Leidse zendamateur
kreeg 50 jaar geleden
contact met Amerika
Tips
voor
de
kerst
dagen
,k
l^MAANDAG 24 DECEMBER 1973
LEIDSE COURANT
PAGINA 7
Zuid-Holland
ROTTERDAM Onder de
naam „pretstad Ahoy 1973"
wordt in het complex Ahoy
aan het Zuidplein van 22 tot 30
december een groots uitgaans-
evenement gehouden voor de
hele familie. In het sportpaleis
wordt een kerstcircusshow op
gevoerd met de beste circus
nummers van Europa. Er zijn
attracties te zien van de cir
cussen Krone, Knie, Althoff,
Bouglione, Barum, Benneweis
en het beroemde Barnum en
Bailey. Men kan ae kunsten
van een groot aantal dieren
bewonderen zoals paarden, be
ren, honden, chimpansees, oli
fanten, duiven, een vos en een
gier. Natuurlijk zijn er ook
clowns en acrobaten. Spreek-
stalmeester is de actuer Jaap
Stobbe, die zelf al eens voor
een televisieprogramma in de
piste heeft gestaan. Voor de
ontspanningsmuziek zorgt de
zanggroep Familee. De toe
gangsprijs voor deze show va
rieert voor volwassenen van
vijf tot vijftien gulen. Kinderen
tot en met 14 jaar en 65 plus
sers betalen voor alle rangen
de helft van de prijs. De show
begint elke avond om acht uur
alleen op de avond van 24 de
cember is het circus gesloten)
en 's middags om half drie is
er een hiatineé.
Naast dit curcusprogramma is
er in de drie grote tentoonstel
lingshallen een Lunapark met
meer dan veertig attracties. De
toegangsprijs voor volwasse
nen bedraagt één gulden en
voor kinderen een kwartje. Het
Lunapark is- .geopend van één
uur 's middags tot één uur
"s avonds-
De pretstad is makkelijk te be
reiken vanaf het station. Ook
de metro stopt bij het sportpa
leis (halte Zuidplein).
DEN HAAG Tijdens de
feestdagen zijn de openingstij"
Vtt van de drie Haagse ge-
nesjrtelijke musea a (het Ge
meentemuseum, het Neder
lands Kostuummuseum en mu
seum Bredius) gewijzigd. Op
beide kerstdagen zijn de mu
sea geopend- van tien tot vijf
De dolfijnen springen in Ouwehands dierenpark.
uur. Op nieuwjaarsdag zijn ze
gesloten. In het Haags Ge
meentemuseum blijft tot 13 ja
nuari de tentoonstelling „Pom
peii uit de as herrezen". De
expositie is ingericht met mar
mer, steensculpturen, kunstnij
verheid, wandschilderingen,
maquettes, tekeningen en fo-
■JT6. Tevens is in het Gemeen-
:emuseum tot 13 januari de
tentoonstelling „Den Haag in
pruikentijd en wordt er een
expositie gehouden over het
werk en leven van de pianist
en componist Dirk Schafer,
met foto's, oude programma'»
en tekeningen.
In het Nederlands congresgr
bouw, in de Carrousel-foyer, is
tot 31 december de culturele
Poolse manifestatie: „Cepella-
Festival". Men kan daar
wandkleden, scb'lderijen meu-
oels, glaswerk, zilveren sleia
3en, serviesgoed, aardewerk
en houtsnijwerk, uit Polen be
wonderen. Tevens is er origi
nele Poolse muziek te belulste
ren en worden natuurfilm*
de blijde aankondiging van de komst van
„Een boottocht door de Biesbosch is een avontuur"
over dat land vertoond. Uit Po
len zijn kunstenaars aanwe
zig, die demonstraties geven
op het gebied van gobelin-we
ven en papier knippen. Een
hartverwarmertje kan men
pakken in de „echte" Poolse
wodkabar. Entreekosten zijn
er niet en de manifestatie i*
geopend van twee tot tien uur,
behalve eerste kerstdag, dan is
de kunstmarkt gesloten.
De gemeentelijke Dienst voor
Scihool- en Kindertuinen van
Den Haag heeft voor het win
terseizoen twee routes uitgezet
door Haagse bosgebieden. Een
route voert door het hele land
goed Clingendael. het andere
door het duinbos Meijendel. In
Clingendael zijn bomen en
struiken die het bekijken
waard zijn met groene naam
bordjes aangegeven. Een gids
je geeft de wandelaar een top-
lichting op de te volgen route
en bevat een schat van infor
matie over de inventaris van
het oude buiten. Een zelfde
gidsje is ook gemaakt voor
Meijendel. Weliswaar is in
Meijendel geen speciale wan
deling uitgezet, wJ is de sug
gestie voor een route aangege
ven met paaltjes met rode of
groene koppen, terwij] de bo
men en struiken voorzien zijn
van groen/gele naambordjes.
Juist voor de autoloze zonda
gen is zo'n wandeling in de
winter uitstekend geschikt voor
ouders en kinderen.De gidsjes
zijn voor drie kwartjes ver
krijgbaar bij de Dienst voor
School- en Kindertuinen. Raal-
testraat 4 of bij het gemeente
lijk Informatiecentrum aan de
Groenmarkt.
Noord-Holland
HILLEGOM In de sporthal
van deze Noord-Hollandse stad
wordt ook dit jaar e^n kerst-
broeitentoonstelling gehouden
onder auspiciën van de Ko
ninklijke Algemene Vereniging
voor Bloembollencultuur. De
tentoonstelling is in de eerste
plaaats een vaktentoonstelling
In het Nederlands Congresgebouw een Poolse manifestatie met
o.a. een demonstratie papier knippen.
en dat is, wanneer u gaat kij
ken, wel te zien aan de opstel
ling van de bloemen. Deze
staan „onversierd" in kistjes
op tafels, maar er is ook een
gedeelte in de hal waar de
bloemen wel decoratief staan
opgesteld. Er zijn reeds vele
bolbloemen te zien, zoals hya
cinten, tulpen en narcissen.
Deze bolbloemen staan er wat
„onversierd" bij, de fresia's,
amaryllis Hieastrum, irissen
en cyclamen staan in de deco
ratieve hoek. De tentoonstel
ling is tweede kerstdag te zien
tussen negen en vijf uur. De
entreeprijzen bedragen voor
volwassenen een rijksdaalder
en voor kinderen tot veertien
jaar één gulden.
Noord-Brabant
DRIMMELEN Dit plaatsje
onder de rook van Geertrui-
denberg, ligt in de Biesbosch.
Op tweede kerstdag vertrekt
daar vainaf de steigers voor het
restaurant De Biesbosch om
twee uur een verwarmde boot.
„Een boottocht door dit nog
ongerepte natiu>g-b;—J Ia een
avontuur", ais we de reder
mogen geloven. Aan boord is
gelegenheid tot het nuttigen
van een drankje. De tocht
duurt twee uur en kost voor
volwassenen vier gulden vijftig
en voor kinderen tot en met
twaalf jaar drie gulden. Inlich
tingen: Rondvaartbedrijf De
Zilvermeeuw, Weitjes 3 in
Drlmmelen, telefoonnummer
1)16262133.
DEN BOSCH Dat met kerst
in vele kerken kerststalletjes
staan is niet zo bijzonder. Wel
bijzonder is het als er in die
stal levende dieren worden ge
bruikt. Dit is het geval in de
St. Janskathedraal in Den
Bosch, waar men in de stal
talloze eendjes, konijnen, fa
zanten en zelfs een kameel
vindt, de kerk is op beide
kerstdagen geopend van tien
tot half een en van twee tot
vier uur.
BLARICUM Tweede kerst
dag kan men in Blaricum
prachtige oude boerenwerktui-
gen bewonderen uit de verza
meling van de heer Ton van
Lith, bij elkaar zo'n duizend
voorwerpen, die de boer vroe
ger gebruiken moest. De heer
Van Lith houdt open huis In de
Landbouwschool aan de Hoog
straat van tweede kerstdag tot
en met zaterdag 29 december
van een tot vijf uur.
Limburg
VAT 1BURG Voor een
rorr sche en zeer aparte
sfeer zorgt men in Valkenburg
bij het opvoeren van het kerst
spel in de gemeentegrot. Even
als vorig jaar wordt in het met
kaarsen verlichte Romeinse
deel van de grot de geboorte
van Christus gevierd. Het ge
heel wordt omlijst met een
ballet en een Valkenburg*
koor. De voorstellingen worden
gegeven op 26 december om
half drie en vier uur. Inlichtin
gen VW-Valkenburg, telefoon-
04406-13364.
Overijssel
OOTMARSUM V .n advert-
tijd tot Driekoningen wordt in
Noord-Oost Twente het mid
winterhoornblazen beoefend.
Met kerst kunt u de melancho
lieke klank van de hoorn ba-
luisteren. Men zegt dat het
ontstaan Is te danken aan het
Joelfeest van onze Germaanse
voorvaderen, die door het bla
zen op de hoorn in midwin
tertijd de vruchtbaarheid van
de essen wilden beschermen
tegen demonische geesten. In
Twente heeft het echter maar
één bedoeling namelijk het
aankondigen van de blijde
boodschap van de komst van
Christus. In Ootmarsum. gele
gen In een prachtige omgeving
waar men urenlang kan wan
delen en fietsen, wordt het
midwinterhoornblazen op eer
ste en tweedr kerstdag beoe
fend van elf tot twaalf uur
's morgens bij Lös Hoes, Smit-
huisstraat 2. De entree is gra
tis.
RUINEN Men kan in deze
plaats met een mooie omge
ving op tweede kerstdag mee
doen aan een middagwandeling
van zo'n anderhalf uur. Deze
wandeling gaat langs de
schaapskooi van Ruinen en
door de wijde omgeving, de
afstand is vier kilometer en de
kosten bedragen slechts één
gulden. Vertrek vanaf de
schaapskooi om één uur, deel
name één gulden.
Gelderland
RHENEN dat de kerstman
zich niets van zijn reputatie
als rendierhouder aantrekt, be
wijst de dolfijnenshow van het
dierenpark Oudehand in Rhenen
wel, want die heeft de kerst
man weten te strikken om een
deel van de show te leiden
Deze speciale kerstshows zijn
te zien tot en met 27 december
om half twaalf, half drie en
half vijf. De entreekosten be
dragen vier gulden en de kin
deren worden verrast op een
grabbelton. In het restaurant
van het dierenpark is de ten-
.oonaielliiig tw;3 —."{cc:: Jaar
dierenleven in Rhenen" inge
richt.. Het restaurant Is ge
opend van tien tot vijf uur en
het park ligt aan de Grebbe-
weg.
LEIDEN Eén simpele vingerbeweging
en we kunnen luisteren naar wat ergens
ver weg op zee de een of andere piraten
zender te vertellen heeft. Sterker nog, de
zelfde beweging zouden we kunnen aanwen-
■■■■dén om te gaan controleren of de Amerika-
amer tenen 11161 31 fe veel Puties 1,1 de maan S1"3-
ven. Vanzelfsprekend en zonder erbij na te
denken dat eens, in het begin van de radio-
ptechr»ische (r)evolutie, draadloos contact
slechts met de grootst mogelijke moeite en
"'over niet al te grote afstand tot stand kon
worden gebracht. Slechts degenen, die
opvrljwel de gehele ontwikkeling van radio en
het. televisie hebben meegemaakt en de men
sen die "in het vak" zitten, zijn tegenwoor-
on-djg n0g s(aat stj| staan bij de gedach-
voor(e aan ,je verworvenheden van de zintuigen
en oog.
^{''Radio-amateurs" werden destijds die on
derzoekers genoemd, die zonder financiële
'erwegingen aan het experimenteren wa
pen met spelen, draadjes en antennes. Zij
ibben bijzonder veel bijgedragen tot de
itwikkeling van de radiotechniek. Steeds
ichtiger werden hun zenders en steeds
rder konden andere amateurs hun mor-
-seinen (gesproken woorden waren in de
-.jginfase nog taboe) opvangen en beant-
ich aan. woorden. Het was tenslotte de op 2 septem-
-ber 1905 geboren Leidenaar Hendrik Johan-
t, nj«tne5 Jesse, die het in de nacht van 27 op 28
december 1923 met de zender PCII gelukte
voor het eerst "heen en weer" contact te
,Ze ziefnaken met het Amerikaanse station 2AGB
mdat zete Massachusets. Dit zou een radiotechni-
yer weg *che omschakeling betekenen in de gehele
lamateurwereld, want direkt zenden en ont-
Ivangen was toen slechts mogelijk over kor-
tuk vuil tere afstanden,
kelder,
"Mijn vrienden, die mij steeds hielpen, en
ik waren niet zo erg onder de indruk van-
woens-het contact met de Verenigde Staten", ver-
il als u telt de nog steeds in Leiden woonachtige
en met heer Jesse. "In 1921 hadden wij al een met
triodebuizen uitgeruste radiotelegrafiezen-
'der gebouwd, waarmee we verbindingen
hebben gemaakt met amateur-zenders in
pen we'EnReland en Frankrijk. We hadden eigenlijk
hiet anders verwacht dan verbinding ma-
»ken over en weer met de V.S. voor Neder
landse begrippen hadden wij een enorm
sterke zender inelkaar gezet. Waar we ei-
aa" genlijk het meest tevreden over waren,
•was, dat onze stelling, dat met kortere gol
ven een grotere afstand overbrugd kan
worden, bewezen was". De meest gebruikte
goflengte was in die dagen 1050 meter; het
gebied onder de 200 meter was vrijwel on
ontgonnen en gold als een uitdaging voor
de HTS'er Jesse eu zijn vrienden Rudie en
Wolf Tappenbeck en Groot Enserink.
De grote vlucht van de radio-amateurs was
begonnen in 1901, toen Marconi door mid
del van vonkzenders (lampen zoals triode
buizen kende men rond de eeuwwisseling
nog niet) een draadloze verbinding maakte
tussen Engeland en Amerika. Een eenzij-
ge verbinding dus. Tijdens en na de eerste
Wereld-Oorlog werd de lamp ontwikkeld en
de vrij primitieve en beperkte vonkzender
schoof men terzijde. In Nederland werd
aan de radio-amateurs - in tegenstelling tot
bij voorbeeld de Verenigde Staten - conse
quent zendvergunningen geweigerd. Ook
Hendrik Jesse werd steeds voor een ver
gunning afgewezen.
"Op zeer jonge leeftijd heb ik al belang
stelling gekregen voor de radio", zegt Jes
se. "Mijn broer studeerde, toen ik 9 jaar
was. aan de Technische Hogeschool te
Delft en vervaardigde toen zeer indrukwek
kende apparatuur. Hij had al in 1912 een
zender, die over een afstand van twee kilo
meter uitstekend werkte; ontvangst ge
schiedde nog met een eenvoudige kristal
ontvanger. Mijn eerste zender bouwde ik in
1918, vlak na de eerste W.O"
In 1923 was men intussen al zo ver gevor
derd dat door een aantal amateurs - com
mercieel had men nauwelijks belangstelling
voor zenders - onder zeer gunstige condi
ties gehoord werd hoe Amerikaanse zend
amateurs onderling berichten uitwisselden;
ook omgekeerd was dit wel eens het geval.
In Amerika bloeide in die tijd een uitste
kend georganiseerd radio-amateurisme.
weinig gehinderd door belemmeringen van
regeringswege. Tegen het einde van 932
werd door de onderzoekers aan de andere
kant van het "grote water" een Transat
lantische Amateurstest uitgeschreven. Dit
gebeurde met de bedoeling na te gaan of
direct heen en weer seinen tussen de twee
werelddelen mogelijk zou zijn. De golflengte
zou 200 meter bedragen. Dit bracht de
groep Jesse tot koortsachtige activiteiten.
Zij namen een opmerkelijk initiatief: via
de transatlantische zeekabel telegrafeerden
zij de-Amerikaanse Amateurvereniging dat
zij zouden meedoen op 110 meiter golflengte
een verzochten de Amerikanen hetzelfde te
doem.
Jesse vertelt: "De omstandigheden waar
onder wij moesten werken, waren zeer
moeilijk. Mijn vader had in ons huis, dat hij
als architect had ontworpen, alleen gasver
lichting laten aanleggen. Voor de benodigde
electriciteit hadden wij over een afstand
van enkele honderden meters een kabel ge
spannen naar het huis van een ons goed
gezinde buurman, die wel over een electri-
sche aansluiting beschikte. De triode-buizen
(versterkerbuizen met 3 aansluitingspolen)
voor het benodigde antennevermogen, wer
den ons door Philips geweigerd, aangezien
wij geen zendvergunning hadden. Philips
stond toen op goede voet met de regering
en wilde niet met amateurs in zee gaan.
Een rijke Engelse vriend van mij, een ze
kere Partridge, schonx ons toen een ge
schikt exemplaar van 150 Watt. Rudie Tap
penbeck, die in Berlijn studeerde, wist er
nog twee van 75 Watt te lenen. Parallel ge
schakeld bleken deze voldoende uitgangse
nergie te leveren".
Een zeer groot probleem in die tijd leverde
altijd de zendantenne op. Al beschikte men
over nog zo'n sterke zender zonder een goe
de antenne zouden vrijwel alle pogingen
om ver verwijderde stations te bereiken,
gedoemd zijn te mislukken. Over antennes
bestond toen nauwelijks theorie. "De anten
ne is het belangrijkste onderdeel van de
zender", vervolgt de heer Jesse Tiijn ver
haal. Hij tekent op een velletje papier vlug
en duidelijk hoe hij destijds het antenne
probleem oploste.
uit. Wij wisten wel iets van antennebouwen
hoor", grinnikt hij tevreden. "In de tuin
"Kijk eens, zo zag het er toen in onze tuin
hadden we een mast staan van ongeveer 35
meter, gemaakt van 3 steigerpalen. Vanaf
de nog van ons huis. dat 20 meter hoog is
ik woon er nog steeds in - hadden we een
netwerk van draden gespannen naar deze
mast. In die nacht van 27 op 28 december
1923 begonnen wij met onze eerste zendtest
op de 110 meter, zoals afgesproken met de
Amerikanen. En jawel, de antenne bleek
krachti genoeg en de juiste stralingsrich
ting te hebben. We kregen vrijwel meteen
contact."
Natuurlijk is het begrijpelijk dat dit succes
niet onopgemerkt bleef. Vrijwel de gehele
amateurwerld schakelde toen in enkele da
gen tijd om naar een golflengte onder de
200 meter.
Maar ook het Staatsbedrijf der Posterijen
en Telegrafie - nu kortweg PTT genoemd -
begon tegen de steeds verder voortwoeke
rende zendovertredingen in actie te komen.
De naam en adres van Hendrik Johannes
Jesse, die regelmatig zijn bevindingen pu
bliceerde. waren algemeen bekend en op
instigatie van de PTT werd op 12 maart
1924 proces-verbaal opgemaakt door Ber-
oardus Johannes Arnoldus Mom, recher
cheur van politie te Leiden, afdeling Bijzon
dere Wetten, ter plaatse bijgestaan door
'n ambtenaar van de Rijkstelegrafie. Enkele
essentiële onderdelen van de zender, als
mede een aantekeninbenschrift. werden
door dezeheren in beslag genomen. Ook
Rudie Tappenbeck kreeg een proces-ver
baal wegens het overtreden van het zend-
monopolie van de PTT Op 30 april 1924
kwam de zaak Jesse voor de Leidse kan
tonrechter, mr. M. B. Vos. Deze verklaar
de Jesse inderdaad schuldig aan "het aan
leggen van 'n radiotelegraaf maar ontsloeg
hem. alsmede zijn vriend Rudie, van recht-
vervolging wegens de geringe betekenis van
het feit en de omstandigheden waaronder
deze hadden plaatsgevonden. Er werd der
halve geen straf opgelegd en de in beslag
genomen onderdelen moesten worden terug
gegeven. Een pijnlijke slag voor de PTT.
Zij tekende op 2 mei van datzelfde jaar ho
ger beroep aan en verkreeg dit.
Op 22 september 1924 kwam de zaak-Jesse
voor de Haagse Rechtbank. De Officier van
Justitie kon zich de angst van de Rijkstele
grafie voor de toenemende zendovertredin
gen goed indenken. Het wetenschappelijke
succes telde hier minder dan in Leiden. Hij
eiste een boete van 30 gulden of 30 dagen
hechtenis. Tot grote verrassing van alle in
gewijden was de uitspraak: schuldig aan 't
ten laste gelegde, maar wederom geen straf
oplegging. Opnieuw een zeldzaamheid in
de geschiednls 'van de Rechtspraak. De
PTT heeft toen gen verder pogingen meer
gedaan om een voorbeeld te stellen voor
alle amateurs; de algemene opinie was na
men! jk sterk op de hand van de illegale
zenders
"Wij zend-amateurs wilden ons best onder
werpen aan het toezicht van de PTT", zegt
de "beklaagde" nu jaren later met klem,
"mits ons zendmachtigingen werden toege
wezen. Op kosten van de Nederlandse Ver
eniging voor Radiotelegrafie (de NVVR),
waarvan ik lid was, hebben we de zaak
doorgezet tot de Hoge Raad om nog meer
Ambtenaren van het Nederlands Postmu-
seum in Den Haag hebben de zender van
H. J. Jesse gerestaureerd. De vinger van
de demonstrerende ambtenaar rust op de
selnsleulel. Aan de ptank onder de letr
ters PCII hangt de glazen triode van 150
Watt. Achter de hand van de man de
twee parallel geschakelde 75 Watt trio
den.
aandacht op de kwestie te vestigen. Maar
de uitspraak bleef dezelfde, schuldig, maar
geen strafoplegging. Ik ben daarna niet zo
lang meer door gegaan met experimente
ren. In Oegstgeest begon ik In 1932 een fa»
briek voor geluidsinstallaties en radiodistri
butie-inrichtingen, netgeen al mijn tijd id
beslag nam. Ik denk nog wel eens terug
aan die tijd bij ons thuis op zolder. Zenda»
mateurs waren toen heel anders dan tegen»
woordig. Nu koopt men kant-en-klaar een
zend- en ontvangsttoestel en n\eq gaat, ai
dan niet legaal, zenden. Destijds was hel
een kwestie van proberen, wijzigen en wee'
proberen. Net zolang tot het lukte. Jt
moest er echt moeite voor doen.''
ARNOLD J. HENDRIKS El
