«gss&p-fflfltmnnm sas
ollektie '71
paasshow
EXPERIMENTEN]
IN WONINGBOUW
BiiP
i
\¥M\
Dr. uaoor kosmetiKa
op de internationale
Wc-
op biologische hydrofiele basis, die de natuurlijke
vorderingen van de huid volledig tegemoet komt
en dat voor elk huidtype en elke
individuele behandeling geschikt is.
Daarom moest voor de dagelijkse huidreiniging een geheel
nieuwe basis worden gevonden.
Daarin zijn wij, dank zij onze HY-öl* en HY-Milchen*
volkomen geslaagd. De geweldige successen
die niet onze preparaten en behandelingsmethoden
zelfs bij bijzonder moeilijke gevallen bereikt
werden, bewijzen dat wij de juiste weg hebben gevonden.
Huis "De Zwarte Roos"
verkrijgbaar bij schoonheidssalons
en speciaalzaken
adviescentrum Hunzestraat 2 - Amsterdam - Tel. 764658
IMPORTEUR HANDELSONDERNEMING A. A WATERLOO DEN HAAG TEL. 5.1332
Schermerhorn
Ernst Heldring
Ego-Documenten
Het Dagboek van Schermerhorn
2 delen ca. 1000 blz. Prijs f 75,—
Uit de stroom van persreacties:
van weinig politieke figuren bezitten we zo'n
openhartig exposé, met zoveel fascinerende „binnen
opnamen" in diverse betekenissen. Het Parool
Wat Schermerhorn's boek vooral blootlegt is het
ontstellend gebrek aan realisme, gepaard aan een mis
plaatste grootheidswaan, die deze periode beheerste en
die het verarmde land in een zinloze oorlog dreef.
De Volkskrant
mijn slotsom: én menselijk èn politiek een waardevol
en soms meeslepend boek. NOS-radio
Herinneringen en dagboek van Ernst Heldring
3 delen ca. 1900 blz. Prijs f 150,—
Zeldzaam zijn de getuigenissen van vooraanstaande
leiders uit het Nederlandse bedrijfsleven. In dit unieke
dagboek is een man aan het woord, die in leidende
functies als directeur van de K.N.S.M., voorzitter van
de Amsterdamse Kamer van Koophandel en president
van de Nederlandsche Handel-Maatschappij een blik kon
werpen op het economische, politieke en sociale leven
van zijn tijd.
Zelden werd ons een zo helder, snijdend en sarcastisch
beeld gegeven van het „establishment" tussen de twee
wereldoorlogen.
Ego-Documenten
181 blz. Prijs f 16,50
De'bijeengebrachte studies zijn geschreven vanuit de
vraag naar de historische bron van de door de oniangs
overleden historicus Presser genoemde ego-documenten,
dagboeken, brieven, autobiografieën, memoires, reis
verhalen en interviews.
Verkrijgbaar bij de boekhandel en bij de uitgever
Wolters-Noordhoff
8
ROTTERDAM -"Oude" Binnenweg 26 -tel: 010-14.18.00 Yf"lj t06(JClTl(j
Rotterdam-Amsterdam-Hilversum-Tilburg-Venlo-Zutphen.
van meubelen K, en woningtextiel
2e Paasdag geopend van 11-5 uur; elke dinsdag r*v
tot en metzaterdag van 9-6 uur.
4e etage Semi-moderne interieurs
3e etage Klassieke stijlmeubelen
1 PtaiiBilK U J im
2e etage Windsor- en kleinmeubelen
1e etage Moderne meubelen en lampen
parterre gordijnstoffen - tapijten
souterrain: Slaapkamers en bedden
Hoewel het overgrote deel van de nieuwe stads- en
dorpsuitbreidingen in ons land een schrik- en verve-
lingwekkende gelijkvormigheid te zien geeft, wordt er
op het ogenblik in de Nederlandse bouwwereld druk
ker dan ooit geëxperimenteerd met nieuwe vormen en
vooral nieuwe uitgangspunten, waarvan de nieuwe
vormen dan weer het resultaat zijn.
In cijfers gezien gaat het bij al die drukte om een
belachelijk laag percentage, maar het is wel meer
voorgekomen dat slechts een wolkje als eens mans
hand een zware stortregen aankondigde. Temeer is er
reden om uit al dat geëxperimenteer hoop te putten
voor de toekomst, omdat er op het ogenblik eigenlijk
niemand in de bouwwereld rondloopt die met de
tegenwoordige gang van zaken zonder meer tevreden
is.
Eén van de groepen die bezig is met het zoeken van
nieuwe woonvormen, is een stichting met een zeer
duidelijke naam: Stichting Nieuwe Woonvormen in
Amersfoort. Ongeveer drie jaar geleden is de stichting
begonnen. Bij de eerste openbare presentatie van de
stichting in het Stedelijk Museum van Amsterdam
kwam de toen pas opgetreden minister Schut ook even
langs, want meer dan welke bewindsman ook heeft
deze minister Schut zijn best gedaan om het bouwen
op een ander spoor te zetten, te leren denken in
andere dan traditionele termen.
Wat is nu die stichting Nieuwe Woonvormen, en wat
is er in die Jaren van terecht gekomen? Daarover Is
aan het woord Ab van Dien, de directeur van do
Stichting.
Van Dien: Er is in de afgelopen drie jaar heel wat
gebeurd en veranderd niet zozeer in het programma
zelf als wel in de daaronder liggende gedachten. We
begonnen de stichting met een groep mensen, die op
ideële basis (dat betekent met een gezond realisme
onder dat ideaal) wilde aantonen dat het zelfs binnen
de bestaande economische en juridische kaders van het
bouwen mogelijk was meer aandacht te hebben voor
details: dat een nieuwe wijze van wonen mogelijk kon
worden gemaakt.
In het eerste complex van de stichting, de huizen van
architect Jan Verhoeven in Hoevelaken, tekent zich
wel een nieuwe, merkwaardige vorm van romantiek af.
De damesbladen zijn er op af gestoven. Om een ander
voorbeeld daar tegenover te stellen: Henk Klunder
heeft voor Eurowoningen in Leusden met veel 'gewo
ner' middelen gewerkt en juist daarom zijn zijn
resultaten opmerkelijk.
Van Dien: Het is maar wat je romantiek noemt.
Iedereen die alert wil zijn op details, is romantisch.
Maar Henk Klunder ook een van de initiatiefnemers
van onze stichting en Jan Verhoeven denken
gelijk, hoe anders zij ook werken. Beiden zijn afkom
stig uit, wat je in grote lijnen zou moeten aangeven als
het gebied tussen Le Corbusier en Aldo van Eyck. Ik
geef u wel gelijk met die bewondering voor dat 'gewone'
van Klunder dat sterke stedelijke patroon.
Van vakmensen is die kritiek op Verhoeven ook wel
gehoord de materiaalkeuze, de ambachtelijkheid.
Maar als je aan de andere kant die ingenieuze manier
van verkavelen ziet van Verhoeven, hoe hij heeft
zitten woekeren met de ruimte. Dat stukje grond
waarop hij in Hoevelaken bouwde, lag er al lang maar
niemand wilde of kon er wat mee doen. Het was de
bedoeling er 26 huizen te bouwen, maar Verhoeven
maakte tenslotte een plan voor 35 woningen.
Hoe Is dat gekomen? Verhoeven kwam toch niet zelf
op het Idee om wat met dat stukje grond te gaan
doen?
Van Dien: Er was voor die grond van particuliere
zijde wel belangstelling geweest, maar niemand zag
kans het te verkavelen. Jan Verhoeven had toen voor
zichzelf in Hoevelaken een huis gebouwd dat nogal wat
belangstelling trok. Dat was voor de burgemeester aan
leiding Verhoeven attent te maken op dat stukje grond
en dat was voor Verhoeven weer aanleiding dat plan te
tekenen voor 35 huizen (negen meer dan er gevraagd
werden). De aannemer van Verhoevens eigen huis wilde
wel meedoen zo in de sfeer van: ach ja
Meteen bleek al dat die huizen beslist niet duurder
behoefden te zijn dan gewone, traditionele ontwerpen:
40.000 gulden. Met de grondkosten er bij hebben die
eerste huizen niet meer dan 56.000 gulden gekost. Dat
is nu, twee jaar later, wel een stuk duurder.
Natuurlijk kun je over romantiek praten, maar mijn
criterium is: hoe wonen nu die 35 mensen daar hoe
ervaren zij die huizen? Het blijkt dat zich met die
andere vormen ook een andere wijze van leven mani
festeert. Wij zijn als stichting bezig met een onderzoek
naar de woonervaringen van die mensen.
Dat nakaarten willen wij bij al onze projecten doen.
Het is nu nog te veel geweest dat alle bij de bouw
betrokken mensen druk beeig waren tot het moment
van de oplevering om dan meteen te verdwijnen. Wat
de bewoners van de huizen vonden, scheen niemand te
interesseren. Wij willen nu met die huizen in Hoevela
ken en onze andere projecten, plus met dat voortdu
rende onderzoek achteraf, een bijdrage leveren in de
discussie over het bouwen.
Hol interieur van een van de huizen van Jan Verhoeven in Hoevelaken een grote besloten
heid en toch veel licht, omdat dit van boven uit een grote lichtkoepel komt.
Opvallend in de huizen van Jan Verhoeven in Hoevelaken is? dat hij geen ramen heeft gemaakt
Deze kamer zet zich voort in de lichtkoepel van extra kamer met ramen aan twee kanten,
maar overal deuren. Boven de garage ligt een de woonkamer
HS woningen
te sf premieverhuLit
fit 3 basistypen
-145 i4gjm2
I 366 395 nv'
m «nm i aanneemsom
f 34.700.-
grondprijs
f 6.500.-
huur
f 245.- p.m.
Naar een ontwerp van architect Henk Klunder
bouwt de Stichting Nieuwe Woonvormen in Hoo-
geveen een complex van 115 goedkope wonin
gen. Kosten iets meer dan 40.000 gulden voor
grond en bouwen en een huur, die beneden het
thans voor deze huizen geldende peil ligt.
Toch nog even die vormgeving van Verhoeven. Is dal
geen doodlopende straat, nu er in dc bouw steeds
meer in houwstromen moet worden gedacht aan
geïndustrialiseerde bouw ook?
Van Dien: De huizen in Verhoevens plan bleken,
ondanks de geringe omvang van het complex, niet
hoger te liggen dan vergelijkbare, maar traditionele
woningen. Maar Verhoeven is nu ook bezig met een
zelfde project u zult alle kenmerken terugvinden
in de woningwetsfeer. Want dat is een belangrijk
uitgangspunt van ons werk: wij willen vooral in de
sociale sector bouwen en aantonen dat beter wonen
niet alleen maar voor de beter bemiddelden is wegge
legd. Heel belangrijk is, dat Verhoevens plannen met
een kleine aanpassing waarschijnlijk in de industriële
bouw gerealiseerd kunnen worden. Wij zijn daar voor
Wageningen met Intervam over bezig. Zijn 'romantiek'
is dus beslist geen doodlopende straat geworden.
Hoevelaken is wel opzienbarend en uniek, maar wat
doet de stichting nog meer?
Van Dien: Ja, wij praten wel heel sterk over één man.
de architect, maar dat is in zoverre niet goed dat de
stichting heel sterk de nadruk legt op het werken met
een bouwteam waarin alle disciplines meewerken. In
1965 hield ik een praatje voor een groep beleggers In
dat gezelschap pleitte ik voor het meedoen van de
beleggers met dit proces. Daaruit is weer een stuk
voortgekomen voor de politici, de leden van de
Tweede Kamer. Daarin stelde ik een 'woonberaad'
voor; een overkoepelend orgaan van alle krachten en
een bundeling van creativiteit.
Bij die bundeling horen ook de toekomstige bewoners
en dan niet met de traditionele vorm van 'inspraak'
Van belang is dan wel hoe het verhaal van de kant
van de architecten overkomt bij de mensen Ik ben erg
gelukkig dat wij in onze stichting een man hebben
zitten als de Amsterdamse psycholoog, prof. N. H.
Frijda. Dat is een meester in het 'vertalen' van allerlei
begrippen naar de mensen toe.
Een aardig voorbeeld van dat betrekken van de
mensen bij de bouw Is Revelsant in Emmeloord, waar
wij een wijk woonhuizen bouwen. Wij zijn daar heen
gegaan met een stelletje vrij concrete gedachten hoe
het wonen in zo'n polder is, hoe de mensen die ruimte
zouden beleven. Maar wat wij hoofdzakelijk geleerd
hebben in die gesprekken is, hoe wij het vooral niet
moeten doen.
Hoe Is dat concreet, wat moet u nalaten?
Van Dien: Wij dachten dat de mensen dat polderland,
die weidsheid wel als positief zouden ervaren. Maar de
bewoners hebben in zes werkgroepen de plannen
besproken en in alle zes bleek een voorkeur te bestaan
voor een grote mate van dichtheid en .geconcentrecrd-
heid.
Verder was er veel water in het plan. Het bouwterrein
ligt aan de kruising van twee vaarten en dat leek ons
erg mooi Maar ook daar waren de mensen niet zo
gelukkig mee. In de eerste plaats waren heel wat
mensen bang voor hun kinderen bij dat water en in
de tweede plaats was er de angst voor de stank. Als
die twee vaarten nu wat drukker bevaren zouden zijn.
wat levendiger waren Nu zullen wij dat water alleen
als een speelelement in het plan kunnen opnemen.
Iets anders. Ik meen me te herinneren dat Hoevelaken
Indertijd een moeilijk te verteren brok was voor de
financiers; dat het verkrijgen van een hypotheek
tenslotte de moeilijkst te nemen barrière Is gebleken.
Van Dien: Dat is nu wel wat anders en wij zijn er ook
op uit in dat bouwteam de beleggers te laten meepra
ten. Maar de financiering van de woningbouw is een
moeilijke zaak Het lijkt mij dat de politieke keuze
gemaakt moet woeden en dat daarbij de prioriteit van
de woningbouw moet worden erkend. Dat betekent in
de praktijk dat een groter deel van het nationale
inkomen dan nu het geval is, wordt aangewend voor
de woningbouw en ook dat de institutionele beleggers
bewogen worden eerst vrijwillig en anders desnoods
met dwang om een groter deel van ons geld dat zij
beheren te beleggen in de sociale woningbouw.
41
