'p de markt is
je dirham geen
fluit meer waard
MEER OVER
MAROKKO
MAROKKO: LAND VOOR ONTDEKKINGSREIZIGERS
\DERDAG 29 APRIL 1971
LEIDSE COURANT
PAGu
MARRAKECH Het is ver in de middag, als Allah de Al-
achtige zijn trouwe voetvolk in Marrakech eindelijk genadig
Vier dagen heeft hij grijze wolkenprauwenvol depressies
r de kale bergen van de Atlas naar de tweede keizerstad
Marokko gestuurd. Vier dagen, waarin de blozende fol-
taal der toeristenindustrie langzaam verbleekte onder strie-
ende regenvlagen. De gele aarde is een smeuïg mengsel ge-
orden, waarvan zelfs de smaakmakers van Delft nog veel
unnen opsteken. Het eeuwige Arabische stof heeft plaats ge-
aakt voor een taaie brij waarin de poten der slow-motion-
melen tot aan de ellepijpen wegzinken. Alleen de lichtge-
ichtezels hebben er geen moeite mee: ze dansen met hun
dervoede lijven in de modderpoelen en decoreren de weg-
uchtende voorbijgangers rijkelijk met bruine ereplakken.
rwarmde hal van de ..Holiday Inn" heeft een echtpaar
Kaiserslautern al die tijd geduldig gewacht in wat de brochure
edig omschreef als een ..gezellig zitje, waarin de uren omvliegen
draagt een stugge padvindersbroek met harmonikakruis en
heen een plastic regenjas, waaronder twee camera's als een
aadaardig, gezwel uitstulpen. Hij inhaleert de rook van zwarte
iren en produceert daarbij de berustende blik van een soldaat,
nog slechts wacht op het bevel van de kapitein om verder op te
en in de woestijn. Zijn vrouw een spichtige werkbij met een
heeft van de nood een deugd gemaakt en is begonnen aan
gifgroene trui met kabelmotief. Ze heeft voor- en rugpand af
elt nu de 'steken voor de linke: .nouw. Als het eerste brakke
licht sinds dagen vlak vóór haar voeten op de marmeren vloer
It, kijkt ze haar man verbijsterd aan en zegt: ,,Na also Hermann,
gaat ook wel weer over".
uin bakken
rrakech op een lentedag. Volgens de reisbureaus is het nu alleen
een kwestie van geduldig bij het zwembad liggen en om en om
in bakken. Ze slepen er de weerkaarten sinds 1882 bij en wijzen
de excellente breedtegraad, die Marrakech doormidden snijdt,
e. dat wordt gegarandeerd boordje los", hebben ze aan de balie
Frankfurt geroepen, ,.dat wordt hele dagen puffen en olie
versen' De hotelportier daarentegen neigt duidelijk naar een
ismatieke houding. Hij heeft van zijn laatste maandloon een
aplu gekocht, die met een druk op een verborgen knop knallend
•nschiet. Hij heeft er al een hoop plezier van gehad- Marokko
en mooi land", zegt hij, ,,ik heb drie jaar in Amsterdam gewerkt,
sterdam is ook een mooi land". Hij draait zich om en begint de
hels van de kamers te tellen. Hij komt exact op hetzelfde getal
gisteren. Voor hem staat nu wel vast, dat .Holiday Inn" een
•ouwbaar hotel 1«.-
ren bed
bleke zonnetje beeft ondertussen het hart van Marrakech ais
veren bed opgeschud. Donkere spelonken braken opeens ten
van kooplieden uit, voornamelijk mannen in dikke, bruine
e* bijpassende capuchon en ongewassen voeten in sandaiesi,
weretdreSnie van paters capucfjnen doen vermoeden.
i handelswaar zit in een pungel op hun rug of in een wrakke
die ze met doodsverachting door het verkeer loodsen. Ze hebben
[gepijnigde blik van ,.ik geloof nooit, dat we het droog houden"
s ze uit winstbejag naar de camera's van opdringende toeristen
•n, blijken ze over een bruine ta'ndenbouwval te beschikken,
e voorstanders van de fluoridering^.het drinkwater in de mond
lopen- Voorlopig einddoel van de meesten Is het plein van
ima-El-Fna, waar één van .de schilderachtigste markten ter
ield goed is voor een constante stroom buitenlanders: Engelse
|etrotters trjet kjvfllcnd^RAF-snorren. kwetterende huisvrouwen-
Buigingen uit een godvërlaten Amerikaanse staat en hippies uit
windstreken. ÜSbr de Marokkanëiv' "liit concurrentie-
rwegingen met uiterst schele ogen worden getaxeerd. Deze A-rij e
Bis hebben namelijk him -eigen normen ingeruild voor de
ilijrende toer van de Arabieren en dat is een kwalijke zaak
eer op je krent zitten en tegen etenstijd je bedelnap te voorschijn
is immers een privilege, dat ze voor zichzelfgereserveerd
en. Nu er uit Europa hordes komen, die dezelfde levens-
>fie belijden, voelen de Marokkanen rich terecht in het kruis
tig kleedje
larkt zelf heeft onder die druk van buitenaf niet of nauwelijks
Nog steeds komen de schommelende grootmoeders van
n verre uit het Atlasgebergte naar de stad om er de
van hun land te slijten. Ze spreiden een mottig kleedje op
egdek. leggen er vier ondermaatse tomaten en een kalebas op
in er zelf met gekruiste benen achter zitten- De buurman
heeft een schoenendoos met daarin drie kapotte fietsbellen,
ar blinkende bandelichters. een puntzak vol moeren en niet
5sende schroeven en een stuur van gen herenrijwiel. Het zit er
i. dat in zijn geboortedorp nu iemand koortsachtig zoekt naar
iverlaat. die een stuur van zijn fiets heeft gejat. Er is weinig,
p de markt van Marrakech niet door rasoptimisten te koop
aangeboden, er is tegelijk te veel. dat naar de smaak van een
aan volkomen onverkoopbaar lijkt- Een ongedesemd brood.
>r een logge bromvlieg wordt gebruikt als start- en landings
oor korte rondvluchten, heeft nog wel een reële kans om voor
id van eigenaar te veranderen. Maar waar haal je de dorpsgek
n, die belangstelling heeft voor twee ingedeukte soepblikken
lege hoes van de derde symfonie van Lüdwig van Beethoven?
i zit er de godganselijke dag een oude man bij, die stuurs zijn
rookt. Waar doet hij dat eigenlijk van?
»an de korte kant van het plein, is de medicinale hoek-
houdt een dikke dokter spreekuur, die zijn klanten werft met
van een cholerische aanspreker, die door een toeter een
van afzichtelijke kwalen bidt- De dokter zelf wekt de indruk,
ook niet helemaal kosjer is en tenminste last heeft van'
jvigheid- Als er eindelijk een vrouwtje bij zijn troon verschijnt,
erst ongegeneerd in haar gezicht. Om zijn goede wil te
veegt hij daarna wel zijn lippen af. Naast .hem zit de tandarts,
praktijkruimte bestaat uit een plastic weekendtas, enkele
tandpasta en een assortiment kunstgebitten, die hij omwille
De ongedesemde broden hebben nog wel
do-rpsgek vandaan, die belangstelling heeft
.vee soepblikken
Marrakech, de rode parel aan de
voet van het Atlasgebergte, ia be
slist geen vakantiestek voor
veertien dagen. Dat heeft het
overigens gemeen met alle sleden
in Marokko, uitgezonderd Agadir,
dat na de verwoestende aardbe
ving van enkele jaren geleden, is
uitgegroeid tot een moderne, up
to date badplaats met voortreffe
lijke strandaccoiumodaties. De an
dere plaatsen aan de kust recht
vaardigen een overstapje over de
Straat van Gibraltar niet of nau
welijks. Liefhebbers van een luie
vakantie kunnen beter in Spanje.
Joego-Slavië of Portugal hun
zandtaartjes bakken. Minder vet
en minder vermoeiend en daarbij
nog stukken aantrekkelijker ook.
De ontdekkingsreiziger daarente
gen zal in Marokko volop aan
zijn trekken komen. Het land is
volkomen anders dan de Europese
vakantie-enclaves ,en gedrenkt
ih een exotisch parfum, dat de
toerist voortdurend in hoge staat
van opwinding bréngt. Hij moet
daarvoor wel reizen. Van Tanger
naar de hoofdstad Rabat, waar
koning Hassan de Tweede maar
vast een mausoleum voor zichzelf
heeft laten bouwen, dat miljarden
heeft gekost. Het is allemaal goud
en ceder wat de klok slaat. Van
Rabat naar Fez en Meknes en
vandaar naar Marrakech en de
oases achter het Atlasgebergte.
Mensen met hoogtevrees kunnen
beter vóór de bergen al afhaken,
want de serpentinewegen in de
Atlas zijn smal, bochtig en onbe
schermd. U zult echt niet de eer
ste zijn, die kokhalzend aan de
andere kant arriveert. Om u even
een idee te geven: de afstand van
Marrakech naar Casablanca is
242 kilometer (ongezellige, typisch
Franse havenstad. Geen stip). Ra
bat is 321 kilometer. Agadir Is
345 kilometer. Fes is 512 kilome
ter. Meknes is 460 kilometer.
Tanger is 601 kilometer. Marra
kech is ook bereikbaar per vlieg
tuig van Royal Air Maroc en per
frein vanuit CéSablahea (driemaal
daags 9.25. 16 en 22.45 uur). Mar
rakech heeft enkele voortreffelij
ke, maar peperdure hotels, vijf
bioscopen, twee katholieke ker
ken, een honderdtal moskeeën,
waaronder die van Koutoubia en
EI Mansour de beroemdste zijn
Verwacht vooral niet. dat u in
Marrakech een weelde aan mo
numenten zult vinden, waar u
niet op uitgekeken raakt. Alle
steden in Marokko hebben dezelf
de slordige uitmonstering van ge
le bouwvallen, waarin de mos
keeën cn paleizen als verdwaalde
krenten liggen. Ze wekken sterk
de indruk, dat er zojuist een r. -
jaagd en dat men nog geen tijd
heeft kunnen vinden voor de we
deropbouw. In feite kunt u vol
staan met het bezoeken van één
of twee steden. De andere lijken
er toeh sprekend op. Als u diep
in Marokko wilt doordringen
moet u wel een auto meenemen
of huren. Neemt u hem van huis
rekei
slopend tochtje door België,
Frankrijk, Spanje en Marokko
zelf. Zeg zo'n 3 a 4.000 kilometer.
Als u een auto huurt dan kunt u
het beste in Nederland vast re
serveren. Houd dan wel rekening
met een pittige huurprijs, want
WEGWEZEN
ONDER REDACTIE
VAN LEO THURING
van de klantenbinding door krachtig stampvoeten telkens laat
opspringen en rinkelen. Als hij even later een wervingscampagne
begint, blijkt hij zelf zijn beste klant te zijn geweest. Hij heeft
zoveel neptanden tussen zijn kaken geklemd, dat hij zijn mond met
geen mogelijkheid meer dicht krijgt. Zijn familie zal wel zeggen,
dat hij er een stuk door opgeknapt is. Spoelt u maar-
Floor-show
Toch zUn het niet de dokter en z^Jn collega de tandarts, die de
show op hel plein van Djeniaa-EI-Fna stelen. Die eer wordt opgeëist
door de goochelaars en de slangenbezweerders, de spook jes vertel Iers
en de man met de scharminkelige apen.
Als ze met hun floor-show beginnen, vormen de i
eerbiedig een aui'eool, waarin de artiesten hun
aangrijpende ernst vertonen. Een magere helper m
handen doet dan een greep In een kist en haalt er
slangen uit. die hem welgemoed
uktbezoekers
medicinale hoek heeft ook de tanda
398 '"''es tan^Pasffl en ePn assortiment
pruik heeft afgenomen.
zijn prak tijk ruit
is (gebitten, waar
plastic weekendtas.
fladderende
ree sissende
ar de strot springen. Gelukkig
beschikt de man over een hoofd, dat slechts met enkele ruwe steken
op zijn romp is genaaid, zodat hij het tijdig achterover kan laten
klappen. Applaus. De toeschouwers reageren grommend, terwijl de
oude spullenbaas haastig met zijn blikken pan het loon van de angst
ophaalt. Feilloos pikt hij de buitenlanders uit de kring, ook hen, die
zich tevergeefs achter een pij verscholen hebben. De Marokkanen,
die een logeplaats hebben, laat hij ongemoeid. Goddank, er is dus
nog gerechtigheid in het rijk van Hassan de Tweede. De twee
mannen, die de roversverhalen van een legendarische sjeik met
hartverscheurende verve uit de doeken doen, vertrouwen niet eens
meer op het geduld van de clientèle en gaan tijdens de voorstelling
al met de pet rond. Luid rochelend duwen ze je een fez onder de
neus eu als de dirham geofferd ls, volgt er geen dank u wel. want
de show must go on. Als ik anderhalf uur later weer langs hun
openluchttheater kom. zijn ze nog steeds bezig. De legendarische
sjeik heeft kennelijk niet stil gezeten.
Feesthoedjes
Om half zeven gonst het plein nog steeds van honderden geluiden
Stemmen, die elkaar overbieden. kreten, die de klanten lokken-
Tussen de stalletjes waait een bedwelmende geur van wierook,
muskaat, safraan. gebrande pinda's en eerlijk werkmanszweet. Een
blinde vi-ouw heft haar magere hand en stoot hese keelklanken uil
Naast haar loopt een manke jongen, die haar meesleept naar groepen
buitenlanders, die van verre herkenbaar zijn aan de open schiller
hemden. de onwijze feesthoedjes en de klik-klak van hun vol
automatische giereogen- ..Poor, poor- Money, money". Je hoort het
naast je. achter je. Je lelt de uitgestoken handen. maar als je in je
zijzak zoekt naar wat geld, is het aantal handen alweer verdubbeld.
Verwijtende ogen. die niets zien, kruisen je blik. ,,Poor, poor.
Money, mdney". Op dat moment komt Allah de Almachtige de
vreemdeling in zijn Jeruzalem te hulp. Overmand door smart om
hen. die beneden in de keizerstad gebukt gaan onder hun gebreken
laat hij zijn tranen opnieuw de yrije loop. Regen slaat in diagonalen
over het plein, waar de kooplieden naar alle richtingen stuiven mei
de schroeven en de niet bijpassende moeren, met de doorweekte
broden, (je druipende kunstgebitten en de slangen, die aan de
onderkant al lelijk lekken- Twee minuten later is de markt van
Djeema-El-Fna leeg. De enige, die in de gele modder is achter
gebleven. is de oude sprookjesverteller- Hij had zich al eerder
verzoend met het idee, dat sprookjes in Marokko nooit een happy end
H« voelt er kennelijk nieta voor om aan die kringloop te ontsnappen.
Een deel van de bevolking van Marrakech verdient de schamele
kost door in bonte klederdracht te poseren Voor toeristen. Op
plaatsen, waar buschauffeurs hun lading mensenvlees droppen,
staan ze al in de starthouding met rinkelende bellen en de
begerige hand geheven.
Voor een bezoek aan
een geldig paspoorf en
Marokkanen zelf vragei
terugkeer in Nederland
Marokko hee)t u geen visum nodigAlleen
een bewijs van inenting tegen pokkenDe
i niet naar het inenlingsbewijs, maar bij
moet u wel degelijk kunnen tonenEen
pokkenbewijs is drie jaar geldig.
Het is vrijwel onmogelijk i
geld te kopen- Dakan alleei
het land kan nooit meer dan
bedrag weer terug worden
dirham
in Nederland of Spanje Marokkaans
i Marokko zelfBij het verlaten tian
■n kwart van het door u gewisselde
•wisseld in andere valuta. Het is
Als v
het
Een dxrha,
Marokkaan
kolonialisme
De beste fi.
is in negenen
wordt door d
praktijk kom
regendagen
iar Marokko te gaan is het voorjaar. De zomer
van de honderd gevallen bloedheet, de winter
reaus weliswaar hogelijk geprezen, maar in de
er om ..Jantje lacht. Jantje huilt". Het aantal
Marokkaanse winter blijft wel degelijk
oorgaan tot diep in april. Laat u op
en door uw hartelijke touroperator.
Als u toch overu'interingsplannen hebt. kunt u veel beter naar
Patina Nova gaan of noor de Canarische Eilanden. Daar kan het
ook spoken, maar de kans. dat n het grootste deel van de tijd op een
droogje zit, is beslist groter dan in Marokko, en Tunesië, die de
schepen met zure heinelappelen uit de eerste Mediterrene hand
krijgen.
Vanuif Spanje zijn er verschillende mogelijkheden om naar
Marokko Ie reizen. Er zijn dagelijks veerdiensten (in de zo.mer zelfs
tweemaal daags) vanuit Algeciras naar Tanger (enkele reis 229
peseta's tweede klas. 3t)T eerste klas. auto tot 1000 kilo 845 peseta's
en vanuit Malaga naar de Spaanse enclave in Marokko Melilla
(4.10 peseta's, eerste klas. 259 tweede klas. 1038 peseta's voor een auto
lot 1000 kilo). Van Malaga naar Tanger kunt u ook een retourbiljet
nemen, dat drie dagen geldig is. Prijs ongeveer 760 peseta's per
persoon. Bent u eenmaal in Marokko, dan wachten er nog pittige
tripjes naar de meest bezienswaardige steden. Van Tanger naar
Marrakech 601 kilometer, van Tanger naar Rabat ruim 200, nan
Tanger naar Agadir bijna 1000 kilometer. U kunt natuurlijk ook in
Tauger blijven, maar heb dan asjeblieft niet het idee, dati ti na
afloop van uw bezoek een doorgewinterde Marokkokenner bené
geworden- Daarvoor heeft Tanger net even te veel naar het westen
gelonkt. Toch is er nog veel te zien en te belevende Kasbah
oan Tanger is een juweel en de Grand Socco, het belangrijkste
plein, dat het hart van Tanger markeert, is een verrukkelijke
ontmoetingsplaats, waar je voortdurend belaagd wordt door
schoenpoetsers, bedelaars, kleedjeskooplieden en vertegenwoordigers
uit aanverwante bedrijfstakken. En mocht u it/dens uui rakanfie op
een fruitdieet zijn; een kilo mandarijnen in Marokko kost u om en
nabij een dubbeltje.
De toepen in Marokko zijn voortreffelijk. Grotendeels geasfalteerd
en goed bebakend. Een weelde is het vrijwel ontbreken von
gemotoriseerd verkeer. U kunt ure n rijden zonder een andere
automobilist tegen te komen. Wel oppassen voor kuddes kamelen,
ezels en schapen, die ook onbekommerd gebruik maken van de
voorrangswegen, 's Nachts moet u uiterst omzichtig rijden: de
Marokkaanse weggebruiker heeft ran een achterlicht nog maar vaag
horen reppen.
Mare
heeft
Nederland
diging. Voor inlichtingen
wenden tot het Nationaal Marokkaai
Luxemburgstraat 21a. 1040 Brussel in B-
Culinaire special
toeristische
Igië, telefoon 131286.
n in Marokko zijn allereerst de couscous, een
zeer uitheems schoteltje van gries, vet en vlees in.allerlei variëteiten.
Het kan uitdraaien op kip of lamsxdees en als dp kok in zijn hum Is,
dan wil hij er ook nog wel eens een geiteoog op draperenDapper
doorkauwen. Ook het lams- en schapevlees, geroosterd op een
houtvuur, moet u tenminste één keer hebben gegeten. Ga daarvoor
naar een Arabisch specialiteitenrestaurant. waar u op kussens aan
lage tafels aanschuift en ran de dampende moten vlees uio portie
niet de vingers afpulkt. Drink daarbij Marokkaanse wijn. die stukken
goedkoper is dan de zeker niet betere geïmporteerde wijn uit
Frankrijk.
Met souvenirs moet u doodvoorzichtig zijn. Er is veel rommel
op de markt en in de toeristenfuiken in de Souks. Zelfs in Marrakech
dat volgens de officiële opgave, nog zo'n zesduizend handwerkslieden
tussen zijn rode muren herbergt, wordt er danig met de pet naar
gegooid. Ah u iets ran waarde ziet. ding dan in elk geval af tot
pakweg vijftig d zestig procent van het gevraagde bedrag. De
ders van u. Als u het volle pond betaalt,
■en achterlijke inboorling uit het rijke
i'iiditionele Marokkaanse theeceri
vakantie. Denk echter niet, dat de oui
Volgens 's lands wijs zet hij onvervalste
n moeiteloos uitgroeien tol dé belevenis van
c theebuiltjes van Van Nelle in zijn pot hangt
die o verigens best smaakt.
