Vakmanschap is Meesterschap
De strook Nederland ten Noorden van de lijn
over Zaandam en Purmerend en ten Zuiden
van Alkmaar, lussen IJsselmeer en Noordzee-
duinen, is een winderig waterrijk land van molens
en van polders, van ringvaarten en -dijken, van
lage stenen boerderijen met hoge piramide
daken en van huizen methouten gevels of gevel
toppen en genaaide houten wanden, geschilderd
in de Zaanse kleuren groen en wit; van kleine
pittoreske dorpen en grote industrieën.
In de 13e eeuw was er nog niets anders dan
een smalle duinenstrook met hier en daar een
kerkdorp op hoge gronden, temidden van veel
water. Aan het einde van de 16e eeuw was er
door inpoldering van water land gemaakt, maar
Beemster en Schermer, Warmer en Heerliugo-
waard waren nog uitgestrekte meren.
Dank zij het genie van fan Adriaanszoon
Leeghwater, oorspronkelijk timmerman en mo
lenmaker en later ook uitvinder en ingenieur,
constructeur en waterbouwkundige, dijken
bouwer en architect, konden die meren in de
eerste helft van de 17e eeuw worden droogge
legd met behulp van per polder tientallen
windmolens, door hem ontworpen.
Om op de bouwkosten te besparen koos hij de
binnenhui-constructie, voordeliger dan die van
de buitenkruier met zijn dure staart, maar
vermoeiender voor de molenaar. Bij het kruien
van de molen - het van stand doen veranderen
en naar de wind zetten van de kap met de
wieken - moet deze naar boven in de molen
klimmen, wat bij een buitenkruier niet nodig is.
en de Schoonheid van het eigen
De Schermer werd met 51 molens, die samen
per minuut 1000 kubieke meter water buiten
de dijken brachten, in vier jaar drooggemalen.
Ze hebben tot 1927 hult werk als poldermolen
gedaan. Toen werd, bij de overgang op machinale
bemaling, het overgrote deel gesloopt. Van wal
overbleef staan er bij Schermerhom nog zes, in
twee groeperingen van drie. een mooi gezicht,
die batterijen, die zoveel nuttig werk verrichtten.
De eerste Nederlandse poldemolen werd in
1326 gebouwd in Oterleek. Het was een wip
molen, slank en getailleerd, met een draaibaar
vierkant bovendeel op een piramidevormig on
derstuk. Buiten de Zaanse Schans staat er in
de kop van Noord-Holland nog maar één
molen van dit type, bij Obdam.
De eerste industriemolen werd in 1594 door de
hoer Comelis Corneliszoon van Uitgeest ont
worpen en gebouwd, nadat hij daarop in 1592
het octrooi van de Staten van Holland had
verkregen. Die houtzaagmolen, 'Het Juffertje',
stond op een driehoekig vlot en kruide op het
water. In 1596 werd de jongedame met vlot en
al naar Zaandam versleept. Uit deze molen
zijn de paltroks voortgekomen, die eveneens in
hun geheel worden gekruid, 'gekrodeu' zegt mett
in de Zaanstreek ook wél. Dit is mogelijk omdat
hun zware eikenhouten vloer op rollen rust,
die in een rolring zijn gevat. Die rolring op
zijn beurt ligt op de kruivloer, ook van eiken
hout, waaronder de fundering, een ronde muur
van metselwerk. De paltrokmolen heeft twee
vleugels, door luifels overdekt. Met de zaag
tand
zolder van de molen vormen ze de zaagloods,
die van achteren open kan zijn zonder dat men
last van wind en regen heeft, omdat de molen
altijd met zijn voorkant op de wind staat. De
naam van deze onderkruier komt van het korte
bovenkleed met onder de gordel wijd uitstaande
slippen, dat door mannen werd gedragen in de
tijd toen de eerste molens werden gebouwd.
De bovenkruier is een Zaanse vinding. De
oudst-bekende, een buitenkruier, een houtzager,
is van 1604. Hij was de voorloper van alle
latere bovenkruiers, ook van de bovenkruiende
poldermolens.
De industriemolens, altijd buitenkruiers, waren
de luttele voorgangers van wat nu imposante
industrieën zijn, met een veel uitgebreider assor
timent dan dat van de molens.
Uit houtzaagmolens kwamen doorgaans onbe-
kanle balken en delen; de huidige industrie
produceert deuren en vloeren, keukens en pot
loden en nog veel meer van hout. In de pelmolens
werden gerst en rijst van basten en vliezen
ontdaan; de oliemolens pletten en maalden,
wreven en persten kool- en lijn-, raap- en hen
nepzaad en maakten aldus olie voor consumptie
en verlichting, voor verven en voor werktuigen;
andere molens vermaalden cacaobonen, weer
andere mosterdzaad en specerjen. Hun opvol
gers van vandaag letiereneen omvangrijk gamma
van de meest uiteenlopende voedings- en genot
middelen, schildersbenodigdheden en andere
technische producten als instant-rijst en cereals,
sauzen, verpakte soepen, chocoladehagelslag
i biscuits, natuurlijke en synthetische verven
In het gehied, hierboven afgebeeld, hebben
vroeger meer dan 600molens tegelijk gedraaid.
Het landschap werd er door beheerst, zoals nu
door hoogspanningsmasten - in schrille tegen
stelling tot de molens die zijn bijven staan -
waarschjnlijk onontbeerljk. De cartograaf
Michels heeft zich tot taak gesteld alle mar
kante elementen van het landschap van nu in
zjn kaarten te doen uitkomen. In deze kaart
liet hj die masten weg. Hj schreef te zjtter
verontschuldiging:
'De Overheid wenst het euvel der antenne-
maslbossen op de daken van particulieren in
bebouwde kommen te bestrjden. Zij weegt daar-
bj esthetische en economische belangen tegen
elkaar af. Overeenkomstige overwegingen heb
ben ondergetekende particulier ertoe bewogen,
de mastbossen die de Overheid in verh jsterend
tempo als 'hoogspamtingsleidingen' over onze
landschappen uitstrooit, binnen het kaartbeeld
alvast onder de grond te werken.
De Zaanse Schans is een openluchtmuseum
waarin gewoond en gewerkt wordt. Het is nog
steeds in opbouw. Typisch Zaanse huizen en
molens uit de gehele Zaanstreek, vaak in staat
van verval, zjn en worden er - in hun geheel
of in grote delen vervoerd - neergezet en met
groot vakmanschap perfect gerestaureerd. Als
U er toch komt, trek dan letterljk hj mosterd-
maker Bosman in 'De Huisman' aan de hel
en neem een potje echte Zaanse mosterd mee.
Om tenslotte op Leeghwater terug te komen, zjn
bouwmeesterschap blijkt uit het Raadhuis dat in
1630 naar zjn ontwerp gebouwd werd in de Rjp,
Vakmanschap is Meesterschap. Dat geldt voor de
Zaanse molenbouwers, dat geldt sinds 1615 voor de
brouwers van Grolsch, opvolgers van Peter Cuyper, die
inl676Gildemeester werd van de brouwers in Groenlo.
Grolsch, ambachteljk gebrouwen bier, met een eigen
karakter en een bijzondere smaak en frisheid, bereikt
dooreen volkomen natuurlijk brouw- en rijpingsproces,
dat bjna vier maanden duurt.
Dank zj de natuurlijke houdbaarheid van Grolsch,
kan het kunstmatig houdbaar maken achterwege
bijven, waardoor alle goede eigenschappen van dit
bier worden behouden-,.
Grolsch bier, vers bier,
in beuaéljlessen
en tnpypjes.
bierkenners
vragen
Wilt U een reproductie van deze kaart, perfect gedrukt op luxe-vergé-papier? (40,5x25$cm.)
Doc dan in een enveloppe een briefje met Uw naam en adres en de naam van de kaart: 'De Nekker molen'. Voeg daarbij 5 stukken
van Grolsch-etikettefi, waarop de G van Grolsch voorkomt Van het etiketje van een beugelfles kunt U de G zo afscheuren;
van een pijpje (waarin precies hetzelfde verse Grolsch) zult U het etiket eerst moeten afweken. Bent U geen Grolschdrinker
en niet van plan dat te worden, sluit dan - in plaats van stukjes etiket - 5 geldige niel-vastgeplakte postzegels van 25 cent
Plak de enveloppe dicht, frankeer met een postzegel van een kwartje en adresseer aan: Grolsch, Postbus 55, Enschede.
De kaart wordt U dan in een kartonnen kokertje franco thuisgestuurd. De kaarten van Zwolle, Twente, Westkapelle, Utrecht,
Amsterdam en Groningen zijn nog in beperkte mate verkrijgbaar,.op dezelfde w jze te bestellen als die van De Nekker mólen~>.
DIVERSEN
2 Vuurwerk. Pracht vuur
pijlen, Bengaals vuur, Sky-
Rockets, dwergpijlen. S. v.
Maanen, Levendaal 27.
5-17470
„De Zon" voor uw buis
houdwas Fa f-L J Diebeo
tel 21839. Nu ook Cobet
straat 81. 5-4106
2 Vuurwerk. Kanonslagen.
rotjes, zwermers, luchthui-
Iers, Zonnen enz. S. v. Maa-
nen, Levendaal 27, hoek
Korevaarstraat. 5-17469
2 Vurrwerk, voor grote
nen,en Levendaal 27. Kat
2 ..De Zon" voor uw stoma
rij voor le klas afwerking
Fa H. J. Dieben, Zoeterw
Singel 23, teL 21839 Nu ook
Cobetstraat 81 5-4107
2 Kunstgcbittenreparaties
klaar terwijl u wacht, dag
van 94 u., behalve zater
dags. Ook iedere maandag
en donderdagavond van 78
uur Fa L A van Berge
Henegouwen, Schelpenkade
47, Leiden, tel. 20794.
5-4056
straat). Tel. 20300. 5-17471
2 Drukkerü De Sleutelstad
Verlovings-, huwelijks- nX)
geboortekaarten, exclusieve
moderne en klassieke model
len. Geboortekaarten In
24 uur klaar- Nieuwe Rijn 78,
Leiden, tel. 25699. 5-4059
2 Vuurwerk. Naar G. van
Brussel, Haarlemmerstraat
267, Leiden. Vele soorten
pakketten. Bij aankoop van
iedere gulden een waarde
cadeau. 5-16697
schilderstukken, porselein en
aardewerk Ruim 30 jaar
ervaring- Tevens woning
inrichting en het goedkoop
ste adres vooi omlijsten van
platen, foto's enz Haarlem
merstraat 93. Leiden Telef
26368 5-4190
2 Leesbibliotheek Record.
Steeds de nieuwste boeken
het hele gezin. Geen
volgens codenum
2 Consumentenactie voor
10% korting. Wie Linkanto
lid Is kan alles in de stad
voordeliger kopen. Vraagt
daarom deelnemerskaart
geldig tn 50 winkels Consu
mentenorganisatie Linkan
to, Hooigracht 67, Lelden,
tel. 33914.
5-4019
<2 Autom
In c
Rol-
kleinbeeld instamatic, R:
pid of in kleur en zwai't-wit
3 soorten flitslampjes PF 1.
AG 3B en Flitsblokjes, dia
films 20 opn- inworp gul
dens en rijksdaalders (zil
ver). Fotiek N- van der
Horst. 5-Meiplein 9. tel.
20719. Uniek in Leiden.
5-4361
klaar. Foto de Groot. Kem-
penaerstraat 21. Oegstgeest.
5-9219
2 Trap bekleding. Bekleed
zelf uw trap enorm voor
delig! Wij nemen de maat
en leveren u iedere gew
bekleding, gegarand pas
klaar gesneden af fabriek
Vraagt vrijbl. prijsopgaaf
De Ti cippenspecialist Post
bus 59. Voorschoten, telef
01717-5981, na 18 u. 01751-
2443 5-10280
2 Vuurwerk. Naar G. van
Brussel, Haarlemmerstraat
267, Leiden. Vele soorten
pakketten. Bij aankoop van
iedere gulden een waarde
van 20 cent aan vuurwerk
cadeau 5-16698
2 Vcrloofdci
1000,—. Met
merskaart van onze Inkoop
organisatie koopt U alles
voor Uw uitzet en woning
10% tot 15% voordeliger.
Vraagt inlichtingen. Con-
Lin-
i, Hooigracht 67, Lei
den. Tel. 33914.
2 Voor kamerplanten
bloelende, bonte en gi
blijvende, ook vele exoti
sche soorten voor het op
maken van plantenbakken,
enz. Dag. verse snijbloemen
Moerkerk, Hofweg 6 is uw
adres; bloemisterij (laan
tje
Allemansgeest)
Voorschoten. tel
validestokken, wandelstok
ken, v. Oerle, Haarl.straat
95 bij de Vrouwensteeg. Re
paraties worden alleen aan
de zaak aangenomen, tel
23458. 5-4128
2 «De Zon" takenpakket
service. Fa H. J. Dieben
Zoeterw o u dsesingel 23, teL
21839. Nu ook Cobetstraat
82. 5-4105
2 Gezinsuitbreiding? Op
alle merken babyuitzetten,
kinderwagens, wandelwa
gens, commodes, ledikantjes,
wiegen, boxen, kinderstoe
len, hebt u 10% Linkanto-
korting. Vraagt inlichtingen,
consumentenorganisatie Lin
kanto. Hooigracht 67, Lei
den, tel. 33914. 5-4350
2 By G. v. Bussel, Haar
lemmerstraat, vindt u een
grote sortering bruilofts
liedjes, slinges, feestmut-
sen en andere feestartike
len. Het vauouds bekende en
kope adres. 5-4358
