TWAALF ELFSTEDENTOCHTEN KENDEN
SLECHTS ELF KEER EEN WINNAAR
Twaalf keer in zestig jaar
Statistieken geven jubilerende stichting nog hoop op race
ZATERDAG 5 FEBRUARI 1972
LEIDSE COURANT
Het beeld van de elfstedentochtrijder in
Leeuwarden. Op de sokkel van het stand
beeld staan de namen van de winnaars.
Hoewel er twaalf tochten zijn geweest
werden er slechts elf keer een of meer
winnaars aangewezen.
mogelijk tijd verliezen. Al honderden meters voor de jury taf el
stempel op te laten drukken.
Woensdag 7 februari 1912. te mensen lopen nerveus
Ruim zestig warm geklede heen en weer in hotel Wei
en met schaatsen uitgerus- dema te Leeuwarden. Het
Uiterst vermoeid heft Reinier Paping de armen na een barre tocht van
bijna elf uur. Zijn lijdensweg is volbracht: hij is tot dusver de laatste
heroïsche winnaar van de roemruchte elfstedentocht.
is 's morgens half vijf.
Dan gaat de deur open en
komt de jonge Leeuwarder
advocaat mr. M. E. Hepke-
ma binnen. De gezichten
van de aanwezigen in de
gelagkamer staan gespan
nen en alle ogen richten
zich op de gestalte in de
deur: de voorzitter van de
kersverse Friese elfsteden-
vereniging. Van hem ging
het afhangen of de elfste
dentocht doorgang zou vin
den. maar mr. Hepkema
besliste niet. ,,Wie wil rij
den gaat rechts staan wie
wil dat de tocht niet door
gaat links". Stemmen en
schuifelende voeten vullen
de lokaliteit, waar zich in
tussen twee groepen forme
ren. Aan de ene kant de
24 wedstrijd- en 13 tocht-
rijders. links zeventien en
elf „afvalligen".
De beslissing was gevallen. Bui
ten verantwoordelijkheid van
het bestuur en op eigen risico
ging de eerste officiële tocht
van de vereniging „de Friesche
elf steden" van start. Als om
twintig minuten voor zes in de
donkere morgen de eerste deel
nemers worden gelost, blijkt de
groep tot 38 wedstrijd- en 22
tochtrijders te zijn uitgegroeid.
Wanneer iedereen is gestart,
veegt het elfstedenbestuur zich
de zweetdruppeltjes van het ge
zicht. Voor hen was „de strijd
gestreden".
Na de oprichting op 14 januari
1909 was de eerste tocht een feit
al mocht niet worden gesteld
dat de organisatie tot nu toe
van een leien dakje was ge
gaan. Immers aanvankelijk was
als datum voor de eerste tocht
zaterdag 20 januari gepland,
maar al enkele dagen later
moest het bestuur op dit wat te
vroeg genomen besluit terugko
men. De tocht werd drie dagen
uitgesteld en de hoop nam weer
van spanning, emoties, roman
tiek, worsteling, vereniging,
roem, glorie en zelfkastijding
volgen. Jaren ook, waarin dc
eerste tocht van 1912 maar een
peuleschilletje was vergeleken
hij de steeds grotere belangstel
ling en de steeds roemruchtere
„Imago" van deze hartverwar
mende ijstocht.
Tot nu toe zijn het voor de jubile
rende 'vereniging twaalf in to
taal geweest. Men kan zeggen
dat de elfstedenvereniging „een
op vijf" loopt en met duizenden
verlangt nour de dertiende. Al
bij voorbaat is men verzekerd
vnn een „tocht met geschiede
nis", zoals elke elfstedentocht
tot nu toe zijn eigen, markante
geschiedenis heeft gehad.
Nog hoop
handen dankbaar worden aangegrepen
Na de strenge vorst in de nachten
van 16. 17 en 18 januari j.l. laai
de de hoop in veler harten weer
op. In bijna het gehele land ont
stond weer het verlangen naar
een elfstedentocht. Evenwel op
nieuw logenstrafte een snelle
dooi elke illusie.
Maar intussen gaat een groep van
een 50-tal enthousiaste lange-
afstandsjongens intensief door
met het draaien van hun rond
jes op de kunstijsbaan. Meer
dan ooit wordt er veel tijd en
afstand besteed om voor een
eventuele nieuwe tocht alvast
startklaar te zijn. Want ieder
een is er wel van overtuigd dat
men door de intensievere trai-
ningsaanpak van bijzonder gro-
i klasa
t zijn t
toe. Evenwel tevergeefs, want
in de nacht van maandag op
dinsdag zette de dooi met
kracht in. Opnieuw moest van
een tocht worden afgezien,
maar wel werd besloten dat de
deelname nu „gesloten" was,
zodat alleen de aangemelde 82
wedstrijd- en 68 toerrijders hun
plaats hadden gereserveerd.
Gladde vloer
Tot begin februari, toen de vorst
met kracht terugkwam en de
Friese waterwegen weer een
gladde vloer werden. Hoopvol
gingen en bestuur en deelne
mers af op de zevende februari.
Evenwel, dinsdag de zesde was
een „lentedag" met vier graden
dooi. In „the night before"
gende het dat het goot, r
niets weerhield meer de onthou
siasten. Zestig man moest he
bestuur laten gaan, zij het met
de restrictie dat indien er toch
gevaar bleek te bestaan, de
Toen de Friesche ijsbond haar
standpunt vasthield, dat dit een
„historische tocht" moest blij
ven, leek de georganiseerde elf
stedentocht, ondanks de vele
verzoeken om herhaling, verle
den tijd te zijn. tot mr. Hep
kema de pen, in zijn hond en de
handschoen opnam,
Dankzij deze Leeuwarder advo
caat zouden er nog zestig jaren
te worden van de eerstvolgende
tocht.
De hoop blijft. Tenslotte zijn er
van de dertien georganiseerde
tochten zeven in februari, vijf
in januari en een in december
gehouden. Tegenover die gunsti-
ge balans in het voordeel van
de maand februari, staat het
nadeel van een steeds grilliger
Friese waterboezem In deze tijd
van het Jaar. Of het er nog van
komt?
(Van onze sportredactie)
De tot nu toe verreden tochten
van de jubilerende vereni
ging kenmerkten zich door
totaal verschillende omstan
digheden.
7-2-1912
Een zware tocht, waarvoor 38
wedstrijd- en 22 tochtrijders
van start gingen. Op het
door de dooi aangetaste ijs
toonde Coen de Koning zich
in 11 uur en 40 minuten de
snelste.
27-1-1917
Ondanks de slechte toestand
van het ijs waren de weers
omstandigheden ideaal.
Voor Coen de Koning op
nieuw de sterkste uit een
veld van 42 gelegenheid
om een bijzonder snelle tijd
(9.23) te verwezenlijken.
12-2-1929
Met achttien graden vorst gin
gen 98 moedigen in de wed
strijd van Gtart. Slechts 54
haalden in de Siberische kou
de finish. De tochtrijders wa
ren precies de helft van de
206 gestarte deelnemers.
Voor eigen stadgenoten won
Karsl Leemburg, van wie
een bevroren teen moest
worden geamputeerd, in
11.09 uur.
16-12-1933
Met prachtig weer en een gro
te deelname (173 wedstrijd
en 339 tochtrijders). „tegen
wil en dank" won Auke de
Vries. De Dronrijper had
met zijn vluchtmakker Sipke
Castelein gelijk over de fi
nish willen gaan, maar Ade-
ma werd toch tot winnaar
uitgeroepen (9.05).
Zware vorst en sneeuw zorg
den voor de zwaarste tocht
tot dusver. Niettemin kwa
men 680 rijders rijders aan
de start voor de wedstrijd en
2716 voor de tocht. In totaal
zou er evenwel geen twintig
procent (slechts 29 van de
tochtrijders) finishten. In die
„onbarmhartige" omstandig
heden zochten vijf man el-
kaars warmte. Het beruchte
„pact van Dokkum" werd
gesmeed en Auke Adema,
Dirk van der Duim, Cor Jon-
gert. Piet Keizer en Sjouke
Westra „zwoeren elkaar
trouw" tot de finish. Met het
eind in zicht wantrouwde
Adema de overigen en flitste
vooruit. Mar het bestuur riep
alle vijf tot winnaars uit
(11.30).
Pas een jaar later kon Auke
Adema uit Franeker met
recht zegevieren. Na 9.19 uur
finishte hij als snelste van de
600 wedstrijdrijders.
22-1-1942
Koud weer, maar prachtig Ijs
vormden in dit jaar de basis
voor Sietse de Groot om zich
van de 970 wedstrijdrijders
de snelste te tonen (opnieuw
een record: 8.44 uur).
De omstandigheden waren bar
en boos. Met 12 graden vorst
in een snerpende wind en op
bijzonder slecht ijs. Tijdens
deze tocht bezondigden di
verse rijders zich aan onre
glementaire dingen. Het ge
volg was dat niet de als win
naar bejubelde Joop Bosman
en zijn volgers voor het goud
in aanmerking kwamen,
maar de als vijfde gefinishte
Jan van der Hoorn (10.51
uur).
3-2-1954
Dit was een heel wat vredelie
vender tocht. De mooiste
omstandigheden en voortref
felijk ijs deden Jeen van den
Berg in de recordtijd van
7.35 uur finishen. Op het nip
pertje won de Heerenveense
onderwijzer, aangezien zijn
vier me:oo'e!lcn te vroegtij
dig meenden de finish al (e
hebben bereikt.
14-2-1956
Ruim zesduizend rijders In de
tocht en 259 in de wedstrijd
reden de „Lustrumtocht" die
evenwel geen winnaar kreeg.
Met de handen op eikaars
schouder finishten Jeen Nau-
ta. Jan van der Hoorn. Aad
de Koning, Maus Wijnhout
en Anton Verhoeven. Het elf
stedenbestuur slikte deze
„samenwerking" niet en riep
""■B (NB
18-1-1963
Het „brevet van
beproeving" drukte zijn
stempel vooral op de laatste
toclu, waarvoor tienduizend
rijders hoopvol van start gin
gen. De evenwei steeds
slechter wordende omstan
digheden deden slechts 126
slagen in hun greep naar de
kostbaarste medaille totnu-
toe. De snelste in deze tita
nenstrijd was Reinier Paping
uit Ommen, die na 10.59 uur
de marteling kon afsluiten.
Ruim twintig minuten later
volgden zijn medevluch'ers-
van-het-laatste-uur, Jan Uit
ham, Jeen van den Berg en
Apple Weijs als „beijzelde
wedstrijd alsnog zou worden af-
Zover kwam het evenwel die dag
niet. Ondanks de nu en dan ver
vaarlijke „waterstand" op de
ijsvloer, werden de 195 kilome
ters (hemelsbreed de afstand
Leeuwaren-Eindhoven) voltooid,
althans door twintig wedstrijd
en vier tochtrijders. De grootste
van hen was langebaan-wereld-
kampioen Coen de Koning, die
een half uur voor de rest finich-
te in Leeuwarden, dezelfde stad
waar de Arnhemmer kort daar-
Us gebroken
„Het ijs was gebroken". De ge
boorte van de elfstedentocht on
der auspiciën van de daartoe
bevoegde vereniging, was on
danks veel „pre natale" moei
lijkheden. een feit geworden. De
faam en de magie van het Frie-
se-lint-van-elf-aan-het-water-
gelegen-steden hadden overigens
al nagenoeg een eeuw daarvoor
aantrekkingskracht uitgeoefend.
Twee inwoners van Dcersum
schaatsten in 1809 al de tocht,
waarop een volle eeuw later de
„roerr ruchte geschiedenis van
de elfstedentocht" zou wor
den gestut. Immers in 1909
werd onder auspiciën van sport
pionier Pim Muiier, die als eer
ste in 1891 de „elf-binnen-de-
dertien-uur" voltooide, georgani
seerd geschaatst.
De secretaris van de Nederlandse
bond voor lichamelijke opvoe
ding broedde het plan voor een
georganiseerde tocht uit en in
1909 kon in samenwerking met
de Friesche ijsbond de „histori
sche. eenmalige gebeurtenis"
plaatsvinden. Al op 2 januari
was het ijs sterk genoog dc
23 liefhebber een „behouden
aankomst" te garanderen, al
thans tot het uur van de start.
Want inmiddels was de dooi in
gevallen en moesten de rijders Deze beide mannen hebben voor een belangrijk deel bijgedragen aan
/.elf beslissen. Het werd ook de historie van de zestigjarige el/stedentocht. In 1954 word Jeen van
toen schaatsen. slechts negen dqr Berg (rechts) winnaar. Twee jaar daarna was Jeen Nauta (links)
deelnemers worstelden zich die een van de vijj rijders die met de armen op eikaars schouder ovet
dag door de ijsbrij. de finish gingen.
