BIJ DE BEESTEN AF"
KERSTMIS 1972
3 Drie jaar en 175.000 kilometer
f reizen voor 103 minuten film
Bert
Haanstra's
meest
ambitieuze
onderneming
LEIDSE COURANT
Een pinguin-wijfje legt een ei voor de camera en levert zo
een unieke opname. Geluk? Bert Haanslra vindt het meer
een kwestie van eindeloos geduld.
9 Ook zee-olifanten hebben hun liefdesspel. Het is simpef om
zulke kolossen op de filmband vast te leggen, maar moei
lijk om het juiste moment te kiezen.
;n i! Chimpansees zijn voortreffelijke acteurs. Ze storen zich niet aan de camera. Maar je
kunt ze nooit eens vragen iets over te doen, als je het net gemist hebt.
nie
Zeven jaar na zijn „Stem
van het water", zijn laatste
volledige film, maakt Bert
Haanstra een glorieuze co
me-back naar het bioscoop
scherm met „Bij de beesten
af". Tussen de ..Stem" en
de „Beesten" liggen het
film-avontuur met de
Fransman Jacques Tati
„hij is geweldig' maar zo'n
perfectionist, dat hij het
beste alleen kan werken"
drie jaar hard werken,
175.000 kilometer reizen en
zo'n slordige 40.000 meter
film, die teruggebracht
tot 28.000 meter straks in
de bioscopen te zien zullen
zijn.
„Zes jaar geleden al speelde
ik, aangemoedigd dóór pro
fessor Baerends uit Gronin
gen, met het idee om een
film te maken over het ge
dragspatroon van dieren
vergeleken bij dat van de
mensen. Maar ik durfde dat
kolossale karwei toen niet
aan. Er zat zo verschrikke
lijk veel meer aan vast dan
aan „Zoo", wal meer een
spelletje was met de ver
borgen camera in de dieren
tuin. Dieren observeren
achter de tralies en de ge
dragingen van de mensen
aan de andere kant. Toen
kwam die film met mijn
grote vriend Tati, waarbij
ik helaas op een gegeven
moment de handdoek in de
ring moest gooien omdat
door al die lange voorbe
reidingen mijn werk hele
maal stil stond.
Drie jaar geleden begon ik
serieus met de voorberei
dingen van deze „Bij de
beesten al". Veel lezen
en Bert Haanstra wuift met
een achteloos gebaar naar
een indrukwekkende rij dik
ke, zeer geleerd uitziende
pillen van boeken „en
veel besprekingen met des
kundigen. Als je aan zoiets
begint moet het ook verant
woord wetenschappelijk
zijn. Toen kwam de „plan
ning" en. Haanstra zucht
even als hij daaraan terug
denkt „Waar je de dieren
kunt vinden en wat je wilt
opnemen".
„In het voorjaar van 1970
begonnen we heel voorzich
tig met de eerste opnamen
in Europa, in Nederland.
Daarna de grotere reizen.
Vier maanden Afrika en
toen nog eens zo'n twee
maanden dwars door Ame
rika. Daarna de Zuidpool.
Onze keus viel op het ei
land South Georgia, maar
om daar te komen moesten
we de hulp inroepen van de
British Antartic Survey.
Die „droppen" op gezette
tijden weerkundigen en bio
logen in het Zuidpoolgebied.
We kregen alle medewer
king van Sir Vivian Fuchs,
zelf een poolreiziger, maar
toen bleek dat ze ons wel
konden afzetten, maar pas
vier-en-een-halve maand la
ter weer konden oppikken.
Nu is 4y2 maand wel erg
lang voor opnamen, die vol
gens plan maar tien minu
ten in de lange film krij
gen. Vooral als je nog 150
rollen belicht materiaal uit
Afrika en nog eens 70 rollen
belicht materiaal uit Ameri
ka hebt liggen, waar je nog
niet eens naar hebt omge
keken. Samen met een bio
loog uit Edinburgh hebben
we toen eens precies uitge
kiend wat we precies wilden
hebben. Dat waren 52 on-
derweroen, die we allemaal
een code-naam gaven zoals
„Icebox" en zo. Mijn came
raman Anton van Munster,
roet wie ik al sinds „Alle
man" samenwerk en die
precies weet hoe ik het heb
ben wil, is toen met Rolf
Orthel naar de Pool ge
gaan. Telkens als hij een
van de onderwerpen te pak
ken had seinde hij het co
de-woord door. Zo bleef ik,
terwijl ik de opnamen uit
Afrika en Amerika door
draaide op de hoogte van
de vorderingen aan de
Pool. Van Munster kwam
met prachtig materiaal te
rug".
Terwijl Bert Haanstra de te
lefoon pakt om een enthou
siaste theater-exploitant uit
Hilversum, die zoiuist de
drie minuten trailer van
„Bij de beesten af" heeft
gezien, te woord te staan,
bekijken wij de indrukwek
kende lijst van wetenschap
pelijk medewerkers, die
Haanstra adviezen gaven.
Overbevolking
„Ja, het is een geweldig in
teressante materie. Wist je,
dat een muizenkolonie, die
je goed te eten en te drin
ken geeft en zich dus onge
looflijk snel uitbreidt, door
overbevolking tenslotte
agressiever wordt en zo
verloedert dat zij hun jon
gen verwaarlozen? Zou dat
bij mensen nou ook zo zijn?
We hebben van oorsprong
een aantal gedragingen ge
meen met dieren en mijn
film probeert op een ver
antwoorde manier parellel-
len te trekken. Neem nou
die apen, die met stokken
in mierenkuilen prikken
en noem het nou alsjeblieft
niet termieten om ver
volgens de mieren van de
stok te likken. Sommige
primitieve volksstammen
doen dat precies zo".
„En om dichter bij huis te
blijven, wij mensen zijn ter-
ritoriumbewust. Wij be
schermen ons bezit door
middel van hekken met
scherpe punten. De politie
kan zonder machtiging niet
zo maar binnenvallen en
nog overal vind je bordjes
met „Wacht u voor de
hond". Bij de dieren tref je
dat verdedigen van het
plekje eigen grond ook aan.
Alleen bij de dieren doden
soortgenoten elkaar niet.
dat zou uitroeiing van de
soort betekenen. Wij men
sen zijn wat dat betreft wat
verder", voegt Haanstra er
wat cynisch aan toe.
„En neem nou die dieren,
die in grote kolonies leven.
Ze zijn vaak zo onaardig te-
Als je net als Bert Haanstra maanden tussen de chimpansees vertoeft,
Toen stond ik er verbaasd
van dat de insecten het niet
al lang van ons r ren
hadden. Nu sta i' -el
anders tegenov. ">eb
veel meer over er-
werp geleerd. Of "lij
de beesten af" de '-
leman" zal overtre, Ik
hoop het. Misschien r'rt
'o is zo tijdloos en int -
onaal, dat het op de
- duur wel r ts het f
1 ?ou kurr i -ijn. In
ilea hr er
L-e gstcllirg '«avid
Werper dccc! ste-
lijk bod. Erg 'ilk
om meteen zo'n ul-
joen terug te zien, n.uar ik
heb het niet gedaan. Hij
wilde er eens paar konse-
Met de filmcamera temidden van een pinguinkolonie. Het leven gaat gewoon door alsof er geen vreemde indringers zijn
gen elkaar, maar ze blijven
in een groep omdat dat vei
liger is. Bij pinguins wor
den alleen maar eieren ge
stolen, die zich aan de rand
van hun gebied bevinden.
Probeer maar niet er één
in het midden te stelen. Ze
pikken je kapot. In zo'n
groep duurt het liefdesspel
ook veel langer. Ze moeten
elkaar eerst overtuigen van
hun vreedzame bedoelingen.
Uit hun hele houding moet
blijken dat de agressie ge
blokkeerd is. Maar de rest,
die er omheen staat
„Toen blijven ze in zo'n
groep omdat ze zich er vei
lig voelen. Neem nou bij
voorbeeld voetbal-suppor
ters". Da&r kom de Ajex-
fan in Haanstra boven
„Een voetbalclub voelt zich
op eigen terrein voor eigen
publiek altijd sterker. Je
voelt je letterlijk thuis".
Leiding nemen
„Ook bij dieren heb je net
als bij mensen dominante
figuren. De behoefte om lei
ding te geven is bij sommi
gen natuurlijk sterker dan
bij anderen. Denk maar
eens aan de eenvoudige
werkman, die al zijn vrije
tijd steekt in het besturen
van een voetbalclub. Waar
om zou je ook anders een
minister-president kunnen
vinden. Al die sores aan je
hoefd, wie wil dat nou?"
Bert Haanstra raakt niet
uitgepraat over het onder
werp, dat hem nu al drie
jaar lang dag in dag uit be
zighoudt. „Mensen, die
mijn .Alleman'* zo aardig
vonden, zijn soms van deze
film een beetje geschrok
ken. Dat ik zoiets heb kun
nen maken, want er worden
toch een paar dieren ver
scheurd. Ja, maar de strijd
om het bestaan is vaak
hard en ik wil niet la Dis
ney al die lieve diertjes op
het laatste moment laten
ontsnappen. Het is vreselijk
om hulpeloos te moeten toe
kijken hoe een cheeta een
antilopenjong vangt, maar
je kunt het toch niet voor
komen".
„Bij „Alleman" ben ik
trouwens bewust van een be
paald standpunt uitgegaan.
Je werkt met een verborgen
camera en bent dus eigen
lijk gewoon onbescheiden.
Je moet dan ook later echt
wel eerst toestemming vra
gen of je zo'n opname voor
openbare vertoning mag ge
bruiken. Als ze dan nee
zeggen heb je gewoon pech
gehad".
„Bij de beesten af" moet je
dan ook niet met „Alle
man" of „Zoo" vergelijken.
Het is eerder terug naar
1954, naar „Strijd zonder
einde", de film die ik voor
de Shell maakte over de be
strijding van insecten, die
de landbouw bedreigen.
kwenties aan toevoegen.
Over de prehistorie. Die
kun je nu niet meer opne
men, dus dan zou het
geënsceneerd moeten wor
den net als Kubrick dat
deed in de proloog van
„2001". Maar dan blijven
het toch mensen in apen-
pakken. Nee, dan wachtte
ik liever tot mijn film klaar
was. Als ze ongezien al zo'n
bod doen, dan raak in hem
later als-ie klaar is ook wel
in Amerika kwijt, was mijn
standpunt. „Bij de beesten
af" is nu met negentien co-
pieën uitgegaan in Neder
land. Oorspronkelijk zou hij
met de Kerst ook in België
draaien, maar daar moes
ten we van afzien, omdat Je
met een vertoning buiten de
grens niet meer voor een
A-filmfestival in aanmer
king komt. En ik hoop toch
wel op een vertoning in Can
nes of Berlijn".
Eigen commentaar
„Voorlopig dus nog alleen
met Nederlands commen
taar dat ik dit keer zelf
spreek. Eerst wilde Ik niet,
maar ze hebben me er van
weten te overtuigen dat het
beter was dan een of ande
re bekende commentator
stem, die men dan altijd
aan het een of andere voste
radio- of televisieprogram
ma verbindt. Nee, het is
niet de eerste keer, dat ik
bij mijn eigen films spreek.
Ik heb op aanraden van
Jacques Tati ook de Engel
se en Duitse versie van
„Alleman" ingesproken. Hij
vond dat commentaar op de
Nederlandse samenleving
beter door iemand met een
Nederlands accent kon wor
den gebracht.Voor „Bij de
beesten af" zal Peter Usti
nov de Engelse tekst zeg
gen. Hij zou van de week
even langs komen, maar zit
met een toneelstuk in Lon
den. Dus zal ik een dezer
dagen wel met de film on
der de arm naar hem toe
gaan".
„Over de geluidsband ge
sproken, let vooral op de
grandioze muziek van Otto
Ketting. Hij is er werkelijk
maanden mee bezig geweest.
Liefst 35 maal is hij in de
studio geweest om een stuk
je keer op keer door te ne
men. Het moest allemaal
op de seconde kloppen,
maar het resultaat is gewel
dig. Ja, dat monteren van
zo'n 40.000 meter tot 28.000
meter, zodat Je 103 minuten
film krijgt. Het is wel snij
den In eigen vlees. Maar ik
ben over het stadium heen.
dat ik er iets in laat omdat
de opname ervan mij zo
veel moeite heeft gekost.
Die 28.000 meter zijn dan
ook precies zoals Ik ze drie
jaar geleden in mijn hoofd
had. Als Simon van Collem
dan drie minuten aan me
vraagt voor zijn „Avros-
coop" zeg ik nee, want je
kunt er niet ongestraft zo
maar een paar minuten uit
lichten. Wel kon hij de trai
ler krijgen. Drie minuten
voor-aankondiging, die ik
hoe moeilijk dat ook met
dit soort films is, speelfilms
lenen zich daar veel beter
toe ook zelf gesneden heb
met commentaar van Ton
van Duinhoven".
Vakantie
Wat Bert Haanstra's toe
komstplannen zijn? „Eerst
vakantie houden. Ik heb het
drie jaar zonder moeten
doen. En dan misschien een
komedie. Ik ben nu zo se
rieus bezig geweest, dut
zoiets ru wel weer mag. De
grote moeilijkheid hier in
Nederlnnd is, dat er geen
ervaren scenarioschrijvers
zijn. En dat is de basis
Haanslra is niet vnn plan
om dagenlang alle theuters
af te lopen om te zien en te
horen of en hoe zijn film
aan slaat. „Ik ben er zo
lang mee bezig geweest, de
reacties hoor ik later wel.
Toch wel een gek idee, dat
je met zo'n film dagelijks
tienduizenden mensen ruim
anderhalf uur bezig houdt.
Dat besef je pos als je in
een volgepakt stadion naar
Ajax zit te kijken. Dan
denk je: Zcveel mensen zit
ten er nu op dit ogenblik
ook bij mijn film Gek
idee". Bert I laanstra n
weer terug bij zijn geliefde
Ajax
OTTO MILO
