M
JAN KROL BIJNA EVENBEELD VAN BARTJE
Beschuit met muisjes
Tom Jones-show
KERSTMIS 1972
EEN DRAMA ALS BLIJSPEL
GEZELLIG SMULLEN VAN
mm?*
'V?L3BI
LEIDSE COURANT
Scène uit Beschuit met muisjes: Egbert
Met de toneelschrijver Heijermans kun je
nogal wat kanten uit. Je kunt de karak
ters er uittillen en deze zo scherp aanzet
ten, dat er een ferm stuk volkstoneel ont
staat, waarbij de tranen rijkelijk vloeien.
Men kan ook de nadruk leggen op de In
houd en het moraliserende gegeven zo
zeer aandikken, dat de boodschap als een
bom tussen het publiek komt te liggen.
KRO-tv-regisseur Paul Pouwels kon dus
putten uit een hele bagage toneelopvattin
gen, toen hij zich zette aan de mise-en-
scène van Heijermans Beschuit met muis
jes, dat op Eerste Kerstdag avondvullend
op het scherm komt. Hij heeft zich daar
door niet laten afleiden. Je moet Heijer
mans nemen zoals hij is, vindt hij, en don
komt hetgeen hij te zeggen heeft vanzelf
op de toeschouwer af. Pouwels zette eer
der Eva Bonheur op de tv, au fond een
burgerlijk drama, waaraan de regisseur
niet veel meer hoeft toe te voegen, omdat
Heijermans' taal en vormen zo veelzijdig
zijn, dat iedereen er eigen aanknopings
punten in vindt.
Paul Pouwels: „Heijermans spreekt een
ruim publiek aan, omdat hij Nederlands
is tot in de kleinste beschrijvingen en
aanwijzingen. Ik heb sterk de neiging
hem hierin te volgen, alle requisieten te
gebruiken zoals hij die aangeeft met ove
rigens hier en daar een kleine vrijheid.
Als je de stukken van Heijermans in zijn
tijd en tijdgeest plaatst, gaan de bedoelin
gen van deze auteur het sterkst spreken".
Zo zullen we Beschuit met muisjes te zien
krijgen, zo authentiek mogelijk, met als
boodschap: zie hoe de mens tot het laag
ste in staat is als hij door de macht van
het geld wordt gegrepen.
Beschuit met muisjes komt op de kijker
af als een menselijk drama met als mid
delpunt Pollie (Betsy Verhoogt), die door
haar schoonfamilie dermate gekweld
wordt, dat de vrucht in haar schoot
Enny Meunier (links) als het echtpaar
Hetty Verhoogt in de rol van Pollie te
genover Enny Meunier en Egbert van
Paridon als het venijnige echtpaar Bien
Aimé.
sterft. Zij is de vrouw van Gerrit Bien
Aimé en a.s. moeder van diens kind. Ger
rit heeft destijds met meeneming van het
geld het ouderlijk huis verlaten. Pas vele
jaren later keert hij weer om het graf
van zijn moeder te bezoeken. Kort daarop
sterft hij. Zijn familie ziet dan de kans
schoon om zich meester te maken van de
rijkdommen die Gerrit in den vreemde
verworven heeft. De vrouw van Gerrit
kan daarop geen recht laten gelden, om
dat zij op huwelijkse voorwaarden is ge
huwd. Haar ongeboren kind moet in aan
merking komen voor de erfenis. Pollie
wordt dan echter doelwit van alle verne
deringen, waartoe de ene mens jegens de
ander in staat is. Egbert Paridon en
Enny Meunier zetten het echtpaar Bien
Aimé neer, dat de hele familie tegen Pol
lie opzet.
Paul Pouwels: „Deze ten hemel schreien
de tragiek verlangt geen nadruk. Het zou
teveel van het goede worden. De acteurs
hoeven het alleen maar goed te spelen. Ik
zeg met opzet spelen. Zij moeten niet in
de huid van hun personages kruipen. Ik
wil niet de kans lopen er een melodrama
van te maken. Beschuit met muisjes be
vat elementen van het blijspel, een black
comedy, zoals de Amerikanen zeggen, een
zwart blijspel. Er zit iets kluchtigs in de
hele situatie zoals Heijermans die tekent.
Ook dat moet er uitkomen. Dit spel is een
tikje wrang, een tikje vermakelijk, kort
om theater, dat ik in de sfeer van die
tijd wil brengen door het geheel in donke
re tonen te houden, zoals men naar ver
geelde prentbriefkaarten kijkt".
Een kerstspel? Nee, maar wel een merk
waardige samenloop, dat Heijermans zijn
premières met Kerstmis placht te bren
gen. Voor de bewonderaars van Heijer
mans had Kerstmis destijds ook die bete
nis.
TON OLIEMULLER.
Millicent Martin in het nummer Conversation samen met The dancers
Naast gevulde kalkoenen, fazanten, plum
puddingen en kerstkransen valt er deze
kerstdagen voor de showliefhebbers ook
nog te genieten van een door de VARA
opgediende tv-traktatie. Het is niet iets om
in te bijten behalve dan misschien op de
nagels. Tweede kerstdag zendt de VARA
een Tom Jones-kerstshow uit. Een uur
lang. Tom, het idool van enkele jaren her
en nog steeds het ideaal van velen, zal ook
nu weer vele harten sneller doen kloppen.
Tom, in kleur bijgestaan door het twee
honderd man tellende Treorchy Male Voi
ce Choir uit Wales, roept sentimenten op
uit onze jeugdjaren, toen we met z'n allen
gezellig rond het stalleke geschaard liede
ren zongen. Tom zingt niet alleen, hij
leest ook voor. Met op de achtergrond het
gemum van 't Treorchy Male Voice Choir
declameert hij op zijn eigen mannelijk
maar toch tedere wijze enige dichtwerken
van niemand minder dan Dylan Thomas.
Na deze uiterst gevoelige episode barst
de rebel in Tom los. Hij staat daar mid
den in het beeld en schalt met zijn volu
mineuze stem I'm not responsible. Hij be
weegt bij het nummer heen en weer en
wordt bij deze al wat oude act omringd
door fraaie danseurs. Als het om contras
ten gaat moet je bij Tom zijn. Na dit
stukje vuurwerk laat hij zien hoe het an
ders ook kan. Hij brengt op zeer muzika
le wijze en zonder poeha Scarlet ribbons.
Regisseur Philip Casson weet wat het pu
bliek wil. Ook een klein stukje film van
een zaaloptreden wordt ons niet onthou
den. We zien hoe Tom met een nummer
als Gonna build a mountain zijn bewonde
raars biologeert en we horen de kreten
die uit vele prachtige roodgeverfde mond
jes komen wanneer Tommy het rock en
roll-nummer Tutti Frutti op de bühne zet.
We zien hem verder in de song „Brother
can you spare a dime".
Het ligt voor de hand, Tom staat niet al
leen in deze show die de titel This is Tom
TOM JONES
Jones meekreeg. Er komen, hoe kan het
anders, ook mooie dames in het beeld.
Judy Collins en Millicent Martin krijgen
in deze show de unieke gelegenheid Tom
onder de mistletoe te lokken. Of het ze
gelukt blijft onduidelijk. Waar ze wel in
slagen, althans Millicent Martin, is om
samen met The big star een duetje te zin
gen. We zullen Millicent in volkomen har
monie met Tom aan haar zij „And when
die" zien zingen. Millicent laat tussen
neus en lippen door ook nog even zien dat
ze meer kan dan duetjes zingen. Samen
met The dancers geeft ze een kundig
stukje moderne danskunst weg in het
nummer conversations. Judy Collins
waagde zich niet aan de samenzang en
misschien terecht. Solo presteert ze in ie
der geval heel wat. In de show zingt ze
My father en Chelsea morning.
Door het vrouwelijk en mannelijk schoon
zouden we bijna uit het oog verliezen dat
This is Tom Jones 'n kerstshow is. Om de
kijker daaraan te herinneren zorgt de
voordrachtkunstenaar David Frye voor de
terugkeer naar de stemmige kerstsfeer
met een monoloog over de kerstnacht.
Dan tot slot het enorme koor samen met
Tom Jones in het onsterfelijke kerstlied
Stille nacht heilige nacht.
ROELFIEN SANT
BORGER-DROUWEN - Hat la zomer |n
Drenthe. De zon sprankelt over de heide en
je kan de branderige geur van verdord
gras opsnuiven. De felle stralen maken dit
natuurlijke schilderij bijna doorzichtig. Het
is broeierig en stil. In de weidse verte
kweelt een vogel moedeloos. Een hond blaft
omdat een eenzame toerist loom 't eeuwen
oude karrespoor volgt naar do door klim
op omwoekerde, in verval geraakte land
arbeiderswoning, waar Bartje van Anne
de Vries zijn jeugd sleet.
Drenthe lag wat vergeten in idyllische rust
en de bewoners vonden het goed zo. Tot re
gisseur Willy van Hemert het karrospoor
vond. Nadien baadde Drenthe in het zweet.
Op het eerst zo stille, vlakke land werd
westers gewerkt, Verhitte Drentso bollebo
zen maken de pijnlijke droom van dit ach
tergebleven gebied waar. Ze trachten een
kwalijke historie van ellende en armoede
tot leven te brengen, zoals die in de 20-er
jaren in deze veenkolonie heerste. Bartje
wordt in scène gebracht. Bartje zomaar
een jochie, nu opeens meer dan een be
roemde roman van Anne de Vries, meer
zelfs dan een geëerd beeldje op het stads
plein te Assen.
Bartje krijgt opnieuw leven ingeblazen
door Willy van Hemert, die voor de NCRV
het boek In een tv-serle in beeld bracht,
eerste aflevering Tweede Kerstdag.
We keren terug naar de jaren twintig In
Oost-Drenthe. Voor een landarbeidersgezin
heerste er armoede, vnn 's morgens vier
tot zonsondergang keihard werken voor
twee gulden in de week. Wonen mot 12 kin
deren in huisjes, die tegenwoordig dienen
als vakantieverblijf voor goed boerende
westerlingen. Bruine bonen eten of een
snee brood met spekvet. Vechten voor je
bestaan, een bestaan dat enkel de slimmen
overleefden. Bartje, het geesteskind van
Anne de Vries en in de tv-serie van Willy
van Hemert, was zo'n jochie dat door zijn
voor ons idee egoïstische kijk op zijn be
perkte bestaantje, het kon maken. Een kop
pig kereltje met een helder maar fantasie
rijk verstand. Een godsdienstig ventje, dat
God dankte als hij niet met de ..klabatse"
kreeg na kattekwaad. Een manneke dat
van werken wist en 's avonds in zijn kribbe
op de zolder bij boer Wapse met potlood op
een schamel velletje liefdesbrieven schreef
aan zijn droomvriendm Hilde. Kortom een
doordouwertje dat zijn geluk vond op de
povere eindeloze Drentse hei.
Bartje is voor Willy van Hemert, die we
kennen van De Glazen stad en De Kleine
Waarheid, een voortzetting van zijn op het
vaderlandse sentiment gerichte series. We
weten nu wel dat hij de traantjes kan laten
vloeien. Een bijzonderheid bij Bartje is dat
de perfectionist Willy van Hemert deze se
rie maakte met enkel Drenten.
Dat houdt in amateurs, mensen die alles
van het leven in dit stroeve land kennen.
Even zat het er nog in, dat de serie hele
maal niet door zou gaan omdat een goed
gelijkende Bartje in heel het Drentse land
onvindbaar scheen. Men koos uiteindelijk
Jan Krol uit Drouwen als jonge Bartje en
de met heel veel verbeeldingskracht op
hem lijkende Jaap Schadenberg uit Borger
als Bartje op 15-jarige leeftijd.
Jan Krol, inmiddels 10 jaar, heeft veel
overeenkomsten met de Bartje die Anne de
Vries creëerde. In de piepkleine huiskamer,
de boerderij is in verbouwing, vertelt me
vrouw Krol, terwijl we gezellig met z'n al
len in schemerdonker om de grote tafel
thee zitten te drinken: „Onze Jantje zocht
als kleine hummel altijd al kleine torretjes
en andere insecten. Hij zat net als Bartje
langs de kant van de sloot tot hij een kik
kervisje of stekelbaarsje kon vangen.
Anne de Vries in zijn boek: „Bartje zocht
altijd iets moois, dat was zijn enige bezig
heid, de hele dag. Op de hei is altijd wel
wat te vinden. Er zijn mooie vogeltjes.
vlinders en steentjes en bloemen en veel
meer verrassingen die elk ogenblik kunnen
opduiken.
En zo is het eigenlijk ook met Jan Krol,
wiens vader het harde Drentse boerenbe
drijf uitoefent. Jan is ook pienter en reli
gieus denkend zoals dat beschreven wordt.
Jan: „Ik ga iedere zondag naar de school
waar men heilige verhalen vertelt. De do
minee leert ons dan van de verloren zoon
en van Lazarus.
Moeder Krol valt in: „Jan denkt over al
die dingen veel na. Soms stelt hij vragen
die eigenlijk niet bij zijn leeftijd passen."
Ook de koppigheid zoals we die in het boek
bij Bartje vinden zien we ferug in het ka
rakter van Jan. Hij zegt: „Wij, mijn broer
Luc die de rol van Gert speelt, en ik zijn
door onze vader en moeder ook wel eens
het huis uitgestuurd". Jan verlelt dit gnif
felend naar aanleiding van de bruine bonen
scène in de serie.
Bartje van het boek walgt van bruine bo
nen en hij heeft via een list zijn moeder
laten beloven dat hij een „prakkie" zal
krijgen, wat echter niet door gaat.
Anne de Vries in zijn boek: „Het is namid
dag, allen zitten te wachten met hun lege
bord. Bartje zit met een rood hoofd te wip
pen en te draaien op zijn stoel. Plof.
daar staat de pan met bruine bonen. Moe
der verdwijnt achter de wasem en schept
de borden vol. Er is maar één middel om
te ontkomen. „Ikke niet", schreeuwt Bart
je. „Ikke moet mijn prakkie hebben". Na
dit gebeuren breekt de hel los. Bartje wei
gert te bidden voor bruine bonen en het
eind van het liedje is dat hij de deur wordt
uitgezet.
„Zo is ons Jan nu net zo", doet moeder
Krol uit de doeken. „Als je hem iets be
looft moet je het ook waarmaken". Intus
sen heeft Jan zich in de snikhete zomer
barstensvol dampende bruine bonen moeten
stoppen, omdat Willy een dramatische scè
ne wilde.
Misschien dat we op Tweede Kerstdag een
glimpje zullen gewaar worden van het
Drentse geluk van een jochie in een vrese
lijke tijd. Misschien krijgen we tranen in
onze ogen als Bartje van huis weggestuurd
zijn jampotje breekt. Misschien ook huilen
we als hij de boer op gaat of verwijlt bij
het graf van zijn moeder. Jan Krol speelt
zijn rol in ieder geval waarheidsgetrouw
genoeg om in het drama te geloven. Drenthe
blijft koud en onherbergzaam, een ander
werelddeel vergeleken bij het overbevolkte
Jan Krol met zijn gespeelde vader
westen. Holland, het land waar Bartje van
droomde maar niet heen ging, omdat zijn
zuster er berooid vandaan kwam. Bartje
bleef en trouwde met zijn Harmke.
Misschien dat Jan Krol ook zijn grenzeloze
heide verkiest boven het leven in de grote
stad.
ROELFIEN SANT
