Alexander
Solzjenitsyn
Vliegtuig
moet
vol kunnen vliegen
GEVECHT
OP LEVEN EN DOOD
TEGEN
ONMENSELIJKHEID
Rusland is hem dierbaarder dan het vrije westen
Vertaalde
boeken
MAANDAG 11 FEBRUARI 1974
LEIDSÊ COURANT "V 4 t'
Na 1945 heeft de westerse wereld veel Rus
sische litteratuur bereikt, zelfs van de zo
genaamde dissidente schrijvers, wier werk
in Rusland nauwelijks of helemaal niet offi
cieel mag verschijnen. Ook in Nederland
verschenen tal van vertaalde Russische
boeken; behalve de al aangehaalde boeken
van Alexander Solzjenitsyn.
Een greep uit de in het Nederlands vertaal
de werken van Russische en oost-Europese
schrijvers:
1946: „Ik verkoos de vrijheid" (H-Nellssen
Amsterdam) van Victor Kravchenko.
„Nacht In de middat" (Bezige Bij, Amster
dam) van Arthur Koestier.
1950: „Het 25ste uur" (Pax-Den Haag),
van Vlrgil Gheorgiu, (Roemeen).
„De laatste Pope" (Romen en zon.,. Roer-
maond) van Edgar Schaper (Estlander).
1956: Dr. Zjivago in 2 din. van Boris Pas
ternak. (de film naar dit boek draalde velo
weken in Nederland).
1965: Boodschap uit een gekkenhuis (Meu-
lenhoff) van Valery Tarsis.
1967: Erfgenamen van een revolutie (Het
Parool, Amsterdam) van Amerikaanse
schrijvers, waarin zeer veel over de Russi
sche intellectuelen en kunstenaars ls opge
nomen).
„De raderen van de Willekeur" (Bruna,
Utrecht) van Jevgenia Ginzburg.
1970: „Haalt de Sovjetunie 1984" (Elzevier,
Amsterdam) van Andrej Almarik.
Russische science-fiction-verhalen van 14
schrijvers (Bert Bakker, Den Haag).
1972: Verhalen uit Sovjet Rusland (Meulen-
hoff) van 8 schrijvers.
Binnenkort wordt in Nederland vcrwachf
„Goelag Archipel" van Alexander Solzjenit
syn.
Op de Nederlandse boekenmarkt zijn nog
meer Russische boeken en geschriften ook
in andere talen verkrijgbaar, los nog van
de werken van de zogenaamde klassieke
schrijvers, zoals Leo Tolstoi, Tsjechow, Go
gol. Dostojewsky en anderen.
In zijn manifest van 3000 woorden „Vrede
en Geweld", van 5 september 1973 waar
schuwt Solzjenitsyn het westen nadrukke
lijk: „Het is treurig en lachwekkend om te
zien hoe de maatschappelijke stromingen,
aktivisten en jeugd van het Westen 50 tot
70 jaar later „onze" ideeën, dwalingen en
daden herhalen.
Tenslotte de klacht van deze schrijver:
„men moet niet denken dat het Oosten on
verschillig is voor de protesten uit het Wes
ten. Integendeel het is er doodsbang voor
en alleen daarvoor. Wanneer die protes
ten klinken als een eensgezinde machtige
stem van honderden prominente personen
uit het openbare leven van een heel conti
nent, dan kan de autoriteit van het pro
gressieve systeem gaan wankelen. Maar
als er slechts hier en daar een schuchter
protest klinkt, zonder enig geloof in succes
en met het verplichte „net als Grickenlund,
Turkije, Spanje" eraan toegevoegd, dan
roept dat bij geweldplegers slechts hoonge
lach op. Wanneer de raciale samenstelling
van een basketballploeg een belangrijker
gebeurt nis is den de dagelij kso Injecties
aan gevangenen ln een psyuiiaüiscJvj In
richting, die de Lïrsenen beschadigen, wat,
behalve minachting, kan men dan voelen
voor zo'n kortzichtige en weerloze bescha
ving?"
„Eén woord van waarheid zal zwaarder
wegen dan de hele wereld", aldus een aan
haling uit de niet uitgesproken rede, die
Solzjenitsyn in 1970 bij de uitreiking van de
Nobelprijs had willen uitspreken".
Men kan bijna niet om het boek „Solricnit-
syn" (De Boekerij-Baarn) heen, om zich
enigszins een beeld te kunnen vormen wat
duizenden medemensen in Rusland moeten
ondergaan, alleen omdat zij kritiek hebben
op misvattingen in hun vaderland.
Ton v.d. Houten.
1
landse Zee-gebied. De Maat
schappij (met zo'n 4500 vliegers,
stewardessen en andere perso
neelsleden „all over the world")
is officieel in april 1961 opge
richt door de huidige president
directeur, toendertijd Britavia-
gezagvoerder en John do la
Haye van Cunard Eagle. Begon
nen werd met één van de Sabe
na gehuurde, Douglas dc—7c.
Momenteel bestaat de vloot uit
dertig straalverkeersvliegtuigen
(twintig Bac 111 machines,
acht Boeing-707's en twee VC-10
toestellen). Met deze vloot wer
den in 1973 ongeveer drie mil
joen passagiers vervoerd.
President-directeur Thomson
(47), die zo'n tienduizend vliegu
ren op zijn naam heeft staan,
bij elkaar gevlogen tijdens de
Tweede Wereld-oorlog bij de
President-d irecteur
BCALAdam Thomson:
ook charterpassagiers
op lijndiensten
Britse Koninklijke marine er» in
de vijftien jaar dat hij verkeérs-
vlieger was bij verschillende
luchtvaartmaatschappijen, ver
wacht dat British Culcdoninn al
volgend jaar quitte zal spelen in
het lijndienstvervoer met winst
te kunnen gaan werken. Gezien
Thomsons zakelijke aanleg, die
enkele jaren geleden in Enge
land werd bekroond met de on
derscheiding „de beste zaken
man van het jaar", zou hij daur
wel eens gelijk in kunnen krij
gen.
Als eerste niet-Amerlkoanse
luchtvaartmaatschappij kreeg
BCAL in 1963 het recht vrijwel
ongelimiteerd chartervluchten
op Noord-Amerika uit'te voeren.
Aanvankelijk vloog men vanuit
Prestwick, maar tegenwoordige
thuishaven van deze van oor
sprong Schotse luchtvaartmaat
schappij is gevestigd op de Lon-
dense luchthaven Gatwick. die
met een regelrechte spoorlijn is
verbonden met het Victoria-sta
tion in het hartje van de Engel
se hoofdstad.
De Schotse origine Is overigens
nog wel terug te vinden: zo dra
gen de stewardessen SSchotse
rokjes (ze hebben daarbij ds
keuze uit negen verschillends
kleuren) en is er een perso-
neels-drum-en pijperband, die
met doedelzakken bij verschil
lende gelegenheden voor dc vra
lijke noot zorgt. British Caledl
nian Airways beperkt zich du
niet uitsluitend tot vliegen. Voof
beeld daarvan is ook de persS
neelsgolfclub met meerdere prj
minente spelers. Verder is q
naam van Engelands „Secoi]
Force" luchtvaartmnatschapp
nauw verbonden met het in
schitterende omgeving van h
vliegveld Gatwick gelegen zo
tiende eeuwse Copthorne hotel.
Nog steeds staat het officiële Rusland zeer
vijandig tegenover duizenden Intellectuelen
en kunstenaars, die de moed hebben kritiek
te leveren op de gang van zaken in de Sov
jetunie. Zij worden beschouwd als staatsge
vaarlijke burgers, worden met vervolging
bedreigd, verdwijnen in werkkampen en Si
berië of worden verplicht zich te laten op
nemen in psychiatrische inrichtingen. Al
leen omdat zij zich verzetten tegen de ge
vestigde orde van de Sovjetunie, tegen ve
lerlei willekeur en tegen de geestelijke en
lichamelijke censuur op alles wat kritiek
inhoudt op de officiële gang van zaken.
Want deze mensen wijken af van de officië
le Russische leer en dat betekent volgens
de Russische leiders: zij zijn staatsvijan
den of geestelijk ziek. Het gaat immers om
de strijd van het Russisch socialisme tegen
het imperialisme en alles wat afbreuk doet
aan de Russische leer van het socialisme,
doet afbreuk aan de strijd tegen het impe
rialisme. En dat doen slechts vijanden van
óe staat of geestelijk zieke burgers Mil
joenen Russen hebben dit in de loop der ja
ren al ondervonden: hebben dit betaald
met hun leven, of met armoede, vervol
ging, laster, strafkampen, speciale medi
sche behandelingen.
Alex-ander Solzjenitsyn, de 55-Jarige wis
kundige, leraar en schrijver, Nobelprijswin-
naar-1970 voor letterkunde, staat al jaren
bloot aan vervolging. Hij is gevangen geno
men, heeft langdurige veroordelingen in
werkkampen achter de rug, werd geruime
tijd verpleegd en wordt thans dag-in-dag-uit
opgejaagd door zijn vervolgers. Hij wordt
op dit ogenblik beschouwd als de leider van
de intellectuelen, de schrijvers, de schil
ders, de filmers, de componisten en alle
Russen, die zich desnoods tot de dopd blij
ven verzetten tegen censuur, tegen terreur,
tegen willekeur, tegen vervolging en on
menselijke straffen. Alleen, omdat zij de
menselijkheid hoger aanslaan, dan de har
de leer van het Russisch officieel socialis
me. Opvallend hierbij is, dat de meeste
vervolgden ook Amalrik, ook Sacharow,
ook Gilzburg, Grigorenko, Boris Pasternak
en vele anderen het. socialisme van har
te onderschrijven. Zij dulden echter niet,
dat de staat volledig beslag legt op het le
ven en vooral op het denken van zijn Rus
sische burgers. Zij verwijten de Staat, dat
deze de menselijke ontwikkeling, de mense
lijke vrijheid zo sterk in de weg staat, dat
een normaal ook een normaal socialis
tisch leven onmogelijk is. Met alle ge
volgen vandien voor 't economisch, maar
vooral voor het culturele leven in de breed
ste zin van het woord. En zoiets is in een
land als Rusland met zijn machtige cultuur
(Van onze luchtvaartredacteur)
LONDEN De meest economi
sche manier om vliegtuigen in
de lucht te houden is ze te vul
len. Deze waarheid als een koe
is kort maar krachtig de mening
van president-directeur Adam
Thomson van de op het vlieg
veld Gatwick ten zuiden van
Londen gevestigde Engelse
luchtvaartmaatschappij British
Caledonian Airways. Hoewel
Thomson met deze woorden in
feite een open deur intrapt, is
het in de praktijk brengen van
zijn stelling met het oog op de
internationale luchtvaartpolltiek
geen eenvoudige zaak. Al meer
dan eens, heeft hij vurig gepleit
voor het vervoer van meer
categorieën luchtreizigers in één
lljnvliegtuig: dus zowel eerste
en economy klas als charterpas
sagiers.
Vooral op de route over de At
lantische Oceaan, de drukst be
vlogen luchtroute ter wereld
waar de concurrentie moordend
is en waar British Caledonian
Airways als enige onafhankelij
ke Engelse luchtvaartmaat
schappij sinds april vorig jaar
met een lijndienst ook een
graantje van tracht mee te pik
ken ziet Thomson voor een
„mixture" van passagiers de no
dige winst. Maar voordat hij
zijn plannen werkelijkheid ziet
worden, heeft hij toch eerst bij
val nodig van de andere IATA-le-
den (de Internationale Organisa
tie van Luchtvaartmaatschcpp;j-
en) evenals toestemming van de
betrokken regeringen. En dat zijn
moeilijke zaken. Want de ver
houding tussen geregeld en on
geregeld (charter) vervoer is
nog altijd één van de grootste
problemen in de vliegerij, om
van meer internationale samen
werking nog maar te zwijgen.
Dat is een zaak waar de lucht-
vaart-geleerden al meer dan een
kwart eeuw over aan het praten
zijn, maar nog steeds is het re
sultaat nihil.
British Caledonian Airways, de
snelst groeiende luchtvaartmaat
schappij van de Britse eilanden
in november 1970 ontstaan uit
een samengaan van Caledonian
Airways en British United Air
ways, bezit sinds mei vorig jaar
ook een kantoor aan het Amster
damse Rokin. Daar ?waait
BCAL-benelux-manager Armans
Wiss de scepter. Vanuit Neder
land (Amsterdam en Rotter
dam) worden wekelijks 49 re
tourvluchten uitgevoerd naar
Groot-Brittanië (Londen, New
castle en Glasgow). Dat gebeurt
met toestellen van het type Bac
1—11. De BCAL-vIlegtuIgen, zijn
gemakkelijk te herkennen aan
de grote (Schotse) leeuw op de
staartvlakken.
Binnenkort zal ook een kantoor
worden geopend in Brussel, van
waaruit men waarschijnlijk
reeds dit voorjaar op Engeland
gaat vliegen. In totaal voert Bri
tish Caledonian wekelijks zo'n
500 lijnvluchten uit naar een
kleine vijftig bestemmingen in
een 26-tal landen in Europa,
Afrika, Zuid-Amerika, het Verre
Oosten en de Verenigde Staten
(dagelijks naar New York en als
enige Britse maatschappij vijf
maal per week non-stop naar
Los Angeles)
Daarnaast worden talrijke
vracht-, vakantie- en andere
chartervluchten uitgevoerd, met
onder meer naar de Canarische
eilanden en andere „zonnige"
bestemmingen in het Middel-
Enkele vliegtuigen van de B.C.A.L.-vloot.
Personeel va nde B.C.A.L. - in Schots kledij met hun onafscheidelijke doedelzakken.
van eeuwen, voor velen onverdragelijk.
In het pais in Nederland verschenen boek
van en over „Solzjenitsyn" (Boekerij-
Baarn) legt deze soms een aangrijpende
getuigenis af van de onmenselijkheden, die
nog steeds in Rusland heersen. Een aan
grijpende getuigenis ook van zijn liefde
voor zijn Rusland, zijn moedertje Rusland.
Men begrijpt als volstrekt buitenstaander
niet, hoe een man dit nog steeds kan op
brengen, ondanks alles wat hij in zijn leven
van het officiële Rusland heeft moeten on
dervinden: arrestatie en gevangenisstraf op
het einde van de Tweede Wereldoorlog, om
dat hij in brieven aan zijn vriend (hij was
toen artillerie-officier in het front bij Duits
land) kritiek geleverd zou hebben op Stalin.
Later werd hij doorgestuurd naar een
werkkamp, kwam er onder Kroetsjev uit
en schreef toen zijn boek „Een dag uit het
leven van Ivan Denisovitsj" (het leven van
een strafgevangene), dat in het Rusland
van de zestiger jaren als een bom insloeg.
Maar de vrijheid van Kroetsjev heeft maar
kort geduurd. Dat hebben de Russen en
vooral de intellectuelen en kunstenaars aan
den lijve ondervonden.
Alexander Solzjenitsyn heeft ook na 1966
blootgestaan aan allerlei dreigementen, aan
vervolgingen, aan laster en aan alles wat
men maar kan bedenken om iemad het le
ven letterlijk onmogelijk te maken. Zijn
letterkundig werk kon in Rusland alleen
maar onder vrienden circuleren, doorgege
ven via eigen tik- of stencilwerk van deze
vrienden, zoals wij dat in de jaren 1940-1945
ook dikwijls gedaan hebben.
Zo verschenen, tenslotte ook lin het westen,
„Een dag in het leven van Ivan Deniso
vitsj", „Kankerpaviljoen" (de schrijver is
van kanker genezen), „Augustus veertien"
(twee delen over de Eerste Wereldoorlog),
„De kamphoer en de simpele ziel", „In het
belang van de Zaak", „Een kaars in de
wind", „Een woord van waarheid". Boeken
en documenten die allen een aanklacht be
tekenden tegen de misstanden in Rusland,
e Solzjenitsyn heeft, dit in tegenstelling tot
vele anderen, bewust maar zeer taktisch de
weg van het gevecht gekozen. Bewust
maar taktisch. Hij heeft zo lang gewacht
met publiceren in het westen, tot het niet
anders meer ging. Hij heeft eerst in eigen
land eerherstel gezocht tegen alle onrecht
die hij en duizenden anderen ondervinden.
Toen dit niet hielp heeft hij voorzichtig
contacten met het westen gelegd en door
middel van enkele interviews met westerse
journalisten zijn denkbeelden wereldkundig
gemaakt. Hij is bedreigd, dat hij alles zou
verliezen wanneer hij niet naar het westen
zou gaan. Maar dat weigert hij, zoals ook
mensen als Sacharow geweigerd hebben.
Want zij weten, dat zij in het westen niets
meer voor Rusland kunnen doen. dat zij
zwijgen en tenslotte sterven van heimwee
naar „de heilige aarde van moedertje Rus
land", Zoals velen, die naar het westen
vluchtten: zoals Victor Kravchenko. Vale-
riv Tarsis, de dochter van Stalin zelf. Voor
al de kunstenaars hebben Rusland nodig,
omdat anders de bron aan hun kunst ontno
men wordt. Dat weet officieel Rusland
maar al te goed. vandaar dikwijls de drei
gementen, verdwijn naar het westen, an
ders is het afgelopen.
Een van zijn sdhrijversvrienden zei op het
Moskouse congres van schrijvers in 1966
over Solzjenitsyn: „De gehele werkzaam
heid van Solzjenitsyn is karakteristiek voor
de nieuwe tijd. Er is een nieuwe litteratuur
ontstaan en met de oude, reptielachtige,
kruiperige litteratuur, die alleen de rechte
lijn erkent, is het afgelopen. Wie herinnert
zich nog de in miljoenen exemplaren uitge
geven boeken, leugenachtige boeken, die di-
rekt of indirekt de lof van Stalin zongen..."
Op 23 augustus 1973 zei Solzjenitsyn tegen
twee Westerse journalisten: „de K.G.B.
(geheime politie) stuurt voortdurend agen
ten naar mij toe, die zich uitgeven voor
jonge schrijvers, die mij hun litteraire
proeven komen brengen. Een belangrijk
generaal van de K.G.B. heeft mij via een
tussenpersoon een ultimatum gesteld: ik
moet naar het buitenland vertrekken, zo
niet dan word ik naar een kamp gestuurd".
En in datzelfde gesprek: „Zolang Ik mijn
boeken in eigen land niet kan laten druk
ken zal ik ze bij westerse uitgeverijen pu
bliceren. zonder mij te storen aan zulke
flauwe politiegrappen".
Dit gebeurde ook met zijn Jongste boek
„Archipelago Goelag", ofwel „Goelag Ar
chipel", een beschrijving van de Russische
strafkampen, dat binnenkort ook in het Ne
derlands op de markt komt. Officieel Rus
land is door deze publicatie bijzonder gebe
ten geraakt op de schrijver, die thans aan
dagelijkse openbare kritiek blootstaat. Nog
steeds leeft hij echter in betrekkelijke vrij
heid, afgezien dan dat hij voortdurend ge
schaduwd en bedreigd wordt, dat men zijn
telefoongesprekken blijft afluisteren, dat
men zijn post opent en ziin vrienden voort
durend belaagt.
