Fobieën
VOOR
DE FOBIE
VOOR
DE ANGST
,Als ik op straat
liep, weigerden
mijn benen dienst'
ZIEKELIJKE VREES VOOR ONWEER,
KATTEN, MUIZEN, WATER,
BRUGGEN, TORENS, EN BERGEN
■ÉÊSm x
ZATERDAG 24 JUNf 1972
Mevrouw M. de Wolf-Ferdinandusse, oprichtster
Hulp aan Fobiepatiënten
WOERDEN/AMSTER
DAM Een vrouw met
een ziekelijke vrees voor
besmetting Haar man
en kinderen moeten zich bij
thuiskomst op de deurmat
naakt uitkleden en na onder
de douche te zijn geweest,
schoon goed aantrekken.
Drie keer per jaar wil ze
een nieuwe wasmachine.
Haar man moet koken,
want zelf raakt ze niets
aan. Iedereen heeft zijn ei
gen tafel, stoel, servies, be
stek en afwasteiltjes. De
man mag haar onder geen
voorwaarde aanraken. Zo
maar een voorbeeld uit de
trieste praktijk - een geval
infectiefobie. In totaal kent
de wetenschap ongeveer 250
vormen van fobieën, van
ziekelijke, onberedeneerde
angsten voor voorwerpen,
dieren of omstandigheden.
Ze komen tweemaal zoveel
voor bij vrouwen als bij
mannen. In Nederland lij
den naar schatting 30.000
tot 50.000 patiënten aan
deze afwijking. In België is
het aantal minstens even
groot.
Met sommige fobieën kan men makkelijk leven,
eenvoudig door de situatie te vermijden waardoor
ze worden opgeroepen. Voorbeelden zijn hoogte
vrees en watervrees. Erger wordt het bij een zie
kelijke angst voor spinnen, katten of honden. Bij
de vrees om te blozen. Hier kan de patiënt weinig
invloed uitoefenen op de oorzaak die een aanval in
werking zet, want er zijn overal wel spinnen, kat
ten of honden. Nog minder leefbaar wordt het be
staan voor lijders aan mensenschuwheid en straat
vrees. De afzondering waarin de fobie hen drijft,
maakt hen tot zware invaliden. Huwelijken gaan
eraan kapot. Kinderen vervreemden van hun vader
of moeder.
Het ergst is echter de smetvrees, de ziekelijke
angst voor infeotie waarvan hierboven een geval
beschreven staat. Omgekeerd komt smetvrees het
minst voor, evenals de bloosangst. De meest voor
komende fobie is de straatvrees, de angst om de
beslotenheid van het eigen huis te verlaten. Sterk
in opmars lijkt de claustrofobie te zijn, de engte
vrees. Hij neemt toe in de mate waarin flatgebou
wen uit de grond vliegen. Steeds groter wordt het
aantal mensen, dat twaalf trappen loopt om maar
niet in een lift te hoeven.
Tussen deze uitersten zit een onwaarschijnlijk ge
varieerd scala van fobieën, in ernst afhankelijk
van de vraag óf en in hoeverre de patiënt ermee
heeft leren even. Het practisch verklarend zak
woordenboek der geneeskunde geeft een hele lijst.
Zoek maar uit welke schoen u past. Ziekelijke
vrees om zich te vergissen, voor onweer, voor die
ven, om alleen te zijn, om ziek te worden, voor
scherpe voorwerpen, voor katten, om zich in een
groot gezelschap te bevinden, voor glasscherven,
voor verminkingen, voor de kleur rood, om een
brug over te gaan, om met vrouwen in aanraking
te komen, voor bloed, 'voor het verkeer, voor het
drinken van water, om te spreken, om met homo
fielen sociaal om te gaan, voor het zien van torens
of bergen, voor vergiften, voor het ongewone, voor
muizen, om handelingen na te laten, om een mis
geboorte te krijgen, om te sterven en voor warmte.
En dat zijn nog maar een paar van de psychische
kwelgeesten die de hel van de fobie op de mens
heid loslaat.
STUDIE VAN DE ANGST
Het Psychologisch Instituut van de Universiteit van
Amsterdam houdt zich momenteel onder leiding
van prof. dr. J. Barendrecht bezig met een diep
gaande studie van de ziekelijke angst. Het mate
riaal ervoor is geleverd door de „Vereniging voor
Hulp aan Fobie-patiënten". Zij is opgericht door
mevrouw M. de Wolff-Ferdinandusse uit Woerden
(v.d. Valk, Boumanlaan 84, 034802674). Ze is zelf
acht jaar lang hét slachtoffer geweest van een fo
bie - de zogenaamde straat-, ruimte- of pleinvrees.
,,Het kwam heel plotseling", vertelt ze. „Het had
geen enkele aanwijsbare oorzaak. Ik was op be
zoek toen ik me opeens niet lekker voelde. Ik
dacht: je haalt je huis niet meer. Nu moet ik zeg
gen dat ik juist een hevige aanval van waterpok
ken achter de rug had. Ik was verschrikkelijk moe.
Daarom houd ik mensen die met ziekelijke angst
problemen bij me komen, altijd voor: zorg dat je
niet te moe wordt want dan slaat het toe.
Acht jaar lang heb ik de straat niet opgedurfd, ben
ik niet naar de bioscoop geweest of op visite. Ik
kon zelfs moeilijk naast iemand in de auto zitten.
Ik had het gevoel dat ik niets in de hand kon hou
den. Als ik op straat liep, weigerden mijn benen
dienst. Ik zag de wereld om me heen tollen. Het
was een zware vorm van invaliditeit. Ik was op
alle terreinen gehandicapt. En het gaf moeilijkhe
den in het gezin. Ik stuurde de kinderen zelf naar
de stad om hun spullen te kopen. Normaal gaat
een moeder mee en helpt ze' kiezen wat ze mooi
vinden. Zonder mij lieten ze zich door het winkel
personeel maar wat aansmeren en kwamen ze
thuis met kleren die ze eigenlijk niet wilden dra
gen. Het schiep een sfeer van agressie".
PANIEK
Niemand snapte iets van de ziekelijke vrees waar
aan mevrouw De Wolf opeens ten prooi was. Aan
haar gezondheid mankeerde niets. Toen deed haar
huisarts een ontdekking. Wanneer ze een angstaan
val kreeg, raakte ze in paniek en ging ze sneller
ademen omdat ze het benauwd kreeg. Ze wekte
daarmee bij zichzelf hyperventilatie op - een teveel
aan zuurstof in het b'oed dat de hersenen voedt
waardoor het evenwicht tussen zuurstof en koolstof
werd verstoord. Ze bracht zichzelf als het ware een
beetje onder narcose. Ze werd duizelig en klapte in
elkaar. Een flinke stap op weg naar haar genezing
werd gezet toen ze haar ademhaling onder controle
leerde krijgen. „Hetzelfde doet zich bij heel veel
mensen voor", zegt ze, na in haar vereniging vier
jaar ervaring met fobiepatiënten te hebben opge
daan.
Vast staat wetenschappelijk dat de hoofdoorzaak
van een acute angsttoestar.d bij de grote meerder
heid van de patiënten is: angst voor de engst. De
reden van de oorspronkelijke fobie kan onbelang
rijk worden vergeleken bij hun groeiende bezorgd
heid over de lichamelijke tekenen en symptomen
van angst die zich voordoen - de paniekkrampen,
hartkloppingen, ademhalingsmoeilijkheden, slik-
moeilijkheden. transpirerende handen, tril ende be
nen en duizeligheid, veroorzaakt door het hormoon
andrealine dat bij plotselinge schrik wordt afge
scheiden.
Deze verschijnselen kunnen bijzonder alarmere-d
zijn voor een verzwakt, vermoe'd of overwerkt
mens zodat hij banger wordt voor ('e
dan voor hun oorspronkelijke oorzaak. Deze extra
angst, de tweede angst, pri!:':c't on r n br.: i w „v
de afscheiding van andrealine die weer meer licha
melijke verschijnselen oproept en zo gaat de cy
clus door.
ANGST HERKENNEN
Het is duidelijk waar hier de genezing gezocht
moet worden. De patiënt dient de tweede angst te
herkennen voor wat bij is en er radikaal mee af te
rekenen. Hij kan er door oefening zo aan gewend
raken dat hij niet belangrijk meer is. Dan houdt de
overmatige afscheiding van andrenüne vanzelf op
en verdwijnen de verontrustende lichamelijke ver
schijnselen.
Rest de „eerste angst" - de fobie in al zijn naakt
heid. Over de oorzaak daarvan tast de wetenschap
in het duister. Men probeert het wel eens met sim
pele verklaringen, bij voorbeeld deze. Een ge
trouwde vrouw voelt zich aangetrokken tot haar
buurman die kruidenier is. Uit angst voor de gevol
gen doet ze alsof er niets aan de hand is. Van de
kruidenierswinkel op weg naar huis raakt ze plot
seling bevreesd voor het langsrazende verkeer. Ze
schrijft deze vrees toe aan de angst om overreden
te zullen worden. En dat is het moment waarop ze
geen voet meer zet in de kruidenierswinkel. Haar
„verkeersvrees" weerhoudt haar daarvan. Ze
mijdt de winkelier door haar man of de kinderen
te sturen wanneer ze boodschappen nodig heeft.
Maar het moderne verkeer is overal. Het betekent
voor deze vrouw dat ze zichzelf huisarrest heeft op
gelegd - dat ze straatvrees heeft gekregen.
Mevrouw De Wolf is niet gelukkig met dit soort
'simplificaties. Ze wordt boos wanneer iemand de
vrees van veel vrouwen voor spinnen, muizen en
slcngen wil verklaren tegen een seksuele achter
grond. Alle therapeuten zijn het erover eens",
zegt ze, „dat je niet in het verleden naar de oor
zaak moet gaan graven. Een enquête heeft geleerd
dat op 5.000 gevallen maar óén patiënt gebaat is
geweest bij psycho-analyse. Je moet je niet afvra
gen hoe je eraan bent gekomen. Je moet je afvra
gen: hoe kom ik er weer af?
Het enige wat ik kan zeggen is, dat er geen aan
wijzingen zijn dat rangen of standen een rol spe
len. In alle bevolkingslagen komt de ziekelijke
engst evenveel voor. Wel krijg ik de indruk dat
mensen die sterk godsdienstig zijn opgevoed, er
meer last van hebben. Toen er in een christelijk
blad eens een artikel over onze vereniging ver
scheen, kreeg ik de volgende dag meteen 250 aan
meldingen".
ADVIEZEN
Mevrouw De Wolf is op het Idee van haar vereni
ging (nu 1200 leden onder wie nogal wat Belgen)
gekomen door een stuk in een blad uit Engeland
waar ze al iets soortgelijks hadden. Ze liet het zien
aan de psychiater die haar behandelde voor haar
straatvrees en hij zei: „Dat is precies iets voor u.
U hebt medicijnen gestudeerd en twee jaar colle
ges in de psychologie gevolgd. Maar vooral kan
het een nuttig onderdeel vormen van uw therapie."
Zelf zegt ze daar achteraf over: „Het is voor de
genezing van een fobie inderdaad absoluut noodza
kelijk dat je iets aanpakt wat buiten je normale
straatje ligt - en liefst in groepsverband zodat je
gaat meedraaien in het bestaan van anderen. Lij
ders aan een ziekelijke angst zijn de meest eigen
wijze mensen die ik ken. Ze zijn meesters in het
verzinnen van smoezen om aan hun fobie tegemoet
te kunnen komen - smoezen waarin ze zelf heilig
geloven. Ze moeten door die muur heen en dat kan
wanneer ze hun gedachten Ieren afleiden".
De vereniging geeft een contactblad uit, „Fobie-Vi
zier" genaamd. Daarin deze adviezen voor patiën
ten met straatvrees. „Oefen door in het donker
naar buiten te gaan, want veel leden hebben be
merkt dat ze zich 's avonds buiten minder panieke
rig voelen. Neem altijd een krant of tijdschrift
mee, vooral als u bij een tram- of bushalte moet
wachten. Probeer een zonnebril. Kobp een bood-
schappenwagentje - het handvat geeft een gevoel
van zekerheid. Neem een hond. Zorg dat u een rol
letje extra sterke pepermunt of drop bij u hebt -
de smaak leidt de paniekgevoelens af. Duw een
fiets voort. Doe veel kleingeld in uw tas of porte-
monnaie, zodat u zich kunt concentreren op het tel
len van munten wanneer u zich in een winkel bib
berig voelt".
Maar dat zijn allemaal lapmiddelen. Totale gene
zing door middel van een psychiatrische behande
ling verdient verre de voorkeur. En daar wringt
hem de schoen. Het aantal psychiaters in Neder
land is veel te klein om alle gevallen die liggen op
het vlak van het geestelijk spanningsveld te kun
nen helpen.
Tien jaar geleden stonden op de lijst van meest
voorkomende ziekten griep en verkoudheid op de
eerste plaats, gevolgd door hoofd- en rugpijn en
pas op de derde plaats geestelijke spanningen.
Mevrouw de Wolf: „Nu is het precies omgekeerd.
Ga maar kijken in de apotheken. Librium
en valium vliegen bij potten tegelijk de deur
uit. De artsen hebben geen tijd om drie kwartier
met een patiënt te praten. En dot zou nodig zijn.
Waarbij dan nog de gesprekken komen met huwe
lijkspartners en andere gezinsleden die voor 'n goe
de therapie onontbeerlijk zijn. Neem een man die
zijn vrouw niet mag aanraken. Als het eindelijk tot
een behandeling komt, is de verhouding vaak zo
ver kapot dat hij zegt: voor mij hoeft het niet
meer. Zonder er zo'n man bij te betrekken, heeft
therapie geen enkele zin. Maar door tijdgebrek
komt het er niet van.
En er is nog iets. De wet bepaalt dat alleen beoe
fenaren van medische en paramedische beroepen
door het ziekenfonds vergoed worden. Een psychia
ter valt daaronder, maar een psycholoog die de
therapie evengoed zou kunnen toepassen niet. Als
er dus geen psychiater in de buurt woont, of als hij
geen tijd heeft, moet de patiënt particulier naar
een psycholoog toe, hetgeen hem 50 tot 65 gulden
per bezoek kost. Terwijl veel fobie-lijders zo invali
de zijn dut ze in de Wet Arbeids Ongeschiktheid lo
pen en het bepaald niet breed hebben. Ideaal zou
zijn wanneer er een samenspel tussen psychiaters
en psychologen zou ontstaan waardoor de laatsten
ook hun vergoeding van het ziekenfonds zouden
krijgen. Er zijn in Nederland namelijk veel meer
psychologen dan psychiaters, maar de wet zet ze
buitenspel.
Uiteraard is dit een van de punten waarvoor de
Vereniging voor Hulp aan Fobiepatiënten ijvert.
„Psychiaters zijn er voor de zieke geest", zegt me
vrouw De Wolf, „en psychologen voor de geest die
verkouden is. Een fobiepatiënt is niet geestesziek.
Maar de belangrijkste doelstelling is om de patiën
ten de weg naar genezing te leren vinden. Me
vrouw De Wolf kent alle psychiaters en psycholo
gen die willen helpen. Ze heeft de adressen van
alle fysiotherapeuten die de lijders door middel
van ademhalings- en ontspanningsoefeningen ver
lichting kunnen geven. Ze weet dat yogagroepen
bant kunnen brengen, groepstherapie en gedrags
therapie. En ze weet hoe heilzaam het kan zijn om
patiënten op de manier van de Anonieme Alcoholis
ten bij elkaar te brengen - bij voorbeeld in plaat
sen waar de mogelijkheid tot therapie ontbreekt.
„Je kunt met een fobie leren leven", zegt ze.
„Maar vaak is dan het gezin de dupe. Het moet
zich aanpassen aan jou ziekelijke gedragspatroon.
Je start met twee keer per weck, waarna de fre
quentie langzaam kan verminderen.. Ik hob zwaar
invalide leden gehad die na een maand of drie,
vier weer normaal in de maatschappij konden
meedraaien.
PIET SNOEREN
Voor de genezing van een fobie is hef nood
zakelijk, dat je iets aanpakt dat buiten je nor
male straatje ligt. Mevrouw De Wolf-Ferdinan
dusse acht jaar lang hef slathtoffer van
straatfobie richtte een vereniging van fobie
patiënten op. Ze is er nog steeds druk mee,
maar hef vormde een nuttig onderdeel van haar
therapie.
