ESTPOUTIEK
m BREZNJEV
Andrej Sacharov als
vertegenwoordiger
van de wetenschap
Het Kremlin vreest
GEWEKT DOOR
E TEEL
HOOP
KRONIEK
VAN
HET
VERZET
IN
SOVJET
UNIE 0)
OSKOU - Dat het Russische
Iblitburo zenuwachtig is gewor-
m, is de meest voor de hand
Jgende conclusie in het Westen
iar aanleiding van de Russi-
:he. campagne tegen dissiden-
n in het algemeen en de natuur-
undige Sacharov in het bijzon-
ïr. Dit roept vragen op: waar-
n reageert het politburo zo on-
indig en fel? Zijn de dissiden-
n sterker dan men hier denkt?
randt er een "langzame lont"
i het Kremlin, zoals ook wel
s gesteld is?
foor men daar een antwoord op
geven moet men nagaan
e die dissidenten eigenlijk wel
|jn en men moet ook de on-
icheidene stromingen uit el-
lar houden. Het is ook van be
ing te achterhalen of er voor
campagne niet minder dra
matische maar even belane-
Èkkende redenen bestaan dan
leen maar paniek in de top.
fnerzijds wordt er gesproken
i'e een '^kleine groep activis-
E)at geldt zeer zeker voor
handjevol mensen dat open
contact zoekt met Westerse
irrespondenten. Maar men
:t ook dat onder de een mil-
;n mensen in Russische werk-
pen, meer dan 10.000 politie-
gevangenen zijn, exclusief
it opgesloten zit in strafgevan-
of psychiatrische in-
:htingen. Het begrip "politieke
ivangene" is moeilijk .defi-
:erbaar. Maar daar behoort
de 27-jarige inwoner uit
iningrad toe, die- zich kritisch
uitgelaten over de invasie in
ijecho-Slowakije; ook die ande
zeven inwoners van Lenin-
ad die een soort alternatieve
>inistische partij hadden.opge-
L' eveneens de journalist,
onder schuilnaam in een
itssisch emigrantenblad over
tweejarige gevangenisstraf
n een historicus geschreven
id en voorts in een open brief
ilzjenitsin verdedigd had.
et is duidelijk dat een vrij
oot aantal mensen zich met
idergrondse activiteiten bezig
ludt, al is het maar een fractie
een percent van de totale
___pjsische 'bevolking.
invloed op de zwijgende
[eerderheid is waarschijnlijk
terst klein. Amalrik vertelde
is een CBS-correspondent dat
veeL^ ontevredenheid heerste,
e niet zozeer tegen het regime,
aar meer tegen sommige be-
Jurlijke aspecten gericht was;
ontevredenheid neemt
aktisch nooit actieve vormen
s weinig meer dan het
wone gemopper dat in elk
'litiek bestel voorkomt.
een van zijn boeken klaagt
ïalrik er ook over, dat de
ssen in het algemeen niet be-
d zijn liberalisatie te steunen,
niet als zij politiek geinte-
seerd zijn.
langzame, maar gestadige
rbetering van het Russische
enspeil, de traditionele' Russi-
ie bereidheid om aan te ne-
!n wat de overheid zegt, voor
als het gaat om nationale vei
heid, en de handige manier
Amalrik: Russen niet actief in politiek
waarop het regime informatie
uit het buitenland tot een mini
mum weet te beperken, dragen
het Hunneer toe bij dat het
merendeel van de Russen maar
weinig sympathie voor de dissi
denten kan opbrengen.
Dissidenten kunnen rekenen op
onmiddellijke onderdrukking, zo
dra zij hun gemopper met acties
gepaard laten gaan, buiten het
raamwerk van de partij. Dat is
in het bijzonder het geval als zij
de ideologische basis van het
partijgezag in twijfel trekken of
kritiek uitoefenen op enig aspect
van de buitenlandse politiek.
Niettemin is het wel zo, dat de
grenzen aan openbare debatten
gesteld, onder Breznjev ver
ruimd zijn, met als uitzondering
van de stalinistische terreur,
waarover sedert Kroetsjev,
steeds minder mag worden ge
zegd.
Kritiek op corruptie, "kleinbur
gerlijke houding", bureaucratie
en inefficiency, is altijd moge
lijk geweest, want dat zijn fou
ten waarover de partij perma
nent zijn wenkbrauwen fronst.
Maar het is nu ook niet onge
woon meer, als de officiële poli
tiek voor landbouw, onderwijs,
huisvesting en economie aan kri
tiek wordt onderworpen.
De dissidenten stellen zich bloot
aan onderdrukking omdat hun
kritiek verder gaat dan de ge
noemde onderwerpen. Men kan
in het algemeen vier stromingen
onderscheiden de joden die wil
len emigreren, de "nationalis
ten", de schrijvers en, zoals Sa
charov, voorstanders van een
opener gemeenschap in het be
lang van een snellere technische
en economische vooruitgang.
Het regime blijkt de laatste
stroming het gevaarlijkste te
vinden.
De pogingen van joden om te
emigreren troffen de Russische
ambtenaren onaangenaam, om
dat het leek dat er een prece
dent zou worden geschapen voor
vader van de Russische atoombom Andrej Sacharov en zijn vrouw. Het regiem vreest zijn protesten het meest.
een algemeen recht op emigra
tie. Het is in werkelijkheid een
misleidend precedent. Andere
minderheidsgroepen hebben
geen "vaderland" buiten de Sov
jet-Unie en voelen daarom geen
behoefte om te emigreren.
De tweede stroming, de "natio
nalistische" vertoont geen enke
le eenheid en bestaat in feite uit
een aantal afzonderlijke nationa
liteiten zonder uitzicht op onder-
ling verband. De Krim-Tartaren,
die zich het heftigst geroerd
hebben, vormen een speciaal ge
val van een volk dat in zijn ge
heel door Stalin uit zijn tradi
tionele vaderland werd gedepor
teerd, zonder te mogen terugke
ren. Het nationalisme in de
Aziatische en Kaukasische repu
blieken ligt geheel anders. De.
politiek van Moskou is hier al
tijd heel soepel geweest. Boven
dien laat het algemene beeld
van vijftig jaar Russische over-
heersing een behoorlijke econo
mische en sociale vooruitgang
zien.
In de Baltische staten is het
weer anders. Daar neemt men
het'Moskou kwalijk dat duizen-,
den Russen naar die gebieden'
werden gestuurd om het bevol-
kingsevenwicht te verstoren.
Maar ook hier geeft men toe dat
de levensstandaard hoger en de
levenswijze meer ontspannen is
dan in Moskou zelf. En tenslotte
is daar nog het nationalisme in
de Oekraine, dat de Russiche
leiders ongetwijfeld enigszins
verontrust heeft. Het doet den
ken aan het Kroatische nationa
lisme in Joego-Slaviè en het
heeft een "rechts" signatuur.
Het komt voort uit een gevoel van
onbehagen bij mensen in een rij
ke en industrieel welvarende re
publiek, die geloven dat zij te
zwaar worden belast en uitge
buit door armere delen van de
De meest spectaculaire acties in
de afgelopen jaren zijn onderno
men tegen de schrijvers en de
literaire intelligentsia: een lijn
die loopt van Pasternak tot Solz-
jenitsin. De Sovjet-autoriteiten
vermogen niet in te zien, dat in
Joodse betogers en Russische rechercheurs in Moskou; een vaderland buiten de Sovjet-Unie.
De behandeling van dissidente en protesterende Russen heeft een nieuw
aspect gekregen nu atoomgeleerde Andrej Sacharov de steun gevraagd
heeft van Westerse geleerden, psychiaters en politici. De Amerikaanse
Academie van Wetenschappen en verscheidene iWesteuropese politici heb
ben de recente Russische stappen veroordeeld. Dit kan weerslag hebben
op de vooruitzichten van een ontspanning tussen Oost en West. De vraag
kan wordt gesteld hoeveel steun en invloed de protesterende geleerden in
hun eigen land hebben. Wat willen ze precies? De eerste vraag probeert
Jonathan Steele te beantwoorden: Paul Neuburg zet in een volgend artikel
uit een hoe de ideeh en activiteiten van de dissidenten steeds stoutmoedi
ger geworden zijn.
Breznjev (links) en Brandt. Ontspanning in de buitenlandse politiek is nog geen ontspanning in de binnenlandse.
de meeste industrielanden
schrijvers geneigd zijn zich iet
wat vervreemd te voelen van de
politieke normen in de maat
schappij waarin zij leven. In
plaats daarvan eisen de Sovjet
autoriteiten totale loyaliteit en
verliezen hun geduld als hun die
door een handjevol mannen en
vrouwen geweigerd wordt. De
wezenlijke bedreiging van de
dissidenten voor het Sovjet-regi
me is nihil, maar dit weerhoudt
de KGB (geheime politie) niet
met grote felheid tegen hen te
ageren.
De campagne tegen Sacharov is
nieuw en een ontwikkeling van
bijzonder belang. Deze campag
ne staat duidelijk in verband
met Breznjevs nieuwe benade
ring van het Westen. Rusland is
bezig omvangrijke economische
en politieke contacten met het
Westen te leggen, maar Brezn
jev wil er geen twijfel over la
ten bestaan, dat ontspanning in
de buitenlandse politiek heel iets
anders is dan ontspanning in de
binnenlandse.
Anders dan de andere dissiden
ten, Sol^jenitsin incluis, is Sa
charov wat men zou kunnen
noemen een insider. Hij behoort
tot de Russische professionele
gevestigde macht van wier me
dewerking het regime zo afhan
kelijk is. Goed beschouwd zou
het regime alle 'andere dissiden
ten gewoon aan zijn laars kun
nen lappen, maar het kan de ge
leerden, de technologen en de
economen niet negeren. Velen
van hen hadden het gevoel dat
nieuwe verhoudingen met het
Westen ook een vorm van libe
ralisatie te weeg zouden bren
gen, al was dat alleen dan maar
op het niveau "3n professionele
contacten met Westerse colle
ga's. Hoewel Sacharov met zijn
kritiek veel verder is gegaan,
blijft hij het symbool van deze
manier van denken. Door hem
aan te vallen gaat Breznjev wel
overwogen in tegen de ver
wachtingen die door zijn politiek
waren veroorzaakt. De serie
brieven tegen Sacharov, gete
kend door vooraanstaande ge
leerden en intellectuelen zijn
niet alleen een vorm van druk
op Sacharov; deze brieven zijn
evenzeer te beschouwen als een
soort "eed van trouw" afge
dwongen van mensen, die het
misschien hartelijk met hem
eens zijn. John Steele.
