Wondere wereld van Pak Oedjo
Bandoeng
in
VLUCHTIGE
INDRUKKEN
VAN
INDONESIë
NU (6)
li
I yt i t BH
ZATERDAG 8 JULI 1972
Naar men zegt maakt van alle
Indonesische steden Ban
doeng de meest Europese
indruk. Ik heb het niet zo ge
merkt. Het ziet er niet Euro-
peser uit dan bijvoorbeeld die
andere bergstad, Malang in
Oost-Java. Bandoeng is min
der heet dan Djakarta, maar
opvallend koel is het nu ook
weer niet. De atmosfeer is er tamelijk vochtig,
vochtiger in ieder geval dan die van dat andere
welbekende hoogtepunt, de Poentjakpas. Maar
de meeste Indonesiërs vinden Bandoeng duide
lijk fris. Ze tonen dat ook door het dragen van
windjacks en coltruien, waar een aan slechte
zomers gewende Nederlander aan een dun ba-
tikhemd ruimschoots voldoende heeft.
De grote, ongeveer honderd meter diepe krater van de Tangkoeban Prahoe. Zwavel- Dorps zondagochtendtafereellje in de omgeving van Bandoeng
waterstofdampen
Wel opvallend In
is het grote aantal textielfa
brieken, dat overal in en
om de stad verspreid staan.
Ik heb een spinnerij van
een Indonesisch-Japans con
cern bezocht. Hij staat vol
met machines uit de Chine
se Volksrepubliek. De ont
vangst is bijzonder vriende
lijk en je mag alles zien,
vragen en aanraken.
Een ander opvallend ver
schijnsel in Bandoeng is de
aanwezigheid van Pak Oed
jo. Een bezoek brengen aan
Pak Oedjo is een belevenis
apart.
Bij het betreden van het erf
van zijn eenvoudige woning,
stuit je al op een reusachti
ge kalong („vliegende
hond", een grote, vruchten-
etende vleermuis), die on
dersteboven op ooghoogte
aan een boomtak hangt
Het dier houdt zich gecon
centreerd bezig met het
eten van een pisang die hij
onder zijn opgevouwen
vlerk verborgen houdt; zijn
ogen verzaligd dichtgekne
pen en de wangen bol. Pas
als je in een straal van een
halve meter binnen zijn be
reik komt, worden de ogen
ineens attent en venijnig",
Tussen de bananpuree glin
steren v vlijmscherpe witte
tanden.'
Pak Oedjo, een tengere In
donesiër met een scherp en
intelligent gezicht, ontvangt
je met de zwier van een on-
aihankelijke grand-seig-
neur, wat hij trouwens ook
is. Hij stelt zijn vrouw en
een deel van zijn, in de
dubbele cijfers lopend nage
slacht voor en schuift me
een verschrikt kijkende
dreumes toe met een:
„Deze mag u meenemen;
ik heb er toch al ge
noeg.
Terwijl de glazen thee,
waarvan iedere gast in
West-Java stilzwijgend
voorzien wordt, gereed wor
den gemaakt, excuseert
Bamboe
„U wil me wel excuse
ren. ik moet even eten
(dramatische greep naar
maagstreek).een mens
die niet eet, gaat dood
(ogen worden enige tijd ge
sloten gehouden). gaat u
hier maar even zitten en
kijk wat rond (wereldom
vattend gebaar van ar-
En dan sta je tussen een
Verbazingwekkende verza
meling van muziekinstru
menten van allerlei soort,
gemaakt van bamboe: xylo-
1 Een reusachtige kalong, of vliegende hond, hangt ondersteboven
boomtak, pisang onder opgevouwen vlerk.
foons van bamboe met
klankpijpen eronder die
eveneens van bamboe zijn
gemaakt grote baspijpen
als de bazuinen van een
kerkorgel, grote en kleine
fluiten en natuurlijk de ang-
kloeng, het melodieuze
bamboe schudinstrument, in
alle gewenste toonhoogten.
En dat zijn er nog al wat:
zowel de veel tonen tellende
J avaanse toonladder, als
onze Europese octaaf is er
in verwerkt. Of anders ge
zegd „Je kan er gamelan
mee spelen, maar ook Beet
hoven", waarmee bedoeld
wordt dat er zowel Javaan
se als Europese muziek
mee geproduceerd kan wor
den.
Met de angkloeng kan je
alle kanten uit. Iedere ang
kloeng vertegenwoordigt
een toon. Je kan iedere spe
ler een ankloeng geven.
Hij schudt dan als het de
beurt van zijn toon is, en zo
ontstaat er een hele melo
die. Maar je kan de ang-
kloengs ook allemaal aan
een lang rek hangen, waar
bij een speler zijn beide
handen gebruikt (een voor
de tweede stem), wat wel
gepaard gaat met een hoop
geioop.
De instrumentenfabriek is
gevestigd in een open
schuurtje op Pak Oedjo's
erf. Een paar handwerkslie
den met muzikaal oor zijn
er druk bezig met het snij
den, bewerken en stemmen
van de onderscheidene in
strumenten. Dat stemmen
gaat haarzuiver met een
stemvork en een sneetje
hier en een sneetje daar.
Achter het schuurtje een
stukje open veld waar Pak
Oedjo zijn concerten pleegt
te geven, met behulp van
zijn vrouw en al zijn kinde
ren eventueel met een paar
ingewijde buurjongetjes er
bij.
Uitvoering
Geroosterde maïskolven op de weg van de Tangkoeban Prahoe naar Bandoeng.
Natuurlijk is de inmiddels
verzadigde Pak Oedjo be
reid om een muzikale de
monstratie te geven. Een
aantal kinderen wordt met
langgerekte kreten naar
binnen geroepen. Ze stellen
zich met lakonieke gezich
ten op bij de instrumenten:
een dochtertje bij het ang-
kloenrek, een bij de bam
boe-xylofoon, moeder Oedjo
zal met forse hand de sono
re baspijpen beslaan en
twee zoons bedienen het
slagwerk, waaronder het
enige niet van bamboe ge
maakte instrument. de
handtrom. Pak zelf diri
geert het geheel of fluit op
een bamboe-piccolo de can-
tus firmus mee. Zo hoor je
achtereenvolgens een melo
die uit West-Java, een uit
Sumatra, een uit Midden-
Java en wel het onverslijt-
bare „Bengawan Solo.
een oowindende Spaanse
dans. een oude Amerikaan
se hit en speciaal aange
kondigd, ..Daar bij die mo
len. tiidens welke ver
tolking Pak Oedjo tersluiks
kijkt of de tranen van ont
roering me niet in de ogen
staan.
Als het applaus verstorven
is, laat Pak Oedjo nog pak
ken brieven uit Nederland
zien met veel dankbetuiging
voor zijn muzikale expres
sies. „Er hangt nog een uit
nodiging in de lucht van uw
ministerie van cultuur",
vertrouwt hij me toe, wij
zend in de richt'ng van het
pvond'and, ..maar kan ik
wanhoopsgebaar in de
lucht) m'in gezin wel e-n
naar weken in de steek la-
"lcrht u ooit in Bandoeng
i--,n«n. vergeet dan niet
Pak Oedjo- op te zoeken en
de groeten te doen. Hij zal u
zeer hartelijk ontvangen.
In een kampong, even bui
ten Bandoeng, is een brui
loft. Kennissen van het In
donesische gezin, bij wie ik
logeer. Als speciale attrac
tie: wajang golek. Wajang
golek is de vooral in West-
Java populaire derde vorm
van wajang. Wajang koelit,
het schimmenspel, is in Ne
derland het meest bekend,
al was het maar vanwege
de platte, uit hufd gesneden
(koelit is huid) gekleurde
silhouetten, die hier, in
combinatie met kris en sa
rong menig kamerwand sie
ren. In wajang wong
(wong: Javaanse woord
voor mens) treden mensen
van vlees en bloed op.
Maar in wajang golek (go
lek is pop) zijn het drie-di
mensionale. uit hout gesne
den, rijk gekleurde en ge
klede poppen, die de toe
schouwers urenlang boeien
al heeft men tegenwoordig
ter wille van de belangstel
lende toerist de program
ma's tot een anderhalf
uur samengeperst.
In het bruidshuis zit een
rustige menigte van gasten.
De vrouwen in hun kleurige
Soendanese dracht; Soenda-
nezen houden nu eenmaal
van opschik en kleurige kle
ding. De oude vrouwen
groet je volgens traditie: de
gestrekt gevouwen handen
even naar het voorhoofd
brengen en fn gebogen hou
ding naar voren strekken.
De ander maakt hetzelfde
gebaar en neemt je beide
handen even tussen de
hare, waarna je allebei de
gevouwen handen weer
naar het voorhoofd brengt.
Je mag op de ereplaats zit
ten met het gezicht op het
bruidsbed, dat vol geschen
ken ligt.
„Kassian (ocharm), voor ze
naar bed kunnen moeten ze
eerst al die toestanden op
ruimen. zegt mijn be
geleidster ondeugend. Bruid
en bruidegom trekken zich
daar, op het oog, niet veel
van aan. Ze zijn Europees
gekleed: jurk en colbertkos-
tuum. Een bruidskleding
die bij de middenklasse
meer en meer in zwang
raakt.
De wajang golekvoorstelling
is buiten op een verhoging.
Daarachter een koor van
enkele beroepszangers en
veel dorpsgenoten. Centrale
figuur is dc „dalang", die
met zijn subtiele vingers de
poppen tot leven wekt. Het
worden, onder zijn bijna
hypnotische kracht kleine
mensjes met vloeiende be
wegingen, of het nu gaat
om een statige serimpidans
of om een woeste pentjak
(Javaanse vechtkunst).
De dorpsjeugd, tuk op een
verzetje televisie is in de
kampong nog lang geen ge
meengoed is te hoop ge
lopen. Ze staan in drommen
om me heen. De vraag is
maar voor wie ze de mees
te belangstelling hebben,
voor mij of voor de voor
stelling. Soms voel ik hoe
kleine vingerties mijn rug
betasten, als om te onder
zoeken of ik echt wel uit
hetzelfde materiaal besta
als zij. En na een moment
van verstarde verrassing
voel ik een geluidloze
vreugde achter me opstij
gen als ik onverwacht mijn
oren ga bewegen.
Vulkaan
Even tpn noorden van Ban
doeng ligt een van Indone-
sië's grote bezienswaardig
heden: de vulkaan Tang
koeban Prahoe, ofwel om
gekeerde prauw; 2084 me
ter hoog en voorzien van
een dubbele krater, de Ka-
wah Satoe en de Kawah
Oepas. Ver beneden, aan de
voet, wellen warme bron
nen op. Marijabaja is, dank
zij deze bronnen, een druk
bezochte badplaats gewor
den met een mooi aange
legd wandelpark.
De top en kraters van de
Tangkoeban Prahoe zijn te
genwoordig helemaal met
de auto bereikbaar al is het
laatste traject dan ook af
gesloten met een slagboom,
waar je entree moet beta
len. Da jongeren laten door
gaans hun scooters en
bromfietsen daar achter en
boomtakken als wandelstok
ken, het laatste stuk naar
boven. Erg veel uitzicht is
er boven niet, want 'zo te
gen het middaguur ligt ren
wolkendek over dc dalen
beneden.
De grote krater is ongeveer
honderd meter diep. Er stij
gen dunne wolken op van
kwaliik riekende zwavelwa-
terstofgas. Niettemin is het
mogeliik om tot op de grij
ze bodem af te dalen, zij
het met het risico dat je
voor pampus gaat vanwege
de zwavelwaterstof en kool-
monoxyde.
Het is er druk, want het is
zondagmorgen. Auto's en
autobussen rijden af en
aan. Ergens onder de bo
men bezingen Indonesische
jongeren met gitaar en bij
belteksten de lof van de
Heer. De warongs doen
goede zaken.
De weg terug voert langs
welvoorziene velden met
kool, aardappelen en mais.
Voor zo'n maisveld is een
stand opgetrokken waar
kersverse maïskolven, in pi
sangblad gestoofd, of naakt
geroosterd worden. Er zijn
er maar weinig die hier
niet even stoppen, want de
picknickmanden zijn leeg,
maar de honger Is op die
koele hoogten gebleven.
T. VAN GRINSVEN
Pak Oedjo (derde van rechts) met naast hem zijn vrouw, verder met
Angkloens in de hand
t paar gezinsleden, medewerkers en bezoekers.
