Annie Heijermans leeft tussen
herinneringen aan grote Heijermans
„Jullie
dachten
zeker:
Goh,
ze
leeft
nog...'
KERSTMIS 1972
LEIDSE COURANT
Onder het borstbeeld van haar man wil mevrouw Heijermans wel waf „akelige"
ervaringen met Heijermans-gedenktekens kwijt.
één toneelstuk schreef).
„Tegenwoordig hoor je de
gekste namen. Maar toen
kon dat nog niet. De bur
gerlijke stad weigerde die
namen in te schrijven.
Heijermans heeft er zelfs
een burgemeester aan te
pas moeten laten komen,
om ze goedgekeurd te
krijgen".
Wraak
Je zal van Annie Heijer
mans niet horen dat Her
man Heijermans een mak
kelijk mens was. Als re
gisseur kon hij venijnig
uit de hoek komen bij een
wat overdreven uithaal in
een van z'n stukken:
„Zegt u 't maar zoals 't
er staat. Dat Is goed ge
noeg". Toen zijn stuk
„Dora Kremer" door de
kritiek afgekraakt werd.
nam hij wraak door een
en dat wordt niet herdrukt
helaas. Een keiharde wer
ker was 't. De laatste ja
ren van z'n leven werkte
hij voor wel zeven kran
ten, omdat hij er op stond
z'n schulden af te beta
len". Heijermans' laatste
jaren waren in zakelijk
opzicht nu niet z'n geluk
kigste. Hij was directeur
van z'n eigen „Toneelver
eniging", solliciteerde met
Willem Rooyaards als
concurrent naar de bespe
ling van de Amsterdamse
Stadsschouwburg, nam
daarvoor een aantal dure
artiesten onder contract,
maar kwam niet in de
schouwburg. Terwijl de
huldiging voor zijn zestig
ste verjaardig in alle stil
te buiten hem om z'n be
slag kreeg, werkte hij in
z'n kantoor door, beant
woordde de telefoon met
Jordaan-stem („Ik ben de
portier. Meneir is 'r niet.
Hij is naor de koningin")
als hij een schuldeiser
aan de andere kant van
de lijn vermoedde. Vlak
voor z'n verjaardag stierf
Heijermans. In z'n porte
feuille zaten zeventien
faillissementsaanvragen.
Mevrouw Heijermans:
„Hij kreeg een bult onder
z'n tong. Maar hij gunde
zich geen tijd voor de
dokter. Hij ging altijd
eten bij Dorrius en hij
vraagt de ober iets
zachts, vanwege dat onder
z'n tong. Die ober zegt:
„Oppassen meneer, ik ken
iemand die heeft dat ook
gehad en die was binnen
drie maanden dood". Toen
is ie naar de lokter ge
gaan. Hij kwam in het
Anthony Leeuwenhoekhuis
te liggen. Ik wist toen he
lemaal niet dat dat voor
kankerpatiënten was. Z'n
broer Louis Heijermans,
hoofd van de geneeskundi
ge dienst heeft later ge-
ze-.!: Als ie het eerder
geweten had, was er nog
ets aan te doen geweest.
Het was zo jammer. Op
z'n bed zei Heijermans
nog: „Ik moet eigenlijk 't
beste nog schrijven".
Beelden
Onder het borstbeeld van
haar man, wil mevrouw
Heijermans wel wat „ake
lige" ervaringen met Heij
ermans-gedenktekens
kwijt. „Ik kreeg een brief
van een meneer Huppele
pup dat hij een beeld ging
maken van Jantje en de
Zwaan uit „Uitkomst". In
marmer. Ik dacht: Da's
nou fijn. En dat schrijf ik
terug met de vraag of hij
tne wil uitnodigen als het
onthuld wordt. Ik hoor
heel erg lang niets meer
en ik denk: Wat gek. Ik
schrijf weer en het beeld
blijkt er al te staan. Ik
ben gaan kijken. Nou, 't
staat bij dat mooie mu-
ziekgebouw de Doelen. Op
't enige stukje gras dat er
in Rotterdam is. Zo'n le
lijk ding. Helemaal geen
wit marmer, maar grijs
grauw. Ik kon er absoluut
niet uit wijs worden. „Wat
stelt 't voor?" vraag ik
aan die beeldhouwer. Dat
is Jan met de Zwaan, zegt
ie. Ik heb de hele Jan niet
gezien. Ik zag alleen
maar een neus". Een in
Amsterdam aanwezig
borstbeeld vindt evenmin
genade: „M'n man lijkt
daar net een duivel. M'n
zoon heeft gezegd: Zet 't
maar in de schouwburg,
dan komt ie d'r ook eens
in. Ze hebben 't ergens
boven in een foyer gezet,
maar dat ding was zo
zwaar, dat is door de
grond gedonderd. Ze heb
ben 't toen in de vestibule
gezet. M'n zoon zei: De
Stadsschouwburg heeft nu
twee portiers: M'n vader
en de echte. Ja, neemt u
me maar niet kwalijk van
dat „gedonderd" hoor.
Dat is niet zo netjes. Dat
heb ik van m'n kinderen
geleerd".
Die kinderen werden rcsp.
twee en vier jaar voor
Heijermans' dood geboren
en -er-Jen door de ouders
Marjolein Dromelot (ten
dele naar een rol uit het
stuk „Da-eraad") ge
noemd en lierman Samuel
Falkland (laatste deel van
de naam naar het pseudo
niem waaronder Heijer
mans z'n krantestukjes en
volgend stuk „Ahasve-
rus", over de Jodenver
volgingen in Rusland, on
der het ps-udonicm Ivan
Je'a owitch te laten spe
len. Een mystificatie die
niemand door had. De
pers juichte over die on
bekende Rus, een van de
scherpste critici van die
tijd arbnrossa", voegde
Heijermans toe: „Dat
stuk moet je eens gaan
zien, daar kan je wat van
leren". Heijermans kon
gnuiven toen hij bekend
maakte dat hij de werke
lijke auteur was. De kri
tiek haatte hem erom, en
Heijermans vielen voor
taan weinig lovende kritie
ken ten deel. De verhou
ding van Heijermans tot
z'n hoofdrolspelers liet
ook nogal eens te wensen
over. Met mevrouw Es
ther de Boer- van Rijk
voor wie hij de rol van
Kniertje schreef, en die er
triomfen mee vierde,
stond hij in een vreemde
haat-liefde verhouding.
Mevrouw Heijermans:
„Ze schreven elkaar heer
lijke venijnige brieven.
Oogje
Maar je moet ook beden
ken dat die vrouw het
moeilijk had, alsmaar in
dezelfde succesrollen te
genover steeds andere ac
teurs. Ik had een brief
van haar aan m'n man in
Berlijn. In het Duits, tor-
wijl ze geen woord Duits
kende. Ik heb me er kapot
om gelachen. Een juweel.
Hij is gestolen door een
meneer die voor weten
schappelijk werk in de
correspondentie van Heij
ermans kwam kijken.
Toch waren m'n man en
Esther de Boer-van Rijk
dol op elkaar". Later, na
Heijermans' dood, staat
Esther de Boer-van Rijk
met tranen in de ogen als
ze bij een jubileum een
borstbeeld van haar „oude
vijand" krijgt.
„Toen we getrouwd wa
ren, zat ik vaak in z'n
werkkamer" zegt Annie
Heijermans. „Ik zat dan
te lezen, hij te schrijven.
Maar ik wist wel dat ik
dan niet 't minste geluidje
moest maken, want dan
loog ie op en dan was ie
uit z'n concentratie. In het
begin heb ik trouwens
flinke ruz e met 'm gehad.
We waren nog niet ge
trouwd. Ik was actrice bij
zijn gezelschap. Ik moest
me ergens voor excuseren
omdat ik 'n operatie aan
m'n neus had gehad. „O,
dat is niet erg, dat heb ik
ook gehad" zei Heijer
mans. Dat was altijd zo.
Had je iets, dan had hij 't
ook gehad. God beware,
zeg ik, als ik zeg dat ik 'n
kind krijg, dan zegt u dat
u dat ook gehad hebt. Na
veel moeilijkheden zijn we
toch tot elkaar gekomen.
Hij nam me In die tijd al
wel eens mee als hij met
relaties ging eten. Wist ik
veel dat de grote Herman
Heijermans een oogje op
mij had laten vallen?"
Moederrol
„Nee, ik ben niet blijven
toneelspelen. Ik had wat
jonge rollen in stukken
van Heijermans gespeeld
toen ik z'n vrouw was, tot
hij'zei: „Nu moet Je maar
eens een moederrol gaan
spelen". Toen ik eenmaal
moeder was, is er niets
meer van gekomen om to
neel te spelen. Daar had
ik wel eens spijt van, juist
omdat ik er zo voor heb
moeten vechten. Ik kom
namelijk helemaal niet uit
een artistiek gezin. M'n
vader droeg me nog liever
in 't graf. dan me aan 't
toneel te laten gaan. Maar
na de meisjesschool ben
ik toch auditie gaan den
bij de Toneelschool van
Bouberg Wilson. Alleen
m'n moeder had ik 't ver
teld. Maar in die tijd was
't de gewoonte dat de na
men van wie voor de to
neelschool slaagden in de
krant werden gezet. Dus
m'n vader leest op een
dag verbaasd: „Hier staat
dat Annle Jurgens ge
slaagd is voor de Toneel
school..." Ja, dat ben Ik,
heb ik toen maar geroe
pen. M'n eerste rolletje
was Margreet, de bloe
menverkoopster. Mevrouw
Mann-Bouwmeester zou
me helpen met m'n kos-
tuuum. Ze nam me on
middellijk mee naar
Hirsch, waar zij haar kos
tuums kocht, en er kwam
een soort rijkleed, groen
met geel. uit de bus. Zo
duur, dat ik er ik weet
niet hoe lang aan afbe
taald heb. In die tijd be
taalde. je je kostuums na
melijk zelf van je sala
ris".
Mevrouw Annle Heijer
mans lijkt het naar haar
zin te hebben in het Rosa
Spierhuis.
In de kamer naast de
hare woont de actrice
Hetty Beck, m« t de
Cf-rs o s: -p n
neel zette. Tijdens het ge
sprek in haar werkkamer
Het werk van Herman
Heijermans Is weer ac
tueel. De man die we 48
jaar na zijn dood nog
steeds Nederlands groot
ste toneelschrijver mogen
noemen, wordt weer volop
gespeeld. De Haagse Co-
medle haalde vorig sei
zoen een prachtige „Scha
kels" op, Bep Nooij sr.
neemt dit seizoen waardig
afscheid van het toneel
met Heijermans' creatie
Kniertje uit „Op Hoop van
Zegen", Het Amsterdams
Toneel haalde „De Meid"
weer van stal en de tele
visie levert „Beschuit met
muisjes" van Heijermans
als haar aandeel aan het
kerstmaal op 24 decem
ber. Vandaar dat we nog
eens op zoek gaan naar
herinneringen aan de to
neelschrijver, toneeldirec
teur," reporter, regisseur,
feuilletonnist. In het Rosa
Spierhuis in Laren woont
een levende herinne-
ring.Mevrouw Annie Heij-
ermans-Jurgens. Als we
tegenover haar in de
werkkamer plaats hebben
genomen, zegt ze: „Jullie
dachten zeker: Goh, ze*
lééft nog, dat jullie hier
zijn komen praten". Het
klinkt niet naar. Eerder
met wat monkelende spot,
maar daar is de weduwe
van Herman Heijermans
dan ook 83 jaar voor ge
worden.
Mevrouw Annie Heijer
mans leeft tussen de
herinneringen aan de
man met wie ze overigens
maar zes en een kwart
jaar getrouwd is geweest.
Van haar twee kamers
staat de werkkamer vol
met een deel van de bi
bliotheek van Heijermans,
een borstbeeld van hem
met daarboven een cruci
fix. Mevrouw Heijermans,
lacht erom. „Die crucifix
heeft Jan Toorop ge*
maakt. Heijermans be
wonderde de Christus-fi
guur heel erg. Hij noemde
hem de eerste sociaal-de
mocraat". In haar woon-
slaapkamer hangt een
prachtig pqrtret van Heij
ermans uit zijn Berlijnse
tijd door Frits Biirger, er
staat de antieke kast
waarin Heijermans zijn
eigen werk bewaarde. Het
grootste deel heeft ze
meegenomen uit haar huis
in Aerdenhout, de hand
schriften e.d. zijn aan het
Letterkundig Museum in
Den Haag geschonken.
Mevrouw Annie Heijer
mans beziet de Heijer-
mans-herleving kritisch.
Voor een voorstelling van
„Schakels" werd ze naar
de Amsterdamse Stads
schouwburg gehaald.
„Een prachtige opvoe
ring" zegt ze. „Ko van
Dijk was geweldig". Aan
gezien zij net hersteld is
van een ernstige ziekte
(de eerste in haar leven)
heeft ze de allerjongste
Heyermans-opvoeringen
gemist. Ze betreurt het
als er maar iets in de
tekst van de meester
wordt veranderd, volgt de
kritieken in twee dagelijk
se kranten op de voet, en
zegt „Ik had gedacht dat
Beppie Nooij de bijrollen
in „Op hoop van zegen"
beter zou bezetten, tien
jaar geleden was het van
haar een mooie opvoe
ring".
Keiharde
werker
Wat voor man was Her
man Heijermans? „Een
geweldige man" ani relt
Annie Heijermans onmid
dellijk. „Ik heb een boek
je over hem geschreven,
maar dat is uitverkocht
Mevrouw Annie Heijer-
mans-Jurgens (83) in
haar kamer vol herin
neringen aan Herman
Heijermans in het Rosa
Spierhuis te Laren. Op
de achtergrond zijn por
tret door Frits Bürger in
1908 in Berlijn gemaakt.
(Foto Milan Konvalinka)
wordt de musicus Paul
Godwin omgeroepen en
Annie Heijermans vertelt
dat men ook via haar ka
mer oproept omdat ze zo
veel aanloop heeft. De fles
slivovits die een van haar
kinderen uit Joegoslavië
meenam, is dan ook be
hoorlijk „in" bij de bewo
ners van het Rosa Spier
huis. Het leven van Annie
Hoijermans-Jurgens wordt
nog steeds door Heijer
mans beheerst. Op de ta
fel van de werkkamer ligt
een stukje steen uit de
mijn waarin Heijermans
afdaalde om inspiratie op
te doen voor z'n zoals al
tijd sociaal bewogen stuk
„GlUck auf".
Een herinnering uit 1911
die op 17 december 1918
via haar huwelijk de hare
werd. Een huwelijk met
een man die al in haar
jeugd een rol speelde. An
nie Heijermans herinnert
zich hoe de familie zater
dags altijd ruzie maakte
wie het «erst het „Falk-
landje" van Heijermans
in het Handelsblad mocht
lezen. Vader hakte dc
knoop door. Met z'n cou-
ponschaar, knipte hij het
Heljermans-cursiefje in
kolommen en Verdeelde
hot onder z'n twaalf kin
deren. Anno 1972 mag me
vrouw Heijermans haar
haar glad strijken voor de
foto, en tegen de gewoonte
in op haar sprei gaan zit
ten onder het portret van
wijlen haar echtgenoot.
Alles omdat op het toneel
Heijermans nog blijkt te
leven. En op de televisie.
Op 24 december, Heijer
mans' geliefkoosde datum
voor z'n jaarlijkse premiè
re. Geliefkoosd omdat die
dag met de daarop vol
gende kerstdagen de
(meestal) slechte kritie
ken enige dagen uit het
gezichtsveld van het pu
bliek hield. Annle Heijer-
mans-Jurgens leeft al lung
zonder Heijermans, en
zonder toneel. Maar niet
temin bekent zé: „Ik
droom nog vaak dat ik op
het toneel sta. En - wat
me in werkelijkheid nog
noo t ls overkomen - Ik
weet m'n tekst niet. Dan
t het angstzweet me
BERT JANSMA
