frieslands
bedreigd
l~„r handel
I recreatie-
izen
Land van
kerken
en terpen
wil
zichzelf
blijven
boerderij in het terpenland. Het verval is reeds begonnen.
een onzer verslaggevers)
een onzer verslaggevers
fuotpaed" staat er op
hekje, dat het oprij-
_Tafsluit. Behalve
ook een levende
dat „vrije voetpad"
Padden en kik-
leven vrij en blij in
noorden van ons
land, door men-
gemaakt, maar toch zo
en zuiver als de wind;
waait over het wad,
ook de vette klei
kwam, die dit
uit zee liet ontstaan.
voetpad leidt naar een
kerkje. Gebouwd in
eeuw, van dikke
en met een wa-
later tijd boven de
ingang. Rondom: de graf
van het voorgeslacht,
dit, liggen de kerkjes hier
op steenworp afstand van
al sigaar; verscholen meestal ach-
een haag van bomen, veilig
hun kunstmatige heuveltje:
de eerste
de strijd tegen de
aanbonden.
de boerderijen, verstrooid in
open land, liggen vrijwel al-
ïlke terpen en waar
een kerkje een ge-
gevormd heeft, is de
heuvel zo groot ge-
een stuk of wat
zich tegelijk met
tegen de hoge
konden bescher-
Zo is ook het stadje Dok-
ontstaan. Als je het binnen
door de Aalzumer Poort
lang verdwenen, maar de
is tenminste gebleven),
het duidelijk dat je een
beklimt.
KWIJT
ten noorden van Dokkum
aan de Aalzumerweg (waar-
je het naambordje tever
geefs zoekt) de riante nieuwe
Wning van ds. J. ter Steege,
ven 'ervormd predikant van Aal-
zit zam en Wetsens, twee kerkdorp-
ra3: (terpdorpjes), waar de
amt 5,ma'le en slechts voor éénrich-
Tc hngverkeer vrij gegeven weg
j j-, "aar toe leidt.
i6-ai ®minee Ter Steege zal binnen
lef! z'in wijde uitzicht kwijt ra-
-pfen. want aan de overkant van
treksloot komt een nieuwe
JL inwijk van Dokkum. Zijn ge
ls TDieente, die zich vanouds tot
eze kant van Dokkum uit-
«rekt, zal dan plotseling van
5°0 op zo'n 1500 h 2000 „meele-
Vende zielen" komen.
Dominee Ter Steege ziet uiteraard
die ontwikkeling met vreugde
tegemoet, maar helemaal onver
mengd is die vreugde töCh niet.
want de uitbreiding van Dok
kum gaat gepaard met het aan
tasten van het oeroude terpen
land rondom. De urbanisatie en
de ontvolking van het platteland
lopen hand in hand. Dat is voor
de toekomst van een kerkelijke
gemeente, die zo dicht onder de
rook van de stad ligt, wel geluk
kig, maar het land waar de kik
kers nog vrij spel hebben, is
ook een van de laatste toe
vluchtsoorden voor de rustzoe-
kende mens. En dat is dan de
achtergrond waarom ds. Ter
Steege samen met enkele ande
re verontrusten, de stichting
WONINGEN
,,Terp en stee" heeft opgericht.
Deze stichting wil zich inzetten
voor het behoud van de schoon
heid van het landschap binnen
haar werkgebied en voor 't tot re
delijke proporties terugbrengen
van wat soms op een „windhan
del" in recreatiewoningen be
gint te lijken.
Verloren in de ruimte liggen de
boerderijen van het terpenland.
Een enkele stelphoeve, de mees
te van het kop-hals-romptype.
Gevat in een brede gracht en
omgeven door scheefgewaaide
bomen. Andere hebben zich ge
groepeerd rondom een eeuwen-
noud kerkje. Eén straat, die
ringvormig om het hoge kerkhof
loopt, waar de graven te vinden
zijn met hun gedeeltelijk Friese
opschriften: „Restplak
Dominee Ter Steege bij zijn kerkje in Wetsens. „Oppassen dat het hier geen steppen-
landschap wordt".
fen.
Schooljongens, die van Dokkum
komen, tornen tegen de wind in,
op weg naar zo'n kerkdorp. De
plompeblaerevlag wappert aan
de fietsen, die de grote weg ver
laten. Wanneer men het oor
spronkelijke, slingerende wegen
patroon gaat volgen, krijgt men
pas een goed beeld van dit ter
penland, van Frieslands „kop",
zoals de weiden en greiden, de
bietenakkers, de boerderijen en
kerkdorpjes van Oost Dongera-
deel, West Dongeradeel en Fer-
weradeel kort en krachtig sa
mengevat kunnen worden.
TWEE KERKJES
Dokkum, nu nog 10.000 inwoners,
telt 6000 gereformeerden. Elk
dorp dat zichzelf respecteert,
heeft twee kerkjes, zo ontdekt
men al gauw bij een intensieve
re kennismaking. En natuurlijk
ook twee scholen. Dominee Ter
Steege: „Je moet daar niet zo
zwaar aan tillen, al geef ik toe,
dat het de leefbaarheid binnen
een gemeenschap van een paar
honderd mensen niet ten goede
komt. Maar de oecumene is vrij
goed. De mensen begrijpen dat
ze niet zonder elkaar kunnen en
dat begrip neemt toe, naarmate
de ontwikkeling verder gaat."
Die ontwikkeling gaat verder en
bedreigt wel degelijk het leefkli
maat van Frieslands kop. In
Dokkum wonen al heel wat
„neo-forenzen": mensen die in
Groningen of Leeuwarden wer
ken, en die na hun werk de gro
te stad ontvluchten. Maar de
uitbreiding van Dokkum zal
toch vooral van de plattelands
bevolking moeten komen. De
bevolking yan de kerkdorpjes
loopt terug en er komen steeds
meer boerderijen leeg te staan.
De jongeren zien het niet meer
in de landbouw, tenzij er gesa
neerd wordt. En dat wordt er:
dit gebied wacht een forse in
greep door middel van ruilverka
veling. Wanneer die achter de
rug is, zullen er heel wat boer
derijen als zodanig verdwenen
zijn. Dominee Ter Steege wijst
Een antiek kabinet, een Friese
staartklok en een stoeltjesklok
in de kamer hadden zijn liefde
voor het Fries-eigene al verra
den. Nu wij door het terpenland
rijden, blijkt pas goed hoezeer
dit Friese land de dominee
van afkomst een Groninger
ter harte gaat. „Wij willen hier
geen steppenlandschap krijgen,
maar het karakter van het land
bewaren. We proberen zo snel
mogelijk aan de weet te komen,
welke boerderijen er gaan ver
dwijnen en dan zullen we trach
ten om die voor een redelijke
prijs aan sérieuze nieuwe bewo
ners te helpen".
BEMIDDELEN
De stichting „Terp en stee" is op
gericht door een aantal mensen
in Dokkum en omgeving, nadat
buitenstaanders hen bezworen
hadden om toch iets te doen
voor het behoud van het unieke
gebied tussen dit stadje en de
Waddenzee. Streekarchivaris W.
T. Keune, gemeentearchitect
Wiersma en ds. Ter Steege
vormden een werkcomité, waar
uit de stichting is voortgeko
men. Geld is er niet, dus men
kan niet zelf leegkomende boer
derijen aankopen, maar als be
middelingscentrale en als pres-
suregroep kan de stichting on
getwijfeld goed werk doen. On
der andere minister Lardinois
heeft haar veel succes toege
wenst en er zijn al goede con
tacten gelegd met allerlei in
stanties. De stichting is vooral
beducht voor publieke verkoop
"van leegstaande panden, omdat
dit geen enkele garantie biedt
voor behoud en een doelmatig
beheer. Een terpboerderij of
een vissershuisje, die hun cul
tuurhistorische waarde door een
slechte verbouwing kwijtraken,
had je beter kunnen afbreken,
maar in beide gevallen wordt
het landschap geschonden en de
streekcultuur een stukje armer.
AUTHENTIEK
En juist dat laatste, het authentie
ke karakter, dat deze streek nu
nog biedt is het wat de vreem
delingen zo boeit in het terpen
land. Zo'n dorpje als Wetsens,
waar het kort na 1100 gebouwde
kerkje nu wordt gerestaureerd,
kun je niet straffeloos aantasten
door er van een paar boerde
rijen eentje weg te breken. Er
is ai veel te veel van de oor
spronkelijke terp afgegraven.
Die terpen vallen nu wel onder
bescherming van Monumenten
zorg, maar wat heb je daar
aan, als er geen mooie boerde
rijen meer op staan?
En wat blijft er over van de ka
rakteristieke schoonheid van dit
land, wanneer de leegkomende
gebouwen tot witgepleisterde
wangedrochten worden, zoals
„Terp en stee" vreest, wanneer
er geen selectie onder de kopers
wordt toegepast?
Dat laatste is wellicht nog een
grotere bedreiging dan de af
braak. Want er is al belangstel
ling voor recreatiewoningen in
Frieslands kop en ook de „zon-
dagsboeren", de burgers die
permanent buiten- willen wonen,
beginnen zich te melden. Wan
neer men deze ontwikkeling aan
het particuliere initiatief zou
overlaten, kon de zaak weieens
lelijk uit de hand lopen. Dan
dreigen bovendien de karakte
ristieke boerderijen en oude
huisjes objecten van een onge
breideld winststreven te wor
den. Dat laatste is nu al hier en
daar het geval.
DUITSERS
Duitse makelaars, tot uit het
Roergebied, vragen in de kran
ten leegkomende woningen te
koop en voor de Randstad
speelt straks de afstand hele
maal geen rol. Frieslands kop
wordt meer en meer tot achter
land voor de recreatiegebieden
van de wadden: de Lauwerszee
met zijn opkomend watertoeris
me voorop. Een tweede woning
in dit gebied wordt een aantrek
kelijke zaak. In een voormalig
vissersdorpje als Wierum (600
inwoners) hebben nu al vijftien
huisjes een dergelijke bestem
ming gekregen. Het is een ont
wikkeling van nog geen twee
jaar, die steeds sneller op gang
gaat komen. De bevolking van
de dorpjes veroudert doordat de
jongeren weg trekken. Er wor
den wat bejaardenwoninkjes ge
zet en zo komen de oude huisjes
vrij, die dan door een handige
knaap voor een paar duizend
gulden opgekocht worden. Even
later zie je ze voor enkele malen
die koopprijs aangeboden.
Dat is van een kant wel een gun
stige situatie, want er zijn in
het verleden al heel wat van die
karakteristieke huisjes verloren
gegaan, doordat de dorpelingen
er een garage van maakten of
ze eenvoudig afbraken. Maar het
is wel een zaak, die in de hand
gehouden moet worden. Het is
sociaal onaanvaardbaar, dat er
woekerwinsten gemaakt worden
door de handel in recreatiewo
ningen. En dat gebeurt. Domi
nee Ter Steege weet een geval
van een landarbeidershuisje,
dat voor 1500,gekocht, vier
tot vijf keer doorverkocht werd,
en tenslotte 30.000,opbracht.
Zo, als het er stond. „Dan moet
het nog opgeknapt worden en
dan komt de vraag of de koper
daar toe in staat is.
BEDROGEN
Dijkopzichter G. J. (fe Weert in
Wierum: „De kinderen leren
hier Fries op school, maar ze
mogen wel alvast Duits gaan le
ren. De meeste leegkomende
huisjes worden door Duitsers
gekocht. Die voelen zich dan
Sinds de 13e eeuw: vrij voetpad en hof. Zo moet het kun
nen blijven.
weieens bedrogen, omdat ze
strand verwacht hadden, aange
zien Wierum pal aan zee ligt.
Weten die lieden veel hoe de
Waddenzee eruit ziet? Nu moet
ik wel zeggen, dat die Duitsers
de zaak meestal keurig in orde
maken, met gevoel ook voor de
historische waarde van hun
nieuwe vakantiewoning. Maar
er zijn ook mensen die het voor
hun status noodzakelijk achten
om een tweede woning te bezit
ten. Zij proberen voor weinig
geld een huisje te kopen en dat
lukt dan in dit gebied nog wei
eens. Dan zitten ze ermee in
hun maag, want ze hebben niet
het geld en vaak ook niet de
smaak om hun nieuwe bezit op
de juiste manier te restaureren.
Dat is nu precies wat de stichting
„Terp en stee" voorkomen wil.
Selectie van kopers dus. En als
het enigszins kan, niet alleen
kopers van recreatiewoningen.
„Wij denken wel degelijk ook
aan permanente vestiging en
dan niet alleen voor kunste
naars", zegt ds. Ter Steege.
Waarom zou men inderdaad
niet mikken op die rustzoekende
stadsbevolking, die nu al een
stadje als Dokkum als woon
plaats ontdekt heeft?
TOERISME
Er liggen nog - meer mogelijkhe
den voor de stichting, ook in het
recreatieve vlak. In Wierum bij
voorbeeld zoekt de VVV, die er
het wadlopen organiseert, een
geschikt pand als voorlichtings
centrum voor de sterk groeien
de stroom van beoefenaren
van cleze nieuwe natuursport.
De heer De Weert: „Wij
hopen dat „Terp en stee" ons
daarbij helpen kan".
Dominee Ter Steege: „Er komen
hier steeds meer toeristen. De
kerk in Dokkum had vorig jaar
8000 bezoekers. Het antiek inge
richte „vissershuuske" in Pae-
sens had er 5000 en in mijn
kerkje van Wetsens heb ik er
tegen de duizend rondgeleid. Ik
kan daar nagaan waar de men
sen vandaan kwamen. De mees
ten uit het noorden des lands,
maar ook heel wat uit de Rand
stad ep tamelijk veel vreemde
lingen.
Kijk, dat beogen we zijdelings ook
met onze stichting te bereiken:
een netwerk van bezienswaar
digheden op te bouwen. We den
ken aan kleine, bewoonde open
luchtmusea, zoals het Drents
dorpje Orvelte. Je zou hier en
daar oude ambachten kunnen
laten beoefenen in een karakte
ristiek oud huis en met inscha
keling van de oude kerken, zo'n
museumpje als in Paesens en
het dijkmonument voor de bij
een ramp omgekomen vissers
bevolking van Moddergat, kun
je een toeristische route opbou
wen. Wij zijn het achterland
van de Lauwerszee. De mensen
komen daar om te zeilen, maar
als het slecht weer is, willen ze
binnengaats wel eens wat zien".
PROBLEMEN
Dominee Ter Steege en zijn club
hebben geen kleine taak op hun
schouders genomen. Zij zijn
zich daar van bewust. Dat blijkt
uit het volgende citaat uit een
circulaire van de stichting:
„Uiteraard is het wegvallen van
de oorspronkelijke economische
functie en het voorshands ont
breken van nieuwe, zinvolle en
behoud waarborgende functies
en bestemmingen het grootste
probleem. Aangezien evenwel
ook elders in ons land voor
soortgelijke problemen met gro
te verscheidenheid oplossingen
zijn gevonden, zullen zich ook
hier t.z.t. ongetwijfeld mogelijk
heden voordoen."
Die circulaire is al weer van een
poosje terug. De mogelijkheden
beginnen zich inmiddels af te te
kenen. De kop van Friesland,
nu nog een gaaf gebied, wordt
in toenemende mate ontdekt
door mensen, die vinden dat
niet alleen kikkers er vrij spel
mogen hebben. Zij zijn er wel
kom, mits zij er niets komen
verknoeien. Het is trouwens niet
in de laatste plaats in hun be
lang, dat de stichting „Terp 'en
stee" werd opgericht."
ZATERDAG 16 OKTOBER 1971
