mobili
satie van het gehele katholieke volksdeel
tegen het nationgal-socialisme".
Op 24 augustus volgde de Nerderlands-her-
vormde kerk en op 14 september kwam
het Nederlandse Episcopaat met
een tweede Mandement, toen opnieuw ver
schillende katholieke organisaties (KNBTB,
Katholiek Onderwijzers Verbond) onder na-
tionaal-socialistisch beheer geplaatst wer
den. Wie van deze gelijkgeschakelde orga
nisaties lid bleef, wachtte kerkelijke maat
regelen. De gelijkschakeling ging door.
Daaraan parallel ook de verscherpte maat
regelen waarop de beruchte Sicherheits-
dienst en de Grüne Polizei toezicht moesten
houden. En de Nederlandse politie, waar
van een groot deel zijn diensten, al of niet
gedwongen, voor de bezetter verrichtte.
Intussen ging de verschrikkelijke vervol
ging van de joden door middel van isolatie
beroving en tenslotte overbrenging naar
concentratiekampen onverdroten door. Ook
in Nederland moest het „jodenvraagstuk"
radicaal opgelost worden, met welke
schijnheiligheden en quasi-gunsten de be
zetter dit ook trachtte te verdoezelen.
Deel 5 nr. I is totnutoe het meest boeiende
en aangrijpende deel geworden uit de wer
ken, waarmee dr. L. de Jong „Het konink
rijk der Nederlanden in de Tweede Wereld
oorlog" wil vastleggen voor de geschiede
nis. Hij heeft vooral persoonlijk iets meer
afstand kunnen nemen van de gebeurtenis
sen en daarmee zijn groots werk nog meer
aan waarde laten winnen.
Uitg. Staatsdrukkerij en Martinus Nijhofl
te Den Haag.
September 1941 - de laatste actie van
de NSNAP. Opschriften aan het departe-
bent van handel, nijverheid en scheep
vaart in Den Haag
systematische actie. Twee caféhouders had
den hier op het bordje 'Joden niet gewenst'
het woordje „niet" doorgestreept (heerban
leider Feenstra lichtte onmiddellijk Knolle,
het hoofd van de Sicherheitsdienst in, el
ders bleken de bordjes één of twee dagen
nadat zij onder pressie aangebracht waren,
weer verdwenen te zijn. Alleen al op de
21ste april werd er door een patrouille van
vier WA-mannen bij vijf-en-vijftig café's en
bars voor gezorgd dat de bordjes weer
kwamen te hangen. Medio mei hingen ze
evenwel nog steeds niet bij het hotel-res
taurant 'De Witte Brug' en bij het restau
rant 'Royal', hoewel, aldus Feenstra's
klacht, 'deze beide localiteiten voor het
grootste deel door leden van de Wehrmacht
worden bezocht.' Ook bij de grote hotels en
café's in Scheveningen hingen toen nog
maar nauwelijks bordjes. Van de directeur
van hotel 'Rauch' kreeg een WA-hopman te
horen: ,Voor mijn part zat mijn terras vol
Joden, dan verdien ik tenminste wat.' Vier
weken later waren in heel Den Haag de
meeste bordjes weer verdwenen. Veel van
deze door de WA ontketende acties leidden
tot kleine volksoplopen. Het brutale optre
den van de gelaarsde kerels wekte bij het
volk een diepe weerzin.
In juni dwong de W.A. de direktie van De
Bijenkorf in Den Haag in de lunchroom de
Joden auarte tafeltjes te geven, waar zij
alleen <(oor Joods personeel bediend wer
den, in twee bridgeclubs werd aan de WA
beloofd dat de Joodse leden een apart zaal
tje zouden krijgen. Op straat trad de WA
toen nog niet tegen de Joden op. Dat deed
wel de „stormafdeling" van de NSDAP, de
Nederlandse zusterafdeling der Duitse Nazi
partij.
Eind juni plunderde zij een aantal Joodse
Winkels in het centrum van Den Haag "en
de agenten mogen niets doen dan toekij
ken", noteerde een ambtenaar.
Vier weken later werd een lokaal, dat als
synagoge gebruikt werd (de synagoge in de
Wagenstraat was begin februari in brand
gestoken" door de S.A. volledig geplun
derd,..."
Op 31 augustus 1941, de verjaardag van de
in Engeland verblijvende koningin Wilhel-
mina kwam het in het hele land tot inci
denten tussen Nederlanders die de verjaar
dag toch wilden vieren en N.S.B.-ers en
Duitsers. Het ergste incident deed zich, al
dus dr.L. de Jong in het vijfde deel van
zijn standaardwerk, voor in Rijnsburg:
"Hier was de Wilhelminaboom versierd en
voorts stonden er boeketjes oranjebloemen,
soms met de portretten van leden van de-
koninklijke familie er bij, voor de ramen
van vele huizen. Dit alles wekte de woede
van enkele geüniformeerde functionarissen
van de NSDAP op. Deze begonnen te eisen
dat men de bloemen en portretten zou ver
wijderen. Er ontstond een oploop. Uitroe
pen weerklonken: „Sla dood, die Rotmof-
fanl', 'Onze dag komt!', 'Oranje boven!'
Stenen vlogen door de lucht, hier en daar
bedreigde men de Duitsers met hooivorken.
Eén van de Duitsers ging in de lucht schie
ten, twee raakten er gewond. De rust werd
pas hersteld toen een patrouille van dc Si-
cherhcitspolizei arriveerde. De straf volgde
een dag later. Op aanwijzing van een op-
perhopman van de WA die in Rijnsburg
goed bekend was, werden dertig inwoners
van Rijnsburg gearresteerd en naar het
concentratiekamp Schoorl gezonden. Later
werden zij overgebracht naar het kamp
Amersfoort en pas op 31 oktober 1941 vrij
gelaten "kaalgeknipt en uitgehongerd".
Gearresteerd werden voorts de burgemees
ter, dc gemeentesecretaris, de gerefor
meerde predikant en diegenen die de Wil
helminaboom versierd hadden: zij werden
allen in Scheveningen opgesloten. Alle ra
diotoestellen werden in beslag genomen, er
werd een bijzonder hinderlijke avondklok
ingesteld (met moest een week lang om zes
uur binnen zijn) en de gemeente kreeg een
boete van 10.000 opgelegd'.
Zelfs lagere scholieren deden mee in het
verzet tegen de vervolging en intimidatie,
want toen oind 1941:
"In het district Den Haag op een der lage
re scholen de NSB-inspecteur met zijn
NSB-speldje op een school bezocht, 'moest',
aldus het schoolhoofd, 'een Jongen uit het
vijfde leerjaar juist de passage lezen uit
van der Hulst: Van Hollandse jongens in
de Franse Tijd, waarin voorkomt dat onze
soldaten: .Oranje Boven!' riepen. De snaak
hield vóór deze uitroep even op en keek
eerst vragend naar de onderwijzer met een
knikje in de richting van de speldjesman.
Na meesters bevel 'doorlezen' kwam er
met verheffing van stem uit: 'Oranje bo
ven!'. met als gevolg een onderdrukte
reactie van de klas en een stalen gezicht
van de driehoekjesdragcr", die ook verder
niets van zich liet horen".
Duitse troepen liepen in Rusland vast in sneeuw en modder, zoals de troepen van Napoleon ruim een eeuw geleden.
