VLUCHTIGE
INDRUKKEN
VAN
INDONESIË
NU
BM
(Wip
ZATERDAG 24 JUNI 1972
(3)
In lang vervlogen tijden werd er bij de
modderige banken van de Brantasdelta
in Oost-Java een vreselijk gevecht uitge
vochten: de haai Söró, heerser over de
zee, kreeg het aan de stok met de kroko
dil Bóió, de machthebber van de rivie
ren, de riviertjes en het slik van de kust
strook. Het gevecht bleef onbeslist en de
beide kampioenen trokken zich terug in hun eigen gebied; ze lie
ten elkaar in het vervolg met rust. Aan dit legendarische gevecht
dankt Indonesië's tweede stad, Soerabaja, zijn naam :Sóró-ing-
böjó. haai en krokodil. De onvervalste Soerabajaan noemt
zich nog steeds een ,,arèk Söróbójö", een kind dus van de haai
en de krokodil. In Soerabaja's stadswapen is het oude gevecht
nog steeds in volle gang. Daarin happen, slechts gescheiden door
iet heldengedenkteken, de beide dieren verwoed naar elkanders
staarten. De zee is er nog steeds. Daaraan én aan de omvangrij
ke suikercultuur in het achterland, ontleende Soerabaja, tevens
marinestad, zijn belangrijkheid als haven. De rivier is er ook
nog. De Biantasrivier ontspringt ergens bij de vulkaan de Ke-
loed, maakt een wijde bocht via Toelongagoeng, Kediri en Mod-
joketto e nsplitst zich dan in de Porongrivier en de Soerabajari-
vier. Laatstgenoemde kabbelt bij Goenoengsari Soerabaja bin
nen, deelt de stad via Ngagel, Kajoen en de Goebengsluis keurig
in de lengte in tweeën, splitst zich op
nieuw bij Ngemplak om tenslotte als
Kali Mas in zee uit te monden. Kali Mas
betekent Gouden Rivier, maar er is wel
enige verbeeldingskracht nodig om in
deze bruinebonensoep goudglans te ont
dekken.
Soerabaja is eigenlijk een reusachti
ge lintworm: de stad Is zeer lang
(tegenwoordig wel bijna 20 kilome
ter) en betrekkelijk smal. Daarin zal
in de toekomst zeker wel verande
ring komen. Want ook Soerabaja
kent zijn ..masterplan", zijn plan
van stadsuitbreiding, compleet met
industrievestiging en woonwijken. De
om de stad gelegen regentschappen,
zoals Tandes, Karang Pilang, Wonot-
jolo, Roengkoet en Soekolilo zijn bij
het gemeentelijke grondgebied ge
voegd. Daarmee is Soerabaja gelijk
driemaal zo groot geworden; een
groei die hoofdzakelijk in de breedte
ligt.
Zo'n uitbreiding kan Soerabaja uit
stekend gebruiken. Omstreeks 1950
telde de stad, officieus, ongeveer
700.000 inwoners. Dat is nu gestegen
tot een forse 2,2 miljoen, welk aantal
ieder jaar toeneemt.
De vroegere regentschappen Tandes
en Roengkoet zijn voorbestemd voor
industrievestiging; in Wonotjolo en
Karang Pilang komen woonwijken.
Ook de krotopruiming wil men ter
hand nemen. De vieze krottoestanden
bij het station Semoet gaan verdwij
nen en de bewoners zullen successie
velijk overgeheveld worden naar de
nieuwe wijken. Ongetwijfeld geen ge
makkelijke verhuizing, want het zal
hier al wel net zo gaan als elders op
de wereld: de mensen zijn verknocht
aan hun krot en willen niet weg
En de onhygiënische situaties bij Pa
sar Atom hebben eveneens hun lang
ste tijd gehad.
Blindelings
In het algemeen is er in de stad wei
nig veranderd. Iedere oud-Soeraba-
jaan kan er nog altijd blindelings de
weg vinden en de oude herinneringen
komen als vanzelf op. Neem nou bij
voorbeeld de grote begraafplaats
Kembang Koening.
Daar staat nog het grote grafmonu
ment van de verongelukte vlieger:
een meer dan levensgroot beeld van
een zittende mannenfiguur met vlie
gerhelm en -bril, starend naar de
einderloze eeuwigheid, zijn rechtedel-
leboog steunend op zijn rechterknie
en de rechterhand onder de kin.of
steunt hij nu met de linkerelleboog
op de linkerknie.De echte Soera
bajaan weet het wel: te middernacht
wisselt hij van elleboog. Niemand
heeft dat ooit zien gebeuren, want
wie loopt er nou op dat gruwelijke
uur op Kembang Koening rond?
De vrouw, die vroeger altijd, gezeten
op het graf, haar overleden man de
krant voorlas, heb ik niet meer ge
zien. Het was de vraag of ze kon le
zen, want als je goed keek kon je
Niet ver van Kembang Koening staat
nog het stadion, waar vroeger het
roemruchte THOR Tot Heil On
zer Ribben) actief was. Daar speel
de in het begin van de jaren veertig
de vroeger zo bekende international
Law Adam, de laatste wedstrijd van
zijn leven. Onder de rust werd hij
onwel en overleed nadien.
Nu is er bij dat stadion een grote
sporthal opgetrokken.
Bijna alle vroegere bioscopen zijn
nog in vol bedrijf. Om de oude na
men te handhaven (ze heten nu bijna
allemaal anders): Maxim (verbrand
en weer opgebouwd), Rex, Metropo-
le, Capitol, Luxor, Lucky enzovoorts.
Alleen Sampoerna, waar je voor je
kon zitten, de bergen kwatjischillen
(kwatji: gezouten zonnebloempitten)
moest wegvegen, bestaat niet meer
als bioscoop. Ja, daar in die Sam-
poernabuurt had je vroeger nogal
wat huisjes van plezier, waarvan er
een met het gastvrije opschrift:
„Verzoeke beleefd, alle rassen zijn
welkom.
Bolle
Onvermijdelijk is de gang naar het
huis, waar je vroeger gewoond hebt.
Het ligt er nog altijd helemaal aan
het eind van het oude Simpangpark
(thans Taman Simpang Pahlawan)
met de rug naar de rivier. Het is al
leen wat onherkenbaar geworden,
omdat, wat je nu veel ziet, de grote
open voorgalerij is gedicht, zodat er
twee nieuwe vertrekken ter beschik
king zijn gekomen.
En, wel, wel, wel, wie komt me
daar, woedend blaffend en driftig
stoftrappend tegemoet? Dat kan niet
anders dan een hele verre nazaat
van de oude huishond Bolletje zijn.
Er waren in die tiid vele honden in
huis en hof, met wonderlijke namen
als Bolle, Pompie, Bommel, Oen-
toeng, Soboer (Javaanse klankver
bastering van de waarschuwing „Pas
op hoor") en Komir (dito van het be
vel „Kom hier"). Met zijn alle vorm
den zij een welgedisciplineerde kudde
Kaliasin (Soerabaja), letterlijk zoutrivier, is, vergeleken bij vroeger, vrijwel niet veranderd. Rechts, even voor hef
midden, hef gebouw van het vroegere dagblad De Vrije Pers, thans Indonesian Daily News en Djawapos. Daar
naast de nog steeds bestaande Toko A. Judah en het technisch bureau Joseph.
die in de avonduren luidkeels te keer
ging als vreemde voeten het huis na
derden.
Bolletje, een mengsel van terrier,
spaniel en onduidelijker toestanden,
was op een vreemde manier op mij
gesteld. Af en toe legde zij tenminste
vriendelijk kwispelend een onwelrie
kende dode rat aan mijn voeten, die
ze ergens bij de kali had opgeschar
reld. Thuis eten deed ze zowat nooit.
Haar dagelijkse portie rijst met
v!eesresten berook ze met een vieze
lip en ging over tot de qrde van de
dag. Maar 's avonds zag je ze wel
schooieren op het terras van het res
taurant New China. Dat deed ze dan
De Goebengboulevard zoals die
ook zo geraffineerd dat ze in minder
dan geen tijd een voor mij onbetaal
bare hoeveelheid nasi-goreng, tjap-
tjai, ko-lo-bak en sam-si-Io-soen naar
binnen kon slokken. Werpen deed
ze wel geregeld. Zo'n stuk of vier
jongen, waarvan ze er twee parman
tig in de goot te vondeling placht te
leggen, teneinde de rest een fatsoen
lijke opvoeding te kunnen geven.
Eten
P.estrurant New China. het staat
er neg met Japanse kers en al op de
hoek van Simpang en de vroegere
Palmenlaan. Alleen heet het nu Glo
ry, want sedert september 1965 is het
nieuwe China niet meer zo in trek.
Maar het eten is er goed en goed
koop: flinke portie bahmi goreng
met een liter Bintangbier, 250 roe-
uah, dat is nog geen rijksdaalder.
Zoals in alle restaurants word je, als
je nauwelijks zit, bestormd door klei
ne schoenpoetsers, die je voeten van
je benen schroeven om je af vijf keer
gepoetste schoenen nog eens een ex
tra riedel van kleef te geven.
Aan de overkant, naast de oude
Maximbioscoop, is een eethuis van
wat eenvoudiger allure. Het gaat er
zo ongeveer toe als in de Amster
damse Poort van Cleve. Je geeft de
bestelling door aan een jongen, die,
oe'.e'sterd door de duivel van het
middaguur, lui op een bank hangt.
Dat gaat zó:
.,Ik (we zijn met zijn tweeën): „Ko-
'o-bak sntoe dan nasi rames satoe
(eén kolo-bak en één nasi rames)"
De jongen schreeuwt in plaatselijk
dialect naar een houten schot: „Ke-
loba' sidji. rames sidji.
Ik „Nas poetih doea dan bir blntang
doea (twee witte rijst en twee bin
tangbier)".
De jongen naar het schot: „Segö
'rö.bir 'rö.
van iemand in stervensnood, maar,
hokus-pokus, na weinige ogenblikken
-staat het bestelde smakelijk op ta
fel. Een halve steenworp verderop is
waarachtig nog de oude Okie-dokie-
bar, nu een soort mini-,,nite"club> De
vroegere eenogige uitsmijter is er
niet meer.
Over eten gesproken: aan Kali Anjar
heb je een soort kippenrestaurant. Je
eet daar de kip en de bergen witte
rijst, die je kan versterken met
laaiende sambal-ketjap, gewoon met
je vingers. De karkassen gooi je
weg, want er lopen schonkige honden
en katten genoeg rond.
Het oude iaarmarktterrein aan de
Djalan Koesoemabangsa (Ketabang)
herbergt tegenwoordig een perma
nente jaarmarkt en op het daarnaast
gelegen vroegere voetbalveld van
Tjong Hoa is een lunapark opgetrok
ken. Tjong Hoa heet overigens geen
Tjong Hoa meer, maar Naga Koe
ning (gele draak). Het speelt nu op
het herboren Tambaksarisportcom-
plex, wellicht op de grond waar hun
vaderen begraven hebben gelegen.
Want Tambaksari is ingrijpend ver
anderd. Het oude stadion is ter gele
genheid van de nationale sportweek
1969 vervangen door een modern.
Het nabijgelegen Chinese kerkhof
werd bij die gelegenheid meteen
grondig opgeruimd; daar liggen nu
de bijvelden. De toegangswegen Ka-
pasari en Sidotopo zijn verbreed.
Van een groot stenen huis werd zon
der meer vijf meter afgehakt. „En
de eigenaar?" vroeg ik een Soeraba
jaan. „Oh, tidak apa-apa; seorang
kaja. oh niks, dat is een rijke
vent.
Slenterend door de Embongs en over
Simpang, sta je ineens voor het vroe
gere IE V-gebouw. Daar is nu de GI-
KI-stichting gevestigd. In zekere zin
een voortzetting van het oude Indo-
Europees Verbond. Het IEV was een
beetje overbodig geworden, omdat de
meeste Indische Nederlanders naar
Nederland waren vertrokken en de
achterblijvers in de Indonesische ge-
meerschap waren opgegaan. De GI-
KI-stichting, die zich op een breed
cultureel en maatschappelijk terrein
beweegt, staat onder het voorzitter
schap van Soerabaja's wethouder
van sociale zaken, de heer Davidsz.
De stichting beschikt over een wel
voorziene Nederlandse bibliotheek en
verzorgt, evenals trouwens de Air-
langga-universiteit doet, cursussen in
de Nederlandse taal, waarvoor veel
animo bestaat. Onder de heer Da
vidsz' zorg valt ook het Roemer Vis
schertehuis voor werkende vrouwen
en het welzijn van weduwen van
KNIL-militairen, die dikwijls in kom
mervolle omstandigheden leven.
Vogelvlucht
Voor de oud-Soerabajanen nog even
in vogelvlucht: op de oude Perakbou-
levard staan nog steeds de
Gezicht op Soeraboja's stadhuis, i
genomen van het kruispunt Sim-
pang. Rechts, bij de vlag, de in
gang van de befaamde ijssalon
Zangrandi. De oude houten „Ja
panse brug" die eens de kali over
spande is er niet meer. Die heeft
plaats gemaakt voor een stevig
betonnen bouwsel.
huisjes, al wonen er nu geen Neder
landse marinemensen meer. Het
smerige veld met autowrakken,
waarin veile vrouwen huisden, is al- i
lang opgeruimd en het grote derma
tologische instituut is links en rechts
aangeleund door fabrieken. Het in
moorse stijl opgetrokken gouver
neurskantoor staat nog op dezelfde
plaats, evenals het gebouw van hét
Nieuw Soerabajaas Handelsblad, al I
is daar nu 'een andere krant geves- f
tigd. Gemblongan nog hetzelfde even-
als Toendjoengan waar de naam Be-
retty nog op de bekende autozaak I
staat. Het makelaarskantoor Versluis l
bestaat nog en is zeer actief en in
het Hoenkwehuis komen de winkelen
de huisvrouwen hun gewicht op peil i
houden met ijs en gebak. Aan de
muur hangt een oogverblindende tex- I
tielvariatie van Leonardo da Vinci's I
Laatste Avondmaal. Geen verande
ringen in Simpang. Kepoetran ziet er
wat netter uit dan vroeger, maar
Pak Roesmin met zijn verrukkelijke
geitensate kon ik niet meer vinden.
Darmo is aanmerkelijk breder ge
worden nu de tram uit het stadsbeeld
verdwenen is en Goebeng maakte
een redelijk verzorgde indruk. Ach-
ter Karangmendjangan (vroegere
marinehospitaal) is een heel nieuwe 1
wijk verrezen: een brede kaarsrech
te verkeersweg reikt tot Ngagel. En J
bij Pasar Kembang staat het r
achtige „Roemah Setan" (spookhuis) I
nog helemaal leeg. Op de pasars
Blauran en Toendjoengan en Pasar
Toeri is het nog steeds een druk lo
ven en bieden. Bijna alle grote hotels
zijn er nog al hebben ze, met uitzon
dering van het Simpanghotel en hotel
Pregollan, andere namen.
1 Het nieuwe moderne Tambaksari-sfadion; Chinees kerkhof opgeruimd
