IVES EN HAYDN
Sydney krijgt een
peperdure Opera
Ontwikkeling in decorkunst
samenvatting in Swaensteija
Is een vrouw een cent minder dan haar man?
Russische regisseurs
bezoeken Nederland
Huwelijk
Rod Steiger
PAGINA 7
Fan „net echt" tot expressionisme
Toneel zal altijd de meest vluchti
ge onder de kunsten blijven.
Het werk van de acteur beklijft
niet, al legt men tegenwoordig
bijzondere voorstellingen op
film vast. Een toneelgeschiede
nis lezen betekent dan ook op
goed vertrouwen aannemen dat
wat de heren historici hebben
nagespeurd de waarheid en
niets dan de waarheid is. Het
enige waaraan je de verande
ringen van het toneel door de
jaren heen kan aflezen, zijn de
decors en de kostuums. Het
Voorburg se museum Swaen-
steijn in de Herenstraat laat
zo'n periode van veranderingen
zien in een kleine expositie,
donderdag j.l. geopend, van to
neeldecor- en costuumontwerpen
uit de jaren 1890—1930. Een ten
toonstelling van 59 „stukken"
uit de collectie van het Toneel
museum in Amsterdam, die in
z'n simpelheid de gebeurtenis
sen in een voor de toneelkunst
zeer belangrijke tijd duidelijk
aanstippen.
Natuurlijk blijft het kijken naar
ontwerpen van decors en kos
tuums „plat" aan de muur, ei
genlijk kijken naar de dingen
daarachter. Rond de eeuwisse-
llng onderging het toneel in ons
land een gedaanteverandering.
„Geen orgeltoon maar uw per
soon" luidde het nieuwe advies
aan de acteurs, de zwaar aan
gezette romantiek ging plaats
maken voor het naturalisme
van b.v. een Herman Heijer-
mans en dat eiste een andere
visuele en scènische aanpak.
Voor 1900 bloeide het zogenaam
de „perspectivistische decor"
met fraai geschilderde coulissen
en achtergronden waarbij een
bos ook werkelijk een bos moest
zijn met een overvloed aan ge
schilderde stammetjes en waar
in de werkelijkheid „net echt"
verbeeld werd. Tot men ging
beseffen dat een suggestie van
de werkelijkheid realistischer
en sterker kon werken dan die
namaak-werkelijkheid.
Zoals steeds m de Nederlandse
theaterkunst, kwamen de voor
beelden uit het buitenland. De
Zwitser Adolphe Appia en de
Engelsman Edward Gordon
Craig pleitten voor het monu
mentale decor, via een vaste
bouw of zogenaamde „doeken
decors" waarin alle facetten
van de voorstelling als tekst,
muziek, belichting en rolinter-
pretatie tot één grote nieuwe
eenheid moesten groeien. Her
man Roelvink, de man van
„Freuleke" vertaalde Gordon
Craig's werk „The art of the
theatre" in 1906, Willem
Rooyaards kende diens werk uit
zijn Berlijnse tijd bij Max Rein-
hardt en samen met Eduard
Verkade werd hij de apostel
van de vernieuwing in ons land.
Beide waren geheel verschillen
de naturen. Rooyaards is de
man van het „onumentale",
Verkade de man van de verso
bering en de verinnerlijking. Zij
werken slechts éénmaal samen,
n.l. in de beroemde Openlucht
spelen in 1907. Maar dat is dan
ook de grootste vernieuwende
gebeurtenis (het stuk is de
„Elckerlyc") die on3 toneel ge
kend heeft. Op dat tijdstip
krijgt Nederland z'n eigen ont
werpers voor het toneel, met
namen o.a. bekend uit de archi
tectuur als H. Th. Wijdeveld,
Frits Lensvelt en H. P. Berlage.
Overzicht van een wand van de expositie in Swaensteijn met o.a. het monumentale Jugendstil-affiche
R. N. Roland Holst voor Vondels „Lucifer".
Kostuumontwerp van Rie Cramer
voor de operette Die Fleder-
maus" voor de Wagner Vereeni-
ging in 1930.
De laatste had al in 1894 in een
Vondel-uitgave van die tijd via
enkele bladzijde illustraties la
ten zien hoe hij de „Gijsbreght"
op het toneel zag, pas later wer
den die opvattingen werkelijk
heid.
De nieuwe decorkunst die zich
verder ontwikkelt via de „Ju
gendstil" krijgt overigens eerst
en dat is goed merkbaar op
de expositie in Swaensteijn
de meeste mogelijkheden via de
opera met ontwerpen van An-
toon Molkenboer en H. Th. Wij
develd voor de Wagnervereni-
ging. Via beeldende kunstenaars
als R. N. Roland Holst ontwik
kelt die nieuwe kunst zich ver
der tot het punt waar de ten
toonstelling eindigt. Dan heeft
toneelkunstenaar Louis Saai born
z'n eigen decors en kostuums
ontworpen en treedt Albert van
Dalsum in zijn voetsporen.
Maar hij is dan de eerste Ne
derlandse vertegenwoordiger
van het expressionisme met zijn
beroemde voorstelling bij het
Vereenigd Toneel en het Oost-
Nederlands Toneel, (o.a. „Li-
liom" van Ferenc Molnér).
oor wie het Toneelmuseum in
Amsterdam te ver weg is, en
voor de hedendaagse toneelbe
zoeker die zich niet realiseert
dat onze moderne toneelaankle
ding met z'n simpele perfectie
niet in één keer tot stand geko
men is, geeft Swaenstijn goede
informatie. De tentoonstelling
duurt tot 27 mei.
BERT JANSMA
Karl Forster, de In 1963 overleden Duitse dirigent, heeft de reputatie
dat vooral hij na 1945 In Berlijn voor de heropbouw van het koorle
ven tekende. Symbolisch hiervoor is, dat Forster ondanks de ver
woesting van de Hedwig-kathedraal binnen enkele jaren weer een
gelijknamig koor van artistieke standing op de been had. Van dit
koor, samen met de Berliner Symphoniker, heeft H.M.V. (C 149
29144/5) een goede uitvoering van Haydn's Schöpfung „opnieuw la
ten persen.
Een initiatief dat vier kanten uit
stekende koorzang laat horen en
daarnaast goed-harmoniërende
solo-prestaties van Elisabeth
Grümmer, Josef Frank! en
Gottlieb Frick, laatstgenoem
de bas als beste van de drie
zangsolisten. Maar de koren
blijven het sterkste deel van
deze Schöpfung-opname.
Charles Ives, Amerikaans musi
cus die vrij onopgemerkt in de
Verenigde Staten Jjn eigen
gang ging, toen Europa achter
eenvolgens impressionisme, ex
pressionisme, dodecafonie, neo-
classisme en atonaliteit ver
werkte, is momenteel een der
meest controversiële componis
ten.
Charles Ives is in Europa ac
tueel: zijn werk wordt door de
een aangeprezen als produkt
met een even eigen karakter als
de Weense school; anderen vin
den in zijn muziek juist de ver
tolking van Ives' tweede symfo
nie uit 1901, die dank zij Decca
(PFS 4251) door het Londens
Symphon. Orkest van de persen
kwam? Dirigent is Bernard
Herrrfiann, vriend en baanbre
ker van Ives' muziek.
In de 2e symfonie staan fragmen
ten die doen denken aan Mahler
en .SibeJIus. Men hoort har
monieën die nieuw zijn maar
ook melodieën die helemaal in
de romantiek wortelen. Deze
symfonie staat in een partituur
die afwisselend heel compact
klinkt en dan weer overladen;
maar als geheel is ze gemakke
lijk te verstaan. Ze moet geïn
spireerd zijn op de sfeer van
Connecticut anno 1890: daarover
valt moeilijk te oordelen. Bij
ons kwam de gedachte op dat
naast Dvorak's „Uit de nieuwe
wereld" Charles Ives met zijn
symfonie wel eens een „Aan de
Op alle toeren
klinkt muziek
oude wereld" kan hebben ge
schapen; een zeldzaam stuk
muziek uit de tijd dat Amerika
in feite bezig was met het leg
gen van een grondslag voor mu
ziek met een eigen karakter.
Stephen Bishop (zijn wieg en de
eerste piano's waarop hij speel
de stonden In Amerika, maar
zijn roem begon in Engeland)
behoort al niet meer tot de
jongste pianistengeneratie, on
danks zijn jeugdig uiterlijk. Wel
is in hem de generatie vertegen
woordigd die uitstekend thuis is
in de grote klassieken van de
20ste eeuw (Bartokl) maar te
vens de muziek van romantici
als Chopin en Van Beethoven in
de kern weet te raken. Philips
Charles Ives in Europa actueel
6500—393 laat Bishop aan bod
komen in een Chopin recital: de
grote polonaise in As, de barca
rolle in Fis enkele nocturnes en
een impromptu. Maar het beste
van deze goede Chopinplaat vin
den we de drie mazurka's op de
eerste kant. Die speelt Stephen
Bishop ideaal; qua tempo, qufc
toucher en vooral qua ritme, lp
dit laatste opzicht zijn Chopin'J
mazurka's wel iets moeilijker
dan vele pianisten denken.
G.v.L*
SYDNEY (AP) Het vermaarde gerekend) 130,9 miljoen Ameri-
operagebouw te Sydney nadert kaanse dollars kosten,
zijn voltooiing. Het had al 10 Het ontwerp van de Deen Joern
jaar gereed moeten zijn en gaat
13 maal duurder worden dan
men oorspronkelijk had becij
ferd. Het gebouw gaat nu (om-
't Is tegenwoordig wel even
anders dan vroeger. De vrouw is niet
alleen maar keukenprinses, de man
niet alleen maar baas over het geld.
En dat is maar goed ook. Waarom
zou alleen manlief beslissen over
dingen waar je als vrouw dagelijks
mee te maken hebt.
Over je huishouden bijvoorbeeld.
En over de kinderen. En over het geld.
Zoiets doe je tegenwoordig
samen. Het salaris komt elke maand
op een Amro Privérekening
bij de Amro Bank in de buurt.
Zo kun je ook als vrouw over
betaalcheques beschikken (dan hoef
je tenminste geen groot geld in huis
te hebben).
Je hebt er als vrouw je eigen
spaarrekening. Waarom ook niet?
Je man spaart toch óók? Je kinderen
hebben toch óók een spaarboekje?
Je hebt er je kostbaarheden
verzekerd, omdat je bij de Amro Bank
alle verzekeringen kunt afsluiten.
Je regelt er veel zaken als je met
vakantie gaat: je vreemd geld.
je reisverzekering, enz.
Als je samen met je man besloten
hebt dat er misschien geld belegd
gaat worden, of dat je geld wilt lenen,
of dat je hypotheek wilt voor een huis,
wel dan weet je dat je bij de Amro
Bank aan kunt kloppen.
Voorde man geen
problemen, voor de vrouw geen
probleem: geldzaken regel
je via de Amro Bank.
Utzon werd na een internationa
le wedstrijd in 1957 gekozen als
het beste. In 1959 begon men
met de bouw van het drie ver
diepingen tellende gebouw, dat
in 1963 gereed had moeten zijn.
Er ontstonden tal van moeilijk
heden en in 1966 trok Utzon zich
terug. Hierop werden de plan
nen gedeeltelijk gewijzigd. Het
schijnt dat de Australische rege
ring heeft gedacht: op kosten
zullen we maar niet kijken. In
totaal staan er in het gebouw
4998 zetels en die kosten 338 dol
lar per stuk.
De uit Frankrijk afkomstige gor
dijnen (voor het toneel) kosten
141.000 dollar.
Om het gebouw te kunnen finan
cieren is er een loterij ingesteld
die ééna per week trekt, en
waarmee men wel zal voort
gaan omdat de opera als die
eenmaal in gebruik is. vermoe
delijk per jaar een verlies zal
opleveren van 4,23 miljoen dol
lar.
Er zijn nog problemen op te los
sen. Een is dat er niet voor vol
doende parkeerruimte is ge
zorgd. Voorts is men het nog
niet eens over de toegangsprij
zen, maar zeker is dat die ste
vig zullen worden. Als er niets
meer tussenkomt, zal koningin
Elisabeth II van Groot-Brltton-
nië, op 20 oktober aanstaande
het culturele paleis openen.
DEN HAAG (ANP) Vier thea
terregisseurs uit de Sowjet-Unie
zullen van 30 april tot 7 mei een
oriëntatiebezoek aan Nederland
brengen: Mevrouw Gallna Vol-
chek, artistiek leidster van het
Sovremennik (hedendaags)
thcuter te Moskou, de heer L.
Mambetov van het Avtsov thea
ter te Alma Ata in Kazachstan,
Gheorghi Tovstonogov, directeur
van het Gorki thee ter te Lenin
grad, en Oleg Yefremov, artis
tiek directeur van het kunste
naarstheater te Moskou.
Hun bezoek is tot stand gekomen
door bemiddeling van de vereni
ging Nederland-USSR en vormt
een antwoord op het bezoek aan
de Sowjet-Unie vorige zomer
van een Nederlandse theaterde
legatie, bestaande uit Henny
Orri, Ko van Dijk, Jaap van
der Merwe en Peter Oosthoek.
De nodige theatercontacten z.jn
gelegd door het Nederlands
Centrum van het Internationaal
Theater instituut.
De Russische gasten zullen onder
mtei voorstellingen bijwonen
van het Amsterdams Toneel
(Ladewijk de Boer's „Family,
King Lear" en De Meid"), to
neelgroep Centrum (twee ecnuk-
ters van Herman Lutgerlnk), De
Haagse Comedie (Feydenu's
„Van hand tot hand".). Tonel-
werkgroep Proloog („Breken en
bouwen") en Josephine van
Gasteren („Rosa"). Ook staan
er verscheidene repetities en
„kleine" voorstellingen op het
programma.
James Ensor-
expositie
in Canada
OTTAWA (AP) Een reizende
tentoonstelling van etsen en te
keningen van de Belgische
schilder James Ensor zal een
jaat lang in heel Canada te zien
zijn, zo heeft de National Galle
ry of Canada zondag bekendge
maakt.
De tentoonstelling van 52 etsen en
26 tekeningen is door de Nat.o-
nal Gallery en het Belg sche mi
nister e van natio ual oi derv/ijs
en V.aamse cultuur georgani-
-h*
ren en overleed in 1949. Het
werk op de tentoonstel ng is af
komstig uit het gemeentemu
seum van Oosi de.
D; tentoonstelling zal van 6 mei
tot 3 juni te zien zijn in de uni
versiteit van Guelph. In Ottawa
is het werk in de National Galle
ry te zien van 22 juni tot 22 Juli.
Toneelspelers
gearresteerd
in Athene
ATHENE Negen Griekse to
neelspelers en -speelsters zijn
sinds vrijdag door de veilig
heidsdienst In Athene gearres
teerd, zo is zondag uit welinge
lichte bron in de Griekse hoofd
stad vernomen. Het zijn meren
deels jonge acteurs, die progres
sieve stukken hebben gespeeld
voor het „Vrije theater". De
laatste drie arrestaties werden
zondagochtend verricht na een
kindervoorstelling van „Pinoo
chio".
l'bu, Californlë (AP) De
•^■erikaanse filmacteur Rod
S c "er is getrouwd met zijn se-
cr tartsse, mejuffrouw Nelson,
zn Veft do acteur meegede-ld.
Het was het derde huwe ijk
voor de 47-jarige Steiger. Mejuf-
full Nelson, die 36 jaar is,
iraus/t voor de tweede maal.
Steiger heeft in talloze films ge
speeld, waaronder „de pandjes
baas" en „In the heat of th«
night".
