Landschap en Kunst
Tijd
gekomen
om duidelijk
te spreken
Messiaens Turangalila-symfonie
klonk in Rotterdamse Doelen
Bonsai: van een reus een dwerg kweken
Mgr. Gij sen:
KORTE METTEN
KERK EN WERELD
OOK VROUWEN
MOGEN NU
COMMUNIE
UITREIKEN
Mgr. Vrana geen
voorzitter van
Pacem in Terris
Richtlijnen
eucharistie
in acht nemen
Telemanns Matthaeus-Passie
in goede uitvoering
Bregenzer Festspiele 1973
als artistieke eenheid hij
Vrijdag 30 MAART 1973
LEIDSE COURANT
De bisschop van Roermond,
mgr. Gijsen is van mening,
dat nu de tijd is gekomen, dat
de bisschoppen duidelijke taal
moeten spreken. Hoe langer zij
wachten met let uitzetten van
duidelijke 'ijnen, hoe meer
mensen de keik zullen verla
ten en hoe meer de leiding van
de kerk Heilige Stoel en bis
schoppen de brug naar God
slaat en probeert de gelovigen
mee te trek'wn, des te zeker
der kan men cn an zijn, dat de
eenheid blijft.
Mgr. Gijsen dit in een in
terview met het katholieke
Duitse persbureau K.N.A. over
de problematiek in zijn bisdom
en in de Nederlandse kerkpro
vincie. Wat de laatste betreft
zegt hij, dat ocze problematiek
steeds weer ter tafel komt in
de bisschoppenconferentie en
ook dat er zekere verschillen
in de beoordeling zijn, zowel
op pastoraal als op leidingge
vend gebied.
In hoeverre dit ooit tot zodanige
discussies zou leiden, dat men
niet meer tot gemeenschappe
lijke besluiten zou kunnen ko
men. zag hij rog niet „Men
kan natuurlijk met in de toe-
kost kijken", eldus mgr. Gij-
jen. „Maar tot nu toe is het
altijd nog zo g; weest. dat we
tot een vergeü'k hebben kun
nen komen"
Wat de toekcms* van de kerk
in Nederlan betrof, stelde hij,
dat van de dertig procent ka
tholieken die r.og in de kerk
komen, de ovcprote meerder
heid nooit de band en de bis
schoppen en d Heilige Stoel
zou loslaten. „De mensen die
nu proberen der band te rela
tiveren zijn meestal ook de
mensen, die bet geregelde
kerkbezoek en het luisteren
naar de leer - an de kerk sterk
relativeren of I elemaal over
bodig achten, juist deze laat
ste groep zil zich steeds ver
der van de kerx verwijderen".
„Als er dan t. tchoppen zijn,
die door de eerstgenoemde
groep als we.kelijke leiders
worden erkend, dan zal de in
nerlijke kracht hersteld wor
den. Ik geloof niet, dal er een
echte splitsing h twee kerken
komt. Er zu ten er nog meer
uitgaan. Maar dan hangt het
eigenlijk van de bisschoppen
af in zover zij de nodige
duidelijkheid kunnen verschaf
fen dat er niest meer men
sen de kerk verlaten dan nodig
is. Hoe langer de bisschop
pen wachten met een duidelij
ke Jijn hoe meer mensen zul
len gaan", aldus mgr. Gijsen,
die nogmaals telde, dat hij niet
aan aftreden dacht, tenzij de
paus hem zou vragen.
„Maar", zo zei hij „Ik weet
ook, dat de he'lige vader dat
niet doet; Ik kan misschien
wel zeggen integendeel!".
De Zwee l se regering heeft
besloten het wetsontwerp over
de scheiding van kerk en staat
nog niet in. te dienen. Men
neemt aan, dat dit gebeurt
met het oog op de komende
verkiezingen. Htt wetsontwerp
is nogal omstreden en de rege
ring zou het 1 ever nog even in
de ijskast willen leggen. Minis
ter-president Palme noemde de
tijd voor een H'beiding tussen
kerk en staat nog niet rijp.
De eerste ;,ezant van de
Arabische stau' Kuweit, bij het
Vaticaan, F.ds-l Al-Saleh Al-
Mutuwa, heeft zijn geloofs
brieven aan paus overhan
digd. De paus roemde het aan
kopen van betrekkingen tussen
he tVaticaan en Kuweit een te
ken van een sfteds intensere
wisselwerking tussen de men
sen van de meest verschillende
volkeren en rassen en een ver
dere stap op weg naar een
steeds hechtere broederschap
vrede en ge*e:htigheid.
Het katholieke dagblad
„Luxemburger Wort" heeft zijn
honderdvijfentwintigjarig be
staan gevierd, het is met zijn
oplage van /i 000 exemplaren
verreweg het grootste van de
vier in Luxemburg verschij
nende bladen. Luxemburg telt
350.000 inwoners.
De heer E. E. Stern, secre
taris van de Hervormde Jeugd
raad Amsterdam en bekend
publicist zal dmcerdag 5 april
promoveren aan de rijksuni
versiteit Utrïcht op het proef
schrift „Macht door gehoor
zaamheid; ♦hen ogisch onder
zoek naar de macht over men-
menlsche kape'. Daarbij Is
Frankfurt, dat ou ook een so
ciaal bureau np oecumenische
grondslag wil openen. Het
vliegveld verwerkte vorig jaar
ongeveer twaalf miljoen passa
giers. Uit een enquête van de
pauselijke commissie voor mi
gratie en tcerisme blijkt
voorts, dat er voorzieningen
voor de zielzorg zijn op acht
endertig internationale vlieg
velden: twi it:g in Europa,
acht in Noord Amerika, drie in
Zuid-Amerikn, vijf in Azië en
een in Afrika cn Australië.
In een nieuwe voorstad van
Nagoya is de eerste Japanse
parochie zonder priester opge
richt. Leken hebben de leiding
van de pa-jchie. Wel komt
een of twee maal per week
een priester de eucharistie vie-
De aartsbisschop van Keulen,
kardinaal J. Hoeffner (r.)
brengt een bezoek aan Japan.
Hem is het eredoctoraat ver
leend in de economie aan do
Sophia universiteit van Tokio.
De bul wordt hem hier over
handigd door de rector magni
ficus Mikao Moriya.
Voortaan zullen onder bepaalde voorwaarden ook officieel leken,
vrouwen evenzeer als mannen, de heilige communie mogen ul-
reiken. Aan vrouwen was dit op enkele recente uitzonderin
gen na tot nu toe niet officieel toegestaan.
De nieuwe regelen zijn vervat in een door de paus goedgekeurde
instructie vai de congregatie der sacramenten, een der departe
menten van het centrale bestuur van de katholieke kerk. De in
structie wordt genoemd naar de beginwoorden „immense carita-
lis testamentum" („het bewijs van onmetelijke liefde").
Teneinde de gemeenschapsgedachte meer armslag te geven,
maakt het document het de gelovigen, alsook de priesters die de
heilige mis hebben opgedragen, mogelijk in bepaalde gevallen
tweemaal per dag te communiceren.
Het gaat hier onder meer over doopviering vormsel, ziekenzal
ving, huwelijk, eerste communie, godsdienstige congressen,
volksmissies, bedevaarten en communie der stervenden. Tot nu
toe was dit op slechts weinig dagen bv met Kerstmis, op Witte
Donderdag, met Pasen en tijdens de zaterdagavondmis —gewet
tigd.
Overigens blijft in het algemeen de bepaling dat men maar één
Keer per dag mag communiceren, van kracht. Twee keer daags
de heilige communie ontvangen, louter uit persoonlijke devotie,
blijft niet toegestaan.
Het Vatikaanse document beperkt verder ten behoeve van zieken
en bejaarden, hun verplegend personeel en hun fumilieleden de
duur van het eucharistisch vasten (het nuchter zijn van voedsel
en alcoholhoudende dranken voor het communiceren) tot onge
veer een kwartier. Tot dusver was dit een uur.
De nieuw benoemde aposto
lisch administrator van Olo-
mouc in Tsjechoslowakije,
mgr. Josef Vrana, heeft in een
telefoongesprek met Wenen
verklaard, dat hij reeds op 8
maart het voorzitterschap van
de Tsjechische afdeling van de
vredespriestersbeweging „Pa
cem in Terris" had neerge
legd. Hij legde zijn verklaring
af tegenover de Weense corres
pondent van het Spaanse dag
blad ,La Vanguardia".
Zoals bekend was het een der
Vatikaanse voorwaarden voor
zijn bisschopswijding en benoe
ming tot apostolisch admini
strator. dat mgr. Vrana dit
voorzitterschap zou neerleg
gen. Desondanks bleef hij in dc
Tsjechoslowaakse pers, ook in
de katholieke bladen, steeds
als zodanig genoemd, hetgeen
nogal verwarring verwekt.
Hierover gevraagd verklaarde
mgr. Vrana, dat hij erop zou
aanduiding niet meer zou wor-
aanduiding niet meer zo wor
den gebruikt.
Kard. Willebrands
Met klem heeft de voorzitter
van het scc-etariaat voor de
eenheid, kardinaal Willebrands
gevraagd de richtlijnen van
het oecumenisch dliectorlum
en dc Jong Pc Instructie van
het secretaria t! In acht tc ne
men wat betreft dc toelating
Ue.
Hij zei dit ir. een interview
voor Radio VuMiaan. Ondanks
de goede bedoc -rgen en pasto
rale motieven van hen die ze
inspireren, xijii er bepaalde
feiten en beoas'de geschriften,
die de leer en de aanwijzin
gen zoals die worden gegeven
in de officiële documenten van
de kerk niet volledig trouw
blijven en ook v> rwarring heb
ben gesticht, zo zei hij.
Hij verwees neer het onlangs
in Melbourne gehouden eucha
ristisch congv.i waar dc talrij
ke oecumeniscne activiteiten
geen aanleldi «j: hebben gege
ven tot gebeurtenissen, die
men wel als j rofetlsch ken
schetst. maar oie toch tegen
de leer en de richtlijnen van
de kerkelijks autoriteiten in
gaan.
Bach was een vruchtbaar compo
nist maar zijn tijdgenoot Tele-
mann was nog veel vruchtbaar
der. Die schreef meer dan veer
tig passiemuzieken, waarvan er
enkele sinds een jaar of tien
weer in circulatie zijn. Daartoe
behoort een Matthaus Passion
uit 1730, Cantate Deo in Zoeter
meer heeft dit werk vorig jaar
al uitgevoerd en het gisteravond
in de stampvolle R.K. Kerk aan
In vergelijking met die van Bach
is Telemann Matthaus Passiop
minder aangrijpend als geloofs
getuigenis en minder drama
tisch geladen. Het is meer wel-
luidend-meedeelzame gebruiks-
muziek, zeker in de secco-reci-
tatieven van de evangelist, door
tenor Chris van Woerkom overi
gens markant uitgevoerd, en
ook in de simpel geharmoni
seerde koralen van de gemeen
te. Ook de Christuspartij, impo
sant vertolkt door Henk van den
Brink, is in het algemeen objec
tief verhalend. Er zijn daarte
genover heel expressieve tuf-
bae-koren met een plastische
thematiek en een pregnante
tekstdeclamatie, en er zijn ver-
scheidenen sublime aria's
terwijl in enkels kleine partijen
Telemanns karaktersitieke
„Tonmalerei" heel origineel is.
Bij de uitvoering, die onder de
voortvarende leiding stond van
Sander van Marion, waren vijf
nummers uit de partij van de
solosopraan geschrapt en als
het mogelijk was te kiezen,
zong de bas Cor Niessen enkele
van deze aria's, die hij evenals
allerlei kleine partijen verant
woord uitvoerde. Dat kan men
ook zeggen van de aria's die de
sopraan Marry Stegenga waren
gelaten.
Het Gewestelijke Orkest voor
Zuid-Holland was doorgaans
goed op dreef. Het klavecimbel
koor-orgelspel van Addie de
Jong lieten weinig te wensen
over. Mede door de heldere,
akoestiek kwam het betrekkelijk
eenvoudig maar toch dankbare
werk goed tot zijn recht.
Kunst en
Kunstenaars
Museum Boymans-van Beuningen
te Rotterdam zal een grote ten
toonstelling wijden aan het
werk van de surrealistische Bel
gische schilder Paul Delvaux.
Op 14 april vindt de opening
plaats en de expositie wordt op
17 juni gesloten. De collectie
Butöt is verlengd t.m. 23 april,
de tweede Paasdag.
In het Stedelijk Museum van Am
sterdam worden de volgende
tentoonstellingen gehouden: Ben
Vautier van 6 april tot 21 mei
en „Flup Ju Bedrijf" van 13
april eveneens tot 21 mei, In
Museum Fodor is het werk van
Theo Niermeijer te zien van 19
april tot 4 mei.
De Johannes Passion van Thomas
Selle (1959-1663) wordt uitge
voerd door het Haagse Toon
kunstkoor in de Kloosterkerk op
woensdag 18 april. Dirigent is
Jan de Hoog.
Het Rotterdams Toneel brengt op
dinsdag 3 april „Op blote voe
ten in het park" van Neil Simon
in de Koninklijke Schouwburg te
Den Haag. Jan Teulings heeft de
regie.
Van de jaren 1946/1948 dateert de
Turangalila-symfonie van de
vijfenzestigjarige Olivier Mes-
siaen, het werk, dat Jean Four-
net gisteravond op het program
ma van het NRotterdams Phil-
harmonisch Orkest had ge
plaatst. Niet bepaald een alle
daags nummer: bij ons weten
heeft het slechts eenmaal in Ne
derland geklonken en wel in het
Amsterdams Concertgebouw,
waar het door het Radiofilhar-
monisch Orkest, eveneens onder
Foutnet, werd uitgevoerd.
Het stuk vergt een monstrueuze
bezetting met tam-tams wood
blocks, maracas, tal van trom-
soorten en klokken, vibrafoon,
celesta en een uitgebreid symfo-
niekrkest; bovendien komen er
Ondes Martinot aan te pas en
een piano, die resp. door de
schoonzuster en echtgenote van
de Franse meester Jeanne en
Yvonne Loriod werden ge
speeld.
Tachtig minuten luisteren vergt
deze muziek, waarin de consu
ment, als hij tenminste daartoe
in staat is, kan constateren, dat
Messiaen hierin zowel met oos
terse als westerse muziek geoc
cupeerd, deze tot een eenheid
tracht om te vormen. Wat hem
niet immer gelukt: wel is het
een feit. dat zijn compositie,
hoe zwaar ook gemonteerd, ner
gens tot een brij wordt. Doch
het is te veel van het goede: de
verschillende „facetten der lief
de" zouden bondiger moeten
worden behandeld. Maar gaarna
dient gezegd, dat wij getroffen
werden door bepaalde fragmen
ten: we denken hier speciaal
aan de „Jardin du sommeil d'a-
mour", waar de excellente pia
niste de zang der vogels op ver
rassende wijze suggereerde.
Messiaen, persoonlijk aanwezig,
kwam na afloop de executanten
complimenteren; een ovatie viel
hem en de musici terecht ten
deel.
Voor de pauze Stephen Bishop in
Mozarts Pianoconcert in Es
(K.V. 482): bekwaam doch te
zakelijk.
B.R.
Vleuten Waarom zou je de bomen
niet in je huls zetten? Dat moeten de
Japanners vele honderden jaren terug
gedacht hebben. De daad bij de gedach
te voegend namen ze zaailingen van co
niferen en loofbomen, gingen doelbewust
de groei tegen door het wortelgestel in
te perken en de hoogte te besnoeien. De
Bonsaicultuur was een feit. Met echte
bomen, maar dan in miniatuur.
Zoiets klinkt simpel maar het is het al
lerminst. Wie dat het allerbest weet is
de Vleutense kweker G. Lodder, ge
trouwd met een Japanse. In 1964 begon
hij met de import van enkele in Japan
opgekweekte boompjes, wist heel lang
zaam de belangstelling ervoor te wek
ken en smaakt nu het genoegen per jaar
een kleine vijfduizend exemplaren t<
kunnen importeren. Daarnaast heeft hij
natuurlijk nog de eigen kweek.
Eigenlijk kan iedereen met veel liefde
voor alles wat leeft en groeit, ook Bon
sai boompjes kweken. Maar dan gaat
intensieve zorg geven. Neem alleen het
water geven. De heer Lodder: „Met
maar een keertje water geven kom je
er niet. De boompjes staan in kleint
potjes, op warme dagen betekent dit dat
de wortels zeer snel uitdrogen. Dut
meermalen water geven per dag. D(
methode van de goedwillende huis
vrouw: hier een plensje en daar eer
straaltje alleen voldoet echt niet".
Zonder die nooit aflatende liefde had d<
Bonsai cultuur in Japan niet van dt
grond kunnen komen. Al mogen er nu ir
Ohmya - het Bonsai centrum van Japar
- kwekerijen te vinden zijn, evenveel als
er tomatenkwekerijen in het Westland
zijn, het is daar ook begonnen in de
huiskamer, als nijvere huisvlijt. Zo'n 200
miniatuur boompjes uit de eerste dagen
van de Bonsai cultuur zijn er nog over.
Het oudste is 300 jaar en is in het bezit
van de keizerlijke familie. Daarnaast is
er nog een enkele echt oude miniatuur
boom te koop. maar als men daarvoor
zo'n dertigduizend gulden moet betalen,
moet men niet schrikken.
De miniatuurtjes die de Vleutense kwe
ker Lodder importeert zijn „pas" enkele
tientallen jaren oud. vruchten van vele
jaren niet aflatende zorg. Meest zijn
het groen blijvende boompjes met een
bedaagd uiterlijk, maar ook wel
bamboe boompjes, appel- en kerse
boompjes. die echte miniatuurvruchtjes
voortbrengen. Kweker Lodder: „Het is
jammer dat er in Nederland meer
vraag is naar groenblijvende Bonsai's.
Er zit meer afwisseling in de bladverlie
zende soorten".
Om in het bezit te komen van een huis-
kamerbos in miniatuur is het natuurlijk
mogelijk - en het gebeurt - de kweker
op te bellen en te zeggen: „brengt u me
maar even een vijftig boompjes". Men
moet er dan wel om denken dat vijftig
gulden voor zo'n boompje een heel nor
male prijs is.
Het kan ook anders. In Amsterdam.
Prinses Irenestraat 21a, is de Nederland
se Bonsai club gevestigd, die zich tot
doel heeft gesteld interesse te wekken
voor het kweken van Bonsai boompjes.
Zij verstrekt inlichtingen over kweken
en onderhouden van Bonsai en begeleidt
die kweek. Tentoonstellingen worden
georganiseerd en door lezingen wordt de
kennis vergroot. Met deze vereniging
schaart Nederland zich achter Amerika,
Australië en Canada, waar al veel eer
der zulke clubs zijn opgericht.
Wat dat kweken betreft: men doet di
werkelijk zelf. Als men het nodige ge
duld weet op te brengen. Men neme eer
zaailing van welke boom dan ook, d«
wortels worden schoongespoeld in eer
bak water, dan de wortels voor de helft
bijsnoeien. Dit enkele malen per jaar.
De zaaiing wordt dan opgepot in een
laagpot met half tuinaarde, half zand.
Zo gauw nieuwe loten ontspruiten boven
de grond worden die eveneens met het
snoeimes bewerkt. Om gebogen vormen
in onze miniatuurbomen te krijgen,
moeten stam en takken door middel var
draden in de gewilde richting gedwon
gen worden.
Die vorm van de boom is de kunst vac
het kweken. Chokkan noemen de Japan
ners de rechte stam, Hankan de ge
draaide. Dan is er nog de Kengai, de af
hangende en de So-kan, de tweeling-
stam. Aan de vorm van de boom kent
men de liefde van de kweker.
Zo groeien, wat eens reuzen moesten
worden, op tot dwergen. Een fascineren
de hobby die men een leven kan blijven
beoefenen.
Wat zoekt de torist, die besluit
Bregenz am Bodensee te bezoe
ken? Reclames hebben hem
geattendeerd op het prachtige
meer, hij weet, dat Bregenz ligt
aan de voet van een berg,
waardoor tal van attracties zijn
deel worden: van dc heel vroe
gere morgen tot de heel late
avond. Het speciale klimaat en
de mogelijkheid, op elke hoogte
tussen 400 en 1000 m., door wan
delingen en tochten dc gezond
ste bewegingstherapie te bedrij
ven, zijn de belangrijkste voor
waarden voor een werkelijke
vakantie.
Hij weet bovendien, dat hij als
Nederlander daar bijzonder wel
kom is. niet uitsluitend, omdat
de koninklijke familie in dit
kleine paradijs tot dc vaste gas
ten behoort. De cijfers spreken
in dit opzicht een heel duidelijke
taal: bij de 6,9 miljoen toeris
ten, is het afgelopen jaar Bre
genz e.o. beozchten stond ons
land op de derde plaats
Doch Bregenz biedt nog veel
meer. Reeds 28 jaren organi
seert men hier festspiele, ook in
dit seizoen: tussen 21 juli en 22
augustus. En zulks op een heel
bijzondere wijze: het landschap,
het meer worden hier n.l. ten
zeerste bij de kunstmanifesta
ties betrokken: Landschaft und
Kunst is een leuze, die men de
organisatoren altijd opnieuw
gaarne hoort bezigen. Het na
tuurlijke decor vormt een essen-
tieël cn integrerend element in
het jaarlijks terugkerende re
pertoire.
1973 levert hiervan wel een heel
frappant bcwij: Men presen
teert er n.l. Rihard Wagners
Flicgcnde Hol Hinder, waarbij
een plan van niemand minder
don Wleland Wagner In een
daad wordt omgezet. Zijn dood
jrhinderde de regie en Herbert
Graf, een van de prominenten
uit Salzburg heeft zijn taak
overgenomen: met dirigent Leo
pold Hager en Toni Bualnger
als decorontwerper, met de Wie
ner Symphomkcr als orkest.
Hoe de Flicgende Hollbnder (Leif
Roar) in het Bodcnmer ver
schijnt en verdwijnt? De organi
satoren beantwoorden deze
vraag met een ietwat geheim
zinnige glimlach
Nog bij een andere manifestatie
is het water „partij": we doelen
hier op het verukkelijke ballet
van Tsjaikovsky Het Zwanen-
meer, te brengen door het ge
zelschap Perm z een groep
jonge artiesten met de eerste
solisten van het Kirov- en Bols-
joiballet.
Divertissement voor toeristen,
maar dan wel op hoog niveau:
ook andere initiatieven bewijzen
dit. Zo komt men, in vervlg op
de Italiaanse operatraditie tc
Bregenz met een werk van Ros
sini. buiten Italië weinig be
kend: we bedoelen Armida. De
eerste heropvoering vnd bij het
Maggio Musicale in Forence
plaats met Maria callas en
daurna in het Teatro la Fenica
te Ventlë, waur Christine Dcutc-
kom de hoofdrol bezette: onze
landgenote, vertrouwde ver
schijning am Bodensee, treedt
met tal van collega's uit Mi
laan hier wederom op.
Goed voorbeeld doet goed volgen;
wij Nederlanders vestiden, met
succes, de aanducht op vergeten
opera's van Joseph Haydn: in
samenwerking met de Bregen
zer Festspiele 1973 en dc ORF
wordt op kasteel Hohenems de
Haydn-cyclus voortgezet. Dit
maal heeft men Die Fischerin-
nen gekozen, waarvan dc pre
mière in september 1770 op kas
teel Fsterhazy plaats vond: na
tuurlijk in de versie van de En
gelse Haydn-specialist H. C.
Bobbins-Landpn.
Ziehier een greep uit „Landschap
en Kunst een kleine greep
overigens. Want ook voor het
toneel toont men belangstelling,
getuige o.m. de opvoering van
Millars Abelard und Hcloise
voor de artistieke verantwoor
ding van het Weense Burgthea
ter.
Resten tal van concerten, waarin
men de „huiskapel" van Bre
genz, de Wiener Symphoniker,
kan beluisteren. Om nog maar
te zwijgen over de manifestaties
in de omtrek Feldklrch,
Meersburg, Rorschacherberg
waar grote en kleine instru
mentale ensembles uit Oosten
rijken daarbuiten optreden.
Bregenz bezoeken: dat betekent
de Bodensee zien en horen.
