David Ruigoord
lijnrecht tegenover
Goliath Amsterdam
LIEVER
HET
GELD
IN
HET
WATER
DAN
MILIEU
BEDERF
1"
jHet groene kerkdorp Ruigoord ligt midden in een troosteloze vlakte van opgespoten zand. Aan de horizon doemen de tanksen
•raffinaderij van Mobil op. Maar de industrie blijkt helemaal geen belangstelling te hebben voor vestiging op de zandvlakte
'AMSTERDAM - Ruigoord - iets
'ten oosten van Spaarndam en
wSpaarnwoude - begon zijn be-
staan als onherbergzaam eiland in
«het IJ, slechts bewoond door een
paar veehouders. In het midden
van de vorige eeuw werd het door
inpolderingswerkzaamheden,
"waarmee de aanleg van het
^Noordzeekanaal gepaard ging. op
genomen in het omringende vaste
land en groeide er rondom de kerk
een rustiek dorpje. Nu is Ruig
oord opnieuw een eiland. Of lie
ver: een oase in de onafzienbare
zandvlakte waarmee Amsterdam
de voormalige polders aan zijn
westgrens heeft ondergespoten ten
behoeve van de alleen zaligmaken
de industrievestiging. Eigenlijk
zou het vriendelijke kerkdorp in
middels al van de landkaart weg
geveegd zijn, als er niet twee din
gen gebeurd waren. Allereerst ont
dekte een groepje jonge Amster
dammers vorig jaar het arme,
half gesloopte gehucht. Tot hun
schrik bemerkten ze dat de ver
woesting in het weidse polderge
bied werd aangericht door hun ei
gen stad, dus ook uit hun naam.
Hun verbijstering groeide toen ze
hoorden dat Amsterdam het
prachtige stuk natuur wilde bedel
ven onder een industrieterrein.
„De overheersende westenwind
zal de toekomstige fabrieksrook
naar de stad blazen in plaats van
frisse zeelucht", stelden ze vast.
„De bevolking zal voortaan in
alarmfase 1, 2 of 3 leven, zoals de
mensen in Tokio en Vlaardingen."
Voornamelijk jonge kunstenaars
en wetenschappers besloten na
hun ervaringen een poging te
doen om het lieflijke Ruigoord
te redden. Ze stichtten een
werkgroep, die met toestemming
van burgemeester en wethou
ders van Amsterdam de kerk en
enkele andere nog overeind ge
bleven huizen en schuren inRuie-*
oord tijdelijk mag .gebruiken en
die - hetgeen belangrijker is -
de trom begon te roeren.
Het toeval wilde, dat de ge
meente Haarlemmerliede, waar
toe Ruigoord en de belendende
Houtrakpolder bestuurlijk behoren
al heeft Amsterdam er alle
grond opgekocht, ongeveer ge
lijktijdig een nieuwe burgemees
ter kreeg: de heer F. J. R. IJs-
selmuiden, doctorandus in het
bestuursrecht, voormalig chef
Algemene Zaken van de Zeeuw
se plaats Axel, waar hij actie
voerder was geweest tegen de
industrialisatieplannen in het
Sloegebied.
„Al tijdens mijn installatie werd
ik met de landhonger van Am
sterdam geconfronteerd", zegt
hij. „Ik hoorde bij toeval, dat
het gemeentebestuur een boerde
rij in de Houtrakpolder had ge
sloopt zonder er de vereiste ver
gunning voor te hebben."
Burgemeester IJsselmuiden
voelde de machteloosheid van
zijn plattelandsmensen tegen
over de grote, anonieme stad.
Hij dook in de heersende proble
matiek en liet zich winnen voor
de argumenten van de kunste
naarskolonie in Ruigoord.
In 1968 had de gemeenteraad
van Haarlemmerliede een be
stemmingsplan aangenomen,
waarin het betrokken natuurge
bied werd aangewezen voor in
dustrieterrein en voor een zij
arm Van het Noordzeekanaal,
een zogenaamde insteekhaven.
Amsterdam begon de polder op
te spuiten en vorderde tot aan
het kaarsrechte lint asfalt, dat
er dwars doorheen loopt en dat
de veelzeggende naam „Machi-
neweg" draagt.
De bevolking van Ruigoord
werd met uitzondering van een
paar dwarsliggers, die zich niet
klakkeloos lieten wegjagen, naar
elders geëvacueerd. De slopers
kwamen.
Tot hier
Tot hier en niet verder moet
burgemeester IJsselmuiden toen
gezegd hebben. Hij ontdekte dat
Amsterdam in de Houtrakpolder
tot dusver gehandeld had op
grond van het bestemmingsplan
uit 1968, hoewel dat nog niet on
herroepelijk is en dus nog geen
volledige rechtskracht heeft om
dat de bezwaarschriften er te
gen waren gehandhaafd, de
Raad van State nog advies moet
uitbrengen en de kroon nog
moet beslissen. Daarom stelden
hij en zijn wethouders ijlings
een nieuw bestemmingsplan op
voor het betrokken gebied, dat
kort en goed hierop neerkomt
geen industrieterrein en geen in
steekhaven in de Houtrakpolder,
maar bos en groengordels.
Het is inmiddels door de ge
meenteraad met algemene stem
men aangenomen. Het geluk wil
de bovendien, dat Haarlemmer
liede, tot de natuur bekeerd, de
wind uit Den Haag meekreeg.
Minister Gruijters ging namelijk
niet in op een verzoek van Ge
deputeerde Staten van Noord-
Holland om het groenzoneplan te
verwerpen. De bewindsman
vond het kennelijk' redelijk, dat
de gemeente nog een kans kreeg
een bestemmingsplan in te die
nen, dat aanzienlijk afwijkt van
het destijds in 1968 door de ge
meenteraad vastgestelde plan.
Amsterdam toonde zich verbijs
terd en dreigde schadevergoe
ding te zullen eisen voor de hon
derd miljoen gulden, die al in
het betrokken gebied is geïnves
teerd voor de verwerving van
gronden, vergoedingen aan
pachters, rentevergoedingen,
herhuisvesting van bewoners en
dergelijke.
David en Goliath
Burgemeester IJsselmuiden, on
getwijfeld een van de jongens-
achtigste magistraten in den
lande, haalt er de schouders
voor op en zegt: „Laat ze maar
komen." Hij weet zich sterk en
hij heeft een geheim wapen.
Zijn adviseur is namelijk nie
mand minder dan prof. Crince
le Roy, de Utrechtse jurist, die
gespecialiseerd is in het be
stuursrecht en die een belangrij
ke hand heeft gehad in de re
dactie van de wet op de ruimte
lijke ordening. Wanneer de
Raad van State of de Kroon ad
viezen nodig hebben over een
bestemmingsplan, is het bij deze
eminente hoogleraar dat men
aanklopt.
Haarlemmerliede zit dus lek
ker;.- de strijdbare gemeente
moge groot van oppervlakte zijn
- 10.000 hectare - hij heeft
slechts 4500 inwoners. Het lijkt
een beetje David tegen Goliath,
Jaar in de Houtrakpolder, waar
burgemeester IJsselmuiden aan
de Machineweg met steen en
slinger klaar staat. We zijn sa
men met deze dwarsliggende
vroede vader door het betrokken
gebied gereden om voor u het
huidige stadium van de ogen
schijnlijk ongelijke match tussen
nietig Haarlemmerliede en ko
lossaal Amsterdam te verslaan.
Een woeste. vlakte, zo ver
het oog reikt.
Links aan de horizon de wal
mende schoorstenen van de
Hoogovens, een batterij afweer
geschut tegen de omgevende na
tuur. Rechts de pijp en de
kraakinstallaties van Mobil Oil.
Achter ons de grote suikerfa
briek van Halfweg. Nergens ont
snapt de blik aan de omsinge
ling van de industrie. Midden in
die vlakte, ijl als een schilderij
van Ruysdael, een groepje bo
men waar bovenuit een torentje
piept en waardoorheen het rood
van dakpannen schemert: Ruig-
ioord.
Maar eerst passeren we een
eenzame boerderij. „Daar woont
De Vries", zegt burgemeester
IJsselmuiden. „In 1960 moest hij
weg uit de IJpolder toen die
door Amsterdam werd opgespo
ten voor industrieterrein. Hij is
hierheen gevlucht en heeft een
nieuw bedrijf opgebouwd. Nu
moet hij ook uit de Houtrakpol
der weg. Kunt u nagaan hoe
zo'n man zich voelt."
Even verder wijst hij op een
driehoekig lapje grond, dat er in
de weidsheid van het barre land
schap verloren bij ligt. „Hier wil
Amsterdam iets voor de re-
creactie maken. Zeker een doek
je voor het bloeden."
Later zal hij hardop mijmeren:
„Dit opgespoten land is als een
jungle met Ruigoord als een
kraal er in. Er zou een uniek
Ruigoord van te maken zijn, als
je het zo laat liggen. Een bio
loog is hier al een studie komen
maken. Er blijken zeldzame vo
gels te nestelen en interessante
planten te groeien. Zo vanaf de
weg ziet het er onherbergzaam
uit, maar als je het gebied in
trekt is het prachtig. Er zijn al
lerlei niveauverschillen ontstaan
en zelfs kleine meertjes."
Kerkdorp
Burgemeester F. J. R. IJsselmuiden van de gemeente Haarlemmer
liede, waartoe Ruigoord behoort. „Laat de industrie maar naar Rot
terdam gaan; of desnoods naar Belgi of Duitsland".
Een van de kunstenaars die zich inzetten voor het behoud van Ruigoord maakte van afvalmaterialen deze m" eubraak.
Ruigoord zelf: Keurige boom-
groei rond het kerkje, dat nu
dienst doet als creatieve ruimte.
Een bord met de tekst „Tu es
sacerdos in aetemum" is er uit-
gesloopt en siert nu profaan de
gevel van het voormalige win
keltje van Falli, dat een infor
matiecentrum herbergt.
Er liggen artikelen en gegevens,
plannen en tegenplannen voor
de Houtrak- en IJpolder voor ie
dereen ter inzage. De bezoeker
krijgt thee en zelfgebakken
broodjes en koeken. „De werk
groep wil in de eerste plaats
proberen van Ruigoord een soort
kinderparadijs te maken", licht
burgemeester IJsselmuiden in
stemmend toe, „en een brokje
natuurschoon aan de rand van
de stad. Ze willen iets in de
geest van een kinderboerderij,
waar kleuters en de schooljeugd
van de stad kennis kunnen ma
ken met het buitenleven. Op het
voormalige akkertje van de pas
toor is een speeltuin gepland."
Aan het begin van wat eens de
dorpsstraat was, staan bordjes
met de opschriften: „Pas op,-
hier spelen kinderen" en „Fiet
sen te huur".
Op een erf pronkt een meer dan
levensgroot, bont geschilderd
dier, dat het modelletje van een
KLM-vliegtuig rond de nek
draagt - de schepping van een
van de kunstenaars die Rui-
oord willen behouden. Dan nog
ligt het dorpje midden in land
dat al is opgespoten, rijp voor
industrie. Maakt het kans? Bur
gemeester IJsselmuiden lacht
veelbetekend. „De Kroon heeft
het bestemmingsplan uit 1968
nog niet goedgekeurd", zegt hij.
„Er kan van alles gebeuren."
Westelijk van de Machineweg is
het anders. Daar ligt de Hout--
i rakpolder, hoewel opgekocht
door Amsterdam, er nog in volle
glorie bij - vruchtbare bouw
grond, afgewisseld door welige
appelboomgaarden. „We rijden
nu op de plaats waar Amster
dam zyn insteekhaven wil heb-'
ben", zegt burgemeester IJssel
muiden. „Het kan best zijn dat
het geld kost wanneer deze pol
der niet wordt opgespoten. Maar
liever het geld in het water, dan
milieubederf. Geld kun je terug
verdienen."
Hij wijst naar een akker. „Kijk
eens hoe hier met plezier ge
werkt wordt." Wijst naar "de
lucht: „Daar staat een valk te
bidden, die heb je hier nog."
Hij stelt voor om naar het Am
sterdamse deel van het gebied
te rijden. Onderweg komen de
cijfers. „Er ligt hier al zo'n 900
hectaren onder het zand zonder
dat er een industrie is die zich
erop wil vestigen. Wat willen ze
dan met die 330 hectaren van
ons? En dat argument van de
werkgelegenheidAmster
dam geelt zelf toe dat er in het
havengebied hoogwaardige indus-
trie moet komen, waar per hec
tare voor 300 mensen werk is en
dat zijn dan nog Amerikaanse
ingenieurs of vakarbeiders."
•Geen belangstelling
We moeten lang rijden over de
troosteloze vlakte voordat we te
kenen van industrie tegenkomen.
Burgemeester IJsselmuiden
wijst op een enorm modem fa
briekscomplex. „Het is maanden
geleden klaar gekomen", zegt
hij. „Het staat sindsdien te
koop. Geen hond heeft er be
langstelling voor. Weet je wat er
gebouwd wordt op dit industrie
terrein omdat ze met de ruimte
geen raad weten? Een gebouw
voor het gemeenschappelijk ad
ministratiekantoor. Mooie indus
trie. Ojn je rot te lachen".
Hij wil premier Den Uyl, die in
dertijd als wethouder van Am
sterdam verantwoordelijk is ge
weest voor de havenplannen,
geen verwijten maken. „Het
was toen hoogconjunctuur", zegt
hij. „En van milieu-eisen had
nog niemand gehoord. Maar de
tijden zijn veranderd. Als de in
dustrieën niet meer naar het
Noordzcekanaal willen komen
omdat ze de overheid lastig vin
den, dan kunnen ze mooi weg
blijven."
„Laat ze naar Rotterdam gaan.
of desnoods naar België of
Duitsland. Amsterdam dient zich
bij de realiteit neer te leggen."
PIET SNOEREN
Uit het groen van de oase Ruigoord piept het kerktorentje omhoog. De kerk doet nu dienst als
creatieve ruimte.
