MIDI-
MAXIMODE
Straattoneel
PUBLIEK
MOET OP
STRAAT
VERRAST
WORDEN
Kousenfabrikanten vrezen
en
niet
CULTURELE GUERRILLA
Geen mensen vragen
om te komen kijken
ZATERDAG 3 OKTOBER 197H
DEN HAAG De komst van de
mini- en maximode lijkt op het eerste
gezicht een ramp voor de kousenfabri
kanten. Nu immers het been door de
confectieindustrie tot verborgen ver
leider is gedegradeerd, heeft het voor
de vrouw geen enkele zin meer om
met geraffineerde nylons of veelkeuri
ge panty's zichzeir te etaleren. Ze kan
nu rustig de schapenwollen sokken uit
haar padvindstertijd afdragen en naar
het bal gaan met een aantal uit-
schuifbare ladders, waar de plaatselij
ke brandweer jaloers op wordt. Je
mag dus in alle redelijkheid verwach
ten. dat de verkoop van dameskousen
in ons land dit jaar 130 miljoen
stuks met een totale waarde van zo'n
slordige 400 miljoen gulden door de
nieuwe mode een geweldige optater
krijgt.
„Geen sprake van", meent de uiterst
montere heer H. Kool, die in Den
Haag de vooruitgeschoven post van
het Duitse kousenimperium „Nur Die"
bezet houdt. „Als u mijn privé-mening
vraagt, als u dus wilt weten, hoe ik er
als man over denkt, zeg ik: Het is een
vreselijke mode, die elke vrouw jaren
ouder maakt. Als kousenman zeg ik:
het zal zo'n vaart niet lopen. Kijk
maar om je heen. Op straat, in de
tram. Hoeveel mensen zie je daar
midi en maxi dragen? Misschien
twintig, dertig, maar die andere 300,
die rustig hun minigarderobe blijven
doordragen vallen niet op. Dat is het
punt. Het is altijd de avant-garde, die
de grootste mond heeft en op de
trommel slaat, maar neem nou maar
van mij aan, dat het volk zich niet de
wet laat voorlezen door de industrie.
Die midi- en maximode is een uitvin
ding van de geldindustrie en wordt
ons niet op het dak geschoven, omdat
de vrouwen opeens zo nodig moeten.
Ben je gek. De minimode is uitgespro
ken vrouwelijk en zal daarom echt
niet zonder slag of stoot verdwijnen.
Vraag maar eens aan de grote inko
pers, welke keus ze hebben gemaakt
voor het voorjaar van 1971? Tien
tegen één, dat je als antwoord krijgt:
mini. Natuurlijk, er is geen vrouw, die
haar complete garderobe op de mest
vaalt gooit, omdat de industrie dat
toevallig wil."
Kippen
Kousen-Kool verwacht wel, dat de
nieuwe mode de stormachtige expan
sie der kousenfabrieken licht zal beïn
vloeden. Er zijn momenteel in Neder
land nog vier fabrieken, Trlcobest,
Ten Cate, Jansen de Wit en Danlon,
die gezamenlijk 75 procent van de
kousenmarkt in handen heben. Van
hen is Danlon in Emmen met een
marktaandeel van 36 procent de
grootste. De resterende 25 procent is
gretig opgesnoept door de Duitse NUR
DIE-keizer Fritz Schulte, die goed is
voor een jaaromzet v^n 700 miljoen
Duitse marken. In zijn Europese fa
brieken worden per dag 1,2 miljoen
nylons en panty's gemaakt en in zijn
overzeese vestiging in Puerto Rico
stampen de ultra moderne machines
er nog een 800.000 per dag uit. Daar
naast houdt 43-jarige, gezette Fritz
puur voor zijn eigen lol kippen Hij
heeft er op dit moment 500.000. Toch
blijft hij volhouden, dat het een hobby
is. Die Fritz.
Prijsdumping
Kool wil ons Inmiddels aan de hand
van cijfers doen geloven, dat de om
zetdaling niet meer dan tien, twintig
procent zal bedragen. Een tegenslag,
die hij als een ongevaarlijke vlieg
wegwuift. Waar hij wel wakker van
ligt is de kousenoorlog, die veertien
dagen geleden in Nederland is ont
brand. Een Nederlandse fabrikant
stond toen toe, dat afnemers zijn
panty's voor de ongehoorde prijs van
één gulden negen en dertig te koop
aanboden. De algemeen aangehouden
prijs voor de goedkoopste panty was
daarvoor één gulden vijf en zeven
tig.
De bewijzen van deze „panty-strijd"
zijn inmiddels door Kool naar het
hoofdkwartier van keizer Fritz ge
stuurd. Advertenties uit kranten en
folders, die in vette letters de koopjes
annonceren. „Voorlopig neemt Schulte
een afwachtende houding aan", venti
leert de keizer via Kool, ..maar op den
duur kan hij een dergelijke prijsdum
ping natuurlijk niet accepteren. Reken
erop, dat hij niet lijdzaam zal toe
kijken en zijn markt laat verpesten.
Schulte heeft zijn antwoord al klaar.
Wanneer de fabrikant zijn prijs niet
terugdraait naar een redelijk niveau,
dan zullen wij met panty's van 98 cent
H. Kool met
blijft zien.
i hand vol handel,
- zijn vaste overtuiging ondanks de maximode been in
op de markt komen. Dat staat voor
mij zo vast als een huis. Het kost ons
dan een paar miljoen, maar dat kan
Schulte toevallig hebben."
Vuist
Toen Kool in 1968 met twee broers
het eigen familie-bedrijf in het NUR
DIE-concern integreerden („we waren
te klein om een werkelijke vuist te
maken") was de panty net bezig aan
zijn spectaculaire opmars. Het rijk
van de nylonkous had in de jaren
daarvóór ook al gewankeld, maar was
nog niet ineengestort. Dat kwam pas
in de late zestiger jaren, toen de
vrouw ontdekte, dat ze dank zij de
panty een hoop ballast van haar li
chaam kon werpen. De jarretelgordel
en de step-in. die vele generaties ge
teisterd hadden, maakten hun laatste
droeve gang naar de vuilnisbak en de
panty nam hun plaats in. Kool: „We
maken nu al een panty met een inge-
wegen step-in van lycra. Die kost dan
wel drie vijftig.
Kool beschouwt in alle bescheiden-
GROTE INKOPERS
HEBBEN VOOR
LENTE 1971
ALWEER
VOOR MINI
GEKOZEN
heid, dat wel de panty als één van
de grootste geschenken, die de vrouvl
in de loop der eeuwen van de gezai
menlijke industrieën heeft gekregen. IrJ
1955 bestond de omzet der kousenfa-l
brikanten nog voor 100 procent uil
nylons met naad en zelfs de fabrikan-
te. die alleen rondbreimachines had
den, stikten haastig een imitatie-naac
op hun produkt, omdat ze het anders
aan de straatstenen niet kwijt konden]
Vijf jaar geleden had inmiddels del
naadloze nylon nog steeds de alleen-,
heerschappij, maar vanaf dat moment]
is hét bergafwaarts gegaan. Nu is de]
verhouding 84 procent panty's en la
procent nylonkous. Kool verwacht, dat'
deze percentages nog verder zullen]
veranderen ten nadele van de nylon-
kous. Al is het alleen maar dankzij
het „Boutique 77' project, dat hij er;
nu met de moker bij het Nederlandse
volk inslaat. Er zijn in het kader van'
dit project tot op heden 1600 stan
daards met panty's in alle prijsklassen!
bij kruideniers en sigarenwinkeliers!
neergezet en dat leger moet eind 1071
zijn aangegroeid tot 10.000. De cam-f
pagne wordt gesteund door reclame
kreten, die zestien keer per dag dooij
Radio Veronica uit volle zee worden
gelanceerd. Kool: „Dat kost Schulte
een half miljoen gulden. Het is hei:
grootste advertentiecontract, dat ooit|
met Veronica is afgesloten.
Kop en staart
Met die steun in de rug durft Kool
dan ook te zeggen: „midi-en maximo
de doen me niks. Het is altijd hetzelf
de beeld: de kop beweegt wel snel,
maar het lichaam en de staart doen
Toevallig kan die kop hem gestolen
worden.
Straattoneel. guerrilUtheater- Het sun begrippen die een protest aandienen in de
oude pluche wereld van de gevestigde schouwburgen. We gaan mét de politiek
de straat op, we houden demonstraties, buitenparlementaire acties. Of. zoals Jan
Juffermans. drijfveer achter de onlangs gehouden Utrechtse manifestatie Motion-
weeks het zegt: „Een essentieel onderdeel van het democratiserings- en egali-
seringsproces dat zich In onze huidige samenleving voltrekt, is het „op straat"
brengen van dingen die vroeger intern bekokstoofd werden door een kleine troep
regenten: de sterren van het publiek. Daarmee vergelijkbaar is de ontwikkeling
die te zien is in de vormen van theater, bedrijven, (of toneelspelen). De status-
sehouwburgen en het statustoneel zoals we dat nog overal kennen, werken in
feite mee aan de verduistering van de kern van het theater: de crisis, die bijna
altijd aan het eigentijdse toneel ten grondslag ligt".
„Als duidelijke reactie of liever alternatieve actie, is er een toename te zien van
groepen en schrijvers die zich bezighouden met het straattoneel. Natuurlijk is
deze term niet helemaal juist, want „straat" kan in dit verband vaak vervangen
worden door fabriekshal, winkelcentrum, bushalte, station enzovoorts, openbaar
theater is daarom misschien een betere benaming".
De opkomst van het straattheater is natuurlijk onverbrekelijk verbonden met het
feit dat men de straat steeds meer gebruikt als terrein voor sociale actie, vooral
in Amerika is uit talloze demonstraties, op allerlei pleinen en plaatsen een
theatervorm voortgekomen die vaak op directe wijze meestreeft met de bedoe
lingen der demonstranten".
Juist op de manifestatie Motionweeks was voor het straattoneel een ruime plaats
overgelaten: niet minder dan twintig groepen bedreven op verschillende plaatsen
in de Domstad hun culturele guerrilla, vredig maar daarom niet minder bewust-
Over het hoe en wat van het straattoneel praatten we met Wim Odé van het
Nederlands Centrum voor Amateurtoneel, die zich als geen ander in deze materie
verdiept: „Op straat barst het van de mogelijkheden".
MAARSSEN „Wat is dat
voor waanzin? Ik heb net mijn
moeder begraven. Jullie kunnen
dit niet maken". Dat schreeuwde
een van de omstanders toen een
straatgroep een spel opvoerde
over aggressie met daaruit volgend
de dood. Eén van de spelers bleef
voor dood liggen. Toen kwam die
reactie. Toen was er ook ineens
een hetze tegen dat spel. Het is
een beetje het wegvluchten uit de
vrijblijvendheid van het theater.
Het straattheater probeert de vrijblij
vendheid niet alleen binnen de daar
voor aangewezen ruimte van het thea
ter te laten, maar de mensen te over
tuigen dat zij door- de hele samenle
ving heen geïntegreerd moet zijn. Dat
is het eigenlijk. Het is het bewerkstel
ligen van een vrijheid. Daar is het offi
ciële theater ook mee bezig, altijd,
maar dan op een wat ongevaarlijke
plek. Het wordt pas weer leuk als
iedereen zich rot schrikt. Als er een
stuk aanval op je eigen levenssituatie
gepleegd wordt.
Straattoneel Is guerrillatoneel. De voor
stellingen duiken links en rechts op.
Waarom?
„Nou dan zou je weer dat voorstellings
aspect krijgen. Je gaat dan dus zeg
gen: ik maak een aanbieding aan de
mensen om te komen kijken naar een
stuk. Ik geloof dat je die situatie niet
moet veranderen. We moeten geen
mensen aanwerven om naar het stuk
te komen kijken want dan wordt het
een stuk openluchttheater. Nee. wat
essentieel is dat mensen die er niet op
verdacht zijn geconfronteerd worden
met dit theater of via dit theater r
bepaalde problemen".
Hoe staat de overheid er tegenover'
„Nou, er zijn wel een aantal groepen
die wel van tevoren met de politie of
met de gemeente overleg plegen. Er is
ook een aantal groepen dat zegt: ook
dat doen we niet; dat is tegen ons we
zen in. We nemen het risico dat we ge
sommeerd worden weg te gaan. Wc
gaan ergens spelen, maken een korte
act en gaan dan weer weg".
Wim Odéop straat barst het
straattoneelgroepen op van tevoren be
kende plaatsen speelden en dal
de toeschouwers met Gevubussen naar
die plaatsen werden gebracht. Men
sprak zelfs van een „Trip langs de
dierentuinen"!
„We hadden een stel groepen uilgeno
digd om in het kader van de Motion
weeks in Utrecht straattoneel te ko:
men spelen. Die kregen dus ook een
lijst van plaatsen waar de politie
mee akkoord ging dat ze er speelden.
Maar aan de andere kant hebben
we ook met de politie overlegd dat als
de groepen ergens anders naartoe wil
den gaan dat de politie daar begrip
voor heeft. We zullen echter niet in de
krant van te voren bekend gaan ma
ken: op dat plein op die en die tijd
begint de voorstelling
Er wordt in straattoneel dus geageerd
tegen de bestaande orde met toestem
ming van de bestaande orde?
„Nou dat moet je niet zo stellen, hoor.
Ik geloof niet dat dat juist is. Er
wordt dus wel tegen de bestaande
maatschappijorde geageerd, tegen aller
lei misstanden. Ook worden allerlei
menselijke problemen aan de orde ge
steld. Dat hoeft niet op het maatschap
pelijke vlak te liggen, het kan ook
op het communicatieve. Er is ook een
groep die zich helemaal niet maat
schappelijk opstelt maar die zich ten
doel stelt om communicatie tot stand
te brengen met de mensen die ernaar
kijken. Die dus ook gesprekken gaat
voeren en allerlei technieken heeft uit
gedacht om dat te gaan doen. Maar
er werd tijdens de Motionweeks niet
geageerd tegen het politieapparaat in
Utrecht".
Er zou bijvoorbeeld wel geageerd kun
nen worden tegen het optreden van
de politie tegen de Damslapers?
„Dat zou inderdaad wel mogelijk zijn.
Het zit erin dat je zegt: dit is een
waanzinnige bureaucratie waar op een
bepaald moment iedereen hefeft het
gevoel tegen beter welen in een
beslissing wordt genomen die dan
wordt doorgevoerd. Kunst is altijd
en daarom vind ik dat straattheater
ook kunst is dat er in een bestaan
de orde een soort marginale ruimte
gemaakt wordt om juist de wantoe
standen in die orde aan de orde te
stellen. Ze wordt getolereerd. Ze wordt
door de vingers gezien. Echte kunst
wordt altijd door de vingers gezien, dat
wordt nooit „con amore" geaccepteerd,
geloof ik. Ik geloof dat het het wezen
van het toneel is om de mensen be
paalde tegenspraak te geven, tegen de
haren in te strijken. Niet om ze te
bevredigen. Het is een wakkermaak-
functie.
Ieder systeem, behalve het dictatoriale
heeft in zich dat het voor dat soort
dingen ruimte maakt. Ik geloof dat dat
het grote winstpunt van de bescha
ving is. Dat je zegt hoewel we ons
door dat soort dingen aangetast vóe
len geven we ze die ruimte. Je komt
in conflict want je probeert juist door
dat provoceren duidelijk te maken dat
de orde waar je tegen ingaat bepaal
de excessen heeft. Die probeer je aan
te tikken. Die bestaande orde zal zeker
terugslaan. Die zal zo'n situatie als
het politieoptreden op de Dam laten
gebeuren. Juist daardoor maken dit
soort theateracties de rotte plek van
dit systeem duidelijk.
Zo zou je het kunnen stellen. Het is
wel een aanval, je zou het goedaardig
kunnen noemen maar het kan zelfs ook
kwaadaardige vormen aannemen. Maar
het uitgangspunt van die aanval, het
feit dat men het niet eens is met die
bestaande orde, wordt god-zij-dank in
de Nederlandse samenleving geaccep
teerd. En dan zijn er mensen die zich
op hun tenen getrapt voelen.
Heel concreet dus los van de over
heid is het feit dat je op straat gaat
spelen, dat je de mensen belemmert
om door te lopen, dat je ze laat zien
dat er bijvoorbeeld geen ruimte meer
voor spelen is in die straat. Wat ge
beurt er dan? Zo'n groep maakt een
cirkel en gaat daar een spel spelen.
Die omstanders raken daar opgewon
den over. Ze zeggen: die mensen zijn
gek aan 't doen. Op een bepaald mo
ment wordt het zelfs zo erg dat de
omstanders zich aggressief gaan gedra
gen tegenover die mensen die daar
zitten te spelen. En dat was nu juist
wat ze wilden bereiken. Dan gaan ze
met die mensen in discussie Waar
om doen we dat nou? Wat we willen
overbrengen is dat wij vinden dat er
in deze samenleving niet voldoende
ruimte voor het ludieke is. Op straat
barst het van de mogelijkheden"
Is I
„Heel uitgesproken, ja. Er zijn ook bin
nen de Studententoneelorganisaties
nogal wat groepen geweest die zich met
het straattoneel hebben beziggehouden.
Ook logisch. De sociale acties lopen
op het ogenblik voor een groot deel
vanuit de studentenwereld, dus ligt het
voor de hand dat een van hun middelen
het straattoneel is. Of het nu van
dentenzijde komt of van een andere
kant, ik vind die term Straattheater
eigenlijk niet zo erg gelukkig. Omdat
die aanleiding geeft tot verwarring met
openluchttheater. Ik vind de term Ac
tietheater eigenlijk beter. In Amerika
noemen ze het Guerilla Theatre,
dat is weer zo Amerikaans. Het geeft
wel goed. het wezen van de zaak
Het is inderdaad een guerrilla wat je
doet. Een soort binnenlandse oorlog.
De woorden actietheater en guerrilla
theater geven het wezen van de zaak
straattheater?
„Ik vind het een vorm die erg goed
gebruikt kan worden en die misschien
ook op de rest van toneel een bepaal
de invloed kan oefenen. Hoe meer cul
turele beweging er komt hoe meer ri<
cultuur zich vernieuwt. Dat houdt in
dat hoe meer je erin terechtkomt hoe
meer dit soort dingen zal gaan gebeu
ren. Dat houdt weer in dat er de ko
mende jaren toch wel wat te doen zal
zijn op dit terrein. Maar dat houdt niet
in dat de groepen die nu spelen
florissant bestaan zullen leiden. Dat ls
belachelijk".
Tot zover Wim Odé. Jan Juffermani
halen we nog een keer aan, niet oir
de belangrijkheid van straattoneel t<
bewijzen maar om duidelijk te stellen
waar en hoe het straattoneel staat:
„Het straattoneel gaat een belangrijke
bedreiging vormen voor het gevestigde
bestel. Er is een snelle opkomst
veel nieuwe initiatieven op dit gebied.
Er zal dan in de toekomst, ook in ver
band met subsidiëring, door de over
heid rekening moeten worden gehou
den met deze ontwikkeling. Ook ir
het „officiële" toneelbestel wordt deze
ontwikkeling nog steeds terzijde ge
schoven. Wie de nieuwe ontwikkelin
gen in de toneelwereld onderkent, en
het accent van artiestieke prestatie ver
legd ziet worden naar sociale actie,
stuit onoverkomelijk op een aspect dat
in onze cultuur zeer moeilijk ligt:
sociaal realisme.
„Straattoneel is wezenlijk anders, het
ontstaat uit een snel veranderende
maatschappij, of beter gezegd het ont
staat opnieuw. Als het goed gaat, krij
gen hoe langer hoe meer knusse markt
pleinen, ultramoderne winkelcentra en
andere exponenten van de consumptie
maatschappij „last" van een soort cul
turele guerrilla: het straattheater".
Toch is het straattoneel, zelfs in de
ogen van Wim Odé en Jan Juffer-
mans, niet alles:
„Vaak is echter aan de verschillende
activiteiten van straatgroepen nog te
merken dat ze zijn uitgegaan van de
traditionele, volkomen misgreaeide to
neelvorm die we momenteel onder to
maten bedolven zien liggen. Het is om
in huilen uit te barsten over zoveel
naïeviteit als je een straattoneelspelcr
hooit zeggen: „Ik zag laatst nog Jules
Croiset, werkelijk een fijne collega".
