„Opkomst en ondergang
van Hitiers Derde Rijk"
Woyzeck
van Büchner
in tv-vorm
Diepgaande tv-documentaire
TERUGBLIK
Wereldomroep-
prijzen voor
Afrikaanse auteurs
PAGINA 2
LEIDSE COURANT
t
DONDERDAG 4 MEI 1972 -
(Van onze rtv-redactie)
Het blijft een psychologisch
en polemologisch raadsel
van de eerste orde hoe één
man er in is kunnen slagen
een geheel werelddeel te
storten in de ellende van een
onmenselijke oorlog. Hoe kon
een volk, het Duitse, dat gro
te geleerden, dichters en filo
sofen voortbracht, zich vrij
wel eenstemmig en gebiolo
geerd scharen achter een
weerzinwekkende volksmen
ner als Hitier?
Deze vragen bracht de Ameri
kaanse auteur William L.
Shirer ertoe om aan de hand
van documenten en gesprek
ken tot een analyse te ko
men van oorzaken van dit
verschrikkelijke gebeuren.
Tot een antwoord kwam Shi
rer niet. De toedracht was te
complex en bleek niet te
doorvorsen. Het boek dat
werd geschreven op basis
van de verkregen gegevens,
vond echter zo'n grote weer-,
klank, dat het binnen de
kortste keren een bestseller
werd: „Opkomst en onder
gang van het Derde Rijk".
Producer David Wolper ver
werkte dit boek tot een docu
mentaire film, die evenzeer
aansloeg bij vertoning door
de ABC Television Network.
Vanavond komt deze docu
mentaire op het Nederlandse
scherm, met name in het
TROS-programma, dat er
ruim twee uur in het avond
programma voor uittrok.
Vooral is deze geschiedenis
interessant voor hen die de
Tweede Wereldoorlog niet
aan den lijve hebben onder
vonden. de jongere generatie
derhalve. Deze documentaire
geeft een beeld van de jeugd
van Hitler, van diens greep
naar de macht ten tijde van
de vermolmde republiek van
Weimar en verder van de
keer in de oorlog na de ne
derlaag bij Stalingrad en de
invasie tot Hitiers dood en
de val van Berlijn.
Hitiers jongste jaren blijven
een tamelijk gesloten boek.
Er zijn wat getuigenissen
van ouderen: een gesloten,
eenzelvige jongen, die moei
lijk zijn draai kon vinden, ei
genzinnig ook en soms ten
prooi aan woede-aanvallen.
Als zoon van de Oostenrijkse
douanier Schicklgruber werd
hij aanvankelijk opgeleid
voor het schildersvak. Als
20-jarige trok hij naar Mün-
chen, waar hij lessen in ar
chitectuur volgde en veel be
langstelling toonde voor de
samenzweerderige politieke
Hitler met zijn trawanten, onmiddellijk na de mislukte aanslag op hem op 20 juli 1944
gesprekken in de bierkel
ders. Daar ontwaakte zijn
belangstelling voor binnen
landse aangelegenheden van
Duitsland. Hij nam dienst in
het leger, bereikte geen ho
gere rang dan korporaal en
werd verschillende keren ge
wond. Uit onvrede met de
economische en sociale posi
tie van het Duitse volk na
het verlies van de Eerste
Wereldoorlog, werd de natio-
naal-socialistische arbeiders
partij opgericht, waarvan
Hitier de leider werd. Hitier
legde als zodanig een grote
wilskracht aan de dag en
toonde een welsprekendheid
waardoor hij velen overtuig
de. Ook kwam toen al aan
het licht zijn niets-ontziend-
heid, resulterende in een po
ging tot een staatsgreep, die
hem in de gevangenis
bracht.
Nadien kan hij zijn theorieën
kwijt in de krant, de Völki-
scher Beobachter. Zijn pro
pagandistische artikelen sloe
gen dermate aan, dat hij bij
de verkiezingen veel stem
men verwierf en daarmee
een plaats in de regering. De
seniele Hindenburg zette hij
geheel naar zijn hand, waar
na hij de communisten uit
schakelde na de Rijksdag
brand en een opstand in zijn
David Wolper
maakte meer
documentaires
David Wolper, de maker van
de tv-documentaire over het
Derde Rijk van vanavond, is
een Amerikaanse filmprodu
cent die een aantal goed ge
documenteerde televisie-se
ries maakte over de Tweede
Wereldoorlog en de nasleep
daarvan. Voor „Opkomst en
ondergang van het Derde
Rijk" zond hij tien man ge
durende twintig maanden
naar West- en Oost-Europa.
Voor Wolper werkte o.a. Mei
Stuart als regisseur aan deze
tv-film.
Hij maakte al eerder voor
Wolper de knappe documen
taire over de dood van presi
dent John F. Kennedy onder
de titel „Four days in no
vember" en begaf zich een
jaar geleden ook op speel-
filmgebied.
Hij lijfde in de jaren nadien
wat grensgebieden in, waar
na hij overging tot de ver
overing van de Westeuropese
landen. Daarna verklaarde
hij Rusland de oorlog. Het
begin van het einde werd in
geluid bij de verloren Slag
om Stalingrad, gevolgd later
door de invasie van het
Brits-Amerikaanse leger.
Langzamerhand stortte het ge
droomde Groot-Duitse Rijk
ineen, dat aan het front en
in de concentratiekampen
leidde tot de dood van vele
miljoenen.
In deze documentaire wordt
deze verschrikkelijke, nog ei
gentijdse geschiedenis diep
gaand onthuld. Zij is opgezet
in drie delen. In het eerste
krijgt men beelden te zien
van de machteloze Duitse re
gering in de jaren na de
Eerste Wereldoorlog, alsme
de van het brute optreden op
straat en op bijeenkomsten
van de nationaal-socialisten.
Dan volgt Hitiers overrompe
ling van Europa, waarna in
het derde deel het einde van
het „duizendjarige rijk"
wordt behandeld. Zoals we al
schreven is deze documentai
re speciaal interessant voor
hen die de oorlog niet heb
ben meegemaakt. Maar ook
voor hen die dit wel hebben
is dit in beelden omgezette
boek boeiend, omdat het op
nieuw de onbeantwoorde
vraag oproept: Hoe was dit
alles mogelijk?
Radio
dokumentaire
over Koopmans
(Van onze radio- en tv-redac-
tie)
HILVERSUM De IKOR
zendt om 19.30 uur via Hil
versum II een documentaire
uit over het verzet van de
kerk in de oorlogsjaren, beli
chaamd in de persoon van
Dr. Jan Koopmans.
Koopmans een zeer begaafd
theoloog en een van de lei
ders van het kerkelijk ver
zet, overleed in maart 1945,
nadat hij bij een executie op
het Weteringplantsoen in
Amsterdam door een ver
dwaalde kogel was getroffen.
Hij was o.m. de auteur van
de bekende illegale brochure
„Bijna te laat".
M.G.M.
waarschijnlijk
naar Philips
(Van onze radio- en tv-redac-
tie)
CULVER CITY De Meyro-
Goldwyn-Mayer, Inc., heeft
in principe overeenstemming
bereikt met de Phillpsfabrie-
ken over de verkoop van de
grammofoonplatenafdeling
van MGM aan de Polygram-
groep, een zusteronderne
ming van Philips.
De MGM zal hierover pas
meer bekend maken als er
een definitieve overeenkomst
tot stand is gekomen.
Op 2 mei 1945 capituleerde Berlijn
voor de oprukkende Russische
troepen. Voor de KRO was
gisteren aanleiding om „Vonnis
over Berlijn" uit te zenden, film
die de laatste maanden voo
capitulatie en de eerste m
den erna in beeld bracht.
Een goede film? Voor de mensen
die de gebeurtenissen bewust
als tijdgenoot hebben beleefd
bepaald wel. Maar voor die
groep was het voornamelijk een
„ophalen" van reeds bekende
feiten. Jongere kijkers kregen
een goed verslag van wat des
tijds plaatsvond, maar er wer
den weinig achtergronden gebo
den.
Wat we vooral misten was de
reactie van „de Berlijner". Die
Berlijner was destijds meestal
niet pro nazi. Hij was wat an
ders dan de doorsnee-Duitser,
meer individualist bijvoorbeeld.
Die heeft in de naoorlogse jaren
fiere geschiedenis gemaakt. Die
geschiedenis werd in de film
aangeduid, maar ze werd niet
geprojecteerd tegen de achter
grond van wat Berlijn in de nazi-
tijd was. De stad n.I. waar de
nazi's hun etalage oprichtten,
maar waar de Berlijners over
die etalage weinig enthousiast
waren.
Kenmerk, de wekelijkse informa
tierubriek over kerk en samen
leving, wijdde aandacht aan het
probleem van de werkloosheid
en situeerde dat probleem In
Emmen, waar de werkloosheid
een groter probleem Is dan in
de meeste andere delen van ons
land. Kenmerk maakte duidelijk
dat werkloosheid afgezien
van materiële problemen ook
andere nevenverschijnselen met
zich brengt.
Voor zover hier menselijke waar
den in het geding zijn hebben
ongetwijfeld ook de kerken zeg
genschap in de problemen rond
de werkloosheid. Maar we von
den de Kenmerk-aanpak toch
iets naïefs hebben. Werkloos
heidsbestrijding is iets dat, hoe
je het ook bekijkt, primair tot
de taak van de economen be
hoort.
Als die economen christelijk-geïn-
spireerd zijn (of om humanisti
sche gronden zich tot het wel
zijn van de arbeider verplicht
voelen) zullen ze zich meer so
ciaal dan om profijt gericht op
stellen.
Als de werkloosheid toeneemt om
dat de inflatiefactor bedrijven
de das omdoet is dat een zaak
die terugvalt op overvragende
groepen die minder begunstig
den in de kou laten staan. Bij
die overvragers kunnen zowel
werkgevers als werknemers
zijn. Beide groepen zitten in
christelijk geïnspireerde zin
verschrikkelijk fout.
Vg.
HILVERSUM (ANP) Drs. L. F. Tijmstra, directeur van Ra
dio Nederland Wereldomroep, heeft In Hilversum de prijzen
uitgereikt die waren verbonden aan een door de Wereldom
roep uitgeschreven prijsvraag voor korte verhalen van jonge
auteurs in Engels sprekend Afrika.
De 1000 inzendingen werden beoordeeld door een jury, bestaan
de uit de Afrikaanse schrijvers William Conton en John Na-
genda, en de Nederlandse auteur Willem G. van Maanen. De
eerste prijs, een gouden windmolen, ging naar Rasheed Gba-
damosi uit Nigeria voor zijn verhaal Sunset over Nairobi. Hij
kon zijn prijs zelf in ontvangst nemen, omdat hij als eerste
prijswinnaar voor een veertiendaags bezoek aan Nederland
was uitgenodigd. De tweede en derde prijs, respectievelijk
een zilveren en een bronzen windmolen, werden toegekend
aan Nathan Okonkwo Nkala uit Nigeria en aan Samuel Ap-
piah-Ampofo uit Ghana. Voor hen werden de prijzen in ont
vangst genomen door de ambassadeur van hun landen in Ne
derland, de heren I. J. D. Durlong en E. P. K. Seddoh.
TED DE BRAAK
Ted de Braak
in Diligentia
met Tête a Ted
Van
kunstredactie
DEN HAAG Ted de Braak en
Mieke Bos komen met hun nieu
we programma Tête Ted in
het Haagse Diligentia een reeks
voorstellingen geven en wel van
vrijdag 5 tot en met 20 mei.
Met dit cabaret hebben zij al
geruime tijd in Amsterdam ge
staan. Onlangs vierden zij in
Haarlem de 100e voorstellnig.
Hou het scherm in het oog
Woyzeck van George Büchner,
een toneelstuk dat op basis van
een krantebericht werd geschre
ven, is al in zoveel interpreta
ties gespeeld als er voorstellin
gen van zijn gegeven. Ditmaal
krijgt men een speciale tv-zet-
tlng voorgeschoteld, hetgeen er
op neerkomt, dat de makers
zeer diep In de tekst zijn gedo
ken om hetgeen gezegd of ook
niet gezegd wordt in beelden
duidelijk te maken. Dit heeft
geleid tot een ietwat merkwaar
dige voorstelling, omdat er bij
de tekst en met onderbreking
van de handeling associatieve
beelden worden geproduceerd.
Voor de regie tekent Anne-Marie
Prins, die zich overigens niet
als eenling aan deze taak heeft
gezet, maar de speler van de ti
telrol, Bruce Gray, van begin
tot einde heeft betrokken bij de
vormgeving van dit spel. In lan
ge gesprekken zijn zij steeds
nader tot elkaar gekomen. Vol
gens hen beiden heeft dit gere
sulteerd in een unieke vorm van
samenwerking, die in de uit
beelding van Woyzeck op de tv
zijn effect niet zal missen.
Wie is Woyzeck? Woyzeck is een
eenvoudige soldaat, die men te
genwoordig een underdog zou
noemen, een vertrapte, die tegen
zijn wil op autoritaire wijze
wordt misbruikt door zijn meer
deren. Zijn kapitein acht minder
diens menselijke waardigheid
dan diens bruikbaarheid voor
kant noch wal rakende opdrach
ten en ziet in hem een man in
wie hij zijn eigen verkeerd be
grepen positie kan uitproberen.
Dezelfde karakteristiek krijgt
de legerarts mee, die Woyzeck
ziet als een proefkonijn voor
zijn medische probeersels. Door
de kapitein noch door de dokter
worde Woyzeck ook maar één
keer fatsoenlijk aangesproken.
Hij wordt voortdurend afgeblaft
en overbluft. Woyzeck ver
vreemdt daardoor niet alleen
van zijn functie, d.w.z. 'n een
voudige soldaat te zijn die over
eenkomstig dit handwerk als
mens wordt benaderd, maar hij
raakt ook geestelijk los van zijn
omgeving. Dit leidt tot een
vorm van schizofrenie, die on
herstelbare vormen aanneemt
als ook zijn geliefde, Marie,
hem niet ernstig neemt en ande
ren naar zich toehaalt om te
voorzien in waarin Woyzeck niet
sterk is, nl. haar zich vrouw te
laten voelen. Woyzeck kan dit
niet, omdat hij als mens verwor
pen, ook als man zich moeizaam
kan manifesteren. Dit leidt tot de
moord op Marie, waarna Woy
zeck een veroordeling wacht.
Woyzeck van Büchner spreekt
elke generatie opnieuw aan, om
dat zijn probleem ook van deze
tijd is.
Ned. I 20.40 uur.
Voor hun
hoeft het niet
„Voor hen hoeft het wel" is de ti
tel van een programma, dat de
NOS-ielevisie in de vooravond
uitzendt. Het bevat gesprekken
met kinderen uit de hoogste
klassen van een aantal basis
scholen, aan wie de vraag werd
voorgelegd wat zij voor andere
mensen zouden wensen, als zij
een wens mochten doen die ze
ker in vervulling zou gaan. Oor
log en milieuverontreiniging ble
ken enkele van de onderwerpen
waarmee de kinderen bezig zijn.
Dit alles echter bracht hen toch
niet tot de veel gehoorde uit
spraak „Voor mij hoeft het alle
maal niet meer". De meesten
vonden dat alle problemen in de
wereld niet op rekening van
God of anderen moeten worden
gebracht, maar dat de mensen -
en zijzelf - er zelf iets aan kun
nen en moeten doen.
Het programma bevat ook een
reaktie van Henri Knap op het
geen de kinderen zeggen.
Ned. I 19.05 uur.
Herdenkings
concert
Het herdenkingsprogramma dat
via beide zenders zal worden
uitgezonden begint met een con
cert door het Filharmonisch Or
kest olv. Charles de Wolff. Het
orkest speelt zes adagio's van
Willem Pijper en een adagio en
fuga in c van Wolfgang Ama-
deus Mozart. De harpiste Vera
Badings speelt een Sarabande
van Nino Rota. De regie is in
handen van Jurriaan Andries-
sen. Na het concert begint een
reportage van de dodenherden
king op de Waalsdorpervlakte.
Ned. I 19.30 uur.
In gesprek met
Joop van Tijn heeft deze maal
een gesprek met mr. J. A. W.
Burger, oud-minister van Bin
nenlandse Zaken, in de Londen-
se regering, oud-fractievoorzit
ter van de Partij van de Arbeid
in de Tweede Kamer en lid van
de Raad van State. Ned. I 21.30
uur.
Staatsszvendel
met kinderen
Hitier en Himmler hadden tijdens
de Tweede Wereldoorlog voor
de Poolse kinderen onder de 16
jaar drie mogelijkheden uitge
broed: Als ze er een beetje Ger
maans uitzagen konden ze Duits
worden, levenslange slavernij of
vernietiging. Over deze zwarte
bladzijde uit de geschiedenis
van het nazi-regiem in Polen
maakte Hessischer Rundfunk
een dokumentaire.
Ned. I 22.25 uur.
Anne-Marie Prins heeft een zeer
specifieke tv-vorm aan Büchners
toneelstuk Woyzeck gegeven.
Om Woyzeck als mens te onder
scheiden van de menselijke we
zens in zijn naaste omgeving
heeft zij Woyzeck zijn normale
gezicht laten behouden en de
tegenspelers maskers aangeme
ten. Hiermee legt zij nadruk op
vooral de sociale nederlaag van
Woyzeck in een samenleving, die
hij niet aankan en waarvan hij
steeds meer vervreemdt. Ook in
vele andere, telkens wisselende
beelden heeft Anne-Marie Prins
een sterk stuk symboliek aan
deze voorstelling meegegeven.
Calimero
Het kuikentje is van plan zijn
arme vader te helpen die heel
erg moe is.
Ned. II 19.05 uur.
De laatste sporen
Een natuurfilm over de grootste
vogelbroedplaats van Europa.
Deze bevindt zich op IJsland
waar zeer zeldzame vogels een
beschermd leven leiden.
Ned. II 19.10 uur.
TELEVISIE
HEDEN
NEDERLAND I
NOS
10.45 uur
IS.45 uur
18.53 uur
19.05 uur
19.30 uur
19.55 uur
20.10 uur
VPRO
20.25 uur
Schooltelevisie
Fabeltjeskrant
Journaal
Voor hun hoeft het wel
Herdenkingsconcert
Dodenherdenking
Journaal
Berichten uit de
samenleving
r Woyzeck (t.v.-spel)
r Joop van Tijn in ge
sprek met mr. Burger
r Staatszwendel in
kinderen
r Journaal
NEDERLAND II
TROS
18.55 uur Fabeltjeskrant
19.00 uur Journaal
19.05 uur Calimero
19.10 uur De laatste sporen
NOS
19.30 uur Zie Ned. I
TROS
20.25 uur Opkomst en ondergang
van het Derde Rijk
NOS
22.45 uur Ter visie
>23.10 uur Journaal
kleur
MORGEN
NEDERLAND
10.45 uur School-tv
18.45 uur. Fabeltjeskrant
18.55 uur Journaal
TROS
19.05 uur Zorro
19.25 uur Wereld op water
20.00 uur Journaal
20.21 uur Godewoord veerpont
22.05 uur We'll meet again
22.40 uur Tros-sport extra
22.55 uur Journaal
23.00 uur Teleac
NEDERLAND II
AVRO
18.45 uur Fabeltjeskrant
18.55 uur Journaal
19.05 uur De Mary Tyler Moore
show
19.30 uur Langs de dakrand van
de wereld
20.00 uur Journaal
20.21 uur De wereld waarin wij
moeten leven
21.05 uur Entre nous
21.15 uur Voor de vuist weg
NOS
22.25 uur Uit de kunst
22.55 uur Journaal
23.00 uur Den Haag vandaag
23.05 uur Teleac
RADIO
HEDEN
>emble. 18.24 Op de
18.00 (S) Licht 88
man af. praatje. 18.30 Nieuws. 18.40
-18.50 (S) Muziek
Wereldpanura
van Het Leger des Heils (gr). 19.05
(S) Tijd vrij voor muziek ln vrije
tijd: koorzang en brassband. NOS:
19.30 Confrontatie met Auschwitz.
19.57 Inleiding herdenking
NCRV: 20.30 (S) Thuiskomst, hooi
spel. 21,05 (S) Omroeporkest met
zangsollsten. 21.50 (S) Kerkorgelcon
cert: oude muziek (opn). 22.20
Avondoverdenking. 22.30 Nieuws.
22.40 Den Haag vandaag. 22.50 Le
ven en dood in de historische ont
wikkeling van onze cultuur, lezing.
HILVERSUM II
18.00 Nieuws. 18.11 Radiojournaal. Po
litieke Partijen: 1S.20-18.30 Uitzen
ding van het Gereformeerd Politiek i
Verbond; 19.00 (S) Johan Willem
Friso KapelConcoursmuzlek 1972.
19.25 De gesproken brief: IKOR:
19.30 Het verzet van de kerk in de
oorlogsjaren: documentaire over de
theoloog dr. Jan Koopmans. NOS: 1
19.57 Inleiding herdenking op do
Dam. 20.00 Stilte op de Dam. 20.08
Wilhelmus. AVRO: Plm. 20.04
Nieuws; 20.10 (S) Nederlandse or
kestwerken: hedendaagse en moder-
ne muziek. 21.40 Te veel koks. hoor
spel. 22.30 (S) Dichter bij de mu
ziek: nieuwe liedjes, chansons of
songs. 22.55 Mededelingen. 23:00 I
""10 Radiojournaal. 23.20
Evangelos
23.55-24.00
derne muziek (oi
Nieuws.
MORGEN
HILVERSUM I
KRO: 7.00 Nieuws. 7.02 Het levende
kop. (10.30-10.32 Nieuws). 11.55 Me
dedelingen. 12.00 (S) Van twaalf tot
twee: gevarieerd programma. (12.22
Wij van het land. 16.26 Mededelln- j
gen t-b.v. land- en tuinbouw: 12.30
Nieuws: 12.41-12.50 Echo; 13.00-13.a5
Raden maar 11.05 Schoolradio:
14.30 (S) Interlokaal op vrijdag:
muzikaal middagmagazine. (15.30-
16.32 Nieuws). 17.00 Zonder grenzen:
rubriek over missie en zending.
17.10 (S) Metropole Orkest 17.25
7.32 Ecï
klnc
17.30 Nieuw:
HILVERSUM 11
AVP.O: 7 00 Nieuws. 7.11 Ochtendgym- I
nastiek. 7.20 Dag met een gaatje: S
lichte muziek, reportages en inter- l
views. (8.00 Nieuws. S.ll Radiojour
naal. 8.30-8.33 De Groenteman.) 9.00
(S> Filharmonisch Orkest van Ma
drid: 20e eeuwse Spaanse muziek
(gr.). 9.35 Waterstanden. 9.40 Euro
pees Jeugdmuzlckfestival Neerpelt
(BelglO) 20 Jaar: 10.00 Voor de
kleuters10.10 Arbeidsvitaminen:
populair verzoekplatenprogramma
(It.00-11.02 Nieuws.) 11.30 (S) Euro
pees Jeugdmuzlekfestival Neerpelt
(België» 20 Jaar; 11.55 Beursberich
ten. NOS: 12.00 Blik op de wereld:
een programma over ontwikkelings
werk. Overheidsvoorlichting: 12.30
Uitzending voor de landbouw: 12.40
(S) Lichte grammofoonplaten. 12.50 I
Recht en slecht, praatje. 13.0(1
13.50 (S) Promenade Matinee: amu
sementsmuziek. 14.25 Spiegel van
Duitsland: Informatie en muziek uit
do Bondsrepubliek. EO.14.65
Ruimte: radiomagazine met gewijde
muziek, lezingen en een korte over
denking. VPRO: 16.00 VPRO-Vrijdag-
IT.VERSHM Hl
NCRV: 7.0(1 Nieuws. 7.02 Lichte vnkn-
le muziek. (8.00 Nieuws,) NOS: 9.00
Nieuws. 9.03 .Tan Corduwener Show.
Pnoparlement.
in 00 Niet
Show. 11.- -
rent van Engelen Show. VPRO:
1".00 Nieuws. 12.03 The Joe Blow
Show. 13.N> Nieuws. 13.03 Fettx
Meurdera Show. NOS- 14.00 Nleuwfi.
14.>">3 Herman Stok Show. met o.a.
Ton Tien LP s. 15.00 Nieuws. 15.03
De Hugo van Gelderen Show, met
