BULLDOZERS VERJAGEN HERDERS
EN SCHAPEN ROND BETHLEHEM
Godfried Bomans bekijkt de zaken van dicht bij
Ir. Manusama trots
op 35 bezetters
van Wassenaar
Voordelig uit
gedurende
defeestdagen
Weekendretours
Avondretour
2+-kaart
Hembrug
weken buiten
bedrijf
Ziet de huizen op de velden
ZATERDAG 19 DECEMBER 1970
PAGINA 5
De cameraman draagt op zijn schouder het sle ut el gal. waardoor miljoenen later het gesprek i
de Zundertse buitenlucht zullen meebeleven. Pater Joannes Baptista Arnold Bomans„Al di
apparaten om je heen. Ik heb er moeite mee om mijn gedachten onder woorden te brengen en a
je dat suf doet, denken de mensen dat alle trappisten stommelingen zijn".
daar hij blijkt niet zelfzuchtig
het interview: „Ik voelde me
die dingen, getuige
Nuchter -
sceptische
aanpak bij
gesprekken
met broer
en zus
De t.v.-uitzending en, die God
fried Bomans heeft gemaakt
uit Rome en het Heilig Land,
alsmede die van zijn gesprekken
met zijn broer en zus in
kloosters te Zundert en Maas
tricht, hebben, wat men
noemt, de aandacht getrokken.
De gesprekkenworden zelfs
in januari herhaald. Op veel-
- vuldig verzoek, zoals dat heet
en het boek, dat naar aanlei
ding van al die uitzendingen
is verschenen is al aan zijn
derde druk toe. In tienduizen
den huizen is het al te vinden.
„Van dichtbij gezien" bevat de
teksten van genoemde uitzen
dingen, althans de teksten die
nen tot basis ervan, door Bo
mans van spreektaal in
schrijftaal omgezet en aange
vuld. Aldus ls het bij A. W.
Sijthoff, Leiden uitgegeven
boek te zien als een zelfstan
dig geheel, dat wel naaste fa
milie van de t.v.-uitzendingen
is, maar daarmee toch niet
geheel identiek mag worden
geacht. Volgens de woorden
van Bomans zelf: „Wat nu
voor u ligt zijn dezelfde im
provisaties. ter plaatse .ge
maakt en als zodanig ook uit
gezonden, maar voor dit boek
opgetrokken naar de stan
daard, die men een lézer ver-
EEN TAAL
OM MET
SMAAK
BINNEN
TE WERKEN
taal om met smaak naar bin-
Hoofdstukken apart, in dubbe
le betekenis, vormen de ge
sprekken van Bomans met
zijn broer en zus in het kloos
ter. Het is niet zozeer God
fried dan wel „Thomas" Bo
mans, die deze gesprekken
voert. In deze nuchter-scepti-
sche aanpak weet hij beide
'kloosterlingen markante uit
spraken te ontlokken en ver
hindert hij hen om de zaken
(zoals wij die bekijken) heen te
lopen. Misverstanden worden
uit de weg geruimd, donkere
hoekjes worden verlicht en
puntjes op de i gezet.
Hoezeer Bomans ook echter de
heilige koeien bij de hoorns
het
schuldigd is. Het leek mij on
juist in de waan te laten,
dat het er ook allemaal zo is
uitgekomen." Dit voor de ko
per van het boek die meent
zich de letterlijke tekst van de
uitzendingen aan te schaffen.
Het is zeker geen miskoop.
Integendeel, maar het is wel
anders. Met name mist men de
gevoelige charme van de „fa
milie" confrontatie van het
trio Bomans.
Godfried Bomans heeft een
boek geschreven dat pakt.
Waarom? Voor informatie en
beschrijving over Rome en het
Heilig Land kan men ook
overal elders terecht en over
het kloosterleven zijn biblio
theken vol geschreven. Maar
Bomans benadert de materie
op een manier, die wij zelf
ook zouden volgen als we er
toe in de gelegenheid waren.
Hij formuleert wat wij ook
zouden willen formuleren. Hij
stelt veel van onze vragen en
in zoverre hij antwoord geeft,
geeft hij een antwoord dat ons
wonderwel aanspreekt Zelfs
zo. dat het ons eigenlijk een
zorg zal zijn of het allemaal
wel theologisch, filosofisch, ar
cheologisch of hoe anders lo
gisch ook verantwoord is.
Dat kan best, daar niet van,
maar het is vooral verant
woord, omdat hij om de din
gen heen filosofeert op een
wijze, die de onze is en daar
bij met gedachten speelt, ac
centen aanbrengt, vergelijkin
gen trekt, beeldspraak ge
bruikt en doorkijkjes opent,
die onze wat verstarde of mis
tige kijk op de zaken weer
lenigheid en helderheid ver
schaft. Zonder theologische
woorden en zinnen, die met
behulp van de computer schij
nen samengesteld, maar in een
ïiteindelijke „waarom"
van het verblijf van zijn broer
en zus daér, vermag hij toch
niet te verwoorden. Het stre
ven naar de „verehiging met
God" is dan ook een geschie
denis zonder woorden. Wie het
vatten kan, vatte het. Wie aan
dit boek begint zal dit moeten
bedenken. Anders blijft het
een wereldvreemde zaak. Hoe
zeer het dat merkwaardi
gerwijs in wezen ook is.
(Godfried Bomans,
SlRhoff. Lefder
i", UUge\
(Van onze rechtbankverslaggever)
DEN HAAG -De Haagse rechtbank heeft vrijdagmiddag voorlopig het
Nederlandse mammoetproces van deze eeuw tegen de 35 Zuidmolukkers afgesloten
met verhoren van getuigen, die weliswaar als „decharge" aangemerkt kunnen
worden, maar die meer als deskundigen aan de rechtbank het „waarom" en
waartoe" van de Wassenaarse gebeurtenissen hebben uiteengezet. De belangrijkste
getuige gisteren was wel ir. Manusama, die door de 35 verdachten staande begroet
werd. „Vooral deze geste heeft i
Zuidmolukkers in Nederland.
diep ontroerd", zei later de president 1
„Ook ik ben
aansprakelijk"
De gehele procesvoering is tot nu toe
waardig en beheerst verlopen. Aan de
belangen van niemand is tekort gedaan.
Binnen het gerechtsgebouw heerste mede
door het correcte optreden van parket
wacht, rijks- en gemeentepolitie en an
dere instanties, de noodzakelijke orde
Aan de officier van justitie, mr. dr. Van
't Veer ïiu de moeilijke opgave om aan
de hand van alle verhoren op dinsdag
5 januari tot zijn eis te komen. Volgens
het schema zal de rechtbank dan op
19 januari vonnis wijzen, behoudens de
mogelijkhi ia. dat er nog nadere verhoren
nodig zouden zijn, waarbij dan altijd
nog hoger beroep mogelijk blijft.
Bij zijn getuigenverklaringen wees ir.
Manusama er gisteren nadrukkelijk op.
dat hij op de eerste plaats president van
de Zuidmolukkers was en tevens dat hij
geen Nederlander is. „Dit is een sprookje,
dat nog steeds de ronde doet", zei hij
„Ik heb een paspoort waarin staat dat ik
geen Nederlander ben.'-
Ir. Manusama vertelde verder enige
malen geprobeerd te hebben met minis
ter Luns 'ot een gesprek te komen, maar
steeds tevergeefs.
Hij ontkende iets te hebben afgeweten
van de bezetting van de residentie in
Wassenaar. Wel had hij in augustus
aangekondigd dat de Zuidmolukkers pre
sident Suharto een „warm onthaal"
zouden bereiden. Naar aanleiding daar
van had hij in augustus met mr. Droes-
scn besprekingen geoverd om op alle
consequenties van eventuele gebeurte-
?n te zijn voorbereid. Ir. Manusama
toen zelfs de mogelijkheid van een
bezetting van het Indonesische consulaat
niet uitgesloten.
„Toen ik op 3 augustus van de bezet
ting hoorde zei ik: dat is fantastisch.
Ma .r toen ik een half uur daarna vernam
dat de heer Moolenaar bij de bezetting
gedood war-, voelde ik de grond onder
me wegzinken", aldus ir. Manusama. „Ik
betreur de dood van de heer Moolenaar
ten zeerste en ook dat er bij de demon
stratie in Scheveningen zoveel politie
mannen gewond zijn geraakt". Maar al
had ik de bezetting niet nodig om door te
gaan, ik vond het wel prettig; door deze
gebeurtenis zal de Nederlandse regering
haar beleid tegenover ons zoals zij het
tot nu too heeft gevoerd, niet kunnen
voortzetten Ik ben trots op dit 35-tal,
maar nog meer ben ;k diep getroffen
door wat zij over hebben voor de zaak
van de RMS Ik voel me mede-aanspra
kelijk voor ed gebeurtenissen in Wasse
naar. Het was immers van mij afkomstig
dat we Suharto een warm onthaal zouden
geven", aldus ir. Manusama.
(ADVERTENTIE)
(prijs dagretour f 1.-)
vrijdag 25 december heen,
zaterdag of zondag terug,
vrijdag 1 januari heen.
zaterdag of zondag terug.
ook geldig op de vrijdagen
25 december en 1 januari
vanaf 18 uur.
nu ook verkrijgbaar op de
vrijdagen 25 december en
1 januari.
-v voordelig
uit met NS
NA AANVARING
AMSTERDAM (ANP) De Neder
landse Spoorwegen hebben beslag laten
leggen op het 9000 ton metende Russi
sche schip Komossomoletz Uzbekistan»
dat gisteren de Hembrug heeft aange
varen. Er ligt een cautie op van f 4
miljoen. Het schip is afgemeerd in Am
sterdam. waar de rijkspolitie te water
een nader onderzoek instelt naar het
gebeurde. De Hembrug is waarschijn
lijk weken buiten bedrijf geraakt.
Voorzover gisteravond viel te bekij
ken, bedraagt de schade boven de wa
terlijn minstens een half miljoen gul
den. Daar zal nog een zeer aanzienlijk
bedrag bijkomen als zou blijken dat de
peiler ook onder water schade heeft
opgelopen.
Zeshonderd man
gevlucht voor
stralingswolk
MERCURY (AP) Ongeveer zeshon
derd arbeiders zün haastig weggevoerd
van het terrein in Nevada waar kern
proeven worden genomen toen b(J een
ondergrondse test met een kernbom van
geringe kracht een wolk radioactieve
stof bijna tweeduizend meter in de lucht
De besmette stofwolk levert geen ge
vaar op voor de mensen aangezien de
radioactiviteit snel afnam.
De zeshonderd die werden geëvacu
eerd werkten allen op het terrein waar
de kernproeven worden genomen. Nie
mand buiten het terrein heeft zijn wo
ning behoeven te verlaten. Het terrein
war sedert 1951 ondergrondse en boven
grondse kernproeven zijn genomen ligt
I in een verlaten woestijn, ongeveer 120 km
ten noordwesten van Las Vegas.
de bewoonde wereld,
g van een roofoverval.
de t.v. overkomt als
hele toestand. Zo met
Zo'n gesprek op het kerkhof, dat
blykf, nader beschouwd, toch nog
icrofoon er by heeft ht
BRIEF UIT
JERUZALEM
Bouwactiviteit
in Jeruzalem
op eenheid van
de stad gericht
(door Walter Schwarz)
JERUZALEM We zijn zo gelukkig
op de heuvelrug te leven waar Jeru
zalem in een doodlopende straat ein
digt en Bethlehem begint, en om twee
paarden ter beschikking te hebben om
er eindeloos op uit te trekken. Een
gemengd Israëlisch-Arabisch land
schap als dit vind je haast nergens.
De heuvelrug verbindt de Ramat-
Rahel-kibbocts met Tsur Baka, een
Arabisch miniatuurdorpje dat rond de
heuveltop, waarop een slanke moskee
staat, is neergelegd. Vanaf de heuvel
rug kun je de kerken en scholen van
Bethlehem zien, een scherp aaneenge
sloten silhouet.
Vanuit onze doodlopende weg kunnen
we het blauw-zilver van de Dode Zee
in het oosten zien met daarachter in
Jordanië de Moabheuvels. Een snelle
galop door de keurige appelboomgaar
den en we kijken vanaf de heuvel der
Verenigde Naties neer op de twee koe
pels, zilver en goud, van Aksa en
Omar. En 's avonds kunnen we vanuit
ons huis de vierkante klassieke con
touren van het verlichte Israëlische
parlement, de Knesset, zien.
Elke dag brengt de herder van Tsur
Baka zijn kudde de grens, die door de
zesdaagse oorlog werd uitgewist over
om ze op de open stukken grond te
laten grazen. De schapen komen zelfs
in onze bezadigde voorstad Arnona
knabbelen tot het kalme ongenoegen
van huisvrouwen, die over de luchtjes
klagen, maar zich in feite bezorgd
maken over het verlagen van de
Ezels wachten luidruchtig op hun
meesters Arabische bouwvakkers
en arbeiders die bij het Judea Park
hotel werken een enorm blok
steen dat de vallet overheerst en het
grootste hotel van Israël moet worden.
Drie jaar na de oorlog is dit nog
steeds grensgebied. Op de top van de
heuvel moet je je weg langs de loop
graven zien te vinden, daarbij het roes
tige prikkeldraad vermijdend. En, zoals
we steeds tegen de kinderen blijven
zeggen, er liggen nog steeds mijnen.
Sommige stukken zijn afgeschermd en
daar staan waarschuwingsborden in
het Hebreeuw en het Arabisch.
Elders moet het veilig zijn, maar het
is beter op de paden te blijven. Ie
mand vertelde ons 'dat zelfs hier het
gewicht van een paard een anti-tank
mijn, die niet afgaat door het gewicht
van een voetganger, tot ontploffing
zou kunnen brengen. Maar deze
waarschuwing werd weer geneutrali
seerd door een vrolijke kibboetsbewo
ner die ons verzekerde dat een paard
onder je een betere schokbreker is
dan een Landrover.
De voorstad Arnona was vroeger het
einde van Israël. De bewoners konden
horen hoe de mohammedaanse afroeper
van Tsur Baka de gelovigen tot het
gebed opriep. „Tot wij het voor hen
aangelegd hebben, hebben ze nooit
elektrisch licht gehad" Het dorp is nu
als deel van Jeruzalem geannexeerd.
Daarvóór was alles dat de grenslijn
beneden ln de perziken- en pruimen-
boomgaard passeerde af en toe
's nachts eens een kogel of een guer
rilla. In die situatie moet onze huis
baas het huis waarin wij wonen voor
een bedrag gekocht hebben, dat hij nu
in drie maanden aan huur van ons
ontvangt. Om zeven uur elke morgen
komen de Arabieren uit Tsur Baka
in grote getale hier naar toe. Zij zijn
te voet, want er is geen weg en ze
gaan aan het hotel of aan nieuwe
flats en wegen werken, of in de
gloednieuwe plasticfabriek in Talpiot.
In de zomer komt een van hun
vrouwen met een kistje vijgen langs
de deur en ze schaamt zich er dan niet
voor 's morgens om half zeven aan te
Bulldozers
Een dag of veertien geleden arriveer
den de buildozers op de heuvelrug en
ze begonnen het eerste werk te doen
voor een weg die de kibboets met
Tsur Baka moet verbinden. We vinden
dat wel jammer voor onszelf, want het
zal onze doodlopende straat aansluiten
op de weg tussen Jeruzalem en Beth
lehem die de Jordaniërs gebruikten en
dat zal op de sabbath veel verkeer
geven.
Maar het betekent ook dat de Ara
bieren straks elke morgen met de bus
kunnen komen. En de nieuwe weg is
een nieuwe stap in het Israëlische
prrogramma, dat de hoogste prioriteit
heeft, om Jeruzalem één te' maken.
Het is namelijk de bedoeling dat dat
snel gebeurt, want nu kunnen elk
moment de besprekingen onder V.N.-
bemiddelaar Jarring hervat worden
en Israël wil laten zien dat wanneer
De eerste faze van de operatie, de rij
flatblokken. die bekend staat als Ra-
mat Eshkol, ligt voor op het schema en
breidt zich nog steeds snel naar het
oosten uit. Een paar maanden geleden
is men de Nablusweg overgestoken en
nu nadert men de gereconstrueerde
campus van de Hebreeuwse universi
teit op de Scopusberg.
Tegenhanger
Deze joodse halve cirkel in hel
noorden van Jeruzalem zal zijn tegen
hanger krijgen in hel zuiden, waar
wij wonen. Maar hier liggen de zaken
wat achterop. Drie maanden geleden
werden in verschillende delen van de
stad een paar hectaren onteigend. Er
werd onder meer aangekondigd dat
tussen het hoofdkwartier van de Ver
enigde Naties (het oude Regeringsge
bouw) en Ramat Rahel een ononder
broken strook woonhuizen zou komen,
dwars door de vallei, waar nu alleen
hier en daar een olijfboom, weinig
gebruikte sporen en de overblijfselen
van de oorlog te vinden zijn.
Maar afgezien van het begin dat ge
maakt is met de weg naar Tsur Baka
is er nog niets gebeurd. Zelfs dr
Jarring kan de snelheid van de Israë
lische bureaucratie niet opvoeren. De
nieuwe minister van Transport en
Posterijen ontdekte onlangs dat het
zes jaar duurde om op het platteland
een telefooncentrale le bouwen; drie
om het gebouw weg te zetten en drie
om de plannen door de verschillende
commissies goedgekeurd te krijgen. Er
bestaan zwaarwichtige politieke be
Ironisch genoeg
zwaren tegen wat de Israëliërs aan
het doen zijn. Merkwaardig genoeg
hoor je die niet vaak in Jeruzalem. In
de huizen en kantoren van de Pales
tijnse „notabelen" kun je horen hoe er
druk gepraat wordt over de schanda
len die variëren van Sharm-el-Sheikh
in het zuiden tot de Golan Hoogvlakte
in het noorden, maar je hoort weinig
over de politiek gemotiveerde bouwac
tiviteit in Oost-Jeruzalem. Ironisch ge
noeg wordt daar het grootste deel van
het werk door Arabieren zelf verricht,
richt.
Een van de jonge mannen die onlangs
de Palestijnse Nationale Partij hebben
gevormd vertelde me dat wat hen tot
..dringende actie" bewoog, de Israëli
sche vooruitgang bij het „vestigen van
feitelijkheden" was. Maar hun bewe
ging zakte spoedig in elkaar door de
eeuwigdurende onmogelijkheid iets te
doen, dat zöwel op een aanvaardbare
wijze nationalistisch is, als wettelijk
toegestaan onder het Israëlische be-
Geschonden
Er is nog een bezwaar, al is dat een
reactionair bezwaai. Het is droevig te
zien hoe het landschap wordt ge
schonden: de dorpen worden voorste
den, de velden komen vol te staan
met flatblokken. Hier hebben ze in
ieder geval nog een hoofdplan voor
Jeruzalem, een document waarin een
bewonderenswaardige hoeveelheid ge
zond verstand is verwerkt en dat er
van uitgaat, wat de politici ook doen.
dat Jeruzalem zal groeien en ala een
eenheid beschouwd dient te worden.
Waar de planologen stoppen, gaan de
politici verder. Zij brengen het argu
ment naar een tweede faze, die is dat
meehelpen Jeruzalem tot
Jeruzalem sinds het begin van deze
eeuw een joodse meerderheid heeft
gehad: daarom kan, als de stad één
moet blijven, er niemand beter aan
spraak op maken dan Israël-
Het reactionaire in me kan enige
troost putten uit wat op het open stuk
tegenover mijn huis gebeurt. Vijf
maanden geleden kwamen er een
aantal mensen in een auto. spreidden
kaarten en tekeningen uit, stapten
betekenisvol rond, maakten indruk
wekkende schetsen en zwaaiden met
hun armen. Sinds toen hebben ze dat
verschillende keren gedaan, maar het
veld ligt er nog steeds zoals vroeger.
Nu de regen is begonnen de bruine
heuvels weer groen te maken, hopen
we dat onze paarden daar nog een
tijdje kunnen grazen voordat de ce-
mentmolens aanrukken.
(Copyright The Guardion-Persunie)
