OP DE REHOV
DIZENGOFF LIJKT DE
OORLOG VER WEG
Vergankelijkheid op Israëls bodem
eusachtig
etto,
ojiaar onder
igen beheer
:ni
•j: (in
:uari
ivang
ZATERDAG 20 FEBRUARI 1971
De vergankelijkheid van al het
aardse is een gegeven, waarmede
het in Israël niet moeilijk moet zijn
te leren leven. Het land staat vol
ruïnes van vroegere culturen, en
ongetwijfeld zit er nog veel meer
onder de grond dan er al is opge
graven. Geen wonder dat Mosje
Dayan van archeologie zijn hobby
maakte en er bijna het leven bij
verloor: hij is als schatgraver een
uit velen, in een vooralsnog onuit
puttelijk archeologisch paradijs.
Daarin is de heuvel van Megiddo
niet ver van de berg Thabor een
centrum, vanouds een strategisch
bolwerk aan de Via Maris die Egyp
te verbond met Mesopotamië en
Syrië, en tegelijk de poort tot de
vruchtbare vlakte van Jizreël, ook
bekend als 't Dal van Esdrelon, het
toneel van vele veldslagen.
1 'S1- geldt als een symbool
verwoesting. Hier is
»r naar apocalyptische
rhting aan het einde der tijden de
lissende slag geleverd zal worden,
Harmagedon waarover de Open-
ig van Johannes spreekt. Hier is
'ochten door Egyptenaren en Assy-
Kanaanieten en Israëlieten, Fi-
j 24 Klilnen• Pcrzen- Grieken, Romeinen.
won Gideon en stierven Achaz
osia. De Makkabeeën hielden er
i, en langs deze plaats voerde in
Allenby's veldtocht tegen de Tur-
begon de Duitse Godlieb
lumacher op z'n eentje in Megid-
heuvel te graven. Van 1925 tot
19 werd er op grote schaal gespit
de universiteit van Chicago en in
is het werk door de staat Israël
opgevat. We weten nu dat hier
resten van twintig tot vijfentwintig
den boven elkaar liggen, die bijna
•euwen owerspanhen tot aan
vierde eeuw voor Christus. Je kunt
ing Salomon geweest zijn, maar
een offeraltaar dat onder veertien
enligggende lagen te voorschijn is
ield, een graansilo uit de dagen van
ing Jeroboam, en een diepe tunnel
r de bron die de watertoevoer voor
belegerde stad moest verzekeren,
•gankelijkheid, maar de zon schijnt
juist hier zie ik het weergaloze
Ikleden ouwspel van een vlucht ooievaars,
tientallen met trage, brede stille
ugelslag op trektocht
Was sci
Chris
geer delijker streken. En doet hoop i
aat dit ooit voorbij?
1 febr^rnand kan intussen zeggen, hoe
Dpvol de toekomst van Israël
torie leert dat in dit land vele
ichten zijn gekomen en onderge-
an, en dat maant tot bescheiden-
d. Maar verplaats je van de heuvel
doods Megiddo naar het levendige
van Tel Aviv, letterlijk: heuvel
de lente, en je kunt nauwelijks
Saef'J geloven dat dit ooit weer voorbij
gaan of zich in zee zou- laten
n. zoals wel gedroomd is in de
lestijnse vluchtelingenkampen.
Cairo en Damascus van de daken
ichreeuwd.
Tel Aviv heb ik uren gezeten
vandeld langs de Rehov M. Dizen-
gemijmerd over het beeld
ikou T aël dat ik rond mij zag
dat beeld. Mei'
vei kligzengoff was in 1909
:hters van deze nu grootste He-
euwse stad op aarde. Zestig Joodse
innen trokken toen uit het Arabi-
e Jaffa weg om in het nabije
inzand een nederzetting te vestigen
moderne ideeën van wo-
igbouw, ongetwijfeld ook geïnspi-
:rd door het visioen over een nieu-
manier van wonen dat Theodor
irzl had beschreven in het derde
ifdstuk van ,,Der Judenstaat", de
Del van het zionisme die op 14
ruari 1896 in Wenen werd gepubli-
erd.
idaag telt Tel Aviv bijna een half
ïjoen in\voners en is Jaffa daarin
g slechts een kleine,
eske Arabische stadswijk,
le bezet door kunstenaars,
der deel bezaaid met etablissemen-
i des vermaaks en overigens gestof-
ird door nijvere ambachtslieden:
mijnwerkers, schoenmakers
oekoeksjong
•eze ontwikkeling van Tel Aviv roept
iweerstaanbaar het beeld op van het
•ekoeksjong dat de oorspronkelijke
stbewoners ver boven het hoofd is
groeid. Dat beeld is trouwens
mbolisch voor de gehele ontwikke-
_Jfig van de staat Israël. In Jeruzalem
op het ogenblik, in het kader van
betwistbare machtspolitiek van
'Idongen feiten, precies hetzelfde aan
gang. Joods Jeruzalem had de Ara-
sch-christelijke oude stad in aantal
lang overvleugeld, maar de aanzet
nu ook in ontwikkeling van een
g van flatbouw daaromheen, een
'oject waaraan paradoxaal genoeg
list Arabische bouwvakkers uit bezet
bied een goede boterham verdie-
f «ze Israëlische expansie lijkt mij de
-ü^^rde kern van de Palestijnse kwes-
die is terug te voeren op wat
rzl in 1896 al noodzakelijk noemde
>r de oplossing van de Joodse kwes-
Zijn stelling, ontwikkeld onder de
rke indruk van de Dreyfus-affaire
hij als correspondent van de Neue
zeie Fresse in Parijs van nabij had
meegemaakt, luidde, dat men het an
tisemitisme slechts doeltreffend te lijf
kon gaan door de Jood zelf, die steen
des aanstoots, in groten getale
maar overigens op basis van vrije wil
te laten wegtrekken naar een ei
gen land. Dat moest dan echter geen
Joodse infiltratie op bescheiden schaal
zijn, schreef hij, want dat is al eens
geprobeerd, maar mislukte.
Noodzaak van meerderheid
Een infriltatie kan ook niet anders dan
mislukken, meende hij, want zij gaat
maar goed tot het onvermijdelijke
ogenblik dat ae oorspronkelijke bevol
king zichzelf bedreigd voelt en haat
regering dwingt een verdere immigra
tie van Joden stop te zetten. Daarom
zal immigratie altijd vruchteloos blij
ven, tenzij gebaseerd op een bij voor
baat verzekerde meerderheidspositie,
aldus Herzl.
Een profetische visie! Want in feite
ging het in Palestina met de Joodse
infiltratie aanvankelijk precies zoals
hij voorspelde: er kwam een ogenblik,
dat onder het Britse mandaat het
Passfieldwitboëk van 1930 eerst en
het MacDonaldwitboek van mei 1939
later, onder druk van de Arabische
bevolking aan de Joodse landverwer-
ving en immigratie paal en perk wil
den stellen.
De meerderheidspositie die Herzl
noodzakelijk noemde, is sedertdien
met kracht van wapenen afgedwon
gen, een rechtstreeks en niet meer te
vermijden effect van de verpletteren
de indruk die Hitiers miljoenenmoord
op het Jodendom heeft gemaakt. Tpch
heeft dat wapengeweld tegelijk
Herzls grote illusie vernietigd, dat <ie
Joodse staat op vreedzame, geordende
manier tot stand zou kunnen komen.
En daarmede verloor het middel veel
van de doeltreffendheid die hem voor
ogen stond.
Bolwerk tegen barbaren
Als vestigingsplaats voor zijn staat
liet Herzl in 1896 nog de keuze open
tussen (een deel van) Argentinië en
„ons historische ïehuis" Palestina, toen
al eeuwenlang onder Turkse heer
schappij- ,.Als zijne majesteit de sul
tan ons Palestina wil geven, kunnen
wij in ruil de sanering van de finan
ciën van zijn hele rijk op ons nemen",
schreef Herzl. Maar ook „zouden wij
daar een deel kunnen vormen van het
bolwerk van Europa tegen Azië. een
voorpost van de beschaving tegenover
het barbarendom".
Het leidt geen twijfel dat Herzl met
die barbaren de Mohammedanen be
doelde, want alleen vojor de christelij-
GELOOF
IN DE STAAT
IN PLAATS
VAN OUDE
GELOOF
DER VADEREN
ke heiligdommen had hij een exterri
toriale status onder bescherming van
de Joodse staat voorzien. Uit zijn op
stelling spreekt minachting voor de
Arabieren en de Arabische cultuur,
een westei-se wortelvergiftiging, die
helaas het zionisme negatis is
blijven belasten
Want ik moet vrezen, dat ook onder
jonge Israëli's van vandaag die mi
nachting leeft, nog afgezien van hun
begrijpelijke weerzin tegen de sluip
moord als onderdeel van een guerilla.
Tekenend is misschien het wrange
mopje dat mijn Joodse gids mij on
derweg in bezet Judea vertelde: als
een Arabier mij vroeger langs de weg
trok, zat hij op de ezel en liet zijn
vrouw er acher lopen. Tegenwoordig
loopt de vrouw voorop, want er kon
den wel eens mijnen liggen
Desondanks kan ik evenmin vergeten,
dat tussen Herzl en vandaag de ver
schrikkelijke consequentie ligt van
het anti-semitisme (in oorsprong geen
Arabische maar een christelijke uit
vinding) in de Duitse miljoenenmoord
De tragiek van de historie is, dat juist
westerse barbaren het bolwerk van
een Joodse staat tot een veel grotere
noodzakelijkheid schenen te maken
dan zelfs Herzl kon voorzien. Heeft
juist het westen niet onweerstaanbaa?
gedreven tot de verovering en verde
diging van een eigen domein, een ge
waarborgde wijkplaats voor alle be
dreigden, een land om Joods te leven
voor wie in Europa vereenzaamd ach
terbleven, een nieuw Joods ideaal?
Ik wil graag bekennen dat de aanblik
van dit land mij ontroerd heeft, juist
om het besef hier mensen te zien die
eindelijk zichzelf kunnen zijn, eigen
dan wel zeggen dat de staat Israël als
een reusachtig getto in de plaats is
gekomen van zovele getto's in Euro
pese steden, maar dit is er dan ten
minste één naar eigen keuze in eigen
beheer. Waaromheen nochtans onder
Arabische hypotheek de bedreiging
gebleven is, een leven dat staat of
valt met de steun van de Verenigde
te»
Kosmopolitisch
Israël is een land in oorlog. Veertig
pet. van zijn staatsuitgaven gaat naar
defensie, 5,5 miljard gulden, een re-
Waar op de berg Moriah eens Salomon zijn tempel bouwde, staan nu twee grote moskeeën: in beeld de koepel van de rots, de moskee van Omar,
en meer naar het zuiden de moskee van Aksa, waarin brandstichting niet lang geleden golven van emotie door de Arabische wereld joeg. Want
deze plaats is even heilig voor Mohammedanen als zij voor joden is: de rots is voor hen het middelpunt van de aarde, vanwaar Mohammed
ten hemel zou zijn opgevaren. Het bezit van plaatsen als deze behoort tot de netelige kwesties van het Palestijnse dispuut, maar daartoe
internationalisatie te eisen lijkt een overdreven oplossing als het ook redelijk anders kan zijn.
achtige belasting als men het verge
lijkt met Nederland, dat ruim vier
maal zoveel inwoners telt maar nog
geen 13 pet aan defensie behoeft te
besteden, rond 4 miljard. Toch laat
zich in Tel-Aviv deze situatie gemak
kelijk vergeten. Men moet zich de
Israëli niet voorstellen naar het popu
laire beeld van de waakzame pionier
in de kibboets, de hand aan de
ploeg en een machinepistool onder be
reik van de andere. In de 235 kibboet-
zim woont maar 3 pet van de bevol
king, rond 84.000 mensen, tegenover
82 pet in de steden en stedelijke
gebieden: 2,3 miljoen. En de herkomst
van die stedelijke bevolking is kosmo
politisch als nergens elders ter wereld.
Vanaf het vliegveld Lod begin ik met
een Franse taxichauffeur, eet 's a-
vonds blintzes uit een Roemeense
keuken, de kelner komt uit Krakau,
mijn gids is geboren in Egypte. De
burgers van Israël komen uit alle
landen, en blijven komen. Onder de
nieuwsten: 223 imigranten uit Chili
en de 3 miljoenste inwoner: uit Rus-
Uit heel die kosmopolitische wereld
trekken de kinderen en kindskinderen
op de Rehov Dizengoff voorbij, een
eindeloze, opgewekte pantoffelparade
in de zoele avond. Er bestaat hier
duidelijk niet zoiets als een uniform
„Joods" type, maar Esther Ofarim is
er duizendvoudig in alle maten en
soorten, hooggehakt, gelaarsd, maxi,
mini, broeken, hemden, alle kleuren
van de regenboog, al wat hip is in de
wereld, de jongens ook, baarden, snor
ren, leren vesten. Er zijn geen brom
mers. geen fietsen, veel gaat in auto
bussen, er wordt weinig of geen alco
hol gedronken, de jeugd zit aan de
thee, het militaire element is uiterst
schaars, er moet een enorme reserve
zijn aan niet-gemobiliseerde man
kracht. Aan de Middellandse Zee zie
ik een skyline van moderne hotels:
Sheraton, Hilton, Dan Samuël, zuid
waarts rijst de Shalom -Mayer-toren
naar de sterren, ik tel tegelijk zeven
vliegtuigen die knipperlichtend rond
cirkelen in afwachtinb van hun beurt
op Lod.
Een moderne stad. een dagelijks leven
dat nauwelijks zal afwijken van dat
in Nederlandse nieuwbouwbuurten,
niets om op dit punt wat te idealise
ren. behalve dit ene: hier wonen vrij
de kinderen van een volk dat overal
elders vroeg of laat verworpen en
vervolgd werd.
Land van belofte
Nu kan men zich de vraag stellen, of
het cement dat deze nieuwe Israëli
sche staat bindt dezelfde kracht is
waarop door de eeuwen heen naar de
mening van Herzl de feitelijke samen
hang van het Joodse volk in de ver
strooiing heeft berust: het geloof der
vaderen. Dat is geen theoretische
vraag, want op dat geloof wordt vaak
de aanspraak gefundeerd die de Joden
op het land van Israël zouden kunnen
laten gelden, een land dat hen door
God zou zijn beloofd.
Een aantal hedendaagse katholieke
bijbelgeleerden ontkent dat Gods be
lofte iets te maken zou hebben gehad
met een blijvend exclusief Joods recht
op bepaalde grond. Dat recht ls trou
wens door Herzl ook niet opgeëist,
want anders zou hij niet serieus Ar
gentinië hebben genoemd als moge
lijkheid tot vestiging van een Joodst
staat. Deze dacht hij zich bovendien
uitdrukkelijk niet als een theocratie
Hij stelde strikte scheiding van staal
en religie voor en vrijheid van levens
overtuiging: de rabbijnen moeter
evenzeer binnen hun synagogen blij
ven als de soldaten binnen hun kazer
nes, schreef hij.
Israël is dan ook geenszins een theo
cratie geworden, en het spanningsveh
dat het geloof der vaderen er biedt
valt te vergelijken met de rol van d>
kerken in grote delen van het zogeh<
ten christelijke Westen Er is een duide
lijke sabbatviering die bijv. leidt to
het stilleggen van het openbaar vei
voer. maar dat betekent nog niet dn
er eensgezind over sabbatheiligin:
wordt gedacht.
Ik denk voorts dat veel Isra<
li s net zo min „kerks" zijn als veel
De klaagmuur in Jeruzalem is e enrestant van de wes Lelijk muur die eens de hof van de tempel, in 70 na Chr.
door de Romeinen verwoest, omringde. Een heilige joodse plaats, sedert 1967 in de ruimte gezet van een
open terrein waarvoor een dichte bebouwing sneuvelde. Rechts treden de vrouwen, links de mannen tot de
muur met gedekte hoofden. Zij leggen hand en hoofd tegen de stenen; er wordt gebeden; er is ook veel
toerisme en commerciële fotografie, vijf pond voor twee kiekjes die het huis goed kunnen doen. Vanaf
de hoge huizen rondom houden soldaten het terrein onder schot, goedmoedige reservisten op leeftijd, maar
wel van walkie-talkier voorzien. Er is ook controle b ij de de toegangen, speciaal op tassen en pakjes. Terzijde
wordt diep onder pelgrimsniveau naarstig gegraven: daar liggen de brokstukken van de tempel van
Salomon, die in 960 voor Chr. werd gebouwd en in587 door de Babyloniërs verwoest. In 520 bouwde
Jeruzalem de tweede.
Euopeanen: het vrome gebeuren in de
;ynagogen trekt hen niet aan. bepaal-
ie hoogtijdagen eventueel uitgezon
derd. En voor het oude geloof der
vaderen lijkt vaak het n euwe geloof
:n de staat Israël in de plaats geko-
U moet ook niet vergeten, zei me een
jonge Israëli, dat de strenge wetten
van het Jodendom juist in de ver
strooiing zijn tot stand gekomen of
ngescherpt als een middel om eigen
dentiteit te bewaren onder moeilijkp
imstandigheden. Hier en nu is daai
ninder behoefte aan
")at klonk mij redelijk, maar er speelt
tok nog een ander gegeven mee: het
lood-zijn lijkt vaak minder gefundeerd
op een geloofs- dan op een solidari-
eitsgemeenschap, met een juridisrl
rriterium als basis: Jood is. wie uil
een Joodse moeder geboren werd. Rn
Jood is wie zich Jood voelt, wat hij
Daarom weet ik ook niet wat in de
historie het meest zal hebben bijge
dragen tot het behoud van die kern
van de Joodse gemeenschap die ono
verwinnelijk is gebleken, hoe afschu
welijk ook vaak de uiterlijke omstan
digheden: solidariteit of geloof. Wel
'icht was het een verstrengeling van
die twee in trouw aan wet. wijsheid
en tradities.
Iloe dan ook: van het geloof uit ge
tien was de vestiging van de staat
Israël niet noodzakelijk een aantal
orthodoxe Joden meent duidelijk hei
tegendeel maar onmiskenbaar is
hij een produkt van Joodse solidariteit
en als zodanig een historische realiteit
met een zo complexe en diepgewortel
de achtergrond, dat ik niet zie hoe hij
nog ongedaan gemaakt zou kunnen
orden. Tenzij iemand daar een wereld
oorlog voor over heeft.
Men moet natuurlijk toegeven dat dit
soort realiteiten in de wereld tot
stand pleegt te komen op basis van
het recht van wie ter plaatse het
sterkst blijkt. Vele landsgrenzen op
aarde zijn oorspronkelijk in bloed ge
trokken, en het is met die van Israël
niet anders. Dat beantwoordt niet aan
de boodschapvan vrede die de histori
sche roeping van het uiverkoren volk
lijkt te zijn. maar de buitenstaander
heeft achteraf gemakkelijk praten: de
realiteit was dat de Joodse solidariteit
in 1948 een krachtiger vuist kon ma
ken dan de Arabische. En tot nog toe
lijkt dat zo te zijn gebleven Op pa
pier hadden de Joden .destijds net zo
min een kans als David tegen Goliath,
maar het beslissende verschil moet
wel geweest zijn dat de Arabieren
geen Auschwitz achter de rug hadden
en als Semieten nooit onder anti
semitisme hadden geleden.
Palestij nen
Hoe nu echter verder? Het is uitgeslo
ten dat de klok nog ooit kan worden
teruggezet naar het Palestijnse verde
lingsplan dat op 29 november 1947
door de Verenigde Naties werd aan
vaard. Er woonden toen 508.000 Joden
in Palestina, het zijn er nu vijfmaal
zoveel. Zij hebben bovendien het land
van aanschijn veranderd en er stede
lijke en agrarische ontwikkelingen
van enorme omvang tot stand ge
bracht, al ontbreken ook de pittoreske
restanten van een primitiever verle
den niet. Zoals het treintje waarn)?*
ik van Jeruzalem naar Tel-Aviv reis
de, een lokaalspoortje naar de beste
romantische tradities, compleet met de
kans dat onderweg in de bergen nog
ergens voor het stationnetje van Bet
Shemesh het geslinger en het gefluit
plotseling zullen opgehouden omdat de
rails worden opgeblazen.
Het verdelingsplan 1947 is dus achter
haald, maar een aantal rechten van
Arabische Palestijnen, de basisbevol
king van de vluchtelingenkampen, is
ongetwijfeld gebleven, om te beginnen
oorspronkelijke eigendomsrechten op
grond, huizen, zaken. Dat lost men
niet op met te zeggen dat ze dan
maar niet hadden moeten weglopen,
ook al niet omdat daarbij in de hitte
van het gevecht adviezen van Britse
kant een rol schijnen te hebben ge
speeld. een feit dat mij in 1966 ook
door vluchtelingen in Jordanië is ver
teld.
Moet of kan er alsnog in Palestin*
naast de Joodse ook een Arabische
staat komen? Ik zou er niet aan
willen twijfelen, dat de Arabische Pa
lestijnen een eigen identiteit hebben,
die hen bijvoorbeeld in Jordanië duide
lijk onderscheidt van het woestijnvolk
waaruit Hoessein zjjn trouwste solda
ten wint. De Palestijnen achten zich
beter, beschaafder, boven de bedoei-
nen verheven, en of dat nu al dan
niet waar is: verschillend zijn zij ze
ker. al hebben ze dan nooit staatkun
dige onafhankelijkheid gekend. Maar ik
zou me kunnen voorstellen dat ze die
alsnog krijgen, waarbij de Jordaan-
vallei de aangewezen plaats lijkt,
eventueel in de vorm van een dubbel
monarchie onder koning Hoessein, al
hebben de bloedige gevechten van de
laatste maanden de kansen daarop
zeer verkleind.
Onzeker
Het lag in de lijn van Herzl's denken,
dat de oorspronkelijke bevolking van
het gebied waar hij zich zijn joodse
immigratie- met voorverzekerde-
meerderheidspositie voorstelde, ten
volle in de maatschappelijke voorde
len van die immigratie zou delen. De
Joodse kolonisten zouden het land
openleggen en ontwikkelen, en dat
zou ook het levenspeil van de autoch-
thone bevolking omhoogbrengen, aldus
Herzl, een typisch paternalistisch-ko-
loniale visie waarmee men nu natuur
lijk weinig meer kan beginnen. Zij
zou Immers tot een soort Zuld-Afrika
leiden, met de Arabische Palestijnen
als de Bantoes van het Nabije Oosten
al dan niet in een reservaat met eigen
lokaal bestuur, een onverdraaglijke
gedachte, geen oplossing. Maar ook
een Palestijnse staat in de Jordaan-
vallei zou moeilijk aan zo'n situatie
van (economische) afhankelijkheid
kunnen ontkomen, gegeven de achter
stand waarmee hij zou moeten star-
Moet de oplossing dan toch komen
van een hervorming in Israël zelf?
Misschien, maar ik zie dat niet gebeu
ren zolang de Arabische landen de_
harde realiteit vah de Joodse staat-'
kundige aanwezigheid en de primaire
consequenties daarvan niet als uit
gangspunt voor eigen handelen aan
vaarden. Want vruchtbare bezinning
over de toekomst van het zionisme zal
men van de Joden zelf pas kunnen
verwachten, als hun eigen huls niet
langer van buiten af in zijn naakte
bestaan wordt bedreigd.
Tot dan kan lk alleen maar hopen,
dat de jeugd van de Rehov Dizengoff
en die uit de Palestijnse kampen el
kaar nog eens In vrede en vriend
schap zullen ontmoefpn, en niet onder
de schaduw van Megiddo.
